Մանկություն՝ իմ կյանքի ամենաուրախ, ամենաերջանիկ ու անհոգ տարիները։ Որքան հրաշալի հուշեր ու անկեղծ ժպիտներ կան այնտեղ։ Ինչքան եմ անհոգ վազվզել, անվերջ խաղացել․․․

Այնտեղ ամեն ինչ այնքա՜ն գեղեցիկ ու ներդաշնակ էր․․․
Երբ փոքր էի, ես ունեի մի անհեթեթ երազանք՝ ուզում էի շուտ մեծանալ․․․

Երբ փոքր ենք լինում, միշտ երազում ենք մեծանալու մասին, բայց երբ մեծանում ենք, նորից ցանկանում ենք վերադառնալ մանկություն, նորից երեխա լինել․․.

Չենք գիտակցում, որ մանկությունը մեզ մի անգամ է տրվում, բայց ժամանակի անկասելի վազք-ընթացքի պատճառով դառնում է անդարձ անցյալ․․․

Մանկություն․ մեր կյանքի թերևս ամենահրաշալի ժամանակահատվածը․․․

«Գնդակ, տիկնիկ, Mario, անունգոռոցի, գործագործ»․․․ Անվերջ կարող եմ շարունակել այս շարքը։ Սրանք են իմ մանկության ամենաները․․․

Մակություն, որտեղ չկային ո՛չ հեռախոս, ո՛չ համացանց, ո՛չ հեռախոսային խաղեր, ո՛չ էլ սոցիալական էջեր, սակայն փոխարենը կային անկեղծություն, մաքրություն ու պարզություն։

Հիշում եմ՝ սենյակումս գորգ կար՝ նախշերով, գույնզգույն, հայկականը հիշեցնող։ Քնելուց առաջ միշտ նայում էի, հաշվում նախշերը, տարբերակում գույներն ու երազում, որ մեծանամ, գորգագործ դառնամ։ Գորգ գործեմ, որ ինձ նման երեխաները պառկեն ու նայեն․․․ Հիմա փոխվել են ժամանակները, փոխվել են մարդիկ ու նրանց մտածելակերպը։ Չքացել է, չկա այն ամենը, ինչը կար․․․ Հիմա կա եսի մեջ ամփոփված մարդ, որն ապրում է միայն իր համար, չի մտածում շրջապատող մարդկանց բարօրության մասին․․․

Ավաղ, անդարձ կորցրել եմ դեպի զարմանահրաշ մանկություն տանող ճանապարհը, չկա հետդարձի հնար․․․
Գալիս է մի օր, երբ հասկանում ենք, որ տարիքը էլ չենք կարող ցույց տալ ձեռքի մատների վրա, և որ շրջապատի կարծիքը մեզ համար դառնում է չափազանց կարևոր ու թելադրող․․․
Այնքան դժվար է հավատալ, որ մանկությունս ինձնից հեռացել է անդարձ ու այսուհետ ապրելու է միայն իմ հուշերում։

Ժամանակ, կա՛նգ առ, ես չեմ ուզում մեծանալ․․․ Ես ուզում եմ մնալ երեխա, նախկինի պես անվերապահ հավատալ հրաշքներին ու հեքիաթներին, վստահ լինել, որ բարին է ամենազոր ու հաղթող․․․

Մանկությունը յուրաքանչյուրիս համար հրաշալի սկիզբ է․․․

Հա՛, հա՛…

Հահահա…

Հահահահահահհահահհահահա…

Տարօրինակ այս հնչյունները ավելի քան պարզ են։

Աշխարհը մի օր վերցրեց իմ ձեռքերը, հոգիս վերցրեց ու սիրտս, ուղեղս։ Այնտեղ տաք էր, ապահով, գունաշատ։ Հետո աշխարհը ինձ նետեց ունեցածս միակ աշխարհը՝ բռումս թողնելով մոխիրը՝ վառած աշխարհի։

Հետո աշխարհը, որն ունեի, չուզեց ինձ հասկանալ։ Ես հասկացա այն, ինչ չունեմ ու չչարացա։ Հետո չչարությունից ծնվեց անհագ տխրություն։ Զոհ չծնեց, միայն գիշերադուրսպրծուկ մի մենակություն, երբ մխիթարվում եմ անգործությանս համար՝ մի երկու բաժակ աղաջրով։ Հետո աշխարհը վերացավ, մնացի ես օդում։ Հիմա օդում պար եմ գալիս ու խելագարի պես` երգում։

Երգածս հնչյունը անընդհատ փոխվում է ու լարեր փնտրում՝ հնչելու։ Հետո լարերն այդ փխրուն կտրում եմ մի գիշեր, երբ աշխարհն է` մոխրից, պար գալիս ներսում։ Հնչյունն այդ երբեմնի ուզում էր դուրս պրծնել, հետո լաց էր լինում,  չէր ուզում համակերպվել, որ դուրս չի գալու կրծքիցս, վանդակված է մարմինս, ու մեկ էլ՝ աշխարհն է թեք։ Մի օր հնչյունն այդ դարձավ մետաղե, հիմա այն նվագելու կարիք էլ չունի, ոչ էլ դուրս կելնի երբևէ։

Նկատեցի՞ք, որ ոչինչ չեք նկատել։ Նույնիսկ պատմությունն այս  երկու անգամ եմ արդեն պատմել։

Նայում եմ դուրս՝ մեքենայի պատուհանից ու աչքերիս սևերը՝ լղոզում բոլոր լույսերին։ Թունելից, երբ դուրս եմ գալիս՝ թունելն եմ մտնում։ Շրթներկովս համբուրում եմ օդը, որ երկինքը գունավորվի, բայց շատ եմ խմել գինի, մի երկու թույլ գիծ է մնացել շուրթերի։ Այդպես անգույն անցնում են անցումները բոլոր։ Ես չունեմ հետ գնալու կամուրջ, չունեմ մուտքի որևէ շող։ Միգուցե չի էլ եղել և ոչ մի օր․․․

Իմ պոչիկները աչքերի՝ լղոզված ու շրթներկս՝ մաքրված, մտնում եմ տուն՝ 12-ն անց։ Աչքերս փակում եմ ու բացում՝ դուռը, քնած։ Լսվում են լացի ձայներ բարձր, ծիծաղում եմ ես անձայն․ լար եմ մետաղե, որ չի շարժվում էլ, հնարավոր չէ փոխել, մեղավոր գտնել չեմ սիրում, չեմ էլ սիրի երբևէ։ Կոշիկները փոշոտ են, շորը՝ մի քանի նոր օծանելիքի ցնդում ու մի մոռացված աշխարհաբույր ունի։ Դրանք նետված են սենյակի մի ծայրից մյուսը։ Միայն վերցնում եմ լարն այդ ու խփում փափուկ անկողնուն, այն կոտրվում է, լսվում է մի անցավ ճիչ դատարկության․

Հահահհահահհահահհահահա…

Միայն թե լռեք, հա՞, հա՛, հա՛, հա՛, թողեք քնեմ, հա՛։

Դեմքիցս մաքրում եմ մոխրի փոշին ու քնում եմ հավերժ։

Ոչ ոք չկա։

Իսկ ե՞ս ուր եմ կորել․․․

Վերջին երկու տարում սովորեցի էլ չասել ինքս ինձ. «Դե լավ, կարող էր ավելի վատ լինել», որովհետև էդպես էլ լինում է: Ազնվորեն, էլ ոչ մի բան ինձ չի զարմացնի էս աշխարհում։ Եթե վաղն արթնանամ, ու մեր հարևանը այլմոլորակային լինի, ես նույնիսկ ունքս չեմ շարժի։

Առաջ մտածում էի, եթե 2-րդ Համաշխարհային պատերազմի ժամանակ սոց. ցանցեր լինեին, հոլոքոստ չէր լինի, որովհետև մարդիկ կտեսնեին, կդատապարտեին։ Բայց վերջին իրադարձություններից հետո (սկսած Սիրիայից) հասկացա, որ դա բան չէր փոխի, քանի որ դատապարտումը կլիներ սթորիների ու ժամանակի ընթացքում հնացող փոստերի ձևով, իսկ երեխաները միևնույն է, կզոհվեին։

Ինձ համար անհասկանալի է էն փաստը, որ քննադատում ենք աշխարհին 2020 թվականի պատերազմի ժամանակ լռելու համար, երբ ինքներս ոչինչ չարեցինք գոնե մեր ներսի մեղավորներին դատապարտելու։ Մենք համակերպվում ենք, բայց մյուսներին մեղադրում, որ չդատապարտեցին, չխոսեցին։ Հիմա էլ, երբ Արցախում ութ օր է` մեր հայրենակիցները մնացել են առանց ջերմության` թշնամու կողմից գազատարը պայթեցնելու պատճառով, սպառնալիքների, որ պետք է լքեն իրենց գյուղերը, չենք համախմբվում, չենք փորձում ինչ որ բանով աջակցել մեր հայրենակիցներին:

Էս նկարը զուտ առիթ էր արտահայտվելու համար, քանի որ եղանակն էլ ստիպում է բարկությունը ներսում պահել, մանավանդ հիմա փիսոյին էլ վիրահատում են, բոլորս անհանգիստ ենք…  Իրար գլխի եմ կուտակել ամեն բան (իսկ այսօր մի դեպք եղավ, մինչև հիմա ափսոսում եմ, որ լռեցի։ Ախր, պետք է խոսեի, բողոքեի, օֆֆ…)։

Որոշեցի մի քիչ արտահայտվել, ասել, թե ինչ եմ զգում, թե չէ հետո ավելի ծանր նստվածք կտա:  Էնպես որ, կարող եք դուք էլ գրել, կիսվել, որոշ չափով կթեթևանաք։ Առողջությունը ափսոս է։ Դեռ պետք կգա էն, ինչ մնաց քովիդից հետո:

Խոստանում եմ հաջորդ անգամ ավելի դրական մի բան գրել:

Անհնար է, որ մոլորակը պտտվի առանց իմ մամայի. ինքն ամեն րոպե պտտվում է իմ սրտի առանցքի շուրջ ու օգնում ինձ շնչել։

Պարզ ու առօրյա այդ գործընթացը, որի ընթացքում թոքերը թթվածին պիտի ստանան ու արտաշնչեն մեկ ուրիշ գազ, անհնար է առանց իմ մոր։ Թթվածինն ինքն է, որ կա։

Չգիտեմ՝ իմ երեխեքի համար կկարողանա՞մ այդքան Մամա լինել, ինչքան ինքն ինձ համար է։ Չգիտեմ՝ հնարավո՞ր է որևէ մեկի կյանքում այդքան աննկատ ու նուրբ ներկա լինել, ինչքան մաման իմ կյանքում է։ Չգիտեմ…

Անհնար է, որ լույսը բացվի, արև լինի առանց իմ մամայի աչքերի փայլի։ Հաստատ եմ ասում, անհնար բան է, չի լինում այդպես։ Առանց արևի չի լինում լույս։ Լույսն էլ, արևն էլ իմ Մոր սրտից են տարածվում՝ մեր սառը մոլորակը ջերմացնելու։

Անհնար է մի սիրտ ունենալ  ու չորս հավասար, համաչափ մասի բաժանել։ Անհնար է, այո, բայց բացառություններ կան։ Իմ մայրն այն ուժեղ կինն է, ով անհնարը հնարավոր է դարձնում իր ձագերի համար։

Չորսը ձագ ունի Մայրս։ Մի սրտով չորսին չորսը տարբեր սեր է տալիս ու  չորսից տարբեր սերեր առնում։ Գժվում են երբեմն, դեռ փոքր են Մորս ձագերը։ Մայրս ինքն էլ մի ուրիշ Մոր ձագ է ,չէ՞… Ո՞նց է ինքը դեռ ձագ լինելով իր փոքրերի փոքրությունը տանում, ներում ու սիրում։

Աստված իմ Մորը սիրում է, այնքան է սիրում, որ իրենից կյանք առածներն իր համար պատրաստ ու գիտակից են կյանք տալ։ Աստված իմ Մորը սիրում է, այնքան է սիրում, որ Մորս ձեռքերով թխված հացից չորսը մանկան սով կշտանում, իսկ սրտերը… Իսկ սրտերը մամայի համից չեն կշտանում երբեք։ Խմորի մեջ մորս ձեռքերը մտնելուն պես չորս զույգ աչքեր տեսնում են, թե ոնց հասարակ հացի խմորը սրբացավ։

Աստված սիրում է Մորս, որովհետև ինքն էլ նույնպիսին ու նույնքան անեզրն ունի։ Ո՜նց եմ հասկանում Աստծուն. իմ Մորն անհնար է չսիրել։ Ճիշտ եմ, չէ՞, Տե՛ր Աստված։

Մորս մասին պատմվածքներ պիտի գրեմ։ Մորս մասին պոեմներում էլ գուցե կարողանամ սիրո ինչ-որ քանակ ցույց տալ։ Գրքեր կգրեմ Մորս մասին, որ մարդիկ իմանան՝ ինչքան բարի, սրտաբաց ու կամեցող են լինում Աստծո կողմից սիրված մայրերը։

Տեր Աստված… Իսկ ես տեսել եմ՝ ինչպես են ձագ ունեցած կանայք, որոնց ես «մայր» չեմ կոչի, դարձել նյութապաշտ ու շահամոլ՝ անունն էլ դրել են, թե ձագին կերակրել է պետք: Ներիր նրանց, տեր Աստված, որ իմ Մոր չափ Մայր չդարձան իրենց ձագերին։

Տեր Աստված, թույլ տուր քո սիրելի զավակին, միաժամանակ իմ պաշտելի Մորը, օվկիանները ցույց տամ իմ աշխարհի ու աշխարհները ողջ, որ ինքդ ես ստեղծել։

Իմ Մոր սրտում եղածի չափ սեր տուր քո ստեղծած աշխարհին, Տեր Աստված,  որ ոչ մի անկյունում սառնություն չմնա…

Եվ… Ներիր իմ Մոր այսչափ կատարելությունը, Տեր Աստված։ Ես մինչ քեզ մոտ գալս քո պակասն իրենով լիացնում եմ, Նա Դու ես Երկրի վրա։

Մենք սկսեցինք իրար լսել, երբ էլ չէինք խոսում: Մենք չէինք խոսում բառերով: Մենք չունեինք ոչ էլ նշաններ, ազդանշաններ:

Երբ մենք դադարեցինք խոսել, մենք գտանք իրար:

Հիմա՝ մթության մեջ ու լռության՝ մենք կանք, բայց ոչինչ չկա: Ոչ մեկը չկա:

Ես չգիտեի, որ իրական եմ լինելու: Չգիտեի, որ իրականություն եմ տեսնելու: Ես չգիտեի, որ իմանալու եմ: Ես ոչինչ չգիտեի: Ես չգիտեի, որ զգալու եմ՝ առանց ազդանշան ու առանց լույսի կտոր, առանց բառ ու առանց նամակ, առանց վիճակ, առանց հանդիպում ու ժամաքանակ: Որ հարցեր չեմ տալու, դրանք այլևս պետք չեն լինելու: Որ աշխարհը մի կծիկ է դառնալու՝ կոկորդին կանգնած հիստերիկ գնդի պես, երբ լացել չես կարողանում, որովհետև փակ է:

Չհամակերպվել չի կարելի: Համակերպվելն անտանելի է: Ստեղծում ես. գլխում, ներսում, դրսում, ժամի մեջ:

Անտանելի է ինքդ քեզ խաբել ու ապրել, երբ իրականությունով ես քեզ խաբում, որն իրականությունում ուղղակի տեղավորել չես կարողանալու:

Ընտրությունը՝ ծայրահեղ ու երկկողմանի, գալիս է միայն, երբ իրական զգացմունքդ չես կարող շնչել. երբ ի վիճակի չես, որովհետև ամայի խառնաշփոթ է, որովհետև ամեն բան ավազի է վերածվել ու խեղդելու է՝ թե շնչես դրանով:

Ընտրությունը գալիս է փրկելու, ուղղակի, որպես որոշում, որ նորից ես ծնվելու, սկզբում ոչ մեկին նման չես լինելու: Դժվար է մեռնել, երբ անձև ու անգույն ես ծնվելու: Ընտրություն, որ ուղղակի անընդհատ ինչ-որ բան ես անելու. ինչ-որ նպատակներ դնես, որոշումներ կայացնես անընդհատ, որ վերջում դատարկ բռով չմնաս, որ սոսկ գոյատևես՝ նյութական իրականության մեջ: Ընտրություն, որպես էդպիսին, չկա, դա՝ քո իրականությամբ ապրել չկարողնալու, արգասիք է: Որովհետև քոնը լինելով կդառնա խաբկանք: Կդառնա նզովք ու թույն: Կփչանա:

Ամենամաքուրը կկեղտոտվի դրսից, եթե մեջդ մնա:

Անտանելի է խամրած գույնով ապրել:

Երբ տեսնում ես գույներն էնպիսին, ինչպիսին կան, կամ պետք է ամեն բան շատ լավ կամ շատ վատ լինի, իսկ միջինը սպանում է: Միջինը կա չկայի մեջ: Միջինի մեջ անիրականը խլում է քեզ: Բայց ի՞նչ անել, ի՞նչ անել, ի՞նչ անել…

Մոռանում ես: Թողնում ես: Հեռանում:

Ընտրությունն իրականում միակողմանի է, հենց դա է ցավեցնում:

Նոր իմաստը նախորդի հետ չհամեմատելու համար պետք է մարսել նախորդը: Իսկ թե ինչպես մարսել՝ ոչ ոք երբեք չի ասել:

Ավելի լավ է ուղղակի քնել, քան շարունակել օրը՝ խաբելով քեզ, նրան, կուրանալով: Նոր իմաստը միշտ ուղղակի ուրիշ է ու անիմաստ խաբկանք է, որպես կուրացնող լույս, քանի դեռ ստվերից՝ մի ժամանակ, քո լույսի, դուրս չես եկել:

Որովհետև եթե լինել, ապա միայն վերանալով:

Լռել, գոյատևել, շնչել:

Չմտածել առհասարակ:

Շնչի ռիթմը փշրվում է ի անձրև: Այն կաթում է դեմքիդ, իսկ դեմքդ չկա:

Ու ես կարծում եմ, որ մոլորակը սկսել է կորցնել իր հավասարակշռությունը և ամենևին էլ պատճառը  բնության տարերքը  չէ, և ոչ էլ տիեզերքն է մեղավոր  այդ հարցում: Սա չարի ու բարու հակամարտություն է, սա մարդկանց մասին է, ովքեր նման են ցեխաջրով լցված տակառի, նրանք մարդիկ են ներսում ատելության ու չարության մեծ չափաբաժնով ծանրացած, որը դուրս ցայտելու մեծ ցանկությամբ սկսում է թունավորել շրջապատող ամեն բան։ Սակայն ծանրությունը դրանից ամենևին էլ  չի թեթևանում, քանզի ատելությունը ատելություն է ծնում, նախանձը՝  չարիք, իսկ այդ երկու արատները անխուսափելիորեն ծնում են թշնամություն՝ ամենասարսափելի միտքը աշխարհիս վրա։

-Իսկ կա՞ աշխարհում ավելի վատթարագույնը, կա՞ աշխարհում ավելի կործանարարը, որ ի զորու է համեմատվել մարդկային չարորակության հետ։

Եվ ամենևին էլ երկրաշարժեր ու ջրհեղեղներ հարկավոր չեն մարդկությունը վերացնելու համար․ չէ որ մարդիկ ծանրացել են ներսում կուտակված մաղձով, չէ որ Աստված սկսել է բացակայել ամենուրեք, այ իսկ մոլորակը ծանրությանն այլևս չի դիմանում։

Մոլորակը շրջվելու այնքան մեծ ցանկություն ունի․․.

Ախ՜, որքան իմաստություն է հարկավոր պարզապես  մարդ մնալու համար։

Ասել եմ՝ չեմ սիրում։

Ասել մտքիս մեջ,

Որ քայլ է դավաճան ու չներվի երևի։

Ես անքեզ եմ ու առանց մենք։

Թե հանդիպել եմ քեզ,

Ես ի՞նչ ունեմ քո հանդեպ։

Ասել եմ՝ էլ չգաս,

Ասել քեզ,

Որ գաս պիտի։

Քեզ թողել մայթերին

Ու ես գնացել կանգառը իմ։

Որ չներվի երևի։
***

Ես վաղն աշխարհը շուռ կտամ,

Թող սպասեն։

Ծով կլինեմ ու ալիքներին կհանդարտեցնեմ։

Քամի կլինեմ ու իմ բույրը կբերեմ։

Պատուհանիդ նայող լուսինը կլինեմ։

Արևդ կլինեմ ու առավոտյան դիմագծերովդ կսահեմ։

Կլինեմ։

Կանեմ։

Հիմա ոժ չունեմ այդչափ։

Ես գրկված չեմ, թողել ես կարոտված։

Հիմա ծովի ալիքներն էլ կշտապեն ափ։

Քամիդ էլ հողմ կլինի։

Որովհետև ես գրկված չեմ,

Որովհետև թողել ես կարոտված։

 

***

Մենք մեզ բաժան-բաժան արել ու ուշացել ենք իրարից։

Ես քո կանգառն անցա,

Դու իմը չհասար։

 

***

Ինձնից քեզ խլել`

Տարել պահել ես,

Որ չգտնեմ:

Ես փնտրում եմ քեզ

Ու անդադար մեղադրում,

Որ ինձնից տարար Քեզ։

Խիղճդ հանգի՞ստ է թաքնված։

Հոգիս բզիկ-բզիկ եղած է։

Մարդիկ մեզ գողանում են ու տեղը ոչինչ չեն տալիս։ Եվ ամենևին էլ պարտադիր չէ՛, որ խոսքը սիրո կամ ատելության մասին լինի։

Մարդիկ մեզ խլում են մեզնից ու փորձում  արդարանալ, թե դա ճակատագիր է, և ճակատագիրն այդ չի կառավարվում։

Ստիպում են հավատալ իրենց, բայց անհավատալին են տալիս մեզ։

Ասում ենք՝ ստիպված ոչինչ չենք անում, բայց երբեմն դրդված ենք ինչ֊որ բան անելու…

Ամենափուչ պատճառով լաց ենք լինում ու արժեզրկում ենք ժպիտը։

Ուրիշ մեկին ժպիտ տալու համար երբեմն լռում ենք մեզ տանջող հարցերի մասին։

Ինչ֊որ մեկին նկատելու համար մենք աչք ենք փակում հազարների վրա։

Մենք մեզ տարօրինակ ենք համարում, բայց ոչ ոք չի՛ ասում, որ մենք ուղղակի չկրկնվող ենք։

Ամենևին պարտադիր չէ՛ սիրել կամ ատել մեկին՝ որևէ փոփոխության գնալու համար։ Մեզ անփոփոխ, չքչացող, չփոխվող վստահություն է պետք։

Պարտադիր չէ՛ խելակորույս ու ինքնամոռաց մեկին նվիրվել, որ հասկանաս՝ որն է սերը և որը՝ նվիրումը։

Փորձիր ուղղակի ճանաչել քեզ։ Ու եթե չմոլորվես քո ներսում, անպայման կբացահայտես, որ երբեք չես իմացել՝ ով կա քո ներսում։

Թակիր հոգուդ դռներն ու ներս մտիր՝ չսպասելով, որ բացվեն քո առաջ այդ դռները։

Իսկ եթե մոլորվես… Քեզ չես ճանաչի երբեք։

Թույլ տուր հասնել քեզ, ու առաջինը հենց դու՛ հասիր…

Մենք երբեմն մոռանում ենք ժպտալ, որովհետև մարդիկ գողանում են նաև մեր ժպիտը՝ այն, ինչը պիտի նվիրեին…

…Որովհետև մենք թույլ չենք տալիս մեզ ճանաչել։

Չենք ուզում՝ հասնեն մեր հոգուն։

Իսկ այն, ինչին ուզում ենք ինքներս հասնել, հասու չէ ոչ մեզ, ոչ մեր մտքին…

Եթե հասնել, ուրեմն սրտով միայն…

Նա ավելին էր, քան այն ամենը, ինչի համար մարդիկ թանգարաններ են շտապում։ Նա, անխոս, սովորեցնելու, հիացնելու շա՛տ արժեքներ ուներ։ Ամենամեծ արժեքը, սակայն, որ և՛ հիացնում, և՛ բարկացնում էր ինձ, համեստությունն էր նրա, անսովոր, երբեմն չափազանց, երբեմն էլ շռայլ համեստությունը։

Ես միշտ կողքից նայում էի իրեն՝ ինչպես գողը կհետևեր իր երանելիին, ինչպես նկարիչը՝ բնորդին, տերևը՝ քամուն: Ես հետևում էի նրա հայացքի երանգներին. երբեմն (իսկ հետո՝ արդեն միշտ) այդ երանգներն ինձ ծանոթ էին լինում, և այդպիսով ես հայացքներ գրկող դարձա։

Հետևում էի աչքերին նրա։ Ես սովորել էի նրան նուրբ ու աննկատ հետևել այնքան, որ երբեմն մտքովս անցնում էր, թե ավելի շատ ուսումնասիրում եմ, քան սիրում։ Դա այն եզակի մտքերից էր, որ այդպես էլ չկշռադատեցի, ճիշտ ու սխալ լինելը (գոնե ինձ համար) չորոշեցի։

Նա անթերի էր երբեմն։ Իսկ հաճախ էլ՝ ոչ։

Պատկերացնում եք՝ ինչքան նման էր ինձ։

Մեկ-մեկ պարզ էր ու հասկանալի այնքան, որ բառեր պետք չէին գալիս։ Երբեմն բարդ ու դժվար էր այնպես, որ չէի հասկանա անգամ այն դեպքում, երբ բացատրեր։ Մենք նման էինք, և դա հրաշալի էր։ Սակայն մեր նմանությունը երբեք չէր ենթադրում կանխատեսելիություն, թե չէ` կյանքն անիմաստ կդառնար կամ որ նույնն է՝պարզ հաշվարկ։ Եվ մենք նման էինք նաև այդ հարցում՝ չէինք սիրում հաշվարկներ, հաշվարկներով չէինք սիրում իրար։

Մեր գլխավոր ու բևեռային տարբերությունը սերն էր։ Չէ, չէ, կներեք. ոչ թե սերը, այլ սիրելը։

Ես (լավ միտք չէր բացասականից սկսելը) քչախոս էի սիրում, հաճախ՝ լուռ, հեռու, շատ հաճախ՝ սառը, մի քիչ չսիրելով զգացմունքներս ցույց տալը։ Ես ժլատ էի սիրում ու պերճախոս։ Ես շատ էի սիրում ու քիչ ցույց տալիս։ Ես շատ էի գրում ու քիչ խոսում այդ մասին։

Նա (դրականը) հեռավորության դեմ էր, քչախոսությանը՝ ևս։ Նա ազնիվ էր։ Ու չնայած իր անսահման համեստությանը, շատ շքեղ, շատ շռայլ էր սիրում։ Երբեմն ինքս ճշտում էի (չհավատալով, որ իմ այս բարդությունը հնարավոր է սիրել), թե դու ինձ իրո՞ք այդպես սիրում ես։ Փոշմանում էի հարցիցս։ Նա չէր սիրում պատասխանել դրան։  Նա ազնիվ էր սիրում։ Իսկ ազնիվ սիրո մեջ հարցեր ու պատասխաններ չկան։

…Արժեր նրա արժեքներն ու որակները որպես օրինակ ցույց տալ մարդկությանը։ Միայն թե… ե՛ս ազնիվ չէի, ես ժլատ էի ու երբեք համաձայն չեղա, որ ուրիշներն իմանան նրան. ուրիշները… ուրիշ լինելու իմաստն էլ հենց այդ էր՝ չը՛ճանաչել նրան…

Գիտե՞ս, բարեկամ, քեզ մի շատ անկեղծ բան կասեմ:

Իրականում մենակության մեջ ապրելն այնքան էլ բարդ ու դժվար չէ: Դրա համար ընդամենը անհրաժեշտ է դատարկ սենյակ ու շատ գրքեր: Պարզապես մի օր բացում ես աչքերդ ու հասկանում, որ լիարժեք ազատ ես, կարող ես թոքերդ հարյուր տոկոս օդով լիցքավորել ու խորը շունչ քաշել` ազատվելով կոկորդիդ փաթաթված փշալարերից, որոնք ամեն կերպ քեզ փորձում են ցած քաշել:

Մենակության ուժը հասկանում ես այն ժամանակ, երբ որոնումներիցդ հոգնած հանձնվում ես մակույկին ու երազում, թե երբ ամեն բան կվերջանա, ճանապարհդ էլ կհասցնի սենյակդ, դեպի մենակության գիրկը ու հասնելուն պես խոստանում ես, որ էլ երբեք չեք բաժանվելու:

Ու միակ խանգարողը մեր մտքերն են, որ ամեն անգամ հիշեցնում են մեր վերապրածը, որ օրեր, շաբաթներ, տարիներ շարունակ սրսկել ենք մեր երակի մեջ, թունավորել ինքներս մեզ: Ու մի փոքրիկ մանրուք շատ ենք արժևորում, դրան տալիս մեծ տեղ: Արդյունքում, չեղածն էլ մեզ թվում է ահռելի, դրան օժտում ենք հզոր ուժով, թույլ տալիս, որ իշխի մեզ: Ու թվում է, թե դրան հաղթել հնարավոր չէ:

Մինչդեռ մեկ քայլ է պետք ուշքի գալու համար: Իրականում հաճախ իրողությունը այնքան փոքր է, ինչպես երկիր մոլորակը ողջ տիեզերական համակարգում: Դու ինքդ ես որոշել, որ պետք է կապկպես քեզ, խեղդվես, իսկ իրականում որոշումը քո ձեռքում է: Դու ես քո զգացմունքների պատասխանատուն ու ղեկավարը:

Սփաթ գլխով նայում ես շուրջդ ու հասկանում, որ իրականում պատկերն այլ է ու, որ պետք չի մտացածինը բերել քո անձնական դաշտ: Պետք չէ անիրականը պահել ու վախենալ դրանից, այլ պետք է կոտրել շղթաներն ու նորից ազատվել հնարավորինս արագ:

Զգալ քեզ քո մեջ, ոչ թե կաշվիցդ դուրս, դառնալ ակունքին ու լինել մենակ, ու լինել քեզ հետ խաղաղ: Հիշել, որ պետք չի ինչ-որ բան որոշել, խորհել մի բանի շուրջ, ինչը չկա:

Բարեկամս, դու ես ու քո մենակությունը, գնա՛, դու ազատ ես, նորից դարձիր քոնը: