Վերջին չորս օրերի ընթացքում ապրածս իրադարձությունների, զգացմունքների ու մտքերի մասին մի ամբողջ գիրք կարելի է գրել: Մի ուրիշ գիրք էլ կարելի է գրել էն հրաշք ընտանիքի մասին, որի հետ պատրաստվում եմ ծանոթացնել ձեզ: Երկար-բարակ խոսելու փոխարեն կպատմեմ կարևորի մասին:

Ուրեմն, ծանոթացեք:

Արուսիկ Կազարյան.ծնվել ու մեծացել է Հայաստանի Գյումրի քաղաքում: Երկրաշարժի առաջ բերած ծանր զրկանքների պատճառով ստիպված է եղել ընտանիքի հետ միասին լքել Հայաստանը՝ տեղափոխվելով Ուկրաինա՝ Դոնեցկի շրջան: Այստեղ նոր իրավիճակին հարմարվելուն պես ստիպված է եղել կրկին լքել տունը՝ Ուկրաինայում հանկարծակիորեն ծավալված պատերազմի պատճառով:  Ամուսնանալուց հետո տեղափոխվել է ԱՄՆ, որտեղ էլ ապրում է մինչև օրս: Ժպտերես ու սիրալիր մի կին է, ում բարությունն ու առատաձեռնությունը երբեմն զարմանք են առաջացնում: Սիրում է թեյ (երբեք սուրճ չի ըմպում): Երեխաների հետ միայն հայերեն է խոսում (չնայած որ ամուսնուն այդ փաստն այդքան էլ չի երջանկացնում): Սիրած գույնը յասամանագույնն է (ինձ համար էլ յասամանագույն շարֆ է գործել):

Տիկին Աիդա (Արուսիկի մայրը). նույնպես ծնվել ու մեծացել է Հայաստանում: Արուսիկի հետ միասին դիմակայել է երկրաշարժի ու պատերազմի հասցրած ծանր հարվածներին: Այժմ ապրում է ԱՄՆ-ում՝ իր դստեր ընտանիքի հետ: Բարեսիրտ ու հոգատար կին է: Չի սիրում, երբ սեղանի շուրջ խոսում են, և սաստում է թոռներին «Կամա՛ց խոսե», «Քի՛չ խոսե» կամ «Մի՛ խոսե» բառերով (կախված իր տրամադրությունից): Ոսկի ձեռքեր ունի: Տան դիմաց աճեցնում ու խնամում է իր սեփական վարդերն ու հետաքրքրվողներին իրազեկում «Էս վարդերն իմ աշխարհս են»: Սիրում է, երբ տանն ամեն ինչ մաքուր  ու իր տեղում է: Տանել չի կարողանում, երբ թոռները տան մեջ անգլերեն են խոսում, ու վիրավորված երանգով հարցնում է. «Յա՞, էդ ընչի անգլերեն կխոսե՞ս որ»: Էնպիսի թաթար-բորաքի է սարքում, որ մատներդ էլ հետը կուտես: Շատ հաճախ չի ժպտում, իսկ եթե ժպտում է՝ ուրեմն սրտանց, ամբողջ հոգով:

Պարոն Էդմոնդս. ծնվել ու մեծացել է ԱՄն-ի Թեննեսի նահանգի Սմիրնա քաղաքում: Կյանքի մեծ մասն անցկացրել է իր ծննդավայրում, ամուսնությունից հետո տեղափոխվել է Օհայո՝ եկեղեցում ստանձնելով քարոզչի պաշտոն: Բոլոր տեսակի սպորտաձևերի մեծ երկրպագու է: Հպարտանում է իր փոքրիկ, խնամված հողամասով ու իր կազմակերպված, սիրուն ընտանիքով: Լավ զրուցակից է ու վստահելի ընկեր:

Աիդիկ (Աիդա-Ռոզ). Էդմոնդսների դուստրը: Չքնաղ, գանգրահեր աղջնակ: Քաղցրավենիքի մեծագույն սիրահար: Գիշերը առանց հեքիաթ լսելու չի քնում ու նեղանում է, երբ տատիկը պահանջում է, որ հայերեն խոսի:

Արման (Սթիվեն). Էդմոնդսների որդին: Ապագա քարոզիչ (ինչպես ինքն է հայտարարում):Միշտ բարձր ձայնով է խոսում: Սիրում է գրքեր: Մոտ երկու օր ծախսեց նոր ձեռք  բերած «կուբիկ-ռուբիկ»-ը լուծելու վրա: Սիրում է նյարդայնացնել փոքր քրոջը, բայց մյուս առումներով անչափ բարեսիրտ է:

Նրանցից յուրաքանչյուրն իմ սրտում իր տեղը գրավեց վերջին չորս օրերի ընթացքում: Սիրեցի էս ընտանիքը, իրենց նիստուկացը, նրանց միջև բոլոր տարաձայնություններն ու համաձայնությունները: Սիրեցի տունը, որը լցված էր հայկական համեմունքների հոտով ու երեխեքի ոչ կատարյալ, բայց քաղցր հայերենով:

Իրենց մասին դեռ շատ կպատմեմ:

Ամառ է, և Հայաստանի պատմամշակութային վայրերը այցելուների պակաս չեն զգում: Դպրոցական էքսկուրսիաների ամենասիրելի երթուղիներից մեկն էլ մեր գյուղն է՝ Օշականը, ուր գալիս են հարգանքի տուրք մատուցելու Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոցին: Ես նկատել եմ, որ էքսկուրսիաների ժամանակ համարյա չեն պատմում մեր եկեղեցու մասին: Զբոսնում են, լուսանկարվում ու շարունակում ճանապարհը: Այդ պատճառով որոշեցի մի փոքր տեղեկություն հաղորդել:

Օշական գյուղի կենտրոնում կանգուն է Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոց բազիլիկ եկեղեցին, որը 443 թվականին Վահան Ամատունու հիմնադրված եկեղեցու տեղում 1875-1879թթ. կառուցել է Գևորգ Դ Կաթողիկոսը: Եկեղեցու Խորանի տակ Մեսրոպ Մաշտոցի դամբարանն է: Մովսես Խորենացին հիշատակում է, որ Մեսրոպ Մաշտոցի թաղումից երեք տարի անց, այսինքն ՝443 թվականին, Ամատունի իշխանի կողմից կառուցվում է վկայարան. «Վահան Ամատունին Քրիստոսի կենդանարար մարմնի ու արյան սեղանի համար վայելուչ, գույնզգույն ոսկով, արծաթով ու քարերով պայծառափայլ անոթներ պատրաստեց՝ ի հիշատակ, և մի տեղ հավաքված բոլոր սրբերի հետ Քրիստոսի խաչակրոն վկայի՝ երանելի Մաշտոցի մարմինը փոխադրվեց տաճարի գերեզմանը: Եվ նրա Թադիկ անունով աշակերտին՝ մի զգաստ ու բարեպաշտ մարդու, եղբայրների հետ, երանության հասած սրբի համար սպասավոր կարգեցին՝ ի փառս Աստծո: Սուրբ Մաշտոցի մահվան հաջորդ տարին իսկ սահմանվեց հատուկ տոն նրա հիշատակին. սրբի գերեզմանը դարձավ ուխտատեղի»:

Սակայն ժամանակի ընթացքում այդ եկեղեցին վերանորոգելու անհրաժեշտություն է առաջանում: Մեզ հասած աղբյուրների վկայությամբ՝ եկեղեցին վերանորոգվել է 17-րդ դարում: Առաքել Դավրիժեցին վկայում է, որ Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոց եկեղեցու վերանորոգման աշխատանքներն սկսվում են 1639 թվականին և ավարտվում 1645-ին՝ Փիլիպոս Աղբակեցի կաթողիկոսի օրոք: Վերանորոգված եկեղեցին իր գոյությունը պահպանել է շուրջ երկու դար: 1840 թվականին Օշականի եկեղեցում կրկին վերանորոգման աշխատանքներ են կատարվել: Այդ մասին տեղեկանում ենք Հովհաննես եպիսկոպոս Շահխաթունյանից: Այդուհանդերձ, այդ վերանորոգումն ակնհայտորեն բավարար չի եղել, և եկեղեցին շարունակում է մնալ ողբալի վիճակում: Կաթողիկոս Ներսես Ե Աշտարակեցին 1850 թվականին իր մի կոնդակում ցանկություն է հայտնել, առնելով Սինոդի համաձայնությունը, նորոգել Օշականի եկեղեցին, սակայն ինչ-ինչ պատճառներով այդ հարցը չի լուծվում: 1860-ականներին եկեղեցին դարձյալ անմխիթար վիճակում էր: 1868 թվականից մինչև 1872 թվականը Սուրբ Էջմիածնի Սինոդը նույնպես իրականացրեց վերանորոգմանն առնչվող այլ աշխատանքներ: Գևորգ Դ կաթողիկոսը 1872 թվականին գրում է իր սրբատառ կոնդակը՝ հրավիրելով հայ ժողովրդին նյութապես սատարելու Օշականի եկեղեցու կառուցմանը: 1875-ին հայոց շինարար հայրապետ Գևորգ Դ կաթողիկոսին Սինոդի անդամ Գրիգոր Վարդապետը զեկուցում է, որ Օշականի Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոց եկեղեցու համար Էջմիածնի կողմից քարերն արդեն կտրվել են, հղկվել, և քարերի ընդանուր արժեքն է 7000 ռուբլի: Օշականի Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոց եկեղեցու կառուցման աշխատանքներն ավարտվում են 1879 թվականին:

Նույն թվականին «Արարատ» ամսաթերթը ուրախությամբ ավետում է հայ ժողովրդին Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոց եկեղեցու շինարարության ավարտի մասին: Եկեղեցու շինարարների անունները չեն հիշատակվում, սակայն օշականցիների պատկերացումների վրա հենվելով՝ նշում ենք այն մի քանի տոհմերի անունները, որոնք իսկապես նվիրատվություն են կատարել Օշականի եկեղեցու կառուցման համար: Դրանք են՝ Ամատունյանց, Ներսեսանց, Մարգարանց տոհմերը: Մարգարանց տոհմից Մարգար Իսրայելի Ավագյանը 20 ոսկի է նվիրաբերել եկեղեցու կառուցման համար: Եվ որպես բարերար թաղված է եկեղեցու հյուսիսային կողմում: Եկեղեցու արևելյան մասում գտնվող երկհարկ զանգակատան կառուցումն ավարտվում է 1884 թվականին: Սա հայկական ճարտարապետության մեջ բացառիկ է ինչպես իր տեղադրությամբ, այնպես էլ գլանաձև ծավալով:

1884 թվականին Սուրբ Մաշտոցի գերեզմանի վրա դրվում է մարմարյա տապանաքար՝ Ղարաբաղի հոգևոր առաջնորդ, պոլսեցի Անդրեաս եպիսկոպոսի միջոցներով և Մեսրոպ եպիսկոպոս Սմբատյանի ձեռքով: Տապանաքարի վրա հետևյալ արձանագրությունն է. «Յամի տեառն 441 փետրվարի 20 Վահան Ամատունի իշխանն ամփոփելով աստ յՕշական ըզմարմին սրբոյ վարդապետին մեծին Մեսրովբայ թարգմանչին՝ կառուցեալ է ի վերայ դամբարանիս յանուն նորին զեկեղեցիս, զոր նորոգեաց յամի 1640 Փիլիպոս կաթողիկոս. եւ ի վերջնումս յամին Դ. կաթողիկոսն օրօք ժողովրդեան հայոց Երեւանայ եւ այլ վիճակացն Ռուսաստանի, իսկ զտապանս կանգնեաց ի յիշատակ Կ. Պոլսեցի Անդրէաս արքեպիսկոպոսն յամին 1882 եւ հայոց ՌՅԼԱ»:

Օշականի եկեղեցին միջին մեծության մի կառույց է, որն իր մեջ կարող է տեղավորել մոտ 800 հոգի: Պատերը բավական բարձր են՝ առանց սյուների: Եկեղեցին ունի մեկ Սուրբ սեղան, խորանի գակ գտնվում է Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոցի դամբարանը: Եկեղեցին ամբողջությամբ կառուցված է հրաբխային քարից՝ սև տուֆից, ունի երեք դուռ՝ հարավային, արևմտյան և հյուսիսային, և 11 պատուհան: Եկեղեցու հարավային կողմում Վահան Ամատունի իշխանի գերեզմանն է: Եկեղեցու արևելյան կողմում՝ Սուրբ Սեղանի վերևում, գրված է հայերեն առաջին նախադասությունը, որ թարգմանություն է Աստվածաշունչ մատյանի «Առակաց գրքի» Ա գլխից. «ՃԱՆԱՉԵԼ ԶԻՄԱՍՏՈՒԹՅՈՒՆ ԵՒ ԶԽՐԱՏ, ԻՄԱՆԱԼ ԶԲԱՆՍ ՀԱՆՃԱՐՈՅ»: Նաև նշեմ, որ Օշականի Մեսրոպ Մաշտոց եկեղեցի այցելում են, շատ զբոսաշրջիկներ, ուխտավորներ և զմայլվում նրա գեղեցկությամբ:

Շաբաթ և կիրակի օրերին հանրապետության տարբեր դպրոցների առաջին դասարանցիներ այցելում են Մեսրոպ Մաշտոցի եկեղեցի, ծաղիկ դնում Սուրբ Մաշտոցի շիրիմին և իրենց հարգանքը մատուցում:

Օշականի Մշակույթի պալատում ամեն ամառ կազմակերպվում է ասմունքի մրցույթ-փառատոն: Ես նույնպես մասնակցել եմ այդ մրցույթին և ստացել ժյուրիի համակրանք մրցանակը:

Արդեն ամառ է, և իմ քաղաքը՝ Վանաձորը, շուտով կլցվի հովեկներով: Վանաձորում հրաշալի է անցնում ամառը, և ոչ միայն զով կլիմայի, բնության, երիտասարդական հավաքատեղիների շնորհիվ: Վանաձորն ունի նաև կերպարվեստի թանգարան: Թանգարանը հիմնադրվել է 1974 թվականին: Ունի շուրջ 1800 թանգարանային նմուշ՝ գեղանկարներ, գրաֆիկա, քանդակ, դեկորատիվ-կիրառական արվեստի նմուշներ:

Իսկապես որ, հրաշք վայր է,երբ չորս կողմդ գույներ են: Թանգարանում առկա են տարբեր նկարիչների աշխատանքներ, բայց ինձ առավել գրավում են Լևոն Կոջոյանի, Արմինե Կալենցի և Հովհաննես Զարդարյանի նկարները: Դրանք այնքան ինքնատիպ են, մեկը մյուսից տարբերվող: Թվում է, թե մեզ հայտնի են բոլոր գույները, սակայն տեսնելով կտավներում առկա գույները, հասկանում ենք, որ մենք գույներից ոչինչ էլ չենք հասկանում: Ամենից յուրահատուկը նկարներում տիրող տրամադրություններն են, երբ առաջին նկարում ամեն բան տխուր է, իսկ հաջորդում էլ՝ ամեն բան ուրախ: Կերպարվեստի թանգարանում իր յուրահատուկ տեղն ունեն նաև վանաձորցի արվեստագետները: Եթե ուզում ես հասկանալ, թե ինչու են Վանաձորն անվանում արվեստների քաղաք, ուրեմն անպայման այցելիր թանգարան և ամեն ինչ կհասկանաս: Ամառն սկսել է: Սպասում ենք:

Մայիսի 31-ին Եղեգնաձորի պատկերասրահում տեղի ունեցավ նկարիչ, քանդակագործ Վան Եղյանի 78-ամյակին նվիրված ցուցահանդեսի բացումը, որին ներկա էր մարզի արվեստասեր հասարակությունը:

Լուսանկարը` Մարի Բաղդասարյանի

Լուսանկարը` Մարի Բաղդասարյանի

Վան Եղյանի քանդակները իրենց տեղն են գտել  Եղեգնաձորում, Վերնաշենում, Գլաձորում, Եղեգիսում և մարզի շատ այլ վայրերում: Նա ունի նաև շատ դիմաքանդակներ: Պատկերասրահում ցուցադրված էին նրա երկար տարիների  աշխատանքները, նկարները, որոնք տրամադրել էր Վերա Եղյանը՝ Վան Եղյանի կինը:

Լուսանկարը` Մարի Բաղդասարյանի

Լուսանկարը` Մարի Բաղդասարյանի

Լուսանկարը` Մարի Բաղդասարյանի

Վան Եղյանը իր նկարների մեջ շեշտը դրել է  գույնի և գծի փոխհարաբերության թափանցելիության և փոխներթափանցման վրա, որի միջոցով կարողացել է ստեղծել պատկերներ, որոնք ունեն իրենց խորությունը և ներդաշնակ են արդի արվեստին:
Վերա Եղյանը հիշեց այն տարիները, երբ իր ամուսնու աշխատանքները հասարակության ուշադրությունից դուրս էին մնում, իսկ հիմա սկսել են գնահատել և սիրել նրա արվեստը:
-Այն ժամանակ Եղյանի գեղանկարները ցուցահանդեսների ժամանակ չէին վերցնում և չէին ցուցադրում: Եվ նա մեծ տառապանք էր ապրում: Իսկ հիմա, երբ սկսել են ուշադրության արժանացնել նրան, նրա աշխատանքները, նա չի տեսնում այս ամենը, որը շատ ցավոտ է:
30-40 տարի առաջ ոչ բոլորին էր հասանելի նկարների այս լեզուն, գունային համադրությունը, որը կարողանում էր աշխարհին տալ Եղյանը: Բայց Եղյանը համառ էր, նա իր վրձնի տերն էր: Եվ իր համառությամբ մարդկանց, ճիշտ է, դժվարությամբ, բայց կարողացավ համոզել՝ հասկանալ իր նկարների լեզուն:

Այսօր մենք հպարտ ենք Վան Եղյանով, որովհետև նա Վայոց Ձորի այն զավակներից էր, ում հաջողվեց ներկայացնել Վայոց Ձորը մեր երկրից դուրս:
Միջոցառման ավարտին հնչեց Ռուբեն Հախվերդյանի «Ճերմակ ձիս» ստեղծագործությունը Արման Վարդանյանի կատարմամբ:

Լուսանկարը` Մարի Բաղդասարյանի