Հունիսի 9-ը այն օրն էր, երբ ես այլևս ստիպված չէի քննության պատրաստվել։ Ստիպված չէի արթուն մնալ մինչև գիշերվա 4-ը, հետո մի քիչ քնել ու արթնանալ 7-ին, որ սովորեմ մնացած հարցերը։ Վերջացավ ցույցերի արդյունքում բաց թողած դասերը լրացնելն ու չլրացնելը, լեկցիա տպելը, խնդիր լուծելն ու ձևաթուղթ հանձնելը։ Վերջացան ֆրանսիականի քննությունները, երբ պետական համալսարանի ուսանողների քննաշրջանը նոր է սկսվում։ Այո, պետական համալսարանի դասերը հետաձգվեցին, իսկ մերը՝ ոչ։ Եվ արդյունքում՝ որոշ առարկաներից լրացումներ այդպես էլ չեղան։

Վերջացավ նախաքննական շրջանը, երբ ամբողջ կուրսը որոշում էր քննությունների հերթականությունը, քանի որ այս կիսամյակ, ինչպես և նախորդին, մեզ հնարավորություն տրվեց ինքնուրույն այն ընտրելու։ Ընտրվեց իդեալական տարբերակ բոլորի համար։ Դե, համարյա բոլորի ու համարյա իդեալական։ Համարյաների պատճառով ևս մեկ անգամ քննարկվեց հերթականությունը, որպեսզի այն գոհացնի բոլորին։ Կուրսում սովորում է 87 ուսանող և իրականում անհնար կլիներ գտնել տարբերակ, որին բոլորը համաձայն կլինեին, հետևաբար, այս անգամ էլ չստացվեց։ Չեմ կարծում, որ համալսարանի նշանակած հերթականությունը ավելի լավը կլիներ, սակայն գոնե առանց պատճառի չէին մեղադրվի ավագները, որոնք ուղղակի առաջնորդվել են մեծամասնության կարծիքով։ Եվ արդյոք ճի՞շտ էր մեզ վրա դնել այդպիսի կարևոր որոշում, որից հետո կուրսում կսկսվեր խառնաշփոթ։ Ինչևէ, ամեն ինչ վերջացավ «Ընկերությունների իրավունք» առարկայով, որին պատրաստվելու ժամանակ ունեինք ընդամենը մեկ օր, ինչպես և նախորդ 5 քննությունների համար։ 105 էջ մեկ օրում։ Համաձայնեք՝ այդքան էլ շատ ժամանակ չէ։

Եվ դու ջղայնանում ես բոլորի վրա, նյարդայնանում ես ամեն մի ձայնից, չես կարողանում կենտրոնանալ, հավաքել քեզ, քանի որ քեզ տրված է մեկ օր, ու դու ստիպված ես լինում գիշերը չքնել և վերջացնել այդ անիծյալ հարցաշարը։ Երբ այնքան հոգնած ես, որ անջատվում և քնում ես հենց սեղանի մոտ՝ չսովորելով այն միակ հարցը, որը հաջորդ օրը կլինի քննական թեստի մեջ, կամ էլ երբ սովորում ես ընդամենը մեկ հարց և աղոթում, որ հենց դա լինի գրավորիդ մեջ, երբ ափսոսում ես, որ ընդհանրապես ժամանակ ես ծախսել մի առարկայի վրա, որի փոխարեն կարող էիր 5 կրեդիտանոց առարկան ավելի լավ պարապել, երբ քնելով ինչ-որ 3 ժամ, նստում ես համակարգչի առաջ, որ ապացուցես H0 վարկածը հերքելու հիմքերը և ամեն անգամ խնդիրը լուծելիս ստանում տարբեր պատասխաններ, կատաղում, նորից սկսում ու երբ վերջին քննության ձևաթուղթը հանձնում ու դուրս ես գալիս լսարանից, քեզ այլևս չի հետաքրքրում այդ խնդրի լուծման եղանակը, չես բացում տետրդ, որ տեսնես՝ ինչն ես հիշել կամ մոռացել գրել հարցի մեջ։ Ու դու գնում ես տուն՝ հուսալով, որ չես կտրվել ու անցել ես 3-րդ կուրս, հավաքում ես տարվա բոլոր նյութերը, կոնսպեկտներն ու տետրերը, որ սեպտեմբերին տաս երկրորդ կուրսեցիներից մեկին։

Վերջ, ամառ է…

Կգա ժամանակը, ու մենք կփոխվենք տեղերով: Եկավ ժամանակը, ու մենք փոխվեցինք տեղերով: Եկավ այն պահը, որ դու ունես հոգածության ու սփոփանքի կարիք: Այսօր քո հոգին է փշրված, այսօր դու ունես այն միակի կարիքը, որ հատիկ առ հատիկ հավաքի հոգուդ փշուրները:

Կոտրված ապակիներով պատուհանիս առջև նստած` ես անընդհատ մտածում եմ քո, քո հոգու ու սրտի փշուրների մասին: Ես ուզում եմ բառեր հորինել քեզ սփոփելու համար… Քամին ապտակում է երեսս, ու ես սթափվում եմ:

Հիմա լավ, թե վատ, ինչ-որ մեկը փորձում է հավաքել հոգուդ կտորները: Եվ սա ոչինչ էլ չի նշանակում ինձ համար: Կարևորը` հավաքվեն հոգուդ բոլոր մասնիկները:

Ու էլի գիտեմ, համոզված եմ, որ ոչ ոք չի կարողանա անկորուստ հավաքել քեզ: Նրանք քեզնից մի թանկ մասնիկ անպայման կկորցնեն: Ու դու կիսատ կդառնաս: Իսկ ո՞վ կարող է այդպես ապրել… Ես չեմ թողնի, ես պիտի օգնեմ քեզ:

Ուշադրություն

Նա կորցրել է իր հոգու թանկագին մասնիկը: Գտնողներին խնդրում ենք վերադարձնել:

Անհամար թվով կորցրած հոգու մասնիկներ գտնվեցին: Բայց դրանցից ոչ մեկը քոնը չէր: Ու ես հասկացա, որ… Որ միայն ես կարող եմ գտնել, որովհետև իմ ու քո հոգիները իրար շատ նման են: Մեր հոգիները չարենցագույն են` կապույտ, ոսկեգույն ու մանուշակագույն: Ես չէի սխալվում: Ես փնտրեցի ու գտա կարևոր կտորը: Դու վերցրիր ու հեռացար… Ուրիշ ոչինչ չէի էլ սպասում:

Իսկ ի՞նչ պիտի անեմ հարյուր հազարավոր գտնված հոգու կտորների հետ:

Ուշադրություն

Բացվել է կորցրած հոգու կտորների ընդհանուր կենտրոն: Եթե կորցրել եք այն և դեռ ապրում եք, ապա այն կարող է մեզ մոտ լինել:

Եկավ: Եկավ էն եղանակը, երբ մարմինդ ամբողջ ուժով պիտի «հառնես» երկինք, որ կարողանաս քաղել թթենու ամենամեծ ու քաղցր հատիկը, արդյունքում ամբողջ ծառը թափ տալով, երբ ձերոնց սոխ ու ձվով ճաշեր եփելու դեպքում ունես այլընտրանքային հնարավորություն՝ հաց-պանիր-վարունգ, հաց-պանիր-լոլիկ, հաց-հաց:

Եկավ էն սեզոնը, երբ գիշերվա հազարին հեռախոսիդ լույսի «վրա եկած» մոծակ-մլակների հանդեպ եղեռնագործություն ես կատարում, հետո քաղաքավարի ներողություն խնդրում ու շարունակում արագ-արագ տկտկացնելով նամակ գրել, կարծես հենց նոր ինչ-որ մեկի նորածին մանչուկին չես սպանել, կամ ինչ-որ մեկի ողջ կյանքի սիրուն:

Եկավ էն սեզոնը, երբ պիտի ձմերուկ ընտրելուց ականջիդ մոտ պահած տկտկացնես ձմերուկին, իբր էդպես հասկանալու ես՝ լավն էր, թե չէ, սեզոն, երբ պիտի առաջիկա երեք ամսվա նպատակ դարձնես հով տեղ գտնելն ու էնտեղ մի քանի վայրկյան, դե կամ էլ ամիս «աչք կպցնելը»: Վերջապես եկավ էն սեզոնը, երբ պիտի օրդ անցկացնես մտածելով, թե ինչ անես հաջորդ օրը: Այ, դրա խնդիրը հիմա ես ընդհանրապես չունեմ: Փոխանակ ամառվա հետ օրս մի քիչ թեթևանար, ինչքան ուժ ուներ՝ ծանրացավ…

Արթնանում եմ 9:30, ավելի ճիշտ, արթնացնում է մաման.

-Դու էսօր տեղ չունե՞ս գնալու:

Ա, մամ, թե ասա՝ վերքերիս վրա աղ մի լցրու, էլի, էն էլ՝ ըստ ճաշակի, ու՝ ըստ քո ճաշակի: Ինչ արած, արթնանում եմ: Ուրեմն՝ սկզբից պիտի շատ արագ անեմ անգլերենի պարապմունքի հանձնարարությունը, որ գնամ պարապմունքի: Դե, մի քանի տեքստ թարգմանել, մի 50-60 հատ էլ վարժություն գրել, մի երկու ժամից կպրծնեմ հաստատ: Վերջացնելուց հետո պիտի նստեմ, գիրք կարդամ ու նոր գտած սերիալիս մի քանի սերիան նայեմ: Այնուհետև՝ փորձ (մարզային երիտասարդական կառնավալի), դրանից անմիջապես հետո կինոդիտում (ի դեպ՝ մեր կազմակերպած), էդ ընթացքում դրսում մի քանի անգամ կսնվեմ: Ըստ հաշվարկներիս՝ ճիշտ ժամանակին կհասնեմ անգլերենի պարապմունքիս: Դրանից էլ պրծնում եմ, և ուրախ-զվարթ գնում տուն: Մութ կլինի արդեն, բայց ոչինչ: Տուն հասնելուն պես հաց կուտեմ, մի քիչ կհանգստանամ, կանեմ անգլերենի մյուս պարապմունքը, որ էդ էլ օնլայն պարապեմ մի աղջկա հետ: Ավելի ճիշտ, ինքը ինձ հետ:

Հիմա պատմեմ, թե ինչպես եմ օրվա բոլոր պլաններս իրագործում: Դե, 9:30 արթնանում եմ, օրս հերթով-կարգով պլանավորում, ու՞, ու մնում պառկած: Էդպես մի ժամ պառկած աննպատակ նայում եմ առաստաղին կամ էլ պատերին, նոր վեր կենում: Իդեալական առավոտ: Վեր եմ կենում, համակարգիչը միացնում ու նստում դիմացը: Դե, դրանով պիտի թարգմանություններ անեմ: Ահա, միացնում եմ յութուբը, մի քսան րոպե երգ ընտրում, հետո միացնում ֆեյսբուքը, որ ավելի լավ թարգմանություն անեմ, էլի, մտնում եմ Google translate, ու սկսում պարապել: Գրեցի առաջին բառը, հետո երկրորդ, մի նախադասություն, երկու, ու մեկ էլ հոպ՝ նամակ եկավ: Ժամը մոտավորապես 1-ն ա: Դե լավ, արագ պատասխանեմ ու շարունակեմ պարապել: Մտնում եմ ֆեյսբուք, շատ արագ պատասխանում նամակին, ու դուրս գալիս էնտեղից: Դուրս գալիս ժամը 1-ին: Բայց դա հեչ, կիսատ-պռատ պարապմունք եմ անում, վազում փորձի: Փորձն էլ գլխառադ ենք անում, վազում կինոդիտման: Ամեն անգամ պլանավորում եմ էնտեղ գոնե մի քիչ նյութ գրել կամ գիրք կարդալ, էն էլ մոռանում եմ ու երկուսուկես ժամ ուղղակի վատնում էն ֆիլմերը նայելու վրա, որոնք արդեն միլիոն անգամ տեսել եմ: Էն, որ ասում էի, է՝ իմ հաշվարկով կհասցնեմ գնալ պարապմունքի, մոռացա ասել. ես հումանիտար եմ: Այնպես որ, պարապմունքից ահագին ուշանում եմ: Տուն եմ գալիս ժամը 7-ին՝ սոված-ծարավ, հյուծված ու հյուսված: Մյուս պարապմունքը պիտի 7:30 կամ 8-ին սկսի: Արագ հաց եմ ուտում, ի դեպ, օրվա մեջ առաջին անգամ, ինչքան հասցնեմ՝ պարապմունք եմ անում, ու մյուս պարապմունքն է սկսվում: Էդ էլ ավարտելուց հետո մարդավարի մտնում եմ ֆեյսբուք:

Հետո էլ ասում են՝ ինչի՞ չես չաղանում: Պառկում եմ ժամը 11-ին, մի քիչ գիրք կարդում, մի երկու ժամ էլ էլի համացանց, ու անհանգիստ քուն:

-Աստղ, արթնացի, էսօր տեղ ունե՞ս գնալու…

Մեկ տարի առաջ այս ժամանակ անհամբերությամբ սպասում էի Ամերիկա գնալուս: Մտքումս պատկերացնում էի ամեն ինչ՝ հյուրընկալող ընտանիքիս, ապագա դպրոցս ու քաղաքս: Այդ ամենի մեջ այնքան ոգևորություն կար, անհամբերություն և մի տեսակ անհանգտություն:

Իսկ հիմա արդեն անցել է մեկ տարի: Նորից տանն եմ: Այնպիսի տպավորություն է, կարծես երազի մեջ եղած լինեի: Գիտե՞ս ինչն է հետաքրքիր և մի քիչ էլ տարօրինակ, երբ տուն էի գալիս, նույն զգացողությունները ունեի, ինչ տանից գնալիս: Այնքան անհանգստություն կար, որ մի տեսակ անբացատրելի էր: Իհարկե, գնալիս, երբ պետք է հյուրընկալող ընտանիքիս հանդիպեի, դա բնական էր, որ անհանգիստ էի: Բայց հետաքրքիր և զարմացնող էր, որ վերադառնալիս էլ նույն զգացումներն ունեի: Հարցն այն է, որ դու ընտելանում և սովորում ես այն միջավայրին, որում ապրում ես: Եվ հենց դա է դառնում սովորականը, որտեղ դու հարմարավետ ես զգում:

Ապրելով այդ մարդկանց հետ մեկ տարի, այդ միջավայրում, հենց դա է կարծես դառնում հարազատ, այն տեղը, որտեղ քեզ հանգիստ ես զգում:

Մինչ այնտեղ գնալս միշտ մտածում էի. Ինչպե՞ս կարող են անծանոթ մարդիկ՝ տարբեր ազգերից, տարբեր մտածելակերպով ու հայացքներով, ապրել ինչպես ընտանիք: Ինչպե՞ս կարող ես քեզ այդքան հարմարավետ զգալ ու հարմարվել բաների, որ մի ժամանակ անհեթեթ էին թվում: Հետո հասկանում ես, որ աշխարհի որ ծայրում էլ լինենք, ինչքան էլ տարբեր լինենք մեր մշակույթով, սովորույթներով ու հայացքներով՝ մեր նմանությունները ավելի շատ են, քան տարբերությունները, և հենց դա է մեզ բոլորիս միավորում:

Գիտես, մի ժամանակ Ամերիկա ասելով՝ պատկերացնում էի Նյու Յորքի երկնաքերերը և Լոս Անջելեսի գեղեցիկ լեռները: Հիմա Ամերիկա ասելով նախ և առաջ հիշում եմ այն պարզ և հասարակ մարդկանց, որ ինձ համար ընտանիք էին դարձել: Հիշում եմ այն փոքրիկ քաղաքը՝ շրջապատված եգիպտացորենի դաշտերով, որ տուն էր դարձել արդեն:

Եզրափակելով մտքերս՝ ուզում եմ ուղղակի ասել, որ ընտանիքը և տունը դա այնտեղ է, որտեղ կա սեր, ջերմություն և հոգատարություն միմյանց նկատմամբ: Եվ դա այնտեղ է, որտեղ դու քեզ հանգիստ և հարմարավետ ես զգում:

Դպրոցական ծանրաբեռնված առօրյայից հոգնած՝ նստել էի գրասեղանիս մոտ ու անգործության մատնված՝ ծուլորեն հետևում էի սեղանի անկյունում դրված յասամանի փնջի շուրջը պտտվող աշխույժ մեղվիկին, լսում մայրիկի ու մեր հարևան տատիկի խոսակցությունը հայաստանյան վերջին իրադարձությունների մասին, որն այնպես ցնցել էր ողջ աշխարհը, բայց արդեն ինձ համար ձանձրալի էր դարձել։

-Ասում են՝ թոշակները կբարձրացնեն,- լավատեսորեն պատմում էր տատիկը՝ երկար տարիներ աշխատելուց հոգնած ձեռքերը ծնկներին դրած։
-Եթե նոր կառավարությունը կարողանա կաշառքը վերացնել, ու պետական բյուջեն լցվի, թոշակդ կբարձրացնեն, տատ ջան,- ժպտալով պատասխանում է մայրս ու շարունակում տնային գործերը՝ այս սենյակից մյուսը տեղափոխվելով։
Անհանգիստ հետուառաջ անող մեղուն հանկարծ կանգնեց դեղնավուն գրքիս վրա, որն այնքան սազում էր իր զոլերի հետ, ու սկսեց պտտվել գրքի վրա նկարված երիցուկների շուրջը։
-Տատ,-հարցնում եմ արդեն հազարերորդ անգամ,- քո երազած Հայաստանը ինչպիսի՞ն է։
-Մինչ այս Հ1-ի ցույց տված Հայաստանի նման,- կատակի է տալիս քույրս՝ փորձելով քշել մեղվիկին։
Քիչ մտածելով տատիկը պատասխանում է.
-Լուրերով լսում ենք, որ վարչապետը, պատգամավորները հասարակական տրանսպորտից են օգտվում, բալա ջան, հասարակ մարդկանց խոսքը լսում են, ինչ անում են, հաշվետվություն են տալիս մեզ։ Անօրինական գործերը բռնում են, դատում։ Արդարություն ենք տեսնում, անկախ մեզնից մեզ երկրի տեր ենք զգում։ Սենց բան ո՞վ էր տեսել, բալա ջան, բա չերազե՞ս։
Քույրս, որ երբեք քաղաքականությունից ոչինչ չի հասկացել, վերցրեց դեղնավուն գիրքս, որի վրա ուժասպառ ընկել էր փոքրիկ մեղուն ու մարգարեի տեսք ստանալով (իրեն հատուկ կատակասիրությամբ) այն դուրս պարզեց բաց լուսամուտից՝ ակնկալելով, որ մեղուն կթռչի ու հայտարարեց.
-Երկիրը երկի՛ր է։ Սիրո ու համերաշխության հեղափոխությունից հետո  կրթության, առողջապահության ու մնացած ոլորտների զարգացումից բացի, տատիկի թոշակի հարցը լուծելուց ու անօրինական քայլերը բացահայտելուց բացի նախ պետք է հանդուրժենք միմյանց, ինչպես ես այս մեղվին, ներողմիտ լինենք միմյանց նկատմամբ ու արդարացնենք հայի հպարտ քաղաքացու կոչումը։
«Վա՜յ, եթե քույրս պատգամավոր լիներ։ Ինչքա՜ն հմտորեն խաղալ գիտի»,-մտածում եմ ես ու ժպտալով փակում բաց մնացած լուսամուտը։

Արդեն դասերի ավարտն է, բայց ես ամեն օր չեմ իջնում բակ և գիրք կարդում, ինչպես միշտ, արձակուրդներից առաջ: Հարցազրույցն էլ երեք շաբաթ է չեմ հասցնում անել: Զգացել եմ, որ վերջերս անընդհատ շտապում եմ, ու օրերը ավելի արագ են անցնում: Դրա համար որոշեցի մի պահ մոռանալ շտապելու մասին ու հասկանալ, թե ինչու է այդպես:

Մայիս է: Մայսիսին շատ են ծնունդները, տոն օրերը: Ես անգամ հաշվել եմ, թե քանի մարդու ծնունդ գիտեմ այս ամիս: Ասեմ, որ դրանք իմ տասը մատների մեջ չեն տեղավորվել: Արդեն այնքան տորթ եմ կերել, որ հաշիվը կորցրել եմ: Կերել եմ ՝ շոկոլադե, մրգային, սովորական խմորով, բիսկվիթով տորթեր: Նաև զեբր, թռչնի կաթ: Չմոռանանք խորովածի մասին: Դե, ես տորթեր շատ եմ սիրում, ինձ հետաքրքիր էր տորթ փորձելը, բայց երևի էլ մի ամիս տորթ չեմ ուզի:

Հենց այդ ծնունդների ու առիթների պատճառով էլ իմ ժամանակը սկսել է արագանալ: Ես դասերը արել եմ նախօրոք, որպեսզի կարողանամ ողջ օրը ազատ լինել:

Ընկերուհուս վերջին անգամ իր ծննդյան օրն եմ տեսել: Դե, մայիսի ծնունդներից մեկի ժամանակ: Բայց խնդիրը դասերը չեն, այլ ծնունդները: Այս ընթացքում ընկերուհիս ինձ մի անգամ էր զանգել:

-Ալո:

-Ալո, բարև կորած մարդ:

-Բարև, էսօր կիջնե՞ս,- հարցրեց ընկերուհիս:

-Նոր եմ էկել տուն: Վաղը մամայի ծնունդն ա, մյուս օրը՝ Նանեի:

Դասերի ավարտն է: Մի շաբաթ անց կսկսվեն քննությունները: Ես էլ շտապում եմ ավարտել դասերը, որպեսզի հասցնեմ պատրաստվել քննություններին: Գալիս եմ տուն, դաս եմ անում ու մինչև որոշում եմ՝ որ քննությանը պարապել, օրը մոտենում է ավարտին:

-Լիլիթ, տարվա վերջն ա, լավ սովորի,-ասում են ծնողներս:

-Դասերը քիչ են, քննություններին ենք պատրաստվում:

Օրերն այնքան են արագացել, որ իմ գրքի էջերը մի ամիս է սկսվում է 200-ով:

Այսօր դասերից հետո հազիվ հասա տուն: Այնպես էր անձրևում, որ ավտոմեքենաները լողում էին փողոցում: Հետո գնացի ֆոտոյի պարապմունքի: Քանի որ քիչ դաս ունեի, պլանավորել էի պապիկի հետ հարցազրույց անել:

-Լիլիթ, էսօր պետք ա գնանք Խաչիկ հոպարենց տուն, որ տեսնենք իրա թոռներին,-ասաց տատիկս:

Ես էլ փոքր երեխաներին շատ եմ սիրում: Չկարողացա մերժել:

Ժամը 10:30 հասա տուն: Արագ արեցի ֆրանսերենի տնայինը:

-Վայ, էսօր հարցազրույց պիտի անեի,- հիշեցի ես:

Արդեն ուշ էր: Դրա համար էլ հիմա ես շտապելով գրում եմ այս նյութը՝ պատճառաբանելով, թե ինչու ես ոչինչ չեմ հասցնում անել:

Ավտոբուսի մեջ նստած՝ պատուհանից դուրս էի նայում, լսում «Լավ էլի»-ի «Անձրևաշուն» երգն ու մտածում շների մասին: Ես երբեք շներին չեմ սիրել. կա՛մ վախեցել եմ նրանցից, կա՛մ ատել նրանց, կա՛մ երկուսն էլ միաժամանակ:

Դպրոցական տարիքում տնից մենակ դուրս չէի գալիս, որ չհանդիպեի մեր գյուղի շներին: Հենց մի տեղ շուն էի տեսնում, քարացած կանգնում էի կամ էլ ճանապարհս փոխում: Մի քանի անգամ այնքան վախեցած եմ նայել շներին, որ նրանք հարձակվել են ինձ վրա ու փորձել կծել:

Այո՛, ես երբեք չեմ սիրել շներին, բայց մի շուն կար, ու նրան ես սիրում էի:

Ես չորս տարեկան էի, եղբայրս՝ երեք, կամ էլ ես հինգ տարեկան էի, նա՝ չորս, լավ չեմ հիշում, երբ մի օր մերոնք մի շնիկի տուն բերեցին: Կարծեմ եղբորս ծնունդն էր, ու շնիկը նրա ծննդյան նվերն էր: Փոքրիկ էր, դեռ ձագուկ, սպիտակ էր, մեջքը՝ մոխրագույն, պոչը՝ հաստ, իսկ աչքերը՝ խոշոր ու սև: Հիշում եմ, թե ինչքան էինք ուրախացել: Մտածեցինք, մտածեցինք ու որոշեցինք անունը Ջեկո դնել: Ինչո՞ւ Ջեկո, ախր, այդ ժամանակ մեր գյուղում համարյա բոլորն իրենց շներին Ջեկո էին անվանում: Հիմա մտածում եմ, որ նրա անունը կարելի էր Տոբի դնել իմ սիրելի հերոսի՝ Շերլոք Հոլմսի օգնական Տոբիի անունի նման… Բայց մենք նրան Ջեկո կոչեցինք:

Ես ու եղբայրս ամբողջ օրը Ջեկոյով էինք զբաղված. կերակրում էինք նրան, խաղում հետը: Մայրս չէր սիրում, երբ գրկում էինք նրան: Սպասում էինք, որ մայրիկը դպրոց գնար, ու միանգամից գրկում էինք Ջեկոյին: Հիշում եմ, որ մի օր սպասեցինք, մինչև մայրիկը անցավ մեր այգին ու քայլեց դպրոց գնացող ճանապարհով, և գրկեցինք Ջեկոյին: Շատ չանցած մայրիկը վերադարձավ. ինչ-որ բան էր մոռացել: Նա հայտնաբերեց մեր փոքրիկ խորամանկությունը: Մի լավ ծիծաղեցինք:

Ջեկոն բարձր հաչում էր օտարների վրա, բայց երբեք ոչ մեկին չէր կծում: Մեզ ամենից շատ զվարճացնում էր այն, որ շունը չէր սիրում մեր հարևանի տղային՝ Տիգրանին: Տիգրանը վախենալով էր մեր տուն գալիս. գիտեր՝ մի տեղից հանկարծ հայտնվելու էր Ջեկոն, բարձր հաչելու էր և ընկնելու էր նրա հետևից:

Ես տանել չէի կարողանում, երբ Ջեկոյին կռվեցնում էին ուրիշ շների հետ, և մանավանդ, երբ նա վերք էր ստանում այդ կռիվներից: Միայն, երբ նրան կռվեցնում էին Տիգրանի շան հետ, և նա հաղթում էր, թեթևացած շունչ էի քաշում ու հպարտանում:

Ժամանակը անցնում էր, մենք մեծանում էինք, Ջեկոն՝ նույնպես, բայց չէինք ուզում մտածել, որ նա կարող է մի օր սատկել:

Մենք ճանաչում էինք Ջեկոյի հաչոցը: Նրա հաչոցը տարբերվում էր գյուղի մնացած շների հաչոցներից: Նա հաչում էր ավելի բարձր, ավելի սուր, ավելի հարազատ ձայնով: Հաճախ էինք գողանում մայրիկի թխած համեղ փախլավաներից ու տալիս Ջեկոյին. գիտեինք, որ նա քաղցր շատ է սիրում: Երևի աշխարհի ամենաբարի շունն էր նա, անգամ կատուներին չէր նեղացնում: Մի կատու ունեինք: Այդ կատուն ուտում էր Ջեկոյի հետ նույն ամանից, պառկում էր նրա կողքին, ազատ պտտվում էը տան շուրջը, իսկ Ջեկոն երբեք նրա վրա չէր հաչում: Ինչքան եմ հիմա տխրում, երբ հիշում եմ, որ մեկ-մեկ բարկացել, գոռացել եմ այդ բարի շան վրա…

Երբ մենք դպրոցից տուն էինք գալիս ու հասնում մեր այգի, Ջեկոն բակից բարձր հաչում էր ու գալիս մեզ դիմավորելու: Նա թռչում էր վեր, կանգնում հետևի ոտքերի վրա, մեկ-մեկ էլ լպստում մեր ձեռքերն ու ոտքերը: Կարոտում էր մեզ: Բայց ավելի շատ կարոտում էր, երբ երկար ժամանակով էինք տնից բացակայում: Հենց մեքենան մոտենում էր տանը, արդեն գիտեինք, որ լսվելու է նրա հաչոցը, ու մեքենայի դռները բացվելուն պես նա թռչկոտելու է և մեզ դիմավորելու:

Վերջին ժամանակները շատ էր ծերացել Ջեկոն, դարձել էր ավելի հանգիստ, ավելի քնկոտ: Մեկ-մեկ մտքիս ծայրով անցնում էր, որ նրա սատկելու ժամանակները մոտեցել են, բայց ինձնից հեռու էի վանում այդ մտքերը: Ախր, Ջեկոն ուղղակի մեր շունը չէր, նա մեր ընտանիքի անդամն էր, մեր հարազատն էր, առանց նրա մեր օրը օր չէր…

Երբ ընդունվեցի համալսարան, գյուղից տեղափոխվեցի քաղաք: Գյուղ գալիս էի միայն շաբաթ, կիրակի օրերին: Պատահում էր նաև, որ երկու-երեք շաբաթը մեկ էի գալիս: Հենց հասնում էի ու մտնում մեր այգի, լսում էի իմ սիրելի հաչոցը, և առաջինը Ջեկոն էր վազում, որ ինձ դիմավորեր:

Մի օր էլ գյուղից զանգեցին ու ասացին, որ… Ասացին, որ հարևանի շունը խեղդել է Ջեկոյին: Երկար ժամանակ բացակայել էի գյուղից, երկար ժամանակ մերոնց ու Ջեկոյին, մեր ծերացած, սև ու բարի աչքերով Ջեկոյին չէի տեսել… Եվ երբ նորից գյուղ գայի, երբ հասնեի այգի, չէի լսելու այն հաչոցը, որ տարբերվում էր աշխարհի բոլոր շների հաչոցներից, Ջեկոն բակից վազելով չէր գալու, չէր կանգնելու հետևի ոտքերի վրա ու չէր լպստելու ձեռքերս… Ջեկոն էլ չկար:

Անցած ամռանը նոր շուն բերեցինք տուն: Սպիտակ շունիկ էր, սև պուտեր ուներ: Ես նրան Տոբի կոչեցի. իմ սիրելի հերոսի՝ Շերլոք Հոլմսի օգնական շան անունն էր Տոբի… Ես մտածեցի, որ Տոբին կդառնա երկրորդ շունը, որին կսիրեմ, բայց ոչ… Ես այդպես էլ չտարբերեցի նրա հաչոցն ուրիշ շների հաչոցներից, այդպես էլ չկապվեցի նրան: Նա չուներ խելացի աչքեր, ես չէի նստում խոտերի մեջ ու շոյում նրան, ինչպես Ջեկոյին, և երբ աշնանը նորից քաղաք գնայի, չէի կարոտելու նրան: Տոբին Ջեկո չդարձավ…

Ես ավտոբուսի պատուհանից դուրս էի նայում, լսում «Անձրևաշուն» երգը ու մտածում միակ շան մասին, որին սիրել եմ…

Պառկել եմ քնելու։ Փակում եմ աչքերս։ Փորձերն իզուր են։ Աչքերդ փակելով միտքդ չես կարող լռեցնել։ Մտքերն ավելի վառ ու գունեղ են գիշերը, երբ կարող են փայլել իրենց ողջ գեղեցկությամբ։ Դրանում վերջերս եմ համոզվել։  Իսկ մտքերս պտտվում են երկու մեծ աշխարհների ներսում՝ «քիմիա» և «հանրահաշիվ» անուններով։ Երկու առարկաներից էլ վաղը գրավոր աշխատանք ունեմ։ Գլխումս վազվզում են եռանկյունաչափական հավասարումներն ու օքսիդավերականգման ռեակցիաները։

Հանկարծ, ինձ թվում է, որ շատ բան գիտեմ։ Եվ իրոք, իմացածս քիչ չէ. հավասարումներ, տարածաչափական խնդիրներ, պատմական թվականներ, օտարալեզու բառեր, համակարգչային ծրագրեր։ Ակամա ներսումս մի հարց է ծնվում․ իսկ ինչքա՞ն բան ես չգիտեմ։

Ես չգիտեմ՝ ինչպես սիրել։ Սիրե՜լ․․․ Թվում է ՝ պարզ բան է, բայց ինչքան թաքնված իմաստներ, խոհեր ու պատգամներ կան քողարկված այդ պարզ բառի ստվերում։ Ես չգիտեմ՝ ինչպես սիրել և նվիրվել ամբողջ սրտով։ Միգուցե գիտեմ, ուղղակի տեղյակ չեմ։

Ես չգիտեմ՝ ինչպես լսել։ Օրվա ընթացքում լսում եմ հարյուրավոր հնչյուններ, բայց չեմ լսում դրանց ներսում պարփակված գաղտնիքները։ Ես չգիտեմ՝ ինչպես լսել լռությունը, հա՛, այդքան պարզ ու անպետք լռությունը, որ երբեմն շա՜տ ավելի խոսուն է, քան այն դատարկ ու փուչ բառերը, որ արտաբերում ենք անընդհատ։

Ես չգիտեմ՝ ինչպես չվախենալ։ Չվախենալ այն պարզ բաներից, որոնք շրջապատում են ինձ, որոնք ես տեսնում եմ ամեն օր, որոնք երբևէ չեմ տեսել, որոնց մասին երբևէ չեմ լսել։ Ուղղակի նայել այն ամենին, ինչ շրջապատում է ինձ առանց վախի։ Սպանել ներսումս ծնվող մութ վախը, որ կրում է «Իսկ եթե՞․․․» անունը։

Ես չգիտեմ՝ ինչպես չկառչել հասարակական կարծիքից։ Ինչպես չմտածել այն մասին, թե ինչ կարծիքի են մարդիկ։ Չգիտեմ՝ ինչպես կոտրել այդ նույն մարդկանց կերտած կարծրատիպերն ու նայել դրանց աչքերին։ Ես չգիտեմ՝ ինչպես է պետք հակառակվել հասարակությանն ու դրա կերտած սահմանափակ իրականությանը։ Ինչպես ստիպել մարդկանց ապրել ավելի պարզ, արդար, անվախ ու ինքնամոռաց, ստիպել նրանց դուրս գալ այն քարե ապարանքներից, որոնք նրանք կերտել են՝ ամբոխներից ու աշխարհից առանձնանալու համար։

Ես չգիտեմ՝ ուղղակի ապրել ներկա օրով։ Չմտածել ապագայի մասին ու վայելել այն գունեղ կյանքը, որը իմ շուրջն է։

Ու հանկարծ հասկանում եմ, որ եռանկյունաչափական տերմինները, տարեկան ՀՆԱ-ն, հատած բուրգերը, կրավորական սեռը, գծային ֆունկցիան ու  Ժյուլ Վեռնի կենսագրությունը ինձ երբևէ չեն օգնի, քանի որ ես չգիտեմ շատ ավելի կարևոր ու նշանակալից բաներ։

Գրո՛ղը տանի, ինչքան բան ես չգիտեմ։

Ինչ արած, վաղը հանրահաշվից գրավոր ունեմ․․․

Մինչ հեղափոխությունը ես և իմ ընկերները գնացել էինք «Լավ էլի» և «Clocker» խմբերի համերգին։ Իսկապես, ինձ համար շա՜տ սպասված համերգ էր, որովհետև ամեն օր և ամեն պահի իրենց երգերն էի երգում և երազում, որ նորից հայտնվեմ համերգին։ Նրանց երգերը շատ յուրահատուկ են։ Գիտեք, ես չէի պատկերացնում, որ երկու-երեք օր հետո այդ համերգին հավաքված նույն մարդկանցով մասնակցելու ենք մեր երկրի համար այս պատմական շարժմանը, թավշյա հեղափոխության մասնակիցներից ենք լինելու։ Համերգին երգում էինք.

«Նրանք մեր ընթացքին նենգ պատեր կանգնեցրին,
Կապեցին սևակնած շղթաներ,
Կապեցին հուսահատ շղթաներ,
Բայց մենք ժպտում ենք…»։

Եվ ով կպատկերացներ, որ այդ նույն երգը մեր շարժման հիմներից մեկն էր լինելու։ Եվ իսկապես, չնայած մեր հասցեին հնչող տարբեր սպառնալիքներին, մենք նայում էինք նրանց դեմքերին և թեթև ժպտում էինք։
Մայիսի 2-ին ամբողջ Հայաստանով մեկ տոտալ գործադուլ և դասադուլ էր։ Վանաձորում երթուղայինները չէին աշխատում, խանութները փակ էին, բոլորը միախմբված դուրս էին եկել փողոց և իրենց հաղթական քայլն էին անում։ Այդ օրը շատ տպավորիչ էր, որովհետև Վանաձորում սովորական դարձած անձրևը չկար, և արևն էր շողում մեր՝ դարերով պայքարող ազգի վրա։
Այո՛, այդ հեղափոխությանը մասնակցելիս մենք վերջ դրեցինք մեր ցավերին և տխրությանը։ Մենք հաղթել ենք, և դրանով ամեն ինչ ասված է։ Էլ չեն լինի տխուր դեմքերը, էլ չեն լինի նրանք, ովքեր կասեն՝ երկիրը երկիր չի, էլ չեն լինի նրանք, որ կասեն՝ լավ, էս ի՞նչ սերունդ ա։ Մենք վերջ տվեցինք այդ ամենին։ Հիմա մենք ուղղակի ժպտում ենք։ Ես իսկապես երջանիկ եմ։