-Է՛ն ա, սա՜ղ ուղտի մեջքն ա։

ՉԷ՛, չէ՛, սխալ մի հասկացեք՝ ուղտ ասելով՝ նկատի չունեմ ուղտ կենդանի, ու հաստատ տեղին զարմացաք․ Հայաստան ուղտ չկա: Լա՛վ, շատ չձգձգեմ: Ինչո՞ւ հենց ուղտի մեջք և ինչո՞ւ հենց սաղ ուղտի մեջքն ա: Դե, բնականաբար, ասածս նման է մեղադրանքի, որ սաղ ուղտի մեջքն ա, այսինքն, ամեն ինչի պատճառը ուղտի մեջքն ա: Դե, լավ, չչարչարեմ:՝ Ուղտի մեջքը հակառակորդի հենակետն է՝ այն հենակետը, որի վրա է հենված այն զենքը, որը գնդակոծում է մեր Բաղանիս գյուղը: Այո՛, դիրքերը մի քանիսն են: Ու ամեն դիրք ունի իր զենքի տեսակները, բայց այդ անսովոր անունով դիրքը ամեն անգամ կրակահերթի պատճառ է հանդիսանում: Դիրքի անունը, դե պարզ է՝ գյուղացիք են դրել, հաստատ ադրբեջանցին ո՛չ գիտի ուղտ, ո՛չ էլ՝ մեջք բառերը: Անվանել են Ուղտի մեջք, որովհետև դիրքը կառուցված է երկու, իրար շատ մոտ բլուրների վրա, ինչի պատճառով նմանեցնում են ուղտի մեջքի:

Ուղտի մեջքից այն կողմ Օդնդաղն է: Սա արդեն երկկողմանի համաձայնություն է: Այն հին ժամանակներում, երբ դեռ կռիվ չկար, կար էսպես ասած, Ղազախ-Բաղանիս ճանապարհ, որտեղ Ղազախը համարվում էր տեղի քաղաք և այնտեղ բազմիցս են գյուղացիք գնացել թե՛ առևտրի, թե՛ այլ նպատակներով: Եվ այդ ժամանակվա շփումը թուրքերի հետ, ստիպել է միասին սարերի անվանումներ տալ և, անգամ, խոսել սովորել։ Հիմա գյուղում կան մարդիկ, ովքեր դեռ հիշում են բառեր կամ նախադասություններ: Անձամբ եսչեմ սիրում այդ լեզուն, բայց լսել եմ այս բառը և չեմ կարողանում այդ մեկ բառը ջնջել հիշողությունիցս: Ադրբեջաներեն՝ Յեվաշ, գյուղի բարբառով՝ լա կացի, իսկ գրական հայերենով՝ սպասիր: Եվ այդտեղից է սկսվել գյուղացիների ու, անգամ, զարմանքս է գալիս, ադրբեջանցիների շփումը: Ու այդ պատճառով էլ մինչև հիմա մնացել են այդ բառերն ու անունները:

Օդնդաղ սարը, կարելի է ասել, որ նշանառության տակ է պահում մի քանի հարակից գյուղեր՝ Բաղանիսը, Ոսկեպարը, Ոսկևանը, Կիրանցը, Կոթին և Բարեկամավանը, կամ էստեղի հայտնի անունով՝ Դոստլուն: Դե, հիմա սա՛ է, ի՞նչ կարող ենք անել, գրավելը հեշտ չէ, գյուղացին ստիպված է ապրել՝ մտածելով, որ կրակոցներն անդադար են, և ինչ տեսակ անուն էլ լինի՝ ուղտ, թե փիղ կամ մեկ այլ կենդանի՝ մեկ է, հաստատ այդ մեծ զենքի փամփուշտը գալու է գյուղի վրա: Բայց ինչ զենքից էլ գա, հաստատ ոչ մեկը չի թողնի և չի հեռանա իր գյուղից, որովհետև այստեղ է յուրաքանչյուրի ապրուստը, հիշողությունը, մեծ ծանոթությունը և բոլոր այն լավ պահերը, որոնք ապրել են մեր մեծերը, և հիմա ապրում են մեր փոքրերը:

Մանկապարտեզում և դպրոցում երեխաների թիվը գնալով պակասում է, բայց դա ոչինչ չի նշանակում, չի նշանակում, որ գյուղը կդատարկվի կամ հողերը կհանձնվեն: Ոչ, մենք այստեղ ենք:

Այս անգամ շատ չեմ օգտագործի գրական բառեր: Չեմ օգտագործի, որովհետև այս ամենը չեմ կարող գրական հայերենով ներկայացնել: Ուզում եմ պատմել, թե ինչ է կատարվում իմ միջավայրում, երբ կրակում են իմ Բաղանիս գյուղի վրա: Լսվում են կրակոցներ տարբեր զենքերից: Ըհընց, «դեշեկա» էր. անգամ կանայք են տարբերում զենքերը, որովհետև կրակոցները դարձել են սովորական մի բան, որը սահմանամերձ գյուղերից անպակաս է: Եթե չեն նշում զենքի անունը, ասում են. «Էս են գեշ անտերներից ա, սրանց տվածը Աստծու զուլում ա»: Տարբերում են, որովհետև շատ դեպքեր են եղել, երբ կեսգիշերից հետո անսպասելիորեն կրակել են՝ չիմանալով, թե ինչին կարող են կպչել այդ շիկացած փամփուշտները: Դա դժվար է մոռանալ. դժվար է մոռանալ անքուն գիշերները կամ նկուղներում լուսաբաց դիմավորելը:

Ուզում եմ համեմատել քաղաքի երեխաների առօրյան, մեր՝ սահմանամերձ գյուղում բնակվող երեխաներիս առօրյայի հետ:

-Մամ ջան, ես իջնում եմ բակ՝ խաղալու:
-Հա, գնա, բալես, զգույշ՝ չընկնես:

-Մամ ջեն, ես գընըմ եմ դաշտը՝ րեխանց հետ ֆուտբոլ խաղ անող, մը քիչ յեդը կգամ: 
-Բալես, էն էնա տենըմ ես՝ լարված իրավիճակ ա, տանը քու հըմար նստե, բանի չես էլի ման գալի էս գեշ վախտը, կամ որ տենըմ ես՝ կրակըմ են, ճամփեն չընգնես՝ գաս, կկենաս մը քիչ դըդարե, նոր գաս:

-Պապա, չես մոռացել, չէ՞, երեկոյան ծնունդի ենք գնալու:

-Պապ, քանի օրը ցերեգ ա, բերեք շուտ գնանք ծննդի՝ գանք, թե չէ, որ քշերը գնացինք, վտանգավոր ա, էլի, յեդ գալիս ավտոյի ֆառերի լսի վրա կարող ա կրակեն: Օրը ցերեգով գնանք, ըրանքիցը հանենք գանք:

-Բալես, պարապմունքից ուշանում ես, շուտ արա, քանի չես ուշացել:

-Բալես, սօր պարապմունքդ բրախե, դպրոցըմն էիր, կրակեցին, սիրտս գնաց, աչքիս աղաքը դու եկար: Քանի հատ էլ գեղի վերևովը պժժալով գնաց: Սօր ոչ մի պարապմունք, կարալ չես ասես՝ որ պահին ինչ կըլի: Լա կացի, թե վիճակը լըվնացավ, հեգուց կգնաս:

Եվ երբ գալիս է քնելու ժամանակը.

-Բարի գիշեր, ես գնացի քնելու: Ականջակալներս պատուհանին են, չէ՞, մի քիչ երգ լսեմ ու քնեմ:

-Ես գնացի քնեմ, բարի քշեր Ձեզ: 
-Բարի քշեր, տղա ջեն, թե բարի ըլի, բի սօր շորերով պառկե, որ կրակեն, հանկարծ հագնվելու վրա ժամանակ չկորցնես: Հա, մին էլ մոռացա, կռավաթդ պատուհանիցը դեսն ենք բերել՝ դբա պատը, պոստերը երևըմ ա քու սենյակիցը, դրա հըմար: Մըչևը տենունք սրա վերջը ինչ տի ըլիլ:

Այսպիսին է առօրյա կյանքը կրակոցների ժամանակ սահմանամերձ գյուղերում, բայց դա չի նշանակում, որ մարդիկ դադարում են ապրել գյուղում, ու տա Աստված, որ սա վերջին նյութս լինի կրակոցների վերաբերյալ, կամ մյուս անգամ գրեմ արդեն ազատագրված դիրքերի մասին:

Չգիտեմ` ով ոնց, բայց ես կարելի է ասել, ամեն տարի մեր գյուղի՝ Բաղանիսի միջոցառումը համեմատում եմ անցած տարվա միջոցառումների հետ: Համեմատել ասելով, ներկայացնում եմ ինչը կար, որ այս տարի չկա: Հա, անցած տարի ձյուն կար, իսկ այս տարի ձյուն չկար, բայց բերեք ձյունը թողնենք երկրորդական, որովհետև ձնից բացի կան էլ ավելի կարևոր նշանակություն ունեցող իրադարձություններ: Օրինակ, մարդիկ ովքեր ներկա էին անցյալ տարի, հիմա ներկա չեն, թե բանակի, թե արտագաղթի պատճառով: Իսկ ովքեր գյուղից գնացել էին, զանգահարում էին և հարցնում. «Ի՞նչ կա, ո՞նց ա մթնոլորտը գյուղում, երևի հավեսա, չէ՞, անցնում, միջոցառումը». ու շատ ափսոսում, որ էստեղ չեն: Բայց չեն հասկանում, որ իրենց գնալուց հետո միջոցառումներն էլ են անհավեսացել:

Երբ սպասում ես գյուղից հեռացածներին, ովքեր իջնելու էին, որպեսզի միասին դիմավորենք ամանորյա հանդեսները, բայց ոչ իջնող կա, ոչ մի բան: Ու զգացվում է շատ մարդկանց պակաս, ովքեր միշտ ներկա էին գտնվում, և անհնար էր չնկատել իրենց ներկայությունը:

Անցյալ տարի կար և Ձմեռ Պապ և Ձյունանուշ և ձի կառքի հետ միասին: Բայց այս տարի միայն Ձմեռ պապիկն էր՝ իր մեծ պարկի մեջ լցրած տոպրակներով, ով միայնակ մի կերպ բարձրանում էր գյուղամեջ և ընդառաջ էր գնում դեպի իրեն վազող երեխաներին: Անգամ երեխաներն էին քչացել: Անցած տարիների վազքից լսվող ոտնաձայները չէին և ոչ էլ ուրախության ճիչերը Ձմեռ պապիկին տեսնելուց: Այդ աղմուկի մեջ ականջովս ընկավ նաև այս արտահայտությունը. «Մյուս տարի իսկի տոնածառ չի լինելու»:

Որ ճիշտ ասեմ, այդ ամենը լսելուց հետո հիասթափվեցի, ու էլ ավելի տրամադրությունս ընկավ: Բայց հետո իմ մեջ ասացի, թե ինչու պետք է էդպես լինի, ինչ անենք, թե մեկը մի բան ասաց: Միայն պետք է լավատես լինել:

Հիմա հույս ունեմ, որ մյուս տարվա միջոցառումը ավելի ուրախ կլինի և մարդկանցով լեցուն, քանի որ բանակից շատերը վերադարձած կլինեն, և հույս ունենանք, որ գոնե արտագաղթածների մի մասը հետ կվերադառնա հայրենի գյուղ: Իսկ ես մեկ անգամ էլ կդիմավորեմ, հետո երկու անգամ գյուղում չեմ դիմավորելու, ինչպես գյուղի մի շարք երիտասարդներ, ովքեր հիմա դիրքերում մեր անդորրն են պահպանում: