-Է~հ, ինչեր էինք անում բանակում, ինչ տղաներ կային, ինչ օրեր: Շատ բան կա պատելու:

Անվերջ պատմություններ, որոնք երբեք չեն վերջանա: Ծառայել են 2 տարի, իսկ պատմում են ամբողջ կյանքի ընթացքում:  Դե իհարկե,  տղամարդիկ ամեն անգամ  հետաքրքիր և յուրովի պատմում են իրենց բանակային կյանքից: Շատ պատմություններ եմ լսել, բայց այս մեկն ուրիշ է:

Չուկոտկա, Բևեռափայլ, անվերջ հաղորդալարեր, և իհարկե միակ գործուղման եկած տղամարդ: Կարծում եմ այսպիսի տարօրինակ բառերով պատմություն հաստատ չեք լսել:

Հայրս գրեթե ամեն օր պատմում է իր բանակում անցկացրած օրերի մասին: Ինձ համար դա  զարմանալի է  քանի որ նա ամեն անգամ պատմում է նոր պատմություններ: Փորձել եմ հնարավորինս կարճ ներկայացնել նրա հետաքրքիր պատմությունները:

-Ահա եկավ ժամանակը, երբ ես պիտի գնամ բանակ,- պատմում է հայրս:

Այնպես ստացվեց,  որ ես չծառայեցի իմ հիմնական ծառայելու վայրում` ինձ գործուղեցին Չուկոտկա` որպես կապավոր : Չուկոտկան գտնվում է Ռուսաստանի ամենածայրամասային հատվածում, հյուսիս-արևելքում: Այդ օրվանից սկսվեց  ինձ համար արտասովոր դեպքերի  շարանը:

Դե, բնականաբար այնտեղի պայմաններին ես դեռ ծանոթ չէի և պետք է հարմարվեի: Դրան արագ համակերպվեցի նաև կլիմային հարմարվեցի, ուղղակի պայմաներն էին վատ: Ինչպես նշեցի ինձ, ուղարկել էին որպես կապավոր` այսինքն ես այն մարդն էի, որ  պետք է կանգներ հեռախոսային կայանի մոտ և ընդուներ  զանգեր: Ես պիտի ընդունեի զանգերը, գաղտնաբառերով խոսակցությունը գրի առնեի, վերծանեի և այնուհետև փոխանցեի մնացածներին, և այդ ամենը շատ արագ: Առաջին տարօրինակ բանն այն էր, որ բոլորը կրում էին սև գույնի ուսադիրներ,  իսկ ես` կապույտ, քանի որ ես միակն էի, ով չէր ծառայում իր հիմնական զորամասում:

-Իսկ դա ճի՞շտ է, որ ասում են` այնտեղ 6 ամիս գիշեր է լինում, վեց ամիս` ցերեկ,- ընդհատեցի ես:

-Դե, էդպես խիստ սահմանված չի` ուղղակի ամառները մի քանի ժամ էր մութ լինում, մթնշաղի նման, իսկ ձմռանը այստեղի ցերեկվա նման լույս չէր լինում, մի քանի ժամ, միշտ կիսամութ էր լինում: Ամառային գիշերները այնտեղ անվանում էին «սպիտակ գիշերներ»: Դու դեռ ամենահետաքրքիրը չես լսել. Բևեռափայլ (Հյուսիսափայլ) կարծում եմ լսած կլինես այդ երևույթի մասին: Դա մի քանի անգամ տեսել եմ: Աննկարագրելի գեղեցկություն է:

Այնտեղ մենք ջուր չունեինք: Մենք` զինվորներով ձյունը կրում-բարձրացնում էինք վերև, հալեցնում, և այդ ջուրը օգտագործում և խմելու համար, և սարքավորումները հովացնելու: Դա շատ հետաքրքիր տեսարան էր: Ցրտից զինվորների հոնքերը եղյամապատում էին,  իսկ յան հսկա կտորները տանում էին շալակած:

Ընդամենը մեկ անգամ են մեզ թողել դուրս գալ զորամասի սահմաններից: Մի քանի զինվորի թողեցին դուրս գալ, և դրանց թվում ես նույնպես կայի:

-Պապ, բա ձեր զորամասում մի հայ չկա՞ր:

-Ցավոք, ոչ, աղջիկս, օտար հողում առանց հայրենակիցների հետ շփվելու շատ ծանր է: Քեզ մնում է միայն չմոռանաս մայրենի լեզուդ և կարոտով հաշվես օրերը:

-Հիմա կա այդ զորամասը, գործո՞ւմ են այդ կապերը:

-Չէ, չկա, վերջերս մի հաղորդում դիտեցի մեր զորամասի մասին, այնտեղ հիմա չեն ծառայում, բացի դրանից կապը այլևս ռադիոռելեային տրոպոսֆերային չէ, այժմ տիեզերապեր են:

Ահա և այսօրվա հորս պատմությունը: Դա էլ իմ հեքիաթն է, որի տակ ես քնում եմ: Այսպիսի տարօրինակ վայրում է հայրս անցկացրել իր ծառայության տարիները:

Ուզում եմ, որ բոլորը հպարտանան իրենց հայրիկներով, եղբայրներով և պապիկներով, ինչպես ես եմ հպարտանում:

Եվ վերջում մի խորհուրդ` սիրով լսեք նրանց պատմությունները, նրանք դրանից իրենց լավ են զգում և հպարտանում են, որ կարող են ձեզ ինչ-որ բան պատմել:

Փոքր ժամանակ շատ հետաքրքրասեր էի, ամեն աշխատող կամ չաշխատող սարք քանդում էի, տեսնելու համար, թե ինչ կա դրա ներսում: Մի օր աստիճանների տակ հեծանիվի ակ էի փնտրում, երբ աչքս  ընկավ մի մետաղադրամ, սկզբում ուշադրություն չդարձրի, մի որոշ ժամանակ անց նորից նկատեցի այդ մետաղադրամը: Վերցրեցի, նայեցի և սկսեցի մտածել: Այս ի՞նչ մետաղադրամ է, որտեղի՞ց է հայտնվել, և ինչո՞ւ նման չի այժմյան մետաղադրամներին: Վազեցի պապիկիս մոտ այդ բոլոր հարցերի պատասխանները ստանալու ակնկալիքով:

-Պապի, պապի, էս ի՞նչ փող ա:

-Էս հեչ, հին փող ա, սովետի ժամանակվա կոպեկ ա: Հիմա էլ չի օգտագործվում, բանի պետք չի:

-Բա ի՞նչի էլ չեն օգտագործում, ու ի՞նչի էլ բանի պետք չի:

-Դե, որ սովետը փլուզվեց, էս փողն էլ փոխվեց, դարձավ հիմիկվա փողը:

-Էս փողերից շատ ունե՞նք:

-Դե հա, մոտ մի փոքր բանկա կա:

-Բա ինչի՞ էս փողերը չփոխեցիք:

-Էս փողերը մի քանի տարի առաջ եմ գտել: Էդ ժամանակ էլ չէին փոխում, ու սենց էլ մնաց:

-Հիմա խանութներում էս փողը չե՞ն վերցնի:

-Չէ, վերցնում են` ի՞նչ անեն:

Որոշեցի փորձել: Վերցրեցի փողը և վազեցի խանութ:

-Գագո ձաձա, էս փողին ի՞նչ կանի:

-Ի՞նչ ես ուզում:

-Ի՞նչ էլ որ անի:

-Ախր, ոչ մի բան չի անում:

-Լավ:

Գնացի տուն, նստեցի պատի վրա, նայեցի դրամին և որոշեցի, որ այսօրվանից պետք է հավաքեմ բոլոր մետաղադրամները, որպեսզի չմոռացվեն: Մինչ այսօր էլ հավաքում եմ:

Հայ ազգը հազարամյակներ շարունակ ապրել է, ապրել և միաժամանակ կերտել պատմություն: Եվ այսօր մենք այդ պատմության մի մասնիկն ենք: Ապրելով ներկայում` ստեղծում ենք պատմության մի նոր էջ, որն ապագայում պետք է հիշեն մեր հաջորդները:

Ուսումնասիրելով պատմություն, տեղեկանում ենք հավատարմության և դավաճանության, խաղաղության ու պատերազմի, սիրո և ատելության անզիջում պայքարի մասին: Առաջին հայացքից այս ամենն անիմաստ է թվում, սակայն եթե ավելի խորը նայենք, կհասկանանք, որ կյանքն առանց պայքարի ու մրցակցության անհնար է:

Լուսանկարը՝ Սուրեն Կարապետյանի

Մեր ժամանակներում պայքարը, իսկ ավելի կոնկրետ մրցակցությունը, նոր թափ է առնում: Պայքարում են թե’ «փոքր», թե’ «միջին» և թե’ «մեծ» պետությունները: Իսկ այդ պայքարում, որպես կանոն, տուժում են միայն ու միայն «փոքրերը»: Ինչո՞ւ է այդպես…

Պատճառը, մեծ հաշվով, պատմությունից դասեր չքաղելն է: Այս ամենի վառ ապացույցը հենց դպրոցական պատմության դասագիրքն է: Ովքեր ինչ որ չափով պատմություն ուսումնասիրել են, կհասկանան ինձ:

Քանի՞ անգամ եք հանդիպել հետևյալ նախադասությանը. «մեծ» տերություններից ակնկալած մեր սպասելիքները կրկին չիրականացան: Ամեն անգամ ակնկալում էինք օգնություն, սակայն գրեթե միշտ մեջքից հարված էինք ստանում: Այս «մարտավարությունը» շատերիս է բնորոշ: Ակնկալում ենք օգնություն` չգիտակցելով դրա գինը: Չէ որ կյանքում ոչինչ անհատույց չէ:

Այսպիսով, կարող եմ եզրակացնել. անցյալը նախատեսված է մեզ ծառայելու, մեզ ուսուցանելու համար: Մենք պետք է դասեր քաղենք անցյալից, այլապես  պատմությունը կարող է անընդհատ կրկնվել…