44-օրյա պատերազմի ընթացքում Շանթ Նավոյանի՝ նոթատետրում արված գրառումներն այդ օրերի իրական վավերագրությունն են, երբ կարդալիս աչքիդ առաջ հայտնվում են պատերազմի բոլոր դրվագները։ Էջերից մեկում Շանթը գրում էր․

«Սաղավարտը մարմնի մաս էր դարձել, որից երազում էինք ազատվել և որով մեզ ապահով էինք զգում։ Ամեն անգամ թաքստոց նետվելիս աղոթում էինք ողջ դուրս գալու համար, քնելիս աղոթում, որ իմ ուղղությամբ եկող արկերը շեղվեն ճանապարհից․․․»։ Ցավոք, Շանթի ուղղությամբ եկող հարվածներից մեկն այդպես էլ չշեղվեց 2020թ․ հոկտեմբերի 10-ին՝ թվացյալ հրադադարից կես ժամ անց։

Շանթ Նավոյանի մայրը որդու մասին անցյալով խոսել չի կարողանում։ Ասում է՝ Շանթի ներկայությունն անդադար ու անընդհատ են զգում։ Վստահ են, որ նրա ներկայությունը զգում է նաև իր հարազատ ու սիրելի քաղաքը՝ Երևանը, որի շենքերի տանիքներին Շանթն անընդհատ իր ազատությունն էր գտնում։ Թռչում էր տանիքից տանիք, նստում ու մենակ մնում իր մտքերի հետ։

Թեև ինքնամփոփ էր ու սիրում էր մենակ մնալ, բայց մեծ ընկերասեր էր և իր մտքի ճկունությամբ ու ազատությամբ գրավում էր շրջապատի բոլոր մարդկանց։ Դեռ 19-ը չլրացած Շանթը հասցրել էր սիրել։ Շատերը զարմանում էին, որ այդ տարիքում այդքան հասուն զգացմունքներ ուներ և վստահ որոշել էր՝ ընկերուհին միակն է իր կյանքում մինչև վերջ։

Մայրը պատմում է․ «Շանթը դեռ 14 տարեկանից անընդհատ գրում էր իր մտքերը, այն, ինչ զգում ու տեսնում էր։ Իր զոհվելուց հետո, երբ պահարաններում էլ գտանք ձեռագիր գրառումները, որոշեցինք հավաքել ամբողջն ու գիրք հրատարակել»։

7 ամսվա աշխատանքից հետո հրատարակվեց Շանթ Նավոյանի՝ «Խոսողը չգիտի, իմացողը չի խոսում» գիրքը, որտեղ Շանթի մտքերն են, պատերազմի օրերի գրառումներն ու նրա մասին պատմությունները։ Մայրն ասում է՝ գիրքը շատ կարճ ժամանակում բեսթսելլեր դարձավ ու հատկապես պատերազմական գրառումները զարմացրել էին բոլոր ընթերցողներին։

Մայրն ասում է․ «Ես իսկապես զգում եմ Շանթի ներկայությունը, նրա ֆիզիկապես բացակայությունն է, որ սարսափելի ցավեցնում է։ Պետք է ուժ գտնել ու չչարանալ, բավական է մի փոքր անգամ թուլանալ, ու դա կսկսի հաղթել։ Ես փորձում եմ մնալ այն մտքով, որ Շանթը շարունակում է ծառայել։ Ես կմնամ հավերժ սպասող նրան»։

Շանթ Գուրգենի Նավոյանի ընտանիքը Զինծառայողների ապահովագրության հիմնադրամի (1000+) շահառու է։

«Քո հանդեպ սերը սկսվում է հայրենիքի հանդեպ սիրուց, ու եթե ես չպահեմ ամեն միլիմետրը, որ մերն է, էդ սերը գնալով կպակասի թե՛ քո հանդեպ, թե՛ հայրենիքի», – այսպես էր 44-օրյա պատերազմի հերոս Արեգ Ադուրյանը պատասխանել սիրած աղջկա խնդրանքին` փորձել ծառայության չգնալ։

Արեգը, ում ընկերները հաճախ Արեգակ էին կոչում լուսավորության ու պայծառության համար, չափից շատ սիրում էր Հայաստանի լեռները, ու նրանց երկարաժամկետ հրաժեշտ տալ կարող էր միայն ծառայության գնալու և հայրենիքն ու լեռները պաշտպանելու համար։ Հայրն ասում է՝ լեռներն իր կյանքն էին։ Երբ ծառայում էր Իջևանում, լեռնագնացների իրենց խումբը այդ տարածքում լեռ էր բարձրանալու։ Արեգը հատուկ այդ օրվա համար արձակման թերթիկ էր խնդրել ու միացել թիմին։ Հատիսն էր սիրելի լեռը։

«Արեգի ներսում փիլիսոփա էր ապրում. դա նաև զգացվում էր ֆեյսբուքյան էջի գրառումներից։ 2020թ․-ին՝ անկախության օրը շնորհավորելիս, գրել էր` խնդրում եմ չդադարել ստեղծել ու ստեղծագործել, ժամանակ չկորցնել մեր պետությունն ավելի լավը դարձնելու գործում, քանի որ անկախության ամեն մի օրն անգին է», – պատմում է հայրը՝ Արտակը։

Արեգն ամենուր էր․ բժշկությունից մինչև գրաֆիկ դիզայն, ԹՈՒՄՈ ու լեռներ։ Իսկ Երևանը, իր ամեն անկյունով ու շենքով, Արեգի հավերժական սերն էր։ Երբ կարճաժամկետ մեկնում էր Ռուսաստանի Դաշնություն՝ հորն այցելելու, անընդհատ գրում էր ընկերներին․ «Երևանս ո՞նց ա, կարոտել եմ»։

Շարունակելով հոր գործը՝ Արեգն ընտրել էր բժշկության ուղին։ Սովորել էր Մխիթար Հերացու անվան քոլեջի ատամնատեխնիկական բաժնում, ընդունվել Հայբուսակ համալսարանի ատամնաբուժական ֆակուլտետը։ Ծառայության ընթացքում էլ բուժակ էր։

Հայրը պատմում է․ «Շատ ընկերասեր էր ու առանց չափազանցնելու՝ իր ընկերների համար անգամ կյանքը կտար։ Եվ այդպես էլ եղավ։ Հոկտեմբերի 19-ի առավոտյան 10։15 իր դասակի վիրավոր հրամանատարին բերում, հասցնում է մեքենային ու կարող էր հրամանատարի հետ դուրս գալ դիրքից, բայց նրան թողնում, ինքը վերադառնում է մարտի դաշտ։ 10։45 արդեն անմահացել էր»։

Հայրն ասում է, որ մինչ դեպքը տեղի ունենալը, կապվել էր բոլոր սիրելիների հետ ու խոսել, կարծես զգում էր՝ ինչ է լինելու։ Արեգի զոհվելուց հետո նրան փնտրել են 51 օր, ընտանիքն անգամ չգիտեր՝ զոհվել է, թե գուցե գերի է։ Երկար փնտրտուքների արդյունքում կարողացել են գտնել զինծառայողների, ովքեր գիտեին դեպքը տեղի ունենալու վայրը և ուղեկցել են ընտանիքին։

Արեգը միշտ լեռներում է ու ամեն անգամ լեռներ գնալիս կհանդիպեք իրեն։

Արեգ Ադուրյանի ընտանիքը Զինծառայողների ապահովագրության հիմնադրամի շահառու է։

Տիգրան Հարությունյանն արտիստ էր իր բոլոր հատկանիշներով․ գեղեցիկ ու ոչ ոքի անտարբեր չթողնող արտաքին տեսքը, գրավչությունն ու արտիստիզմը նրան բեմից ու էկրանից բացի այլ տեղ գնալու հնարավորություն չէին թողնում։ Ընկերները Տիգրանին հաճախ անվանում էին երիտասարդ Դի Կապրիո։

Պարարվեստի քոլեջում սովորելուց ու երկար տարիներ տարբեր խմբերում պարելուց հետո Տիգրանն ընտրեց Երևանի թատրոնի և կինոյի ինստիտուտը։ Սովորելուն զուգահեռ պարում էր «Ամարաս» համույթում, նրանց հետ հասցրել էր արտերկիր մեկնել համերգների, մասնավորապես Փարիզ և Մոսկվա։

Տիգրանը դեռ դերասանական կրթություն չուներ, սակայն ի ծնե տաղանդի շնորհիվ բազմաթիվ առաջարկներ էր ստանում հայկական շոու-բիզնեսի ներկայացուցիչների տեսահոլովակներում նկարահանվելու համար։ Խաղում էր «Outdance» սիթքոմում և պարում Հակոբ Պարոնյանի անվան թատրոնում։

«Տիգրանը մեկ միավորի տարբերությամբ ընդունվեց անվճար ու ծառայության մեկնեց իր հասակակիցներից ավելի ուշ։ Այդ ժամանակ ուրախացել էինք, որ ուսումը կավարտի, նոր կգնա ծառայելու, բայց ինչ իմանայինք՝ ինչ է սպասվում․․․», – ասում է Տիգրանի մայրը՝ Լիանան։
14 տարեկանից Տիգրանն աշխատում էր ու ծառայությունից առաջ աշխատանքային փորձ ուներ բազմաթիվ ու ամենատարբեր ոլորտներում։ Ասում էր՝ ես պիտի ունենամ ամեն ինչ։

Ընկերների խոսքով՝ Տիգրանի հետ տխուր լինելն ու ձանձրանալն անհնար էր։ Ցանկացած պարագայում դրական ու լավատես էր։ Էքստրիմի սիրահար էր ու անգամ մոտոցիկլետ էր գնել։ Նրան կարելի էր գտնել ցանկացած բարձունքից թռչելիս։

Տիգրանը ծառայում էր Հադրութում, պատերազմի օրերին էլ այնտեղ է եղել։ Զինակից ընկերները պատմում են, որ նա ուժեղ զինվոր էր, կամային ու պատրաստ օգնելու ընկերներին։ Հենց այդպես էլ՝ ընկերոջը փրկելիս հերոսացել էր 2020թ․ հոկտեմբերի 10-ին։

Տիգրանն ու մայրն ամենաամուր թելերով էին կապված իրար՝ միշտ միասին, կառուցելով ընդհանուր երազանքներ ու նպատակներ․ «Միշտ մտածել եմ, որ եթե Տիգրանին որևէ բան պատահի, ես չեմ ապրի։ Բայց հիմա շարունակում եմ կյանքս Տիգրանի ուժով։ Ասում էր՝ քո աչքերին արցունք չպիտի լինի, մամ։ Ու հիմա էլ ես գլուխս բարձր, ուժեղ շարունակում եմ ապրել հանուն Տիգրանի, չեմ չարացել, որովհետև նա էլ այդպիսին չէր»։

Տիգրան Հարությունյանի ընտանիքը Զինծառայողների ապահովագրության հիմնադրամի շահառու է։

«Ես անմահ եմ, մամ, չնայած շուտ եմ մահանալու», – այս խոսքերը մինչև անգամ ծառայության գնալը հաճախ էր կրկնում 44-օրյա պատերազմում զոհված Արամ Պողոսյանը։ Մայրը բարկանում ու անհանգստանում էր՝ ինչու է 18-ամյա որդին այդ մասին մտածում։ Բայց գուցե Արամն արդեն զգո՞ւմ էր․․․

Ի ծնե տաղանդը, արվեստագետի ոգին ու զգացմունքը դեպի գույներն Արամի մոտ արտահայտվել էին, երբ նա անգամ խոսել չէր կարողանում։ Փոքր տարիքում անդադար նկարում էր, որտեղ պատահեր։ Նկարում էր ու սեփական պատկերները ստեղծում սովորական կերպարներից ու ստանդարտներից դուրս և պատմում ու բացատրում էր բոլորին նկարները՝ երբևէ չմոռանալով ոչ մի մանրուք։Գեղարվեստի պետական ակադեմիայում անվճար էր սովորում․ ծառայության էր գնացել իր հասակակիցներից ավելի ուշ։ Արամը տանկի հրամանատար էր, արվեստագետի ազատ հոգին սկզբում բարդ էր հարմարվում ծառայության խստությանը, և, չնայած դրան, լավագույն զինվորների շարքում էր։

Պատերազմի ժամանակ Արամն ու ընկերները Ջրականում էին կռվում։ Բնավորության համաձայն չէր բողոքում ու նեղսրտում․ ինքն էր ոգևորում ծնողներին։ Հոկտեմբերի 5-ին Արամի ամենավառ ու գունագեղ նկարը՝ կյանքը, ընդհատվեց ու մնաց կիսատ։

Արամն իր կյանքի 21 տարիներին ստեղծագործեց ու իր յուրօրինակ ձեռագիրը թողեց արվեստում։ Հունիսի 24-ին «Liver» արվեստի մենեջմենթի ընկերության ջանքերով Հայ բարեգործական ընդհանուր միությունում բացվեց Արամի ցուցահանդեսը։ Հետագայում Արամի նկարներին ծանոթանալու նոր հնարավորություններ կլինեն։

Արամ Պողոսյանի ընտանիքը Զինծառայողների ապահովագրության հիմնադրամի շահառու է։

«Եթե չլինի Արցախը, չես լինի դու, չի լինի մեր մանկության տունը: Եթե պետք ա, պիտի մեռնես դրա համար», -  սա հատված է 44-օրյա պատերազմում զոհված Հայկազ Մկրտչյանի և քրոջ նամակագրությունից պատերազմի ընթացքում։

Քույրը գրում է՝ «Հայկազ, ես հպարտ եմ, որ դուք հուլիսին կռվել եք, քո հասանելիքն արել ես», Հայկազը պատասխանում է՝ «չէ, էդ մի անգամ անելով չի, ես երկու տարի շոգին, ցրտին, քնաթաթախ էս պոստերը պահել եմ, ոնց կարամ թողնեմ իրանց»։

Հայկազը շախմատիստ էր, միշտ երկու քայլ առաջ մտածող, հաշվարկող ու արդար։ Հրամանատարը վկայում է, որ հուլիսյան մարտերի և 44-օրյա պատերազմի ժամանակ հաշվարկի հրամանատար Հայկազի ու զինակից ընկերների կրակած բոլոր ականանետերը բացառապես նշանակետին են հարվածել։

Հայկազը Տավուշում էր ծառայում։ Մի օր տուն էր զանգել և տխուր ձայնով կիսվել մոր հետ․ «Մամ, էնքան վատ բան ա եղել․ էլ դիրքեր չենք բարձրանալու, ախր, մենակ էնտեղ ես հասկանում, թե ինչի ես բանակում, երբ նայում ես ներքևի գյուղում խաղաղ քնած բնակիչներին․ էդ մարդկանց համար ո՞նց չկռվես»։

2020թ․-ի հոկտեմբերի 14-ին Հայկազը նորից դիրքեր բարձրացավ։ Կռվեց Հադրութի գյուղերով՝ հասցնելով ընկերներին փրկել, շրջափակման մեջ ընկնել ու դուրս գալ։ Սարուշենի մարտերի ժամանակ բայրաքթարի հարվածից Հայկազն այլևս չարթնացավ։ Ֆուտբոլում փայլող ու արագավազ Հայկազը կյանքում առաջին անգամ բավականաչափ արագ վազել չհասցրեց․․․

«Դուք ուղղակի ապրում եք, քնում ու զարթնում, բայց Հայաստանի մասին ոչ մի բան չգիտեք ու չեք հասկանում։ Իսկ ես հիմա ամեն ինչ ուզում եմ անեմ, որ լավ լինի բանակի համար՝ ջոկիս, դասակիս, գնդիս, մարտկոցիս ու ամեն ինչի․․․», – գրում էր Հայկազը քրոջը՝ Արևիկին։

Հայկազ Զավենի Մկրտչյանի ընտանիքը Զինծառայողների ապահովագրության հիմնադրամի շահառու է։ Հիմնադրամի ֆոնդը ձևավորում ենք մենք՝ ՀՀ և Արցախի քաղաքացիներս, աշխարհասփյուռ հայերս։ Ֆինանսակայն կայուն հատուցումն ամենաքիչն է, որ կարող ենք անել մեր քաջերի հիշատակի, մեր հոգու հանգստության համար։