Հացատան երդիկից դուրս են գալիս ծխի տաք քուլաները` օդում տարածելով հացի անուշ բույրը։ Թոնրում արարվում է հայի սեղանը զարդարող հացը` լավաշը։

Մանկահասակ երեխաները շտապում են  ուտելու առաջին հացը (թոնրում թխված առաջին լավաշը, քանի որ թեժ կրակից այրվում է, այդ պատճառով ստանում է դառը համ) լավ իմանալով, որ այն հաստատ դառն է լինելու։ Հացատան դիմաց է գտնվում այն էլեկտրասյունը, որի վրա իրենց բույնն են հյուսել արագիլները, որոնք իրենց կափկափյունով շեղում են երեխաների ուշադրությունը և բերկրանք պարգևում նրանց։ Երեխաները հատկապես ուրախանում են, երբ արագիլներից մեկը իջնում և կեր է հայթայթում տան մոտակայքում գտնվող մարգագետնում։ Երեխաները վազում են դեպի մարգագետին և երփներանգ ծաղիկների վրա հանկարծ նկատում են գույնզգույն թիթեռնիկներին։ Երեխաներից մեկը ասում է.

- Գիտե՞ք, ասում են, որ թիթեռը մեկ օրվա կյանք ունի։
Ու որոշում են բռնել թիթեռնիկներին։ Ի՞նչ կա որ, միևնույն է, նրանք սպասելու էին հայրիկին ու պապիկին, ովքեր տուն էին վերադառնալու կեսգիշերին (դա յուրաքանչյուր աշխատավոր գյուղացու առօրյան է ամռան և աշնան ամիսներին)։ Իսկ մինչ այդ նրանք ուշադիր կհետևեին թիթեռնիկներին, գուցե կարողանային օգնել նրանց, չէ՞ որ նրանցից ոչ մեկը չէր ուզում պատկերացնել երփներանգ ծաղիկներն առանց գույնզգույն թիթեռնիկների։
Գիշերային խաղաղ լռություն է իջել գյուղի վրա, հանգած են բոլոր լույսերը, մարդիկ խաղաղ քուն են մտել։ Լռությունը մերթընդմերթ խախտվում է շների հաչոցով։ Եվ հանկարծ գյուղամիջից լսվում է տրակտորների  ծանոթ հռնդյունը։ Երեխաները սրում են իրենց լսողությունը, և ուրախանում, որ տուն են վերադառնում հայրիկն ու պապիկը, նրանցից երկուսը սկսում են թռչկոտել։ Նրանք համոզված են, որ հայրիկը դաշտի ծաղիկներ է բերելու, ուրախանում են` գուցե դրանցով կարողանան փրկել թիթեռների կյանքը։ Իսկ պապը` ալեզարդ ու տանջված ծերունին, որքան ջերմություն և սեր պիտի  բերի իր հետ` լցնելով իր ավանդական գերդաստանը…

Ափսո ֮ս, թիթեռի կյանքի պես անցավ մեր մանկությունը, հացատան երդիկը փակվեց։ Ծեր էլեկտրասյունը, որի վրա բույն էին հյուսել արագիլները, չդիմացավ ուժեղ քամուն, տապալվեց։ Տրակտորներից մեկի հռնդյունը դադարեց, որովհետև այլևս չկար գերդաստանի նահապետը։
Ծաղիկներն ու թիթեռները մեր մանկական հիշողություններում դարձան այն փարոսները, որոնք  մեր ողջ կյանքում կուղեկցեն մեզ։

Բռնում եմ բզեզին, պահում ափերիս մեջ, հետո կյանքը գալիս, ձեռքերիցս փախցնում է տզզացող այդ …

Դուք բզեզ տեսել եք, չէ՞։

Ես էլ եմ տեսել, բայց տեսել եմ ձմռանը, այն ժամանակ, երբ միակ շնչավոր էակը, որ կարելի է դրսում բռնել, ձյունն էր։ Նա գալիս էր, նստում գրքիս էջերին ու ինձ շեղում ընթերցանությունիցս։ Բայց գիտե՞ք՝ նա չէր բզզում։ Միակ ձայնը, որ կարող էի ես լսել այդ բզեզիկից, իր տոտիկների՝ գրքիս տառերին բախվելու ձայնն էր։ Ես փորձում էի ազատվել նրանից, փակում էի գիրքս, բայց նա կրծում էր հոգիս, պոկում գրքի թերթերը, շապիկը ու էլի հայտնվում ափիս։

Մեկ֊մեկ նա հասնում էր սրտիս ու  նստում ձախ ձեռքիս ափին, հետո թռչում, գնում նստում էր լուսամուտին ու որ դուրս նայեր, թե չէ, ծառերը կծաղկեին, ես կհիանայի բալենու գեղեցկությամբ, կյանքից դուրս մնացած բզեզիկս կժպտար, ու ես կտեսնեի՝ ինչպես են բակի երեխաները խաղում տզզացող բզեզիկի հետ։

Գարունը խառնվում է ձմռանը, բզեզը՝ կյանքին, իսկ ես էլի մնում եմ ձմռան ու գարնան արանքում…

Ականջներս նման են հորս ականջներին, բայց ինքն ավելի լավ գիտի, թե ոնց լսել աշխարհի ձայնն ու, թե ոնց զտել ավելորդ ինֆորմացիան։ Իսկ կարճատեսության, թափվող մազերի, ուռած աչքերի, անընդհատ ճզմված ճկույթի և հոգնած մարմնի հետևում կանգնած փոշմանում եմ, որ հորիցս ժառանգել եմ մենակ ականջներն ու կախ ընկած կոպերը։ Պա՛պ, քո կոպերն ինչի՞ են կախվել… Միգուցե նրանք է՞լ են աշխարհի անեզր սխալից հոգնել, միգուցե հոգնե՞լ են եզակիների մեջ ամենաեզակիին փնտրելուց, թե՞ հոգնել են, որովհետև չեն կարողացել էդպես էլ «արդարություն» բառի հետ հաշվի նստել։ Պա՜, հավատա, ես էլ չունեմ էս հարցերի պատասխանները ու, չնայած կախված կոպերիս հետ անհաշտությանը, ես մի տեղ նաև երջանիկ եմ, որ կարճատես եմ. մարդկանց ճահճոտ ու գարշահոտ դեմքը չեմ տեսնում։ Պա՜, դու ճիշտ էիր, դու ճիշտ ես. պարզության քողի տակ ապրելն ամենահեշտն է ու հատկապես այն ժամանակ, երբ աշխարհին տված պարզությունս ոչ մի վայրկյան ժպիտի չարժանացավ, դե ես էլ որոշեցի ինձ լցնել էդ պարզությամբ ու ապրել։ Դու ասացիր, որ դժվար ժամանակները մի օր անցնում են, ու գալիս է հայելու դիմաց կանգնելու ժամանակը. Ախր, իմ հայելին կոտրվել է, և ես ստիպված եմ ինձ հորինել, ու ականջներս նմանեցնել քոնին, նկարել կախված կոպերս ու դրանց անկյունը ընդգծող սևաներկը։

Առաջ ես ինձ չէի տեսնում, բայց հիմա շատ բան է փոխվել։ Պապ, հիմա ես սիրում եմ իմ կախված կոպերն ու ոսկեգույն ականջօղերով զարդարված ականջներս, սիրում եմ ընդգծված կոնքերս ու բարձր ծիծաղս։ Պապ, ես սկսել եմ ճանաչել աշխարհը ու հետն անգամ լեզու եմ գտել. նա լացող երեխայի է նման, ում ձայնը կտրելու համար պետք է նրան ասել, որ ինքը լավն է ու ամենասիրունն է, ու էս փորձառությունը ձեռք եմ բերել հիվանդանոցում ` օրական հարյուրավոր երեխաներին շեղելուց, երբ տեսնում են հերթական ներարկիչը. ասում են, որ մոտս լավ է ստացվում, չգիտեմ…

Պապ, ես որոշել եմ գնալ աշխարհով ճամփորդելու ու որոշել եմ ներել մարդկանց ու սիրել սովորեցնել… Հուսամ այս ճանապարհից հետո ուռած կոպերս, բոթասիս պատճառով ամեն օր հերթական անգամ լղճվող ճկույթս և լղոզված սևաներկս ինձ կներեն անփութությանս հետ սեղան նստելու համար։

Ես այստեղ եմ, այս մեծ Մոլորակում, որտեղ կան հազարավոր մարդիկ տարբեր ազգության, կրոնի, բնավորության, մտածելակերպի, ճաշակի ու նախասիրության, բայց մի նպատակով, այն է` ապրել այս գեղեցիկ կյանքը…

Ապրածս տասնինը տարիների համար շնորհակալ եմ ծնողներիս: Հայրիկիս ուղղված շնորհակալությունը հղում եմ դեպի երկինք, նա ամենապայծառ աստղն է ինձ համար երկնքում։ Մայրիկիս շնորհակալություն եմ հայտնում ամեն օր ինձ մեծացնելու և ճիշտ  դաստիարակելու համար։

Կյանքի ընթացքում մենք գտնում, կորցնում, շահում, պարտվում, համակերպվում ենք, և շարունակում ապրելու պայքարը: Մենք պայքարում ենք ամեն օրը լիարժեք ապրելու, մեզանից հետո ինչ-որ մի բան թողնելու համար:

Լինում են վայրիվերումներ, կորուստներ, հիասթափություններ, ցավեր ու սթրեսներ, բայց այն հաղթահարելի է, եթե ունես քեզ սիրող, աջակցող ընտանիք, եթե ունես ընկերներ, որոնք ամեն բան մի կողմ թողած կկիսեն թե՛ ուրախությունդ, թե՛ վիշտդ (միայն թե գտնես այդպիսի մեկին, ով ամբողջ կյանքում քեզ չի լքի ու կընդունի քեզ քո բնավորությամբ ու խառնվածքով)։

Ապագայի վերաբերյալ չեմ սիրում խոսել, բայց սիրելի՛ ընթերցող, եթե մի օր կորցնես հույսդ, մտածես, թե ոչինչ չի ստացվի, մի ընկճվիր։ Բոլորիս կյանքում էլ լինում են պահեր, երբ մտածում ես, թե ուղի չկա էլ անցնելու, երբ թվում է` խճճվել ես, ճահճում ես ու խորտակվում ես: Հիշի՛ր` ինչի համար ես պայքարում, ու՞ր պիտի տանեն քեզ քո երջանկության ոսկեձույլ աստիճանները, և ամենակարևորը, հիշիր այն մարդկանց, ովքեր սպասում են անկմանդ։ Հենց այդ ժամանակ էլ կսկսես կյանքին ու ապագային միտված քո լուրջ քայլերը ձեռնարկել, առաջ նայել, հաղթահարել բոլոր խոչընդոտները: Ինչպես նորածինը քայլել կսկսի, այնպես էլ դու նոր քայլեր կանես դեպի քո լուսավոր ապագան, որտեղ միայն բարին է իշխում, որտեղ քեզ սիրող ու գնահատող մարդկանցով ես շրջապատված լինելու։

Մի՛ քնիր, գործի՛ր, արարի՛ր, պայքարի՛ր, որ հետո վայելես դառը օրերիդ արդեն հասունացած քաղցր պտուղները։

Ես մի երկրում եմ ապրում, որտեղ կրակոցները չեն լռում, մի երկրում, որտեղ կարգը փոխված ծնողն է որդուն հուղարկավորում, մի երկրում, որտեղ տղաների ճակատագիրը մինչև դպրոցն ավարտելն ու դրանից հետո սեփական կյանքով Հայրենիք պաշտպանելն է…

Իմ երկրում մարդիկ չարացած են, անուշադիր, քծնող, քննադատող ու շահի գերի, բայց իմ երկրում նաև բարիների մի սիրուն փունջ կա, ովքեր սովորեցնում են նվիրվել, սիրել, պայքարել ու ապրել…

Ես իմ ապագան իմ Երկրում եմ տեսնում, հանուն որի շատ ջահելներ հավերժ ննջեցին, հանուն որի պարտքի զգացումը մեծացավ, դրա փոխարեն հույսը չմեռավ: Մտածեցիր, որ չպիտի թուլանաս, որովհետև ճակատագրով հայ ես ծնված, հայ ես ու պիտի ապրես, պիտի պայքարես ու շարունակես: Չէ՞ որ միայն քո կյանքը չես ապրում, այլ հազարավոր այլ կյանքեր ևս, ովքեր զոհեցին հանուն քո վաղվա գալիքի շարունակման ու հզորացման: Ուրեմն գլուխդ բարձր քայլիր, կյանքին ասա` Ես կարող եմ հաղթահարել իմ առջև ծառացած բոլոր դժվարությունները, որովհետև ես հայ եմ, իսկ հայի ինքնությունը անհնար է մերժել…

Մանկություն՝ իմ կյանքի ամենաուրախ, ամենաերջանիկ ու անհոգ տարիները։ Որքան հրաշալի հուշեր ու անկեղծ ժպիտներ կան այնտեղ։ Ինչքան եմ անհոգ վազվզել, անվերջ խաղացել․․․

Այնտեղ ամեն ինչ այնքա՜ն գեղեցիկ ու ներդաշնակ էր․․․
Երբ փոքր էի, ես ունեի մի անհեթեթ երազանք՝ ուզում էի շուտ մեծանալ․․․

Երբ փոքր ենք լինում, միշտ երազում ենք մեծանալու մասին, բայց երբ մեծանում ենք, նորից ցանկանում ենք վերադառնալ մանկություն, նորից երեխա լինել․․.

Չենք գիտակցում, որ մանկությունը մեզ մի անգամ է տրվում, բայց ժամանակի անկասելի վազք-ընթացքի պատճառով դառնում է անդարձ անցյալ․․․

Մանկություն․ մեր կյանքի թերևս ամենահրաշալի ժամանակահատվածը․․․

«Գնդակ, տիկնիկ, Mario, անունգոռոցի, գործագործ»․․․ Անվերջ կարող եմ շարունակել այս շարքը։ Սրանք են իմ մանկության ամենաները․․․

Մակություն, որտեղ չկային ո՛չ հեռախոս, ո՛չ համացանց, ո՛չ հեռախոսային խաղեր, ո՛չ էլ սոցիալական էջեր, սակայն փոխարենը կային անկեղծություն, մաքրություն ու պարզություն։

Հիշում եմ՝ սենյակումս գորգ կար՝ նախշերով, գույնզգույն, հայկականը հիշեցնող։ Քնելուց առաջ միշտ նայում էի, հաշվում նախշերը, տարբերակում գույներն ու երազում, որ մեծանամ, գորգագործ դառնամ։ Գորգ գործեմ, որ ինձ նման երեխաները պառկեն ու նայեն․․․ Հիմա փոխվել են ժամանակները, փոխվել են մարդիկ ու նրանց մտածելակերպը։ Չքացել է, չկա այն ամենը, ինչը կար․․․ Հիմա կա եսի մեջ ամփոփված մարդ, որն ապրում է միայն իր համար, չի մտածում շրջապատող մարդկանց բարօրության մասին․․․

Ավաղ, անդարձ կորցրել եմ դեպի զարմանահրաշ մանկություն տանող ճանապարհը, չկա հետդարձի հնար․․․
Գալիս է մի օր, երբ հասկանում ենք, որ տարիքը էլ չենք կարող ցույց տալ ձեռքի մատների վրա, և որ շրջապատի կարծիքը մեզ համար դառնում է չափազանց կարևոր ու թելադրող․․․
Այնքան դժվար է հավատալ, որ մանկությունս ինձնից հեռացել է անդարձ ու այսուհետ ապրելու է միայն իմ հուշերում։

Ժամանակ, կա՛նգ առ, ես չեմ ուզում մեծանալ․․․ Ես ուզում եմ մնալ երեխա, նախկինի պես անվերապահ հավատալ հրաշքներին ու հեքիաթներին, վստահ լինել, որ բարին է ամենազոր ու հաղթող․․․

Մանկությունը յուրաքանչյուրիս համար հրաշալի սկիզբ է․․․

Հա՛, հա՛…

Հահահա…

Հահահահահահհահահհահահա…

Տարօրինակ այս հնչյունները ավելի քան պարզ են։

Աշխարհը մի օր վերցրեց իմ ձեռքերը, հոգիս վերցրեց ու սիրտս, ուղեղս։ Այնտեղ տաք էր, ապահով, գունաշատ։ Հետո աշխարհը ինձ նետեց ունեցածս միակ աշխարհը՝ բռումս թողնելով մոխիրը՝ վառած աշխարհի։

Հետո աշխարհը, որն ունեի, չուզեց ինձ հասկանալ։ Ես հասկացա այն, ինչ չունեմ ու չչարացա։ Հետո չչարությունից ծնվեց անհագ տխրություն։ Զոհ չծնեց, միայն գիշերադուրսպրծուկ մի մենակություն, երբ մխիթարվում եմ անգործությանս համար՝ մի երկու բաժակ աղաջրով։ Հետո աշխարհը վերացավ, մնացի ես օդում։ Հիմա օդում պար եմ գալիս ու խելագարի պես` երգում։

Երգածս հնչյունը անընդհատ փոխվում է ու լարեր փնտրում՝ հնչելու։ Հետո լարերն այդ փխրուն կտրում եմ մի գիշեր, երբ աշխարհն է` մոխրից, պար գալիս ներսում։ Հնչյունն այդ երբեմնի ուզում էր դուրս պրծնել, հետո լաց էր լինում,  չէր ուզում համակերպվել, որ դուրս չի գալու կրծքիցս, վանդակված է մարմինս, ու մեկ էլ՝ աշխարհն է թեք։ Մի օր հնչյունն այդ դարձավ մետաղե, հիմա այն նվագելու կարիք էլ չունի, ոչ էլ դուրս կելնի երբևէ։

Նկատեցի՞ք, որ ոչինչ չեք նկատել։ Նույնիսկ պատմությունն այս  երկու անգամ եմ արդեն պատմել։

Նայում եմ դուրս՝ մեքենայի պատուհանից ու աչքերիս սևերը՝ լղոզում բոլոր լույսերին։ Թունելից, երբ դուրս եմ գալիս՝ թունելն եմ մտնում։ Շրթներկովս համբուրում եմ օդը, որ երկինքը գունավորվի, բայց շատ եմ խմել գինի, մի երկու թույլ գիծ է մնացել շուրթերի։ Այդպես անգույն անցնում են անցումները բոլոր։ Ես չունեմ հետ գնալու կամուրջ, չունեմ մուտքի որևէ շող։ Միգուցե չի էլ եղել և ոչ մի օր․․․

Իմ պոչիկները աչքերի՝ լղոզված ու շրթներկս՝ մաքրված, մտնում եմ տուն՝ 12-ն անց։ Աչքերս փակում եմ ու բացում՝ դուռը, քնած։ Լսվում են լացի ձայներ բարձր, ծիծաղում եմ ես անձայն․ լար եմ մետաղե, որ չի շարժվում էլ, հնարավոր չէ փոխել, մեղավոր գտնել չեմ սիրում, չեմ էլ սիրի երբևէ։ Կոշիկները փոշոտ են, շորը՝ մի քանի նոր օծանելիքի ցնդում ու մի մոռացված աշխարհաբույր ունի։ Դրանք նետված են սենյակի մի ծայրից մյուսը։ Միայն վերցնում եմ լարն այդ ու խփում փափուկ անկողնուն, այն կոտրվում է, լսվում է մի անցավ ճիչ դատարկության․

Հահահհահահհահահհահահա…

Միայն թե լռեք, հա՞, հա՛, հա՛, հա՛, թողեք քնեմ, հա՛։

Դեմքիցս մաքրում եմ մոխրի փոշին ու քնում եմ հավերժ։

Ոչ ոք չկա։

Իսկ ե՞ս ուր եմ կորել․․․

Վերջին երկու տարում սովորեցի էլ չասել ինքս ինձ. «Դե լավ, կարող էր ավելի վատ լինել», որովհետև էդպես էլ լինում է: Ազնվորեն, էլ ոչ մի բան ինձ չի զարմացնի էս աշխարհում։ Եթե վաղն արթնանամ, ու մեր հարևանը այլմոլորակային լինի, ես նույնիսկ ունքս չեմ շարժի։

Առաջ մտածում էի, եթե 2-րդ Համաշխարհային պատերազմի ժամանակ սոց. ցանցեր լինեին, հոլոքոստ չէր լինի, որովհետև մարդիկ կտեսնեին, կդատապարտեին։ Բայց վերջին իրադարձություններից հետո (սկսած Սիրիայից) հասկացա, որ դա բան չէր փոխի, քանի որ դատապարտումը կլիներ սթորիների ու ժամանակի ընթացքում հնացող փոստերի ձևով, իսկ երեխաները միևնույն է, կզոհվեին։

Ինձ համար անհասկանալի է էն փաստը, որ քննադատում ենք աշխարհին 2020 թվականի պատերազմի ժամանակ լռելու համար, երբ ինքներս ոչինչ չարեցինք գոնե մեր ներսի մեղավորներին դատապարտելու։ Մենք համակերպվում ենք, բայց մյուսներին մեղադրում, որ չդատապարտեցին, չխոսեցին։ Հիմա էլ, երբ Արցախում ութ օր է` մեր հայրենակիցները մնացել են առանց ջերմության` թշնամու կողմից գազատարը պայթեցնելու պատճառով, սպառնալիքների, որ պետք է լքեն իրենց գյուղերը, չենք համախմբվում, չենք փորձում ինչ որ բանով աջակցել մեր հայրենակիցներին:

Էս նկարը զուտ առիթ էր արտահայտվելու համար, քանի որ եղանակն էլ ստիպում է բարկությունը ներսում պահել, մանավանդ հիմա փիսոյին էլ վիրահատում են, բոլորս անհանգիստ ենք…  Իրար գլխի եմ կուտակել ամեն բան (իսկ այսօր մի դեպք եղավ, մինչև հիմա ափսոսում եմ, որ լռեցի։ Ախր, պետք է խոսեի, բողոքեի, օֆֆ…)։

Որոշեցի մի քիչ արտահայտվել, ասել, թե ինչ եմ զգում, թե չէ հետո ավելի ծանր նստվածք կտա:  Էնպես որ, կարող եք դուք էլ գրել, կիսվել, որոշ չափով կթեթևանաք։ Առողջությունը ափսոս է։ Դեռ պետք կգա էն, ինչ մնաց քովիդից հետո:

Խոստանում եմ հաջորդ անգամ ավելի դրական մի բան գրել:

Անհնար է, որ մոլորակը պտտվի առանց իմ մամայի. ինքն ամեն րոպե պտտվում է իմ սրտի առանցքի շուրջ ու օգնում ինձ շնչել։

Պարզ ու առօրյա այդ գործընթացը, որի ընթացքում թոքերը թթվածին պիտի ստանան ու արտաշնչեն մեկ ուրիշ գազ, անհնար է առանց իմ մոր։ Թթվածինն ինքն է, որ կա։

Չգիտեմ՝ իմ երեխեքի համար կկարողանա՞մ այդքան Մամա լինել, ինչքան ինքն ինձ համար է։ Չգիտեմ՝ հնարավո՞ր է որևէ մեկի կյանքում այդքան աննկատ ու նուրբ ներկա լինել, ինչքան մաման իմ կյանքում է։ Չգիտեմ…

Անհնար է, որ լույսը բացվի, արև լինի առանց իմ մամայի աչքերի փայլի։ Հաստատ եմ ասում, անհնար բան է, չի լինում այդպես։ Առանց արևի չի լինում լույս։ Լույսն էլ, արևն էլ իմ Մոր սրտից են տարածվում՝ մեր սառը մոլորակը ջերմացնելու։

Անհնար է մի սիրտ ունենալ  ու չորս հավասար, համաչափ մասի բաժանել։ Անհնար է, այո, բայց բացառություններ կան։ Իմ մայրն այն ուժեղ կինն է, ով անհնարը հնարավոր է դարձնում իր ձագերի համար։

Չորսը ձագ ունի Մայրս։ Մի սրտով չորսին չորսը տարբեր սեր է տալիս ու  չորսից տարբեր սերեր առնում։ Գժվում են երբեմն, դեռ փոքր են Մորս ձագերը։ Մայրս ինքն էլ մի ուրիշ Մոր ձագ է ,չէ՞… Ո՞նց է ինքը դեռ ձագ լինելով իր փոքրերի փոքրությունը տանում, ներում ու սիրում։

Աստված իմ Մորը սիրում է, այնքան է սիրում, որ իրենից կյանք առածներն իր համար պատրաստ ու գիտակից են կյանք տալ։ Աստված իմ Մորը սիրում է, այնքան է սիրում, որ Մորս ձեռքերով թխված հացից չորսը մանկան սով կշտանում, իսկ սրտերը… Իսկ սրտերը մամայի համից չեն կշտանում երբեք։ Խմորի մեջ մորս ձեռքերը մտնելուն պես չորս զույգ աչքեր տեսնում են, թե ոնց հասարակ հացի խմորը սրբացավ։

Աստված սիրում է Մորս, որովհետև ինքն էլ նույնպիսին ու նույնքան անեզրն ունի։ Ո՜նց եմ հասկանում Աստծուն. իմ Մորն անհնար է չսիրել։ Ճիշտ եմ, չէ՞, Տե՛ր Աստված։

Մորս մասին պատմվածքներ պիտի գրեմ։ Մորս մասին պոեմներում էլ գուցե կարողանամ սիրո ինչ-որ քանակ ցույց տալ։ Գրքեր կգրեմ Մորս մասին, որ մարդիկ իմանան՝ ինչքան բարի, սրտաբաց ու կամեցող են լինում Աստծո կողմից սիրված մայրերը։

Տեր Աստված… Իսկ ես տեսել եմ՝ ինչպես են ձագ ունեցած կանայք, որոնց ես «մայր» չեմ կոչի, դարձել նյութապաշտ ու շահամոլ՝ անունն էլ դրել են, թե ձագին կերակրել է պետք: Ներիր նրանց, տեր Աստված, որ իմ Մոր չափ Մայր չդարձան իրենց ձագերին։

Տեր Աստված, թույլ տուր քո սիրելի զավակին, միաժամանակ իմ պաշտելի Մորը, օվկիանները ցույց տամ իմ աշխարհի ու աշխարհները ողջ, որ ինքդ ես ստեղծել։

Իմ Մոր սրտում եղածի չափ սեր տուր քո ստեղծած աշխարհին, Տեր Աստված,  որ ոչ մի անկյունում սառնություն չմնա…

Եվ… Ներիր իմ Մոր այսչափ կատարելությունը, Տեր Աստված։ Ես մինչ քեզ մոտ գալս քո պակասն իրենով լիացնում եմ, Նա Դու ես Երկրի վրա։

Մենք սկսեցինք իրար լսել, երբ էլ չէինք խոսում: Մենք չէինք խոսում բառերով: Մենք չունեինք ոչ էլ նշաններ, ազդանշաններ:

Երբ մենք դադարեցինք խոսել, մենք գտանք իրար:

Հիմա՝ մթության մեջ ու լռության՝ մենք կանք, բայց ոչինչ չկա: Ոչ մեկը չկա:

Ես չգիտեի, որ իրական եմ լինելու: Չգիտեի, որ իրականություն եմ տեսնելու: Ես չգիտեի, որ իմանալու եմ: Ես ոչինչ չգիտեի: Ես չգիտեի, որ զգալու եմ՝ առանց ազդանշան ու առանց լույսի կտոր, առանց բառ ու առանց նամակ, առանց վիճակ, առանց հանդիպում ու ժամաքանակ: Որ հարցեր չեմ տալու, դրանք այլևս պետք չեն լինելու: Որ աշխարհը մի կծիկ է դառնալու՝ կոկորդին կանգնած հիստերիկ գնդի պես, երբ լացել չես կարողանում, որովհետև փակ է:

Չհամակերպվել չի կարելի: Համակերպվելն անտանելի է: Ստեղծում ես. գլխում, ներսում, դրսում, ժամի մեջ:

Անտանելի է ինքդ քեզ խաբել ու ապրել, երբ իրականությունով ես քեզ խաբում, որն իրականությունում ուղղակի տեղավորել չես կարողանալու:

Ընտրությունը՝ ծայրահեղ ու երկկողմանի, գալիս է միայն, երբ իրական զգացմունքդ չես կարող շնչել. երբ ի վիճակի չես, որովհետև ամայի խառնաշփոթ է, որովհետև ամեն բան ավազի է վերածվել ու խեղդելու է՝ թե շնչես դրանով:

Ընտրությունը գալիս է փրկելու, ուղղակի, որպես որոշում, որ նորից ես ծնվելու, սկզբում ոչ մեկին նման չես լինելու: Դժվար է մեռնել, երբ անձև ու անգույն ես ծնվելու: Ընտրություն, որ ուղղակի անընդհատ ինչ-որ բան ես անելու. ինչ-որ նպատակներ դնես, որոշումներ կայացնես անընդհատ, որ վերջում դատարկ բռով չմնաս, որ սոսկ գոյատևես՝ նյութական իրականության մեջ: Ընտրություն, որպես էդպիսին, չկա, դա՝ քո իրականությամբ ապրել չկարողնալու, արգասիք է: Որովհետև քոնը լինելով կդառնա խաբկանք: Կդառնա նզովք ու թույն: Կփչանա:

Ամենամաքուրը կկեղտոտվի դրսից, եթե մեջդ մնա:

Անտանելի է խամրած գույնով ապրել:

Երբ տեսնում ես գույներն էնպիսին, ինչպիսին կան, կամ պետք է ամեն բան շատ լավ կամ շատ վատ լինի, իսկ միջինը սպանում է: Միջինը կա չկայի մեջ: Միջինի մեջ անիրականը խլում է քեզ: Բայց ի՞նչ անել, ի՞նչ անել, ի՞նչ անել…

Մոռանում ես: Թողնում ես: Հեռանում:

Ընտրությունն իրականում միակողմանի է, հենց դա է ցավեցնում:

Նոր իմաստը նախորդի հետ չհամեմատելու համար պետք է մարսել նախորդը: Իսկ թե ինչպես մարսել՝ ոչ ոք երբեք չի ասել:

Ավելի լավ է ուղղակի քնել, քան շարունակել օրը՝ խաբելով քեզ, նրան, կուրանալով: Նոր իմաստը միշտ ուղղակի ուրիշ է ու անիմաստ խաբկանք է, որպես կուրացնող լույս, քանի դեռ ստվերից՝ մի ժամանակ, քո լույսի, դուրս չես եկել:

Որովհետև եթե լինել, ապա միայն վերանալով:

Լռել, գոյատևել, շնչել:

Չմտածել առհասարակ:

Շնչի ռիթմը փշրվում է ի անձրև: Այն կաթում է դեմքիդ, իսկ դեմքդ չկա:

Ու ես կարծում եմ, որ մոլորակը սկսել է կորցնել իր հավասարակշռությունը և ամենևին էլ պատճառը  բնության տարերքը  չէ, և ոչ էլ տիեզերքն է մեղավոր  այդ հարցում: Սա չարի ու բարու հակամարտություն է, սա մարդկանց մասին է, ովքեր նման են ցեխաջրով լցված տակառի, նրանք մարդիկ են ներսում ատելության ու չարության մեծ չափաբաժնով ծանրացած, որը դուրս ցայտելու մեծ ցանկությամբ սկսում է թունավորել շրջապատող ամեն բան։ Սակայն ծանրությունը դրանից ամենևին էլ  չի թեթևանում, քանզի ատելությունը ատելություն է ծնում, նախանձը՝  չարիք, իսկ այդ երկու արատները անխուսափելիորեն ծնում են թշնամություն՝ ամենասարսափելի միտքը աշխարհիս վրա։

-Իսկ կա՞ աշխարհում ավելի վատթարագույնը, կա՞ աշխարհում ավելի կործանարարը, որ ի զորու է համեմատվել մարդկային չարորակության հետ։

Եվ ամենևին էլ երկրաշարժեր ու ջրհեղեղներ հարկավոր չեն մարդկությունը վերացնելու համար․ չէ որ մարդիկ ծանրացել են ներսում կուտակված մաղձով, չէ որ Աստված սկսել է բացակայել ամենուրեք, այ իսկ մոլորակը ծանրությանն այլևս չի դիմանում։

Մոլորակը շրջվելու այնքան մեծ ցանկություն ունի․․.

Ախ՜, որքան իմաստություն է հարկավոր պարզապես  մարդ մնալու համար։