Չինացիներ, հաճելի բույրեր, հետաքրքրասեր մարդիկ, չինական հանգստացնող երաժշտություն, բարձրակարգ թեյեր. ահա այս ամենը Չինական թեյերի փառատոնում: Ինչպես նշեցին կազմակերպիչները. «Այս փառատոնի նպատակը չինական գեղեցիկ մշակույթն ավելի լայն զանգվածներին ծանոթացնելն է: Ցավոք, Հայաստանում թեյի մասին ինֆորմացիան բավականին քիչ է: Մարդիկ շատ հաճախ ամեն մի բույս, թուրմ հասկանում են թեյ, բայց թեյն ունի առանձին մշակույթ, և հենց այդ մշակույթի մասին էլ մենք կծանոթացնենք ձեզ:

Չինաստանը հանդիսանում է իսկական թեյի մշակույթի օրրան: Առաջին անգամ թեյը հայտնաբերվել է Չինաստանում: Այժմ Չինաստանի հարավային շրջաններում աճեցվում են հիմնականում ութ տեսակի թեյեր: Յուրաքանչյուր թեյ ունի և՛ համային, և՛ օգտակար առանձնահատկություններ: Չինական ավանդական բժշկության մեջ թեյը սովորական ըմպելիք չէ, այլ դեղամիջոց, որով բուժում են բազմաթիվ հիվանդություններ:

Ցանկանում ենք, որ չինական թեյի բույրը լցնի այս փողոցը և մաղթում, որ հայ-չինական հարաբերությունները լինեն հավետ»:

Թեյի պատրաստման արարողությունը երկար ու կարևոր գործընթաց է, որը մեզ մանրամասն բացատրեցին: Ուրեմն սկզբում տաք ջուրը լցնում են կավե թեյնիկի վրա և վրձինով տարածում, որ այն փափկի ու համն էլ ավելի լավը լինի: Ի դեպ, ինչքան շատ է օգտագործված թեյնիկը, այնքան բարձր է նրա արժեքը:

Դրանից հետո տաք ջուրն արդեն լցնում ենք բաժակների մեջ, որ բաժակներն էլ տաքանան: Այնուհետև ամենակարևոր փուլը՝ տաք ջուրը լցնում են հարստության և հաջողության արձանիկների վրա: Եվ այս ամենից հետո նոր թեյը լցնում են ջրի մեջ, բայց այստեղ ևս մեկ կարևոր պայման՝ յուրաքանչյուր թեյ ունի իր ջերմաստիճանը, որը չափում են հատուկ ջերմաչափով: Օրինակ՝ մեզնից ո՞վ է կանաչ թեյ պատրաստելիս ստուգում. արդյո՞ք ջուրը 80-85 աստիճան է: Քանի որ թեյը «մեռած» բույս է, մենք պետք է այն վերակենդանացնենք, և այդ պատճառով, եթե ջուրը լինի եռման ջերմաստիճանի, մենք «կսպանենք» նրան, իսկ տվյալ թեյի համապատասխան ջերմաստիճանի դեպքում թեյն իր կյանքը կտա ջրին:

Փառատոնի ընթացքում մեզ հյուրասիրեցին շա՜տ համեղ թեյեր: Վայելեցինք սև թեյ մեղրի համով, «Ուլոն» (սրան անվանում են թեյի կատարելություն Երկնքի և Երկրի որդի, որը միահյուսում է նրանց ներդաշնակությունը: Այն կարծես կանաչ և կարմիր թեյերի միախառնումը լինի), «Գենմայչա», «Դա Հոնդ Պաո», «Տի Գուան ին», «Հուանշան Հուանգյան» և հնեցված «Պուեր» (այն շատ արժեքավոր թեյ է, հնեցվում է կարմիր հողում, որով էլ պայմանավորված է նրա բարձր որակը): Եվ այս բոլոր թեյերը մենք խմեցինք առանց շաքարի, այդ սխալը մեզ մոտ հնուց է գալիս:

Թեյն այնքա՜ն լավ կողմեր ունի՝ ամրացնում է իմունային համակարգը, հարուստ է վիտամիններով և միկրոէլեմետներով, պարունակում է հակաօքսիդանտներ, կարգավորում է մարսողական, նյարդային և սրտանոթային համակարգը, հանգստացնում է նյարդերը (դրա համար էլ ինձ ասում են, թե ինչո՞ւ եմ այդքան հանգիստ), երիտասարդացնում է, օրգանիզմից հանում է տոքսիսնները, դրանով իսկ նպաստում նիհարելուն:

Այս հետաքրքիր փառատոնի համար շնորհակալություն Երևանի քաղաքապետարանին, «Կոնֆուցիոս» ինստիտուտին, «Սանգուան» կենտրոնին և առանձնահատուկ շնորհակալություն «Թի Արթ» կենտրոնի անձնակազմի անդամներ Ինգա Սեդրակյանին, Էլինա և Ալեքսանդր Դավշյաններին:

Հ.Գ. Հա, մոռացա, լավ թեյ պատրաստելու համար հարկավոր չէ չինացի լինել:

Ապրուստի միջոց վաստակելու համար գյուղի տղամարդիկ մեկնում են արտերկիր, բայց կանայք էլ անգործ չեն նստում և սպասում, թե երբ ամուսինները կաշխատեն ու մի քիչ գումար կուղարկեն: Նրանք փորձում են ամեն կերպ թեթևացնել ամուսինների «վզին դրված» հոգսերը:

Մայիսից մինչև հունիս մեր գյուղում ամեն օր կանայք ոտքով կտրում և հասնում են գյուղից մի քանի կիլոմետր հեռու գտնվող դաշտերը, որպեսզի մանդակ հանեն: Մանդակը վաճառում են, կամ էլ իրենք են կերակուր պատրաստում դրանից: Մայրս նույնպես բոլոր կանանց հետ գնում է դաշտ:

Գիտե՞ք, տարիներ առաջ, երբ շատ փոքր էի, ուրախանում էի, որ նա գնում է դաշտ՝ մանդակի, որովհետև գիտեի, որ մանդակի գումարով մեզ կոնֆետներ ու պաղպաղակ է գնելու, իսկ հիմա… Հիմա ամեն անգամ, երբ մայրս դաշտից վերադառնում է, ես տեսնում եմ, որ նա շատ հոգնած է: Ինձ այնքան վատ եմ զգում, որ չեմ աշխատում ու հնարավորություն էլ չունեմ աշխատելու, իսկ դրա փոխարեն մայրս ամեն օր՝ թե՛ ցուրտ, և թե՛ տաք եղանակին դաշտերում է: Բայց այն հարցին, թե չե՞ն հոգնում արդյոք այդքան քայլելուց ու կռացած մանդակ հանելուց, մայրիկս պատասխանեց, որ որքան էլ հոգնեն, միևնույնն է, նորից գնալու են: Երբ մանդակը տանում են շուկա, վաճառում, սեփական քրտինքով գումար են վաստակում իրենց երեխաների համար՝ մի ամբողջ աշխարհ արժե:

Հունիսի 17-ին Գրիգոր Լուսավորիչը դուրս է եկել Խոր Վիրապից, որտեղ անցկացրել էր 13 տարի: Այս կապակցությամբ այդ օրը մոտ 30 ուխտավոր Երևանից եկել էր Սբ. Գրիգորի վանքը, որը կառուցվել է Գրիգոր Ա Մամիկոնյանի կողմից: Վանքը գտնվում է Սբ. Գրիգորի ձորում, իսկ այնտեղ գնացող ճանապարհին կտեսնեք նաև «Գիքորի ախպիրը», այնպես որ՝ համեցեք:

Երբ նախորդ անգամ գնացել էի վանք, ի դեպ՝ դա անցած տարվա հուլիսի 14-ն էր, տեսա, որ վանքը վերակառուցվում է: Հովանավորը Մշակույթի նախարարությունն է: Շինարարական աշխատանքները կընթանան մի քանի փուլով, որոնք կիրականացվեն առաջիկա հինգ տարիների ընթացքում: Նաև պարզեցի, որ վանքը ներառված է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի 7 ամենավտանգված շինությունների շարքում, սակայն դա դեռ չի հաստատվել պաշտոնապես: Հաստատվելուց հետո ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն նույնպես հովանավոր կլինի:

Աշխատանքները սկսվել են 2016 թվականի մայիսին: Արդեն նկատելի է՝ բավականին աշխատանք է կատարված:

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Կարապետյանի,
արված է Բեռլին քաղաքի փախստականների ճամբարներից մեկում

Ընդամենը տասնհինգ րոպեում

«Հիմա ինչ անեմ,- մտածում էի ես,- տեղն է քեզ, քեզ ո՞վ ասաց, որ մենակ զբոսանքի գնաս, որ հետո էլ կորես: Լավ, այս տան դուռը ծեծեմ, ճամփան հարցնեմ»:

Ես հրեցի ժանգոտ դարպասը, որը ճռռալով բացվեց ու ինձ ներս թողեց: Բակում՝ ծիրանենու տակ, խաղում էին հինգ-վեց տարեկան երկու երեխա: Տան մոտ կանգնած աղջիկը մտավ ներս ու դուրս եկավ մի կնոջ կետ: Ես նրան բացատրեցի, որ մոլորվել եմ ու հարցրեցի, թե կարելի է արդյոք իրենց մոտից զանգահարել:

-Դու ներս արի, ես գնամ՝ հարևանի տնից զանգեմ. մենք հեռախոս չունենք:

Ես մտա տուն, որը, ճիշտն ասած, դժվար էր այդպես կոչելը: Այնտեղ շատ մութ էր, միայն մի փոքրիկ պատուհան կար: Սենյակում, բացի սեղանից ու մի քանի աթոռից, դրված էր նաև պահարանի նման ինչ-որ բան և մի մահճակալ, որի վրա պառկած էր ինչ-որ մեկը: Սենյակը ինձ վրա ճնշող տպավորություն թողեց, ու ես շտապեցի դուրս գալ այնտեղից:

-Արի գնանք՝ քեզ մեր այգին ցույց տամ,- ասաց դրսում կանգնած աղջիկը:

«Այգի» կոչվածը մի քանի ծառ էր ու մի մարգ, որի մեջ ինչ ասես աճում էր:

-Ես մի ծաղիկ եմ ցանել այստեղ,- ասաց իմ ուղեկցորդը,- բայց մամայիս չասես, թե չէ՝ կբարկանա: Ասում է՝ դատարկ բաներով մի զբաղվիր, բայց ծաղիկները դատարկ բան չեն, ծաղիկները սիրուն են:

-Անունդ ի՞նչ է,- հարցրեցի ես:

-Անի:

-Քանի՞ տարեկան ես:

-Տասը, բայց դպրոց չեմ գնում,- արագ ավելացրեց նա՝ կանխելով հաջորդ հարցը:

-Ինչո՞ւ:

-Մամային եմ օգնում, նա փող է հավաքում, ես էլ Սուրիկին ու Արմենին եմ նայում, պապայիս եմ խնամում, գործ անում: Համ էլ դպրոցի համար փող է պետք:

-Իսկ հայրիկդ ո՞ւր է,- հարցրեցի ես:

-Տանն է: Անկողնում պառկած մարդուն չտեսա՞ր: Երեք տարի է՝ պապայիս ոտքերը ցավում են, չի կարողանում քայլել,- հանգիստ ձայնով պատասխանեց ինձ:

-Դուք որտեղի՞ց եք,- հարցրեցի ես:

-Փախստական ենք: Մաման պատմում է, որ այնտեղ շատ լավ էր, ես չեմ հիշում, ես այստեղ եմ ծնվել: Որ մեծանամ, գնալու եմ Ամերիկա: Այստեղ լավ չի: Մաման ասում է, որ երբ եկանք, բոլորը մեզ ատեցին: Ժլատ մարդիկ են, ափսոսում են իրենց ունեցածից մի քիչ ուրիշին տան: Ինձ էլ դուրսը երեխաները ծաղրում են, ասում են, որ փախստականները եկել են իրենց վնասելու համար: Ոչինչ, թող այս ծաղիկներն աճեն, բոլորը կսկսեն ինձ նախանձել. շատ սիրուն ծաղիկներ են լինելու, բայց ոչ մեկի չեմ տա, փող էլ տան, չեմ տա: Սա սովորական ծաղիկ չէ, իմ ընկերն է: Բա ընկերներին ծախո՞ւմ են:

Ես չգիտեմ՝ աճե՞ց նրա ծաղիկը, թե՞ ոչ, կամ հիմա նա որտեղ է, բայց մի բան հաստատ է. այդ տասնամյա աղջնակը տասնհինգ րոպեում ավելի կարևոր բաներ սովորեցրեց, քան գիտեի այսքան ժամանակ:

Լուսինե Հակոբյան, 13 տարեկան, 2004 թ.

***

Թթենին

Այդ փողոցում բոլոր տների առջև թթենիներ կան՝ բացի, ա՛յ, այն տնից: Այս տանը թթենին փողոցում չէ, տան բակում է ու շատ փոքր է: Վերջերս է տնկել Վարսիկ տատը՝ մեր հարևանը: Թթենին դիմացկուն ծառ է, աճում է նույնիսկ փողոցի փոշիների մեջ, իսկ ա՛յ նուրբ ու կամակոր ծիրանենին ու դեղձենին տան այգու պարարտ հողում, լիակատար մաքրության մեջ հազիվ են աճում ու փնթփնթալով գոյատևում: Վարսիկ տատը կտրեց իր այգու դեղձենիները ու թթենու փոքրիկ տնկին տեղավորեց այգում: Բոլորն էլ գիտեն, որ թթենին երեխաներինն է, դե, բնական է, ո՞ր մեծը գլուխ կդնի թթենու բարձր ճյուղերի ու մանր հատիկների հետ: Մենք ենք ծառը թափ տալիս ու հենց ծառի տակ էլ նստած՝ ուտում, տատիկներին էլ ենք բաժին հանում. չէ՞ որ նրանք են ծառը տնկել:

Հունիսի վերջն էր: Գիշերվա կեսին քնից արթնացա բաց պատուհանիս չխչխկոցից. ահավոր քամի էր:

-Ո՞վ է տեսել՝ ամռանն այսպիսի քամի բարձրանա,- փնթփնթացի ես ու մոտեցա պատուհանին, որ փակեմ: Աչքս ընկավ Վարսիկ տատի այգուն: Ինչ-որ մի բան էր այնտեղ շարժվում: Վարսիկ տատն էր: Նա մի ծանր կոճղ էր գլորում դեպի դարպասը: Առավոտյան գնացի նրա տուն: Կոճղը ընկած էր դարպասի կողքին: Մտա հյուրասրահ: Սենյակի կենտրոնում դրված էր Վարսիկ տատի փախստական որդու նկարը: Նրա որդին հեռացել էր հայրենիքից, որովհետև աշխատանք չուներ ու ապրել չէր կարողանում: Օտար ափերում ամուսնացել էր, երեխաներ ունեցել: Վարսիկ տատը իր թոռներին երբեք չէր տեսել: Հեռու-հեռուներից էին նրան այդ նկարն ուղարկել:

-Բարև՛, Վարսիկ տատ, տատս քեզ թեյ խմելու է կանչում,- ասացի ես:

-Հա՞, բալա ջան, սպասիր: Նամակ եմ գրում տղայիս, վերջացնեմ՝ միասին գնանք: Մեկ էլ տեսար՝ նամակը տեղ հասավ:

Նա հազարերորդ նամակն էր գրում ու ինչ-որ կերպ ուղարկում, բայց երևի ոչ մեկն էլ տեղ չէր հասնում:

-Բալես, դու գիլաս քաղիր, իմ մեջքը ցավում է,- ասաց ինձ:

-Բա մեջքդ ինչի՞ է ցավում,- հարցրի ես՝ գիլասները պոկելով:

-Գիշերը քամին դարպասը բացել էր: Վեր կացա, որ փակեմ, պարզվեց, որ կողպեքն է ջարդվել, կոճղը դեմ տվեցի, որ փակվի: Չէ, գողից չեմ վախենում, էդ ի՞նչ պիտի գողանան որ, ուղղակի թոռներիս թթենու տնկին հենց էս դարպասի առջև է, միջանցիկ քամուց կարող էր արմատահան լինել: Հենց քամին սկսվեց, տեղիցս վեր թռա:

Վարսիկ տատի մտքում միայն իր թոռներն ու իր տղան են: Նա թթենին այգում էր տնկել, որ չփոշոտվի, ու երբ իր թոռները գան, ուտեն: Թթենու փոքրիկ տնկին կմեծանա, հսկա բնով ծառ կդառնա ու այգու կեսը կզբաղեցնի, բայց մի՞թե նրա թոռները երբևէ կկարողանան վերադառնալ հայրենիք: Կուտե՞ն արդյոք երբևէ իրենց թթենու պտուղները:

Նանե Սահակյան, 15 տարեկան, 2004 թ.