Ձեզ եմ ուզում ներկայացնել Հայաստանի «Սիբիրի»` Ամասիայի և Աշոցքի տարածաշրջանների եղանակային պայմանները: Ինչպես արդեն հասկացաք, խոսքս վերաբերվում է Հայաստանի ամենացուրտ տարածաշրջաններին, որտեղ ձմռանը լինում է -30 աստիճան ցուրտ և  ձյան շերտի 3 մետր բարձրություն: 

Լուսանկարը՝ Հարություն Հայրապետյանի

Մեր մոտ տարվա եղանակները բաժանվում են հետևյալ կերպ՝ 6 ամիս ձմեռ, 2՝ գարուն, 2՝ աշուն և 2՝ ամառ:
Հետաքրքիր է, չէ՞: Դե, բնականաբար այստեղ ապրելը դժվար է, բայց մարդիկ սովորել են դրան: Անգամ կարող եմ ասել, թե որ օրը ինչ թիփի (բուք) է լինելու, և նախօրոք պատրաստվում են:
Զարմանալի կարող է թվալ, բայց անգամ դրանք իրենց անուններն ունեն՝ «Սուրբ Սարգսի», «Տերընդեզի» բքերը, որոնք համապատասխանում են հենց տոների օրերին: Իսկ արդեն «Պառվի ուլերը», «Հայր և որդին» և «Լագլագը» առանձին պատմություններ ունեն:
«Լագլագ».  նախ և առաջ նշանակում է` արագիլ: Բուքը այդպես են կոչել, որովհետև մարտի 9-ին արագիլները կարծելով, թե գարուն է, հետ են գալիս: Ճանապարհին ուժեղ բուք է բարձրանում, ու նրանք սատկում են:
«Պառվի ուլերը». էլ մտածելով, թե գարունը եկել է, ապրիլի 1-ին պառավը ուլերին դուրս է թողնում դրսում արածելու, և բքի պատճառով հետ չեն վերադառնում:
«Հայր և որդի».  հայրը և որդին ապրիլի 7-ին ոչխարը տանում են սարը և բքի պատճառով հետ չեն վերադառնում:
Շատերը կարող են մտածել, թե սրանք ուղղակի խոսակցություններ են, բայց բոլոր թիփիները այստեղ` Հայաստանի «Սիբիրում», լինում են ճիշտ ժամանակին:

Ինձ ճանաչողները գիտեն, որ ունեմ ինչ-որ բանով տարվելու սովորույթ։ Հիմնականում նրանցից ոչ ոք էլ չի սիրում իմ այդ սովորույթը, որովհետև եթե ինձ ինչ-որ բան դուր եկավ․․․ առ ու փախի։ Յուրաքանչյուր զրուցակցի վերջիվերջո այնքան եմ զզվացնելու այդ ինչ-որ բանով, որ էլ չուզենա հետս խոսի։

Այս ամենը սկսեց այն ժամանակ, երբ ես 4 տարեկան էի։ Առաջին, այսպես ասած, կուռքս եղավ Սարդ-մարդը։ Այդ ժամանակ Սարդ-մարդու առաջին ֆիլմը նոր էր դուրս եկել, բայց ես, ինչքան էլ սիրեի նրան, չկարողացա նայել։ Պարզապես վախենում էի Սարդ-մարդու թշնամուց։ Ամբողջ ֆիլմից նայել եմ մի քանի րոպե, որտեղ ամեն ինչ հանգիստ է։

Բացի Սարդ-մարդուց սիրել եմ նաև Նինձյա-կրիաներին, Ջեկի Չանին (հատկապես մուլտսերիալը), Marvel ու DC ընկերությունների բոլոր հերոսներին և այլն։ Այսպես կարող եմ անվերջ թվարկել։
Այս ամենից ամենաշատը «վարակվել  եմ» Սարդ-մարդով, ում մասին արդեն ասեցի և Հարրի Փոթթերով։ Ի դեպ՝ Հարրի Փոթթերով մինչ այժմ էլ վարակված եմ։ Ախր ինչպե՞ս կարելի է չսիրել այդ հրաշքը (այսպես ես արտահայտվում եմ այն ամենի մասին, ինչ սիրում եմ)։ Հարրի Փոթթերի աշխարհն ուղղակի անթերի է։ Հիանալի սյուժե, լավ կերպարներ։ Ամեն ինչ իրար է խառնված։ Սա այն եզակի  «շեդեվրներից» է, որի իմաստը ես հասկանում եմ, բայց դժվարանում եմ բացատրել ուրիշներին։ Անկեղծ ասած՝ մի քիչ թերագնահատում էի աղջիկներին։ Երբ իմացա, որ Հարրի Փոթթերի հեղինակը կին է, ուղղակի ապշեցի։

Վերջին մի քանի տարում, երբ պատանի հրաշագործի մասին բոլոր ֆիլմերն արդեն նկարահանված էին, նկարահանման ստուդիան դարձրեցին թանգարան։ Այն իհարկե գտնվում է Հարրի Փոթթերի հայրենիք՝ Լոնդոնում։ Ես գիտեմ, որ մինչ գնամ այնտեղ, արդեն ուրիշ բան կսիրեմ, բայց միևնույն է, ես սպասելում եմ այդ՝ իմ կյանքի ամենալավ օրվան։

Ես Ասպրամն եմ, 16 տարեկան: Ծննդավայրս Բերդավանն է՝ քարոտ Հայաստանի մի գողտրիկ անկյուն: Այն շրջապատված է բլուրներով ու սարերով: Դրանցից մեկի՝ Գոնչուտ սարի փեշերին է ծվարած մեր բերդը: Գյուղս իմ ամենաթանկ հարստություններից մեկն է: Այն այդքան էլ փոքր չէ: Այստեղ կան հարյուրավոր տներ: Այդ տներից մեկում էլ ապրում եմ ես: 

Մեր ընտանիքը բաղկացած է հինգ հոգուց: Տան իմաստունը տատիկս է, ով վաղուց արդեն թոշակառու է: Հազվադեպ հանդիպող անունս հենց ինքը՝ տատս է կնքել: Շատերը զարմանում են, երբ իմանում են այն, շատերը՝ հավանում, շատերը՝ աղավաղում: Անվանս բացատրությունը իրոք զվարճալի է: Ասպրամ նշանակում է ռեհան, իսկ բառացի՝ ասպ-ձի և րահմ-սիրել: Հա՜, մոռացա նշել, որ այն պարսկական անուն է: Ինձ միայն հուսադրում է այն փաստը, որ Ասպրամը իշխանուհի էր, որի մասին կարող ենք կարդալ «Գևորգ Մարզպետունի» վեպում: Պապիկս մահացել է ինը տարի առաջ, բայց նրա հետ կապված շատ հիշողություններ ունեմ:

Մեր տան ղեկավարը հայրս է, ով աշխատում է զորամասում՝ որպես զինվորական խոհարար (հայրս, իրոք, շնորհալի ձեռքեր ունի): Տան թագուհին մայրս է: Նա մասնագիտությամբ դաշնակահարուհի է, սակայն աշխատում է որպես հացթուխ: Իրար հակասող մասագիտություններ են, բայց մայրս կարողանում է գլուխ հանել:

Մեր տունը նման է զորամասի, որտեղ զինվորները ես ու եղբայրս ենք, իսկ գնդապետը հայրս է: Մենք լսում ենք մեր հրամանատարների հրամանները: Ես ու եղբայրս աշակերտներ ենք: Երբ մենք սկսում ենք վիճել, մայրս սպառնում է, որ կզեկուցի գնդապետին:

Այս տարի ես կավարտեմ դպրոցը: Վաղուց արդեն որոշել եմ լրագրող դառնալ: Շատերն ասում են, որ դժվար ընտրություն եմ արել, իսկ ես կարծում եմ, որ այս կյանքում ոչինչ հեշտ չի տրվում: Մեր գյուղում կա մշակույթի տուն (այդպես ենք անվանում), որտեղ «աշխատում եմ» արդեն չորս տարի: Երևի բեմում հաճախ հայտնվելը դարձավ լրագրությունը սիրելուս պատճառը: Ունեմ երաժշտական յոթնամյա կրթություն: Ավարտել եմ դաշնամուրի բաժինը: Վարում եմ ակտիվ հասարակական կյանք: Մի շարք կազմակերպությունների անդամ եմ, կամավոր՝ Կարմիր խաչի անդամ: Հետաքրքրասեր եմ, սիրում եմ սովորել անհրաժեշտը: Ինձ հետաքրքրում է նաև պոեզիան: Սիրում եմ ասմունքել: Մասնակցել եմ ասմունքի փառատոնների և այս տարի մարզային փուլում, առաջին հորիզոնականը զբաղեցնելով, հասել եմ մինչև հանրապետական փուլ: Չեմ ընկճվում, երբ չեմ հաղթում, այլ ձգտում եմ ուղղել սխալներս: Արդեն երեք տարի է ղեկավարում եմ մեր դպրոցի աշակերտական խորհուրդը (անկեղծ ասած, սիրում եմ առաջնորդել):

Հուսով եմ, որ նպատակասլացությունս կօգնի հասնել երազանքներիս:

«Քո հայրը դասարանում ամենալավ մաթեմատիկա իմացողն էր, դու ինչի՞ ես թույլ մաթեմից»: Շատ եմ լսում այս արտահայտությունը այն մարդկանցից, ովքեր ճանաչում են ինձ և հորս:

Հայրս եղել է դասարանում ամենալավ մաթեմատիկա իմացող աշակերտներից մեկը, սակայն ես թույլ եմ այդ առարկայից: Պատճառը այն չէ, որ չեմ սիրում մաթեմատիկան, այլ փոքր-ինչ դժվարանում եմ: Հայրս աշխատում է արտերկրում: Կարծում եմ սա է պատճառը, որ ես դժվարանում եմ այդ առարկան սովորել, քանի որ շատ ժամանակ չեմ անցկացնում հորս հետ: Միգուցե այստեղ լիներ, կօգներ, կբացատրեր, կխրախուսեր:

Ես ավելի շատ սիրում եմ հումանիտար առարկաներ՝ օտար լեզուներ և պատմություն, սակայն ավելի կարևոր եմ համարում բնագիտական առարկաների իմացությունը, քանի որ դրանք շատ են կապված առօրյա կյանքի հետ:

Իհարկե յուրաքանչյուր առարկա ունի իր կաևորությունը: Կարծում եմ, մեկ առարկայի լավ տիրապետելը քիչ է համակողմանի գիտելիքներ ունենալու համար:

Մարդիկ պետք է լինեն բազմակողմանի զարգացած և ունենան որոշակի տեղեկություններ բոլոր առարկաներից:

Աղջիկները պետք է անեն այն ամենը, ինչ նրանց ասում կամ խնդրում են տանը, որպեսզի լավ տնային տնտեսուհիներ դառնան, և նույն կերպ դաստիարակեն իրենց երեխաներին: Ես լիովին ենթարկվում եմ այդ «Ոսկե օրենքին»:

-Հասոս, միատ կոֆե դիր` խմենք,- հիմնականում առաջինն ասում է հայրս, եթե մայրիկից շուտ է ինձ տեսնում:

-Պապ, լավ էլի, նոր եկա, կըլնի՞ Հայկանը դնի,- խեղճ աչքերով նայելով հայրիկիս, ասում եմ ես՝ փորձելով խղճահարություն առաջացնել և համոզել նրան: Բայց նայելով հայրիկի դեմքին, հասկանում եմ, որ պատասխանը իմ ցանկության հետ չի համապատասխանում:

Դե ինչ, անցնեմ գործի: Օգտվելով նրանից, որ թեյնիկը տաք է, տաք ջրով եմ պատրաստում՝ մի քանի անգամ խառնելով ու եռացնելով սուրճը (որ լավ եփվի ու համով լինի): Լցնում եմ բաժակներն ու մատուցում, բայց դեռ նոր էի սկուտեղը դատարկել, երբ դուռը բացվեց, և նոր հյուրեր եկան:

Դե, Հասմիկ ջան, նյարդերդ պինդ պահիր, էդպես էլ է պատահում: Նորից եմ սուրճ պատրաստում: Այս անգամ բախտս բերում է, ու էլ մարդ չի գալիս:

Մի անգամ տատիկս ասաց.

-Քո տրած կոֆեն քաղցրի, Հասո ջան,- այն դեպքում, երբ սուրճի մեջ բոլորովին շաքար չէի լցրել, և ես դա ընդունեցի որպես հաճոյախոսություն: Դա սուրճի հետ կապված իմ միակ լավ հիշողությունն է:

Ես օրվա մեջ միջինը 4-5 անգամ սուրճ եմ պատրաստում, այնպես որ, սիրելի աղջիկներ, դիմացեք, լավ տնային տնտեսուհի լինելու համար պետք է ամեն ինչ շատ լավ անել:

Ահա և առաջին արևոտ օրերը։ Վերջապես փողոցների ցեխային գոյացությունները և, մեր դեպքում, «ցեխալճերը» մասամբ չորացել են և չեն խանգարի մեզ ազատ տեղաշարժվել ու, ինչպես Վահեն է ասում, «պարկուրի» էլեմենտներ կիռարել։ Գյուղում կարծես կյանքը անցած լիներ իր բնականոն ընթացքին։ Փողոցները լեփ-լեցուն էին մարդկանցով, բոլորի դեմքից կարծես թե վերացել էր այն սառած հայացքը, որը 15 աստիճան ցրտից էր առաջացել։ Մայրիկների ուրախությանը չափ ու սահման չկա։ Դե երևի կռահեցիք, որ այդ ցեխային գոյացությունների մասին է խոսքը։ Կյանքը եռում էր։ Կենդանիները ավելի շատ էին ուրախացել։ Հավերին հավանոցից բաց էին թողել, նրանք վայելում էին կյանքի ազատությունը։

Փողոցով քայլելիս չէի կարող անտարբեր անցնել մի կատվի կողքով։ Նա փռվել էր արևի շողերի տակ ու նայում էր հեռուներ, կամ էլ ինչ որ մի հետաքրքիր բան էր տեսել․ ո՞վ գիտի։ Ես այդ կատվին ինչ որ չափով նմանեցրի ինձ։ Ամռանը, երբ որ արևի ջերմ շողերը շոյում են գլուխս, ես համարյա թե այդպիսի տեսք եմ ունենում։ Բայց իհարկե գետնին չէ։

Բոլորը ուրախ էին, բայց․․․

Բայց այդ ուրախությունը կարճ տևեց։

Ես դպրոցից եկա, ուրախանում էի, որ այլևս պետք չէ կոշիկները մաքրել կեղտից, մտա տուն ու տատիկիս միանգամից ասացի․

- Տատ, բայց ինչ լավ ֆուտբոլ խաղալու եղանակ ա։

- Հա, տղաս, խաղը, կանոխ անձրև ի տվե։

- Ո՞նց, ո՞վ ասաց տատի, որ անձրև է գալու։

- Ի՞նչ էր է դար անունը, հա, Լիլի Հովերը։

Ձմռան ցրտաշունչ, բայց և ուրախ ու հաճելի օրերից մեկն է: Գյուղը խրոխտ ու հպարտ կանգնած է ձմռան ցուրտ սառնամանիքի դեմ: Ձյան փաթիլները դանդաղ իջնում են ցած: Գյուղը կարծես տխուր է, բայց ժամանակ առ ժամանակ դեմքին ժպիտ է հայտնվում, երբ տեսնում է երեխաներին, ովքեր դրսում սահում են, ձնագնդիկ խաղում և աղմկում:

-Երեխեք, եկեք սահնակով սահենք,- ասաց նրանցից մեկը:
-Հա սահենք, հետո բոլորով ձնագնդիկ խաղանք:
-Սպասեք, Սոնային էլ կանչենք:
-Սոնա~, Սոնա~:
-Հա, երեխեք:
-Չե՞ս գալիս խաղանք:
Մաման տանը չի, որ հարցնեմ, տատիկն էլ ասում ա` ցուրտ ա, կմրսես:                                                    Տասնամյա փոքրիկ Սոնան պատուհանից նայում էր ընկերներին: Ինչպիսի հրճվանքով և ուրախությամբ էին նրանք խաղում: Ինչքա~ն կցանկանար ինքն էլ խաղալ:                                                               

-Տեսնես` մաման ե՞րբ կգա,- մտածում էր նա, երբ հանկարծ տեսավ, որ մայրիկը աստիճաններով բարձրանում է: Նա ուղղակի սլացավ մայրիկի մոտ ու շնչակտուր ասաց.
–Մա~մ, մա~մ, կթողնե՞ս գնամ երեխեքի հետ խաղամ, խնդրո~ւմ եմ:
-Հա’, գնա, բայց տաք կհագնվես:
Սոնան արագ-արագ հագնվեց.
-Հեսա մի հատ մեծ ձնագնդիկ եմ սարքելու, որ երեխեքին խփեմ,- մտածեց նա:                                                

Մի քանի րոպե անց ձնագնդիկը արդեն պատրաստ էր: Սոնան ինչքան ուժ ուներ, նետեց այն, բայց վրիպեց:
-Էս ո՞վ էր:
-Սոնա~ն, երեխեք…
-Ես եկա~,- բացականչեց Սոնան և վազեց ընկերների հետ խաղալու:
Ինչպիսի~ աղմուկ էր: Ճիշտ է, տատիկներն ու պապիկները անընդհատ բարկանում էին, որովհետև երեխաները խաթարում էին նրանց հանգիստը, բայց դե երեխաները չէին հանձնվում, շարունակում էին իրենց խաղը: Գյուղը չէր կարող չժպտալ: Այնպիսի տպավորություն էր, որ նա ուզում էր ամո~ւր-ամո~ւր գրկել երեխաներին, կարծես երեխաները նրա թոռնիկները լինեին: Եվ իրոք, երեխաները նրա թոռնիկներն են, և իրենց մեծ պապիկին շատ են սիրում: Աղմուկ էր…
Արդեն հինգ տարի է անցել: Փոքրիկ Սոնան կրկին նստած է պատուհանի մոտ: Այո’, փոքրիկ, մի’ զարմացեք: Գուցե տարիքով մեծացել է, բայց հոգու խորքում նա նույն փոքրիկ Սոնան է, ինչպես հինգ տարի առաջ: Ձյան փաթիլները իջնում են ցած, և գյուղը գնալով ծերանում է: Լռություն է: Դրսում որ ոք չկա: Փոքրիկ սահնակը ջարդվել է, և այն վաղուց ոչ ոք չի նորոգում: Ա~խ, այդ լռությունը: Վաղուց հարմարվել է դրան: Ես եմ, այն նույն փոքրիկ Սոնան, որ ժամանակին հենց այդտեղ, ձյան մեջ ձնագնդիկ էր խաղում: Իսկ հիմա լռություն է տիրում: Ինչքա~ն եմ կարոտել քեզ աղմուկ, իմ մանկության ընկեր: Դու վաղուց հեռացել ես ինձնից, բայց ոչ փոքրիկ Սոնայից, նա դեռ սպասում է քեզ: Նա գիտի, որ մի օր անպայման վերադառնալու ես…