Մարինե Իսրայելյանի բոլոր հրապարակումները

մարինե իսրայելյան

17.am-ն ինձ համար

Մինչև 17.am-ը ևս գրում էի, բայց գրվածքները մնում էին իմ փոքրիկ աշխարհի սահմաններում պարփակված, ինչպես գրքի արանքում դրված յասամանի փնջիկը, որը բացվում է տարվա մեջ մի քանի անգամ, բուրում, երջանկացնում բույրը զգացողին ու փակվում: Այդպես ես էի տարվա մեջ մի քանի անգամ գիրքս բացում ոչ թե գրելու, այլ կարդալու համար, ու էլի փակում: Զգացմունքներս, խոհերս ու հայացքներս այդպես էլ մնում էին իմը, այդ թվում նաև սխալներս, որոնք զրկված էին այլակարծությամբ ու բազմակողմանի դիտողականությամբ ուղղվելուց: Հետո կյանքի մի գեղեցիկ դիպվածով հայտնվեց 17.am-ը: Գրքի էջերի արանքում պահված յասամանի բույրը հասավ բավական լայն շրջանակների, հիացրեց ու զարմացրեց, հուզեց ու բացահայտեց ինձ նորովի, մարդիկ սկսեցին կարծիքներ հայտնել, որի արդյունքում միտքս սկսեց հղկվել, ինչպես ոսկերչի ձեռքում ալմաստն է հղկվում ադամանդ դառնալու ճանապարհին: Ադամանդը դեռ հեռու է, կարևորը՝ ճանապարհն է իրողություն, մնացածը ժամանակի խնդիր է:

Շնորհակալանքի խոսքս 17.am-ին, որը մեծապես օգնեց այդ ճանապարհի հարթման գործում և դեռ օգնում է, և դեռ օգնելու է 17.am անվան թիկունքում կանգնած հզոր ու արժանավայել անձնակազմով՝ «Մանանայով», ուսուցողական ու գործնական ճամբարներով, քննարկումներով, կարծիքներով, մի գավաթ տաք թեյով, որի մեջ շաքարի փոխարեն զրույցներ էինք ավելացնում, որոնք նույնքան քաղցրացնում էին այդ մի գավաթ ջերմությունը: «Մանանան»,  որպես անհատականություն իմ ձևավորման փուլում, շատ մեծ աշխատանք է կատարել:

մարինե իսրայելյան

Դրվագ

Ուսանողական կյանքի մեկնարկից հետո քայլերս հաճախ են ուղղորդում ինձ դեպի Ավետիք Իսահակյանի անվան գրադարան: Վերջերս՝ հերթական այցը կատարելուց հետո, գնացի Հանրապետության հրապարակի ավտոկանգառ և սպասում էի այդտեղով անցնող միակ փոխադրամիջոցին՝ 22 համարի ավտոբուսին, որը, կարծում եմ, չի կարող պարծենալ իր հաճախակի ժամանելով: 

Հանկարծ ուշադրությունս գրավեց մի հետաքրքիր դեպք, որը այն է թե պիտի փոխեր կարծիքս օրենքների շրջանցելիության վերաբերյալ, բայց… Այդ տարածքում հաճախ են հանդիպում ճանապարհային ոստիկաններ: Ես հետդասյա թմբիրից արթնացա ու կենտրոնացա այն պահին, երբ միջին տարիքի մի ոստիկան ազդանշան տվեց արագ ընթացող մի մեքենայի: Իմ ավտոբուսը դեռևս ուշանալու էր, այդ պատճառով ես կարող էի հանգիստ հետևել իրադարձությունների հետագա զարգացմանը: Մեքենան կանգնեց, բացվեց վարորդի պատուհանը, ոստիկանը մոտեցավ և դասական օրինապահի նման պատիվ տվեց: Բարձրացող քամին խլացնում էր նրանց ձայնը և ինձնից փախցնում խոսակցության որոշ դետալներ, որոնցում, թերևս, ոստիկանը ներկայացնում էր արձանագրված խախտումը: Քամու հետ վարորդի մի քանի խոսք հասավ ականջիս. «Ես «իքսի» մորաքրոջ…»: Ոստիկանը աջ ձեռքի ցուցամատը հանդարտորեն մոտեցրեց շրթունքներին, որը մեր գիտակցության մեջ ամրագրված է որպես լռության կոչ, և հանելով համապատասխան թուղթ և գրիչ՝ սկսեց արձանագրել խախտումը՝ անկախ այն բանից, թե վարորդը ում մորաքրոջ ինչն է: Զարմանք և հիացմունք. ուրեմն, այնուամենայնիվ, օրենքի առաջ բոլորը հավասար են: Պարզվում է՝ դեռևս ոչ: Պարզագույն մակարդակում դա հասկացա և միշտ նորից եմ համոզվում հրապարակից տուն դառնալիս, երբ գալիս է երանելի 22 համարի ավտոբուսը, ես վազում եմ փողոցի կեսը, իսկ նա չի կարողանում կանգնել այն տեղում, որը նախատեսված էր իր համար, քանի որ այն արդեն ամբողջովին զբաղված է հայելափայլ մեքենաների կողմից, իսկ այն օրինապահ ոստիկանը նրանց դեռ չի նկատում:

մարինե իսրայելյան

Մենք պարտք ունենք

Հայոց այբուբեն, մեսրոպատառ գիր, հայ գրականություն, պատմություն, արարում, հաղթանակ, վերապրում: Սրանք բարձրարժեք բառեր են, թերևս բոլորը գիտեն, որ դարեր շարունակ հայ ժողովուրդը օտարի ու թշնամու սրի դեմ պայքարել ու պահպանել է հայոց գրերը` այբուբենը, քրիստոնեական հավատի հետ միասին:

Նույն կերպ նաև ով չգիտի ֆեյսբուքի մասին, արդեն նույնիսկ ամոթ է լսարանում հարցնել, թե ով կա ֆեյսբուքում, պիտի հարցնել` ով չկա ֆեյսբուքում: Ֆեյսբուքը օր օրի աճող ու ընդլայնվող հաղորդակցական հարթակ է, որն իր երախի մեջ է առել ողջ աշխարհը: Իսկ ինչպե՞ս կապել հայոց այբուբենն ու ֆեյսբուքը: Կապը սահմռկեցուցիչ է: Ֆեյսբուքը համաշխարհային սոցիալական ոլորտ լինելուց բացի հարթակ է, որտեղ մեռնում է հայոց այբուբենը, ոչ, չի մեռնում, մեռցվում է, նահատակվում է, կախաղան է բարձրացվում, գանահարվում է, խողխողվում ու սրատվում է, և ենթարկվում այն բոլոր պատժամիջոցներին, որ պատմության ընթացքում հորինել է մարդկության երևակայության անառողջ հատվածը` ուղղված ոչնչացման կլանող գաղափարին: Ու այս անգամ հրապարակում հայոց այբուբենն է:

Ինչպես բոլոր միջնադարյան պատիժների ժամանակ, այստեղ էլ կան դահիճը և նրա օգնականը: Դահիճը լատինական այբուբենն է, իսկ օգնականը` մենք, և շատ հաճախ մեծ գործերում օգնականներն ավելի մեծ դեր են ունենում, քան գլխավորները: Նույնիսկ անհավատալի է պատկերացնել, որ 21-րդ դարի զարգացման գաղափարախոսության մեջ որպես քողարկված կմախք առկա է միջնադարյան դահճային համակարգը. այն ևս զարգացել է, եթե նախկինում նա կուլ էր տալիս հազարավոր մարդկանց, ապա այժմ նա կլլում է հարյուրհազարավոր մարդկանց հոգևոր արժեքները` անուղղակիորեն դեպի կործանումը ուղղորդելով նաև մարդկանց:

Օրինակ, ո՞վ է երբևէ տեսել, որ անգլերեն sun, school, orange և այլ բառեր գրեն հայերեն տառերով, հենց այսպես` սան, սքուլ, օրինջ, երևի դժվարացաք կարդալ, կամ աչքի համար անսովոր եղավ, այդ դեպքում ավելի քան սրությամբ է դրվում այս հարցը. ապա ինչո՞ւ հայերեն արև, դպրոց և նարինջ բառերը գրված այլատառությամբ` arev, dproc, narinj, բոլորովին սովորական է և հասկանալի ողջ ֆեյսբուքահայության համար, որ ներառում է հայության գերակշիռ մասը, և արդեն նույնիսկ ահռելի քանակությամբ գրական տեքստեր են ստեղծվել այս նորահայտ լեզվով, որ ոչ հայերեն է, ոչ անգլերեն, և ոչ այլ ինչ:

Երկար եմ մտածել, թե ինչու են մարդիկ այսպես գրում, և միակ պատասխանս այս է. մարդիկ խուսափում են հայերեն գրելուց, քանի որ առաջանում են ուղղագրական և կետադրական խնդիրներ, որոնք հիանալիորեն քողարկում է լատինատառագրությունը: Սա գրություն է բոլոր ձևաչափերից ու կանոններից դուրս, սա պարզապես աբսուրդ է: Եվ այն այբուբենն ու գիրը, որով մենք հպարտանում ենք, որը մեզ հասցրել է փառահեղ 21-րդ դար, մենք սպանում ենք նույն այդ 21-րդ դարի զոհասեղանին և զոհաբերում ենք լատինական աստծուն: Պայքարի զենքն այնքան պարզ է և իր պարզության մեջ այնքան հզոր, ահա այն` կյանքի բոլոր բնագավառներում հայերեն լեզվի գործածության դեպքում գրել բացառապես հայատառ, մաշտոցյան սուրբ գրերով, իսկ եթե լատինական տառերն այդքան գերում են մեզ, ապա բարի լինենք գործածենք նրանց իրենց հարազատ լեզուներում:

Ու հիշենք` մենք պարտք ունենք մեր եկող սերունդների առջև, մենք պարտավոր ենք նրանց փոխանցել ինչպես հնարավորինս մաքուր ու կենսունակ Երկիր, անկախ ու զարգացած հայրենիք, նույնպես և մաքրամաքուր հայոց լեզու, հայ գրեր և լիարժեք հայ մշակույթ:

մարինե իսրայելյան

Սիրո հավասարում

Կյանքի բերումով մենք ինչ-որ տեղ հանդիպում ենք ինչ-որ «իքս» արգումենտի, և մեզ թվում է, թե սկսում ենք սիրել: Ժամանակի հետ անհետանում է այդ «թվալ» բայը, և մենք իսկապես սիրում ենք: Հետո «իքսը» բազմապատկվում է մեր մտահորիզոնի լայնության ու գիտակցականի խորության արտադրյալով: Ինչքան ավելի լայնահորիզոն ու խորագիտակ ես, այնքան ավելի ես տուժում, քանի որ այդ սերը դառնում է կոտորակի այն համառ հայտարարներից, որոնք ոչ մի կերպ չեն ցանկանում բարձրանալ և մեր կյանքը դուրս բերել իռացիոնալությունից: Բազմապատկվելուց հետո այդ արտադրյալը սկսում է ահագնացող թափով քառակուսի բարձրանալ ամեն մի քաղցր խոսքի ու հայացքի հետ, և մենք ստանում ենք հաշվիչների էկրաններին չտեղավորվող թվեր։ Այնպիսի թվեր, որոնք գրություն չունեն: Մենք բացահայտում ենք տիեզերքի լայնությունը մեր մի բուռ սրտի տարողությամբ: Եվ երբ այդ թիվը հասնում է «անսահման» տիեզերքի ինչ-որ սահմանի, սկսվում են բաժանումները: Սկզբում`երկուսի, չորսի, վեցի… Հետո արմատներ են հանվում մեր էությունից, հոգուց, մտքերից: Եվ հասկանում ենք, որ զրոյից այն կողմ էլ նույնքան մեծ անսահմանություն կա, իսկ հասկանալու համար մենք անպայման պիտի տեսնեինք այն` լայն ու գրավիչ մինուսների աշխարհը:

Ահա կյանքի ընկալումը թվային աղեղի տեսքով, որի վրա մենք վազվզում ենք մինչև մեր վերջավոր կյանքի ավարտը: Սիրո աղեղի վրա զրոյական դիրքում լինել չի կարելի, հատկապես երբ գարուն է… Իսկ հիմա գարուն է, և ավելի բարձր է դրականի միտումը, ուրեմն բարձրացնենք մեր դիրքը սիրաստիճանի վրա` հզորացնելով գարնանային սիրաբույրի տարափը:

մարինե իսրայելյան

Կըլեր 76-77 թվերը…

«Կըլեր երևի 76-77 թվերը, էն հին խանութի քըշտին վաքված րեխանցով կըտի փետ խաղ անեինք: Փոսի միջիցը մի փետ ծուլ անեինք ու զու~ անելով եդները վազեինք, մեր ընդովան տելեվիզրն էլ էր էդ, կամպյուտըրն էլ: Մին էլ վերևի ճամփիցը մի սիպտակ 24 էկավ, խանութի ըղաքին կանգնեց, միջիցը դուս էկավ Մհեր Մկրտչյանը: Դուս էկավ, մտավ խանութը: Խանութիցը էրկու հատ հաց էր առել: Զաթի ընդով էլ խանութըմը հացից բացի ուրիշ զադ չկար: Նստեց ավտոն ու կամաց առաջ գներ, մենք էլ երևի մի քսան րեխով եդները «Գա~ռսո» ձեն տալով գնեինք: 

Մի քիչ գնաց, հասավ աղբրին ու կանգնեց, աղբրից մի քիչ դենը ճամփի կոխկին մի տուն կա, տան առաջի բախճըմը մի կնիկ գորձ աներ: Էս Ֆրունզը մոդկացավ, թե` կարո՞ղ ա մի կտոր պանիր ունենաք: Դե, Ֆրունզին էն վախտ ո~վ չճնանչեր: Էդ կնիկը կանգնեց, թե` պանիրը մեզ ո՞վ ա տվել: Վերջը, էս Ֆրունզը եդ դառավ, փոռ-փոշման նստեց ավտոն ու գնաց:

Ամբողջ Ջուջևան դժար թե դհե տուն ըլեր, որ գոնյա իծի պանիր չէր էլել: Իսկ էդ տունը պակաս տուն չէր, ուղղակի ժլատությունն էր շատ»:

Ձմեռային մի ցրտաշունչ գիշեր ընտանեկան ջերմ օջախի ներքո պատմեց հայրս` Անդրեաս Իսրայելյանը

մարինե իսրայելյան

Խաղ անձրևի հետ

Անձրևներից ամենաօգտավետը, թերևս, ամռան անձրևներն են, երբ հողը, ճաքճքած հայացքը երկնքին հառած, սպասում է կենարար ջրին՝ իր զավակների փարթամությունը, հաճախ նաև կյանքը փրկելու համար: Բայց ամենագեղեցիկ անձրևները գարնանն են գալիս: Նրանց ավետաբերը քամին է  կամ ամպրոպի հեռավոր ձայնը, և կարելի է աչքով տեսնել անձրևի վազքը, իհա՛րկե, տեսնել, թե ինչպես են կաթիլները սրընթաց արշավանքով գրավում ողջ տեսանելի աշխարհը, իսկ նվագախուբը ամպրոպի ձայնով թնդացնում ու ոգևորում է իր զինվորներին: Երկնքը պատռվում է խաչվող բազմաթիվ անձև սրերից, լույսը՝ կուրացնում, իսկ աղմուկը գալիս է լրացնելու տպավորության կատարելությունը: Ճակատամարտի նմանվող այս անձրևները երկար չեն տևում, իսկ վերջում օդը լցվում է օզոնի թավշյա բույրով, երկինքը՝ պսակվում հաղթանակի ծիածանակերպ կամարով, և ներկայացումն ավարտվում է:

Հանդիսատեսը մտածում է՝ ինչու այդ գարնանային անձրևներից  մարդու սրտում էլ չի գալիս, որպեսզի պայքարի դուրս գան լավ ու վատ արարքները, մեղքերը, սխալները, հիշողությունները, թնդյունով ու աղմուկով պատերազմեն, նրանց բախումից ճեղքվի հոգին, իսկ վերջում տարածվի խղճմտանքի բույրը, մարդը կարողանա ներել ինքն իրեն, ներբեռնվել  գարնան նորությամբ, նոր կյանքի սպասումով, աշխարհը բարեփոխելու ճանապարհին զինվի ինքն իրեն փոխելու գիտակցությամբ:

Երանի՜, երանի գարնանային անձրև գար մարդո՛ւ սրտում, լվանար, մաքրեր ու տաներ անցած կյանքի մոխիրը, ծլարձակում տար սիրո ծաղիկին, լույս ծնվեր մարդու մթնած աչքերում, և հոգին հուսավորվեր ապագայի պայծառ գույներով:

մարինե իսրայելյան

Օպերա

Ասում են` գյուղի ու քաղաքի երեխաները ապրում և սովորում են միանման պայմաններում: Կարծում եմ` ոչ: Խնդիրը երեխաների մեջ չէ, և մտավոր զարգացվածության տարբերություն չկա կապված միջավայրի հետ, չէ որ նույնիսկ անմարդաբնակ կղզում մարդ կարող է զարգացած լինել, եթե գոնե գիրք է կարդում: Ես ծնվել ու մեծացել եմ Տավուշի անտառասույզ Ջուջևան գյուղում և միշտ մտածել եմ իմ և քաղաքաբնակ հասակակիցներիս ունեցած հնարավորությունների մասին, և տարբերություններ, այնուամենայնիվ, գտել եմ: Հիմնական տարբերությունը մշակութային է. գյուղերը հեռու են, «աշխարհից կտրված» և չափազանց մոտ թշնամի աշխարհին: Գյուղեր, որտեղ հաճախ են հրե անձրևներ տեղում, ճանապարaհները դժվարանցանելի են, իսկ մշակութային կյանքը այնտեղ հասցնելը բավական բարդ է, կապված բազում խնդիրների հետ, և խիզախություն է պահանջում: Իհարկե, երբեմն նման խիզախներ էլ են լինում, բայց կամսարյաններն ավելի շատ են: Հետո սկսվեց ուսանողական կյանքը… Սովորում եմ ՀՊՄՀ Բանասիրական ֆակուլտետում: Շրջադարձը անչափ կտրուկ էր. միանգամից անծայր հորիզոն բացվեց երազկոտ աչքերիս առջև, բացվեց ու հոգատարորեն կանչեց իր գիրկը: Սկզբում` դասեր, պատվարժան դասախոսներ, ինչ-որ կանոններով ձևավորված կոլեկտիվ, որը աստիճանաբար վերածվեց մի մեծ ընտանիքի, և որին կոչում են «Բանասիրական 1-ին կուրս»: Բայց ամեն ինչ չվերջացավ դասերով. կուրսի ղեկավարը սկսեց գեղեցիկ ծրագրերով զարդարել մեր ուսանողական կյանքի կտավը` արժանանալով հարաճուն սիրո: Այդ վրձնահարվածներից մեկը տրվեց նոյեմբեր գեղեցիկ ամսվա տասներեքին, երբ մեր մեծ ընտանիքի մի փոքրիկ խմբով ընտանիքի մոր ղեկավարությամբ (մեզ մոտ մայրիշխանություն է), գնացինք օպերային թատրոն` «Անուշ» օպերան դիտելու: Նախկինում երբեք օպերայում չէի եղել, և իրական հեքիաթը մի քանի անգամ գերազանցեց երևակայականին: Իսկ ես երևակայել էի ո՛չ թե շենքը, ո՛չ այն ճոխությունները, որ շլացնում են ներս մտնողին, ո՛չ լույսի պարը բազմանիստ բյուրեղապակիների միջով, ո՛չ զարդարուն հասարակությունը, այլ միջավայրը. ես երևակայում էի տրամադրությունը, երազային մթնոլորտը, տեսնում էի հավերժական սիրո տարերքը բեմի վրա` սիրտս նախապատրաստելով սիրո: Իսկ մեղեդի՜ն… Երաժշտությունը, երգը փոթորկում էին բեմը, դահլիճը: Ջղերովս զգում էի երգի հպվելը, այն հոսում էր երակներովս և թնդում սրտիս մեջ, ես ապրում էի այն փոթորիկը, որին շատերը պարզապես անվանեցին «օպերա», և հազիվ ձգելով մինչև առաջին գործողության ավարտը` լքեցին դահլիճը: Ամպի տակից եկող ջուրը իմ աչքերից հոսեց, ես դարձա սիրեցյալին սպասելուց հուսալքված, թեքված ուռին, ջանգյուլում երգող այն աղջնակը, որին բախտը խարազանեց… Օպերա. մի ամբողջ տիեզերք ամփոփել այս բառի մեջ, շրթունքներով անտարբերորեն շոշափել ու անցնել այդ տառերի վրայով` չի կարելի: Օպերա` դահլիճը ափեափ լցրած զուլալ սիրո ղողանջ, խենթությունից պարող տառապանք, թևածող թախիծ և անգթություն` աշխարհին իշխող, և՛ նվաղող ճիչ սիրող աղջկա, և՛ մահ, մարդասպան, արցունք մայրական, մշուշ ու խավար: Իսկ ինչի՞ց է բաղկացած մարդու կյանքը. օրերի՞ց, ո՛չ, տարիների՞ց, կրկին` ո՛չ: Կյանքը պահերից է կազմված, ակնթարթներից, վայրկյաններից. ինչո՞ւ մարդ չի հիշում տարիները, լոկ ակնթարթներն է հիշում, որոնք դաջվում են նրա հիշողության ծալքերում, երջանիկ ու տխուր պահեր, նորաբույս ծաղկի բերկրանքը մաքուր, գարնանաբույր ցող, համբույր առաջին, ժպիտը մանկան… Ընդամենը պահեր… Այսպես հիշողությանս մեջ մնաց կյանքիս առաջին օպերան (ամեն ինչի առաջինն էլ քաղցր է ու հիշվող, նույնիսկ տառապանքինը), ո՛չ օպերային ներկայացումը, այլ «օպերա» հեքիաթային աշխարհը, բայց երբ շատ տարիներ հետո կյանքի փոթորկուն ծովը ինձ վաստակած հանդարտ ափը նետի, և ես մի օր հիշեմ այդ օպերան, ես այն հիշելու եմ մի ուղղանկյուն սև թղթիկի տեսքով, որի վրա սպիտակ մեծ տառերով գրված էր «ԱՆՈՒՇ», ներկայացման այն ծրագրի տեսքով, որը ես չէի կարող գնել, բայց ունեցա, և որի էջերի մեջ ամփոփված է իմ երիտասարդության, անկեղծության, սիրո աշխարհը, զգացածս անհարմարության վայրկենականությունն ու այն փարատող մեղմանուշ ժպիտը… Կյանքն ընդամենը պահերից ձուլված շղթա է, իսկ այդ ժպիտը իմ պարզ շղթայի մի փայլուն օղակը դարձավ… 

marine israyelyan

Ինչ է սովորեցրել ինձ կյանքը

Մարդկային կյանքը, համեմատած տիեզերքի հավերժության հետ, մի չնչին ոչինչ է, մի հիասքանչ ոչինչ, որ Արարչի ողորմածությամբ տրվում է մեզ` հիանալու նույն այդ տիեզերքի հարատևությամբ: Մենք հանդիսատես ենք, անմահ ստեղծագործության ականատեսներ: Մարդկային կյանքի հետ համեմատած` իմ կյանքն առավել ևս չնչին է, անծիր վարդաստանում ապրող չբացված մի թերթիկ, որը միասնության մեջ իր գույնն է տալիս աշխարհին: Բոլոր թերթիկներն էլ չքնաղ են, բայց շուտ են թառամում ու ընկնում, ոմանք ուրախությամբ, ոմանք կարոտով, ոմանք էլ անհուն թախիծով: Իսկ ի՞նչ է սովորեցրել ինձ կյանքը… Եթե սովորեցրել է, ապա շատ քիչ բան: Նա ինձ դեռևս միայն ցույց է տալիս, ծանոթացնում, հիացնում ու զարմացնում, երբեմն նաև հիասթափեցնում: Կյանքն ինձ ցույց է տվել, որ շատ հաճախ մանկական միամտությունն ու պարզությունը քեզ համար հիմարի պսակ են հյուսում, բայց չի սովորեցրել խորամանկ լինել: Նա ինձ ցույց է տվել, որ հավատարմությունը հնացած, միայն գրքերի խունացած էջերից մեզ նայող հիշողություն է, բայց չի սովորեցրել դավաճանել: Ցույց է տվել, որ անսահման հավատը մարդ արարածի նկատմամբ ծիծաղելի է, բայց չի սովորեցրել լինել կասկածամիտ: Կյանքն ինձ ցույց է տվել, որ հարգանքը երբեմն ընկալվում է որպես թուլության նշան, բայց չի սովորեցրել չհարգել: Ես ուրախ եմ, որ կյանքը խնայել է ինձ, ու չի դաստիարակել իր առօրեականությամբ, կամ որ ես վատ աշակերտ եմ, ու չեմ սովորել: Բայց դեռ օրորոցում կյանքը, բոլորից թաքուն, ինձ մի գանձ տվեց, որի համար, չնայած այն ամենին, ինչ ցույց տվեց, հավետ երախտապարտ պիտի լինեմ. նա ինձ սովորեցրեց սիրել… Մորս աչքերով սովորեցրեց, որտեղ առաջին անգամ սիրո անմար ճրագներ տեսա ու հետո… Հետո կյանքս սերմնավորվեց սիրով:

Գնաց տորոն բերելու ու հետ չեկավ

Լուսանկարը՝ Մարինե Իսրայելյանի

Լուսանկարը՝ Մարինե Իսրայելյանի

Այս տարի` օգոստոսի 15-ին, «Մանանա» կենտրոնի կողմից կազմակերպված Դիլիջանի մեդիա ճամբարի շրջանակներում նկարահանումներ էինք իրականացնում Տավուշի մարզի Գետիկ գյուղում: Մեր խումբը կազմված էր մոտ տասը հոգուց: Շրջում էինք գյուղով, հետաքրքիր պատկերներ որսում, հարցազրույցներ վերցնում մարդկանցից իրենց հուզող խնդիրների վերաբերյալ, և պարզապես զրուցում փոքրիկ Գետիկում ապրող անչափ բարի մարդկանց հետ: Արդեն երեկոյանում էր, խմբի կեսը արդեն վերադարձի ճամփան էր բռնել, մեր փոքրիկ խումբն էլ` պարոն Արան, Շուշանիկը, Մարիամը, Նոնան և ես, նստեցինք մեքենան` արագորեն հյուրանոցի ճաշարան հասնելու հստակ մտադրությամբ. դժվար էր համակերպվել, որ բոլորն արդեն սեղանի մոտ են, իսկ մենք դեռ դեգերում ենք բարձրադիր Գետիկի գիրթ ճամփեքին: Թերևս բոլորս ենք զգացել, որ ոչինչ չի կարող այնքան դյութիչ լինել, որքան վերադարձի ճամփան, անկախ նրանից որտեղից` դեպի ուր: Բայց հանկարծ ճանապարհին այգիներից մեկի մուտքին դրված նստարանին տեսանք մի պապիկի, որն իր` բարությամբ լեցուն աչքերով, ուղեկցում էր մեքենային: Անհնար էր ուղղակի անցնել, և Շուշանիկի հաստատակամությամբ, բոլորս վազեցինք դեպի այդ պապիկը: Նոր էինք մոտեցել, երբ Շուշանիկը արդեն սկսել էր հարցազրույցը, և բացահայտում էր այդ խոհուն աչքերում թաքնված աշխարհը: Պարզվեց, որ պապիկը Ժորա պապիկն էր, տարիքը` չեմ հիշում, չասաց, թե ես չհասկացա, նրա բոլոր պատասխանները շատ ավելի խորիմաստ էին, քան մենք ակնկալում էինք: Ապրում էր որդու և հարսի հետ: Թոռների ու ծոռների թիվը ինքն էլ հստակ չէր հիշում, ոչ թե տարիքի, այլ նրանց շատութան պատճառով (երանի բոլոր պապիկներն էլ թոռներով այդպես հարուստ լինեին):

Ժորա պապիկը մատին ամուսնական մատանի ուներ, և առանձնահատուկ ուշադրություն պետք չէր տեսնելու, թե նա ինչ հպարտությամբ է այն կրում: Եվ ահա հնչեց մեր միամիտ հարցը նրա կնոջ մասին: Պատասխանը մեզ առեղծվածային թվաց. «Գնաց տորոն բերելու, ու հետ չեկավ»: Դե արի ու հասկացիր: Գիտեինք, որ տորոնը բույս է, որից գորգերի գունավորման համար կարմիր ներկ են ստանում, բայց թե ինչո՞ւ Ժորա պապի կինը չվերադարձավ այնտեղից, այդպես էլ անհասկանալի մնաց, իսկ նա աչքերի ներողամիտ ժպիտով չպարզաբանեց իրողությունը:

Լուսանկարը՝ Մարինե Իսրայելյանի

Լուսանկարը՝ Մարինե Իսրայելյանի

Մտածեցինք, որ տորոն հավաքելիս երևի ինչ-որ դժբախտ դեպք է պատահել: Հարցրինք նաև նրա և իր կնոջ սիրո պատմության մասին: Ինչքան խոսուն են մարդու աչքերը: Ժորա պապի աչքերում մի մեղմ պայծառություն շողաց, անցած երջանկության մի հուշ, կարոտ ու թախիծ: Լռեց, աղերսագին հայացքով կարծես խնդրելով չքրքրել իր հոգու այն մի պատառ չքնաղ անկյունը, որ դեռևս մնացել էր կյանքի բազում չարչարանքներով անցնելուց հետո` հայրենազրկություն, տեղահանություն, ամեն ինչ կորցրած ու հուսահատ մարդու դեգերումներ: Շուշանիկի ջանադիր աղերսներն ապարդյուն անցան. նա միայն մի քանի չոր տեղեկություն տվեց այն գեղեցիկ սիրո մասին, որ եղել է նաև մեզ համար հեռու թվացող ժամանակներում: Մենք երբեմն մոռանում ենք, որ մեր մեծերն էլ մի ժամանակ երիտասարդ են եղել, գուցե մեզնից ավելի գեղեցիկ ու եռանդուն: Իմացանք, որ նրանք միասին կոլխոզում ծխախոտ հավաքելիս են եղել: Որ Ժորա պապիկի երջանկության առարկան «սիրուն էլ չէր, սևուկ-մևուկ աղջիկ էր», և այդքանը միայն, իսկ թե ինչու էր նա մի օր որոշել գնալ այդ չարաբաստիկ տորոնը հավաքելու, այդպես էլ չիմացանք:

Եվ անցնում է գրեթե մի ամիս, սեպտեմբերի տասին մենք կրկին «Մանանա» թիմով նկարահանումներ ենք իրականացնում այս անգամ Տավուշի մարզի Ջուջևան գյուղում, երբ ժամանակավորապես մի կողմ դրված, բայց չմոռացված հարցը իր լուծումը գտավ: Հարցազրույց էինք վերցնում Ջուջևանի միջնակարգ դպրոցի Հայոց լեզվի և գրականության վաստակավոր ուսուցչուհի, գորգագործ Անուշ Ալեքսանյանից: Պարզվում է, որ տորոնը իսկապես բույս է. կարմիր ներկը ստանում են նրա հյութալի արմատներից, բայց գաղտնիքն այն է, որ այդ արմատները իրենց ճյուղավորումներով չափազանց խորացած են հողի մեջ, և նրանց հանելը տաժանակիր աշխատանք է: Հենց այդ խորության պատճառով, ժողովուրդը ստեղծել է «տորոնի գնալ» արտահայտությունը, որը նույնանում է մահանալ, կամ անդրաշխարհի ճամփան բռնել արտահայտությունների հետ: Փաստորեն` Ժորա պապիկի սիրելի կինը… մահացել էր:

marine israyelyan

Դժվար է մտածել, որ սխալվեցի

Կորցնել մարդուն սարսափելի բան է, բայց ավելի սարսափելի է, երբ կորցնում ես մարդուն բարոյապես, գիտակցելով նրա ֆիզիկական գոյը` հրաժարվում ես բարոյական բարձրարժեքությունից, որն ինքդ էիր դրել նրա մեջ` միամտաբար կարծելով, թե նա կարող է այդ արժեքի կրողը հանդիսանալ:

Ահա այսպես ես կորցրեցի ընկերուհուս:

Մենք դասընկերներ չէինք և ոչ էլ ամենօրյա շփում ունեինք: Կյանքը մի դիպվածով ծանոթացրեց մեզ, և ձևավորվեցին բավական ջերմ հարաբերություններ: Մեր ընկերությունն օճառային չէր` հիմնված մակերեսային հումորների, քրքիջների, այլոց մասին բամբասանքների ու անձնական հարցերը բարձրաձայնելով հեղինակություն գրավելու վրա (ներեցեք ինձ, բայց մերօրյա իրականությունը այդպիսի բազում օրինակներ ունի):

Ես ու հիշյալ անձնավորությունը, որին կսկիծով, բայց ձեռքս այլևս չի կարող ընկեր անվանել, մտերմացանք դանդաղ, ժամանակ պահանջվեց միմյանց ներաշխարհը դիտելու համար, և ափսոսում եմ` հոգում այդքան գանձերի հետ ինչպես առավ նա էժանության սերմեր:

Մենք համագործակցում էինք բազմաթիվ միջոցառումների կազմակերպման գործով, թեժ քննարկումների միջոցով գտնում լավագույն տարբերակները, և բացի այդ, երբեք չէի կարող պատկերացնել, որ ընկերոջ երջանկությունը այդքան թանկ կարող է լինել, որ ամեն անգամ այդ մասին խորհելիս իմ սիրտն էլ երջանկություն ճառագեր` անշահ երջանկություն շահերի աշխարհում:

Դժվար է մտածել, որ ես սխալվեցի մարդուն ճանաչելու գործում, գուցե կյանքը հանկարծակի փոխեց նրան, այնքան, որ մեր ընկերությունը պղտորեց` իջեցնելով մինչև քաղաքականության ճենճահոտ հարթակ: Լսեցի ձայնը` մտքով տեսնելով աչքերի մեջ արտացոլված հոգու անկումը: Եվ նորից ապացուցվում է, որ կյանքում վայրկայնների ընթացքում կարելի է հիմնահատակել տարիների տքնանքը: Սուր իջավ ու կտրեց ընկերության ոսկե թելը, և թերևս լավ է, որ կտրեց, քանի որ մի ծայրից այն սկսել էր փտել. անհավատալի է, բայց երբեմն ոսկին էլ է փտում: