Վարդենիսը մի քաղաք է, որն ունի իր ամենահետաքրքիր ճաշատեսակները, սովորույթներն ու ավանդազրույցները։ Այդպիսին է «Պառվու ուլեր» ասվածը։ Երևի թե, ձեր մեջ հարց առաջացավ, թե ի՞նչ է դա. միգուցե որևէ վարդենիսյան ուտեստ, կամ մեկ ուրիշ նման բա՞ն։ Ո՛չ, ո՛չ ու էլի ո՛չ։ Խոսքը վերաբերում է մի երևույթի, որի ժամանակ ապրիլ ամսվա սկզբին եղանակը մի քանի օրով վատանում է՝ սկսվում է Վարդենիսի ձմեռվա բուք ու բորանը։ Այդ ամենը իհարկե ունի իր պատմությունը։
Եղել է մի տատիկ, ով ունեցել է իր սեփական ուլիկները։ Նրանց կաթը վաճառելով օրվա հացն է ձեռք բերել։ Կաթը վաճառելուց առաջ, զանգվածին միշտ ջուր է ավելացրել։ Մեկ օր տեսնելով, որ եղանակը բավականին տաքացել է, իսկ սարերն էլ արդեն ներկվել են կանաչ, որոշել է իր ուլերին տանել հանդերը՝ արածեցնելու։ Ինչպես միշտ, այս անգամ նույնպես ամեն ինչ խաբուսիկ է եղել։ Այնտեղ հասնելուն պես սկսվել է ուժեղ քամի, որը ուղեկցվել է առատ ձնով։ Չկարողանալով պատսպարվել որևէ մի տեղ, ձնախեղդ է եղել ինչպես տատիկը, այնպես էլ ուլիկները։
Դե բնական է, որ սա լեգենդի կամ առակի նման մի բան է, բայց բնականաբար դա ունի իր դաստիարակչական նշանակությունը։ Պետք չէ երբեք դիմել խարդախության հօգուտ շահի, որովհետև մի օր անպայման պատասխան կտաս դրա համար։ Իսկ ինչ մնում է նրան, թե որքանով է այդ պատմությունը համապատասխանում իրականությանը, ոչ ոք չգիտի, իսկ ապրիլ ամսվա եղանակային կտրուկ փոփոխությունների մասին կփաստեն հենց վարդենիսցիները…
Այսօր էլ շուտ եկա, վերջին երկու շաբաթվա ընթացքում էդպես է ստացվում։ Կրկին բացում եմ դուռը ու էլի մենակ եմ, դե, եթե չհաշվենք սեղան-աթոռները, գրատախտակը, պահարանն ու հանգած վառարանը։ Հանգած, որովհետև դեռ չեն հասցրել վառել, ամեն օր էլ էդպես է լինում։
Պատուհանից այն կողմ երկու աղջիկ հայտնվեցին՝ քույրեր են, գարունը կաթացել է նրանց մեջ ու ձեռքներին մի-մի մանուշակի փունջ, իսկ դեմքներին՝ մի-մի կտոր ժպիտ դրել։ Գարնան մասին մտորումներս ընդհատում է դռան ձայնը։ Վառարան վառողն է, տեսնելով ինձ ժպտում է, բարևում ու սկսում այսօրվա իր զրույցը, երևի արդեն սովորական է դարձել նախորդ օրվա դեպքերն ինձ պատմելը։ Պատմեց, աղջկա ծնունդն էր եղել, փաստորեն կարգին ուրախացել էին: Զրույցն ավարտեց ու գնաց։
Հիմա գրչիս ու թղթիս հպումի ձայնից բացի նաև վառարանի ճտճտոցն է հասնում ականջիս՝ ամենասիրուն երաժշտությունը աշխարհում, եթե ուզում եք պատկերացնել այն, ուղղակի փակեք ձեր աչքերը ու հիշեք ձեր ամենասիրելի երգը, և ամեն ինչ տեղը կընկնի (եթե հնարավոր լիներ, կձայնագրեի ու կկցեի նյութիս)։
Ասում են՝ տղաներն են միշտ ուշանում, բայց հիմա երևացող 5 աշակերտներից միայն մեկն է աղջիկ, ու չնայած դրան՝ զրույցի է բռնվել տղաների հետ և ուրախ ժպիտով գալիս է (գարունը այս մեկի գլխին էլ է խփել)։
Էլի երեխաներ հայտնվեցին, քայլում են, խոսում, ծիծաղում, իսկ ես, պատուհանի դիմաց կանգնած, նայում եմ աշակերտների ու ուսուցիչների անփոփոխ խմբերին։ Միշտ նույն մարդիկ միասին են գալիս ու նույն հերթականությամբ։ Դասընկերներս միշտ ամենավերջում են գալիս, գրեթե դասը սկսվելու հետ, միաժամանակ, և նրանց ուշանալու արդյունքն էլ այն է, ինչ այժմ կարդում եք։
Այնուամենայնիվ, նրանք եկան: Նրանք այն մարդիկ են, ում հետ ես կիսում եմ այս դասարանի լռությունը։ Տեսնելով ինձ՝ ժպտում են, հավանաբար մտածում՝ էլի շուտ է եկել, տեսնես բան ու գործ չունի՞։ Ես արագ պահում եմ տետրս պայուսակիս մեջ ու սպասում նրանց գալուն, դուռը բացվում է՝ եկան։ Արդեն վառարանի ձայնը չի լսվում, դե աղմուկն իրենով լցնում է օդը, ու մարդկային խոսակցությունները հաղթում են փայտի ճարճատյունին։
Դուռը էլի բացվեց, վառարան վառողը մի անգամ էլ երևաց՝ ստուգելու թե ամեն ինչ նորմա՞լ է կրակի հետ։ Այո՛, նորմալ է, դե չհաշված խեղաթյուրված ձայնն ու այն, որ նրա տաքությունը այսօր այնքան էլ հաճելի չէ: Արդեն արևն իր փոխարեն տաքացրել է իմ դասասենյակը։
Լուսանկարը՝ Լիլիթ Խլղաթյանի
Երբ արդեն ամբողջությամբ հավատում էի, որ եկել է գարունը, կրկին եկավ ձյունը և ամեն ինչ փչացրեց:
Շաբաթ օր էր՝ մռայլ եղանակ էր, և ձյուն էր տեղում: Հանկարծ, քույրս արագ տուն մտնելով, գոռաց.
-Լի՜լ, արագ ջուր բեր:
Նրա ձեռքերի մեջ մի փոքրիկ ճնճղուկ կար։ Թռչունը կարծես գիտակցությունը կորցրել էր: Ես արագ, մի փոքր ջուր վերցրեցի և շաղ տվեցի նրա վրա, մի քանի անկանոն շարժում անելուց հետո նա բացեց աչքերը…
Քույրս` Սոֆին, մի քանի բառով պատմեց. «Դրսում էի, երբ նա վերևից ցած ընկավ, չեմ ուզում պատկերացնել, թե ինչ կլիներ, եթե ես այնտեղ չլինեի»: Փոքր եղբայրս` Արեգը, շատ էր ուրախացել։ Նա ուրախությունից վազում էր այս ու այն կողմ: Ու մեկ էլ՝ հո՜պ, ճնճղուկը քույրիկիս ձեռքերից թռավ: Մի քանի րոպե նա թռչում էր այս ու այն կողմ, և Սոֆիին շատ դժվարությամբ հաջողվեց բռնել նրան: Մի քանի րոպե էլ նրան պահեցինք մեր տանը, որպեսզի տաքանա, և հետո որոշեցինք դուրս հանել և թողնել, որ գնա:
Եվ այդպես էլ արեցինք, տնից դուրս եկանք` Սոֆին բացեց ձեռքերը, և այդ փոքրիկ թոչունը թռավ հեռո՜ւ, շա՜տ հեռու:
Չեք պատկերացնի, թե ինչքան մեծ էր մեր ուրախությունը։ Չէ՞ որ մենք կարողացանք օգնել նրան․․․
Վերադարձանք տուն, Արեգը լաց էր լինում: Նա լալիս էր, որովհետև մենք բաց թողեցինք իր նոր ընկերոջը: Բայց ուրիշ ի՞նչ կարող էինք անել, չէ՞ որ այդ խեղճ թռչունը սովոր է ազատ թռիչքին և սիրում է ազատությունը։ Ինչպե՞ս պահեինք մեր տանը: Ճիշտ է, Արեգը մի քանի րոպե լաց եղավ, բայց դե փոքր է՝ չի հասկանում, իսկ մենք շատ ուրախ էինք և գոհ, որովհետև կարողացանք օգնել մի անմեղ էակի և նրան ազատ թռիչքի հնարավորություն տվեցինք․․․
Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի
Մարդկանց ինչքան էլ երկար ժամանակ ճանաչես, միևնույն է, էլի չես ճանաչելու: Հա, ճիշտ եմ ասում, այս անգամ իրոք չեմ փիլիսոփայում: Դու պետք է մարդու համար լինես բարեկամ, ընկեր, թշնամի, հարևան, որ կարողանաս նրան լավ ճանաչել: Բայց միաժամանակ բոլորը լինել այդքան էլ հնարավոր չէ, չէ՞: Հըմ, համ էլ կասկածում եմ, որ գոնե այդ ձևով կստացվի մինչև վերջ ճանաչել: Ինչևէ, այդքան շատ մտահոգվելու կարիք չկա, մեկ է, ոչինչ էլ չի փոխվի, իզուր կտխրես: Ուզո՞ւմ ես քեզ լավ զգալ, ժպտալ և ուրախանալ, ուղղակի այնպես արա, որ երեխաներով շրջապատվես, որ մանկանաս: Դու չես էլ կարողանա ժամանակ գտնել տխրելու համար: Մեկը քեզ անընդհատ կասի. «Ինչի՞ ես տխուր», ու դու հանուն նրա ու նրա ժպիտի կժպտաս, մեկը քեզ համար կերգի, ու դու ուղղակի չես կարողանա չժպտալ, մյուսն էլ ձեռքիցդ բռնած այստեղ-այնտեղ կտանի, տիկնիկ կդնի ձեռքիդ ու կսկսի համոզել, որ քնեցնես տիկնիկին:
Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի
Դասարանով գնացել էինք մեր Կոթի գյուղի մանկապարտեզ, նստել այն տեղը, որտեղ մեկ էլ 10 և ավելի տարի առաջ էինք նստել։ Ու տարիների ընթացքում ինչքա՜ն բան էր փոխվել: Մեր ննջասենյակն արդեն ճաշասենյակ է դարձել, ճաշասենյակը՝ ննջասենյակ, աստիճանների վրայի գորգը հանել էին (դա բոլորս նկատեցինք), կահույքն ու խաղալիքներն էլ արդեն ավելի լավն էին: Փոքրիկներն էլ ամեն տարի փոխվել են, ու հիմա էլ ուրիշներն են մեր տարիներ առաջվա տեղը զբաղեցնում:
Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի
Նրանք էլ են ուրիշ, բայց նրանցից մեկը մեր խմբից մեկի նման շատախոս է, մեկը՝ ամաչկոտ, մյուսը՝ պարտաճանաչ, մեկն էլ ամենաչարաճճին է: Ինքս էլ չգիտեմ, թե նրանցից որ մեկն է ինձ փոխարինում, որովհետև բացի մանկապարտեզ գնալուս առաջին օրից ու այդ օրը ամաչկոտ հայացքով դռան մոտ նստած լինելուցս ուրիշ բան չեմ էլ հիշում:
Հերթը հասնում է փոքրիկների ներկայանալուն, դաստիարակն էլ իր հերթին մի քանի բառով ներկայացնում է նրանց։ Նոնայի հասցեին մի շարք գովեստի խոսքեր լսելուց հետո Լինան կանգնում է, թե.
-Ընկե՛ր Նունե, կուզեք, չէ՞, բոլորը Նոնա լինեն:
Պարզվում է՝ ընկեր Նունեի սիրած արտահայտություններից մեկն է. «Երանի, թե բոլորդ Նոնայի նման խելոք ու պարտաճանաչ լինեք»։
Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի
Եթե ուզում ես մարդուն մինչև վերջ ճանաչել, ասեմ, որ դժվար թե ստացվի: Մի էլ փորձիր, ուղղակի քեզ փոքրերով շրջապատիր: Նրանց մինչև վերջ ճանաչել պետք է որ ստացվի: Նրանց անկեղծությունից ու պարզությունից ուրիշ ոչ ոք չի կարող ունենալ: Լինան հենց զգում էր՝ մեկը չի ժպտում, ասում էր. «Մի՛ տխրեք»։ Հետո սկսում էր շատախոսել ու էլի մեզ ուրախացնել: Վերջում էլ ասում եմ.
-Ա՛յ շատախոս, ինչի՞ ես էդքան շատ խոսում:
Ասում է.
-Ես շատախոս չեմ, դու ես շատախոս:
-Հա, ես էլ եմ խոսել շատ սիրում:
Ինչքա՜ն արագ անցան տարիները: Հիշում եմ մանկապարտեզում անցկացրած ընդամենը առաջին հինգ րոպեները, իսկ հիմա արդեն դպրոցն ավարտելու ժամանակն է: Հիմա անընդհատ ինձ հարց եմ տալիս՝ ես Նոնայի նման խելո՞ք եմ եղել, թե՞ Լինայի նման շատախոս, ու ինչպես ինքն է ասում՝ չարաճճի:
Երբևէ նկատե՞լ եք, թե ինչքան հակված ենք հավատալու ինչ-որ մանր ու տարօրինակ երևույթների։
Մենք մեր երազանքները կապում ենք ժամերի հետ։ Այն վստահում ենք ինչ-որ կլոր ժամի (ասենք 22:22)։
Մենք պատրաստ ենք մեր երազանքի հետ մի ամբողջ յասամանի ծառ ուտել՝ կազմված 5 կամ ավելի թերթերով յասամանի ծաղիկներից։
Պատրաստ ենք ամեն գնով նույնանուն մարդիկ գտնել (անկախ նրանց ով լինելուց, իրարից որքան տարբեր լինելուց) ու ուսերով հրելով խցկվել նրանց մեջտեղը՝ սպասեք՝ երազանք պահեմ։
Պատրաստ ենք բոլորի ծննդյան մոմերի մեջ մեր երազանքը դնել ու այն փչել, խառնել օդին, անէացնել։
Պատրաստ ենք ամեն հնարավոր ու անհնարին ինչ-որ բանի, բայց ոչ երազանքը նպատակով համեմելու ու քայլ առ քայլ դրա հետևից գնալու։
Պատրաստ ենք ծաղիկների թերթերը պոկել, քամուն տալ՝ ստուգելու «սիրո՞ւմ է, թե՞ չի սիրում», որպես սիրո առհավատչյա սառն ու անմարմին կամուրջներին կողպեքներ կախել, ծառերին՝ գույնզգույն կտորներ։
Մենք պատրաստ ենք կոտրել տան բոլոր հայելիները, ապակիները, բաժակները ու չարը խափանված համարել, բայց հանկարծ չնայենք մեր ներսը, չփոխվենք։
Պատրաստ ենք երեք անգամ թու-թու անել, շորը կծել, փայտին տկտկացնել, բայց չհավատալ, չաղոթել։
Պատրաստ ենք ամեն պատահականություն ընդունել ճակատագրի չար կատակ, բայց չընկալել, որ ճակատագիրը մենք ենք չափում, գծում, կտրում։
Ուզում ենք երջանիկ լինել, բայց պատրաստ չենք ինչ-որ բաներ բաց թողնելու, ասենք՝ զոհաբերելու։
Ցանկություն կա իրականությունը վայելելու, բայց հաճախ պատրաստ չենք ինչ-որ հեռախոսից մեզ զրկելու։
Պատրաստ ենք ապրել բոլորի համար, ցանկությամբ, բայց լիարժեք չհասկանալ, որ յուրաքանչյուրիս կյանքը մեկն է, սեփականը։
Այս տարվա ապրիլի 5-ը Դսեղում, կարծում եմ, կհիշվի:
Այսօր հիմք դրվեց հայ դասական երաժշտության մուտքը Դսեղ: Սպասե՜ք, սպասեք. բացատրում եմ:
2017 թվականի հունվարի 27-ից Կոմիտասի անվան ազգային քառյակը, ՀՀ մշակույթի նախարարության հովանու ներքո, սկսել է «Մշակութային կանգառ» կոչվող մարզային ծրագիրը, որի շրջանակներում ամբողջ 2017 թվականը համերգային ծրագրերով Կոմիտասի անվան ազգային քառյակը շրջում է ՀՀ բոլոր մարզերում և Արցախում: Այս բախտին մենք ևս արժանացանք, և այսօր տեղի ունեցավ քառյակի համերգը Դսեղի մշակույթի տանը: Ի դեպ, ծրագրի նպատակը մեր արվեստի տարածումն է:
Համերգի ժամանակ հնչեց Կոմիտասից հայտնի ստեղծագործություններ. «Վաղարշապատի պարը», «Քելե, քելե», «Գարուն ա», «Հոյ, նազան», «Ալ այլուղս» և այլն:
Դպրոցի ուսուցիչների հետ ունեցած զրույցից իմացանք, որ այսպիսի համերգ վերջին 20 տարում չէր եղել, և ասեմ, որ մտածում էի՝ հանդիսատես չի լինի, բայց առաջին անգամվա համար վատ չէր, որը, ի դեպ, իր հետ ունեցած հարցազրույցում նշեց նաև Կարեն Քոչարյանը՝ հեռուստալրագրող, Կոմիտասի անվան ազգային լարային քառյակի հանրության հետ կապերի պատասխանատուն:
Երբևէ պատկերացրե՞լ եք այլմոլորակայինների. ինչպիսի՞ տեսք ունեն, ի՞նչ լեզվով են խոսում, կամ ի՞նչ են ուտում՝ գուցե մարդկա՞նց, թե՞ բուսակեր են: Իհարկե պատկերացրել եք: Իմ կարծիքով չկա այնպիսի մարդ, ում գլխում չլինի այլմոլորակայինի մասին իր պատկերացումը:
Եվ ուզում եմ հավաքել իմ պատկերացրած այն բոլոր պատմությունները, որոնք կապված են այլմոլորակայինների հետ:
Երբ փոքր էի, նրանց՝ այլմոլորակայիններին, պատկերացնում էի փոքրիկ, կանաչ, գլխի վրա երկու պոզանման ինչ-որ բան: Հետո դպրոցում ուսումնասիրեցինք աշխարհագրություն առարկան, իմացա, որ մեր մոլորակն իսկապես միակը չէ տիեզերքում: Բազմաթիվ ֆիլմեր դիտելուց հետո մտածեցի, որ նրանք կարող են լինել նաև մեզ նման:
Որոշ մարդիկ էլ ասում են, որ նրանք ապրում են մեր կողքին և չեն տարբերվում: Սա իհարկե մի քիչ անհավատալի է: Ոմանք ասում են, որ նրանք մի օր գալու են և մեր մոլորակը գրավեն: Չգիտեմ, իմ կարծիքով նրանք կան, հաստատ կան և հիմա իրենց մոլորակում ապրում են ու մտածում. «Տեսնես՝ այլմոլորակայիններ կա՞ն»: