Վայոց Ձորի տարածաշրջանային քոլեջի տնօրեն Արգամ Դովլաթյանի հետ հարցազրույցի միջոցով մենք ծանոթանում ենք քոլեջի գործունեությանը, առօրյային, քոլեջի խնդիրներին:

-Քանի՞ տարվա կենսագրություն ունի քոլեջը:

-Քոլեջը գործում է 1971 թվականից, բայց գործել է ոչ որպես քոլեջ, այլ տարբեր կառույցների մասնաճյուղ: Այն ժամանակ տեխնիկումներ կային: Տեխնիկումի մասնաճյուղ էր՝ էլեկտրատեխնիկում, ֆինանսատնտեսագիտական տեխնիկում, հետո՝ քոլեջ: 2000-ականներին նոր դարձավ առանձին կառույց, անջատվեց մայր տեխնիկումից, բոլոր մասնաճյուղերը փակվեցին Հայաստանում, միակ մասնաճյուղը մնաց Եղեգնաձորի տեխնիկումի մասնաճյուղը, որը դարձավ առանձին քոլեջ:

-Իսկ դուք քանի՞ տարի եք աշխատում Վայոց Ձորի տարածաշրջանային քոլեջում:

-Ես երկար եմ աշխատել այս քոլեջում, բայց որպես տնօրեն երրորդ տարին եմ աշխատում:

-Ի՞նչ մասնագիտություններ են դասավանդվում:

-Քոլեջն ունի տասներկուսից ավելի լիցենզիաներ: Կոնկրետ ներկա պահին դասավանդվում են միջին մասնագիտացումով՝ հաշվապահություն, ֆինանսներ, իրավագիտություն, ծրագրավորում, ավտոտեխսպասարկում-շահագործում, նախնական արհեստագործականով՝ խոհարարություն, փայտամշակում:

-Իսկ նոր մասնագիտություններ ավելանալո՞ւ են դասավանդվող մասնագիտությունների շարքում, թե՞ ոչ:

-Այո, այս տարի նոր մասնագիտություն է ավելացել: Մենք ստացել ենք տուրիզմ մասնագիտության լիցենզիա: Համագործակցելով որոշ միջազգային կառույցների հետ, փորձում ենք գերմանական մոդելը կիրառել քոլեջում:

-Քանի՞ ուսանող ունի քոլեջում, և մեծ մասը, որ բաժնում են սովորում:

-Քոլեջն ունի 320 ուսանող: Մեծ մասը սովորում է հաշվապահություն և ֆինանսներ մասնագիտությունները:

-Իսկ քոլեջում սովորելը ի՞նչ առավելություններ ունի:

-Քոլեջում, ի տարբերություն բուհի, շատ ավելի մատչելի է սովորելը: Մեծ ներդրում չի պահանջում մասնագետ դառնալու համար: Դա հանգեցնում է նրան, որ քոլեջում թողարկված մասնագետները ավելի մատչելի են գործատուների համար: Եվ այն մասնագիտությունները, որոնք դասավանդվում են, որոնք կան միջին մասնագիտական կրթական հաստատություններում, շատ կարևոր են և անհրաժեշտ: Օրինակ՝ եռակցող, խոհարար, գինեգործ, պատշար արհեստագործական մասնագիտությունները: Կամ ասենք, մարդը գնա չորս տարի սովորի բուհում, այդքան բարձր վճարով, խորացված ուսուցմամբ, և գա աշխատի որպես պատշա՞ր: Դա այնքան էլ ճիշտ չէ: Քոլեջը տալիս է հենց այն մասնագետները, որոնց պահանջարկը միշտ կա: Ցավոք, մեր հասարակությունը այդքան լավ չի պատկերացնում քոլեջի դերը, և շատերը նայում են քոլեջին որպես բուհ տանող ճանապարհ: Մեր քոլեջի շրջանավարտը կարող է բուհ գնալ և երկրորդ կուրսից շարունակել ուսումը իր ընտրած մասնագիտությամբ: Իհարկե, լավագույն ուսանողները:

-Որո՞նք են քոլեջի զարգացման հեռանկարները:

-Քոլեջը իր գոյության տարիների ընթացքում նոր ուղիներ է գտել, ինչ-որ պահի զուտ գոյատևելու՝ չփակվելու, զարգանալու, հետո տեխնիկապես զարգանալու համար: Հիմա ամենակարևոր հանգամանքը համագործակցությունն է միջազգային կառույցների հետ, որոնք բացի ֆինանսական ներդրումները, մեզ տալիս են նոր մոտեցումներ, նոր մեթոդներ, նոր տեխնոլոգիաներ:

-Ուսուցման արդիական մեթոդները, բնականաբար ենթադրում են ուսումնանյութական անհրաժեշտ բազա, մեթոդական գրականություն: Որքանո՞վ եք ապահովված դրանցով:

-Մենք ստանում ենք անհրաժեշտ գրականություն միջին մասնագիտական ուսումնական հաստատությունների համար: Կա մի շատ լավ կառույց՝ Կրթության ազգային ինստիտուտում է գործում, կոչվում է՝ ՄԿՈՒԶԱԿ: Այն համակարգում է քոլեջների բովանդակային և ուսումնամեթոդական մասի ճիշտ ընթացքը: Եվ հենց ՄԿՈՒԶԱԿ-ի կողմից էլ կազմակերպվում է ձեռնարկների տպագրությունը:
Ամեն տարի ստանում ենք նոր ձեռնարկներ դասախոսների համար, ստանում ենք դասագրքեր:

-Ի՞նչ խնդիրներ կան քոլեջում, և ըստ Ձեզ, որո՞նք են առաջնահերթ լուծում պահանջող խնդիրները:

-Խնդիրները բազմաթիվ են: Միշտ էլ կարելի է առաջինը նշել մասնագետի խնդիրը, քանի որ մենք գտնվում ենք մայրաքաղաքից որոշ հեռավորության վրա, ունենք մասնագիտություններ, որոնց դասախոսները իրենց մասնագիտությամբ շատ բարձր են վարձատրվում: Օրինակ, ծրագրավորման դասախոսը կարող է ստանալ 400-500.000 դրամ աշխատավարձ: Իսկ քոլեջում մենք այդ մասնագետին չենք կարողանում պահել: Եվ մասնագետները, որոնք կարողանում են բարձր վարձատրվող աշխատանք գտնել այլ տեղերում, քոլեջում չեն մնում: Հետևաբար մեզ մոտ անընդհատ լավ մասնագետի պակաս է առաջանում որոշակի մասնագիտությունների առումով, ո՛չ բոլոր:

Զրուցակիցս Հայաստանի պետական տնտեսագիտական համալսարանի Եղեգնաձորի մասնաճյուղի մասնաճյուղի տնօրեն Սոս Խաչիկյանն է:

-Պարոն Խաչիկյան, պատմեք Ձեր գործունեության մասին: Մինչ մասնաճյուղի տնօրեն աշխատելը ի՞նչ ոլորտում էիք աշխատում:

-Աշխատում եմ 2011 թվականից: Մինչ այդ աշխատել եմ Ազգային Ժողովում, ՄԱԿ-ի ազգային գրասենյակում, Եվրոպական կրթական տարածաշրջանային ակադեմիայում, որպես դոցենտ, որպես փորձագետ տարբեր աշխատանքներ եմ կատարել: Տեղափոխվել եմ այստեղ աշխատելու այն ժամանակ, երբ բուհը ընդամենը երեք տարվա գործունեություն ուներ: Դեռևս չկային շրջանավարտներ: 91 ուսանող կար: Այս պահին արդեն 280 ուսանող ունենք: Բացվել է մագիստրոսական կրթական ծրագիր, հեռակա կրթական համակարգ է ներդրվել, ու համագործակցում ենք տարբեր միջազգային կառույցների հետ, այդ թվում՝ Խաղաղության կորպուսի, նաև IT ոլորտի տարբեր միջազգային կազմակերպությունների հետ:

-Տնտեսագիտության ո՞ր ճյուղերն են դասավանդվում:

-Ֆինանսներ, հաշվապահական հաշվառում, զբոսաշրջության կառավարում:

-Իսկ այս տարի որքա՞ն շրջանավարտ եք ունենալու:

-Այս տարի ունենալու ենք 82 շրջանավարտ: Առկա բակալավր, հեռակա բակալավր և մագիստրատուրայի գծով վեց խումբ են ավարտելու:

-Իսկ ուսման մակարդակը բարձրացնելու համար ի՞նչ աշխատանքներ են տարվում:

-Հիմնականում միջազգայնացման հետ կապված գործընթացներ են: Օրինակ, արդեն ուսանող ունենք, որը սովորում է Եվրամիությունում, մայիսին հետ է գալու: Դասախոսներից արդեն երկու անգամ գործուղվել են Եվրոպական տարբեր առաջատար բուհեր: Համագործակցում ենք նմանատիպ տարբեր բուհերի հետ: Փորձում ենք միջազգային ծրագրերը ներդնել նաև մեր բուհում: Առայժմ միջազգայնացումը համարվում է հիմնական ուղղություն:

-Ի՞նչն եք կարևորում դասախոսների մեջ պրոֆեսիոնալիզմը, թե՞ մարդկային հատկանիշները:

-Դրանք դժվար է տարանջատել մեկը մյուսից, գերադասել կամ ավելի ցածր դասել, բայց բոլոր դեպքերում պրոֆեսիոնալիզմը իհարկե կրթական համակարգի առումով ունի էական նշանակություն:

-Արդյոք հնարավո՞ր է բոլոր ուսանողներին վերաբերվել նույն կերպ, թե՞ կան ուսանողներ, որոնք հատուկ վերաբերմունքի են արժանանում:

-Կան ուսանողներ, որոնց վրա ավելի շատ ենք աշխատում՝ գիտելիքը ըմբռնելու տեսանկյունից: Նրանց հետ աշխատատար գործընթացներ շատ են իրականացվում, այդ առումով հատուկ վերաբերմունքի արժանացող ուսանողներ կան: Բայց ընդհանուր ստանդարտները, չափանիշները բոլորի համար նույնն են, և փորձում ենք տեղավորվել այդ շրջանակների մեջ:

-Իսկ ի՞նչը կուզեիք փոխել համալսարանում:

-Եթե հնարավորություն լիներ, կցանկանայի մեծացնել հետազոտական բնույթի աշխատանքները:

-Ուսանողների մեծ մասը տնտեսագիտության ո՞ր ճյուղն են ավելի շատ նախընտրում:

-Ֆինանսները:

-Ինչո՞ւ:

-Չեմ կարող ասել, երևի հնչեղություն ունի, բոլոր դեպքերում, պարբերաբար ֆինանսներում մրցակցությունն ավելի բարձր է լինում:

-Իսկ մասնագիտական գրականությամբ որքա՞նով եք ապահովված:

-Մասնագիտական գրականություն կա, բայց հայերենով  քիչ է, օտար լեզուներով գրականությունը ուսանողներին այդքան էլ հասանելի չէ՝ լեզվի իմացության պատճառով: Հիմնականում ուսանողները օգտվում են օնլայն գրադարաններից, որոնք հասանելի են համացանցում: Ունենք նաև համակարգչային սրահ ինտերնետով ապահովված, ուսանողներն այնտեղ նստում և աշխատում են:

-Որո՞նք են մերօրյա երիտասարդության շրջանում առկա հիմնախնդիրները, ի՞նչ հիմնախնդիրների հետ են առնչվում ուսանողները:

-Ամենամեծ հիմնախնդիրը երիտասարդության շրջանում անտարբերությունն է, կյանքի նկատմամբ ոչ լիարժեք պատկերացումներ ունենալը, երևի տարիքայն առանձնահատկություն է, որ չեն կարողանում կողմնորոշվել կրթության առումով: Մի տեսակ մատների արանքով են նայում, բայց դա չէի ասի միայն երիտասարդության խնդիրն է, դա հասարակության խնդիրն էլ է: Իհարկե, նաև բուհի խնդիրն է:

Հարցազրույց Սևան քաղաքի բնագիտական թանգարանի գիտաշխատող Անուշիկ Մկրտչյանի հետ

-Քանի՞ տարվա պատմություն ունի թանգարանը։

-Թանգարանն ունի երեսուն տարվա պատմություն, այն հիմնադրվել է 1987 թվականին։

-Պահպանվող կենդանիները Սևանի տարածաշրջանի կենդանիների խրտվիլակնե՞րն են, թե՞ ողջ հանրապետության:

-Ո՛չ, այստեղ կան միայն Գեղարքունիքի մարզի կենդանիների ցուցանմուշներ:

-Կա՞ն պահպանված ցեղատեսակներ, որոնցից ներկայումս միայն Կարմիր գրքում են:

-Այո՛, օրինակ իշխանը,  որը 1978 թվականին գրանցվել է Կարմիր գրքում: Մեր մոտ կա իշխան, որը չափսերով մեծ է սովորական իշխանից։ Ժամանակին արտերկրից գալիս էին  Հայաստան հատուկ Սևանի իշխան տանելու նպատակով:

-Տարածաշրջանում գտնվող բոլոր կենդանիների խրտվիլակներ ունե՞ք։ 

-Ո՛չ, այստեղ միայն Սևանի ավազանի կենդանիներ են։

-Իսկ այցելուներ ունենո՞ւմ եք։

-Իհարկե, եթե չունենայինք, թանգարանը կփակեինք:

-Իսկ ի՞նչ հաճախականությամբ են այցելում։

-Ամեն օր էլ գալիս են, բայց ամռանն այցելուները շատանում են, հատկապես՝ զբոսաշրջիկները։

-Ես տեսնում եմ, որ պայմաններն այդքան էլ լավ չեն, իսկ Դուք գոհ ե՞ք պայմաններից:

-Այո՛, գոհ եմ, թեև լավ կլիներ, եթե ցուցանմուշները  հարստացնեին,  շատացնեին, բայց ինչ էլ կա, լավ է։ Սևանի համար լավ է, Սևանի միակ թանգարանն է։

Երբ Facebook-ում տեսա իմ ավագ ընկերներից մեկի` Արսեն Վարդանյանի (Շիրակի Բազե) գրառումներից մեկը, այն ինձ շատ հետաքրքրեց, որը վերնագրված էր՝ «Իմ Ֆռռիկը»: Պարզեցի, որ նա նախաձեռնության համահեղինակ է, և ցանկացա հարցազրույց վերցնել նրանից այդ նախաձեռնության մասին:

Հարցազրույց Արսեն Վարդանյանի և Գագիկ Մխիթարյանի հետ, ովքեր «Իմ Ֆռռիկը» նախաձեռնության համահեղինակներ են:

-Ի՞նչ է Ֆռռիկը (հոլը) և ղայթանը:

Գագիկ Մխիթարյան. –Ֆռռիկը ընդունված է որպես խաղ: Ֆռռիկը ժամանակին շատ տարածված է եղել, բայց վերջին տարիներին մոռացվել է: Ինչո՞ւ է մոռացվել. ժամանակի ու տեխնիկաի առաջընթացի պատճառով, ու այսպես ասած, քիչ-քիչ դուրս է մղվել շուկայից: Դրան փոխարինել են համակարգչային ու վիրտուալ խաղերը:

Հոլը փայտե տաշվածք է, որը կազմված է իրանից և նրա ծայրին ամրացված մեխից: Այն ունի իր հատուկ չափսերը, ունի իր թելը, որը կոչվում է ղայթան:

Արսեն Վարդանյան. –Ֆռռիկը բացի պարզապես խաղ լինելուց նաև օգտագործվել է որպես պարսատիկ, հովիվները այն պարբերաբար օգտագործել են վայրի կենդանիներին վախեցնելու համար: Մի խոսքով ժամանակակից «էլեկտրաշոկերների» դեր է տարել:

Մեր դպրոցական տարիներին դպրոց գնալուց, առաջինը ֆռռիկն էինք վերցնում՝ դպրոցի բակում խաղալու համար: Շատերը կատակում էին ասելով. «Գրիչով ըտքան չէինք գրե, ինչքան ֆռռիկի վրա կնգարեինք, որ լիներ գեղեցիկ և տարբերվեր մյուսներից»:

-Տարվա մեջ կա՞ որոշակի ժամանակահատված, երբ ավելի շատ են խաղում ֆռռիկով, ե՞րբ է բացվում ֆռռիկի «սեզոնը»:

Արսեն Վարդանյան. –Դա օրվա մեջ բացվող խաղ է:

Գագիկ Մխիթարյան. –Հա, այն միշտ արդիական խաղ է, հարկավոր է միայն գետինը չոր լինի: Մեր մանկության տարիներին, երբ գետինը մի քիչ ազատվում էր ձնից, արդեն ֆռռիկները պատրաստ էին խաղի, ու խաղում էինք մինչև նոր ուսումնական տարվա սկիզբը, նույնիսկ մինչև նոր ձյան գալը: Ամբողջ գարնան, աշնան, ամռան ընթացքում ֆռռիկը միշտ արդիական էր:

-Ներկայացրեք, թե ինչպես էին խաղում ֆռռիկով:

Գագիկ Մխիթարյան. –Ֆռռիկ խաղալու 2 ձև կա՝ «փոսը» և «պուտուկը»:

«Պուտուկը» խմբային խաղ է, որը խաղում են երկու և ավելի ընկերներով` հերթականությամբ: Վիճակահանությամբ որոշում են առաջին պտտեցնողին, հետո հերթականությամբ ուղղահայաց հարվածում են իրենցից առաջ պտտած մասնակցի պտտվող ֆռռիկին: Եթե դիպչում էր, ապա ֆռռիկի իրանի վրա առաջանում էր փոս, որը անվանում էին «պուտուկ»: Հաղթող էր համարվում նա, ով ավելի շատ «պուտուկ »էր հանում «հակառակորդի» ֆռռիկի վրա: Լինում էին դեպքեր, երբ հարվածից ֆռռիկը կոտրվում էր, ու կոտրողը համարվում էր լավագույն խաղացողը, և ամբողջ տարին երեխաները հիշում էին ու խոսում այդ մասին:

Արսեն Վարդանյան.  –Նշանակետին հարվածելու համար հարկավոր է դիպուկություն, ճարպկություն և հնարամտություն: «Աչքի չափ» ու «քթի ծակ» բդի ունենաս, որ կռնանաս «պուտուկը» հանես: Որովհետև պտտվող ֆռռիկը փոքր խաղալիք է ու քո մյուս խաղալիքով բդի զարգես էտ խաղալիքին, որը ըտքան էլ հեշտ չէ: Այն ազարտային խաղ է, բայց ագրեսիա չի քարոզե: Ֆռռիկի կոտրվելն ու վնասվելը չի նշանակում, որ վատություն ես անում մյուսին, այլ օգնում ես, որ նա ավելի լավ խաղա` ավելի հմտանա, դիպուկ ու ճարպիկ լինի:

Ֆռռիկ խաղալու հաջորդ եղանակը` «փոսը», խաղում են երկու մետր տարածքում, որտեղ կա տասնհինգ սանտիմետր տրամագիծ ունեցող փոս: Բաժանվելով երկու խմբի, ամեն խմբում երեք մասնակից, փոսից դուրս դնում են մեկ ֆռռիկ ու իրենց ձեռքի ֆռռիկներով հարվածելով դրված ֆռռիկին, փորձում են այն մոտեցնել փոսին ու գցել այնտեղ: Ամեն մարդ կարող է հարվածել երկու անգամ, այսինքն, մեկ թիմը կարող է հարվածել վեց անգամ: Եթե հարվածելիս հոլը չի դիպչում դրվածին` հարվածողը իրավունք ունի իրֆռռիկը առանց կանգնեցնելու ձեռքով վերցնել ու կրկին հարվածել: Այս խաղն էլ շատ հետաքրքիր է և ունի իր կանոնները: Քչերն են հիշում «փոս» խաղալու կանոնը:

-Ի՞նչ նյութեր են հարկավոր ֆռռիկ պատրաստելու համար:

Արսեն Վարդանյան. –Հիմնականում հարկավոր է որակյալ չոր փայտ, որից պատրաստվում է ֆռռիկի իրանը: Քիթն ամրացվող մեխն է շատ կարևոր, որը երկաթից է և պետք է ֆռռիկի կենտրոնում լինի, որպեսզի այն պտտվող կենտրոնական հատվածից շեղումներ չտա, թե չէ ֆռռիկը կսկսե «մոզգդել»: Մեծ կարևորություն ունի ղայթանը` ֆռռիկը պտտող թելը: Այն երկտակ ոլորված թել է, որը հարկավոր է ճիշտ անկյան տակ պտտել:

-Ինչպե՞ս է պատրաստվում ֆռռիկը` նկարագրեք այդ գործընթացը:

Գագիկ Մխիթարյան. –Նախընտրելի է համապատասխան փայտը, ինչպես Արսենը ներկայացրեց` չոր ու առանց ոստ: Հետո ամրացվում է հաստոցի վրա և սկսվում է տաշման գործընթացը: Ֆռռիկը տաշվում է մեկ օրինակից, այսինքն, ունի իր հստակ չափերը ու ձևերը, (հնարավոր է մի փոքր շեղումով), ապա հղկաթղթով հարթեցվում է, հետո քթի մասում ծակ է բացվում` մեխի համար: Մեխը պատրաստելը առանձին գործընթաց է: Սա արհեստավորի գործ է, որը մենք մանրամասն չենք կարող իմանալ:

-Ինչպե՞ս ծնվեց «Իմ Ֆռռիկը» նախաձեռնության գաղափարը՝ ֆռռիկը գեղարվեստական զարդանախշերով զարդարելու ու այն խաղալիքից հուշանվեր դարձնելու:

Գագիկ Մխիթարյան. –Անցյալ տարիներին, երբ մենք ամբողջ ամառ խաղում էինք ֆռռիկներով, երեխաները շատ անտարբեր հայացքներով անցնում էին ու նույնիսկ ուշադրություն չէին դարձնում: Սակայն մեր հասակակիցները ու մեզանից ավագները, երբ տեսնում էին, ժպտալով մոտենում ու ասում էին. «Վայ, տղեք, ի՞նչ կեղնի՝ տվեք մե հադմ էլ մենք ֆռցնենք»: Տեսնելով, որ երեխաների մոտ հետաքրքրություն չկա, մեծահասակներն էլ շատ ժամանակ չունեն, որ կրկին դուրս գան ֆռռիկ խաղալու, մենք էլ որոշեցինք այն դարձնել ավելի գեղեցիկ և ներկայացնել հուշանվերի տեսքով, որպեսզի մարդիկ փորձեն ունենալ այդ գեղեցիկ հուշանվերը և հիշեն իրենց մանկությունը: Եվ այդպես իրենց երեխաներին, թոռներին սովորեցնեն ֆռռիկով խաղալ, ու դա առիթ դառնա, ոպեսզի չմոռացվի այս ավանդական խաղը:

Վերջերս, երբ խաղում էինք, դպրոցական երկու երեխա երրորդ դասարանցի աղջիկ և տղա անցան մեր կողքով: Նրանց մեջ հետաքրքրություն առաջացավ: Մենք բացատրեցինք, ու այնպես ստացվեց, որ աղջիկը ավելի լավ սկսեց պտտել, տղայի մեջ արթնացավ տղայական ինքնասիրությունը, թե ինչպես կարող է աղջիկը իրենից լավ պտտել: Երկու ժամից ավել խաղացին ու մոռացել էին տուն գնալու, համակարգչի, հեռախոսի ու հեռուստացույցի մասին: Վերջում խոստացան, որ անպայման ձեռք կբերեն ու կշարունակեն խաղալ:

Եթե մեկ անգամ խաղում ես ֆռռիկ, ապա այն շատ է դուր գալիս ու անընդհատ կցանկանաս խաղալ: Ինչպես ասացինք, այն ազարտային խաղ է:

Արսեն Վարդանյան. –Մոտավորապես «սեմուշկի» պես բան է:

Բացի դրանից, երբ ցանկացած արժեք ցանկանում ես վերաիմաստավորել ու կրկին մտցնել հասարակություն, սովորաբար հարկավոր է նրա տեսքը փոխել: Դե քանի որ կառուցվածքի մեջ մենք նրա տեսքը չէինք կարող փոխել, որոշեցինք գեղեցիկ զարդարել, որպեսզի այն ունենա ապրանքային տեսք ու աչքի համար գրավիչ լինի: Նաև մեկ ուրիշ հարց էինք ուզում լուծել: Կան խաղալիքներ, որոնք կարող են վատ անդրադառնալ երեխաների աշխարհայացքի վրա, իսկ ֆռռիկի զարդանախշերը երեխային հնարավորություն են տալիս զարգացնել ազգային և մշակութային գիտակցությունը:

-Արդյոք 21-րդ դարի երեխաները գիտե՞ն ֆռռիկով խաղալ, և այն օգնո՞ւմ է կտրվել համակարգչային խաղերից:

Արսեն Վարդանյան. –Այս գործընթացը դեռևս երկու ամիս է, ինչ սկսել ենք ու այն տարածել ենք համացանցով ու մեր հաշվարկներով որոշակի արդյունքների արդեն հասել ենք: Արդեն երեխաները մեկը մյուսից տեղեկանում են ու ցանկանում ունենալ ֆռռիկ: Սակայն այն դեռ մասսայականություն ձեռք չի բերել: Մենք փորձում ենք նոր շունչ տալ ֆռռիկին գեղարվեստական զարդանախշերով ու շեշտը դրեցինք հայկական զարդանախշերի վրա: Այնպես չէ, որ ֆռռիկների վրա առաջ չէին ներկում, բոլոր երեխաներն էլ նստել գրիչով, մատիտով ու այլ նյութերով նկարել են:

-Ովքե՞ր են հիմնականում գնում ֆռռիկ:

Գագիկ Մխիթարյան. –Հիմնականում մեծահասակներն են գնում իրենց որդիների, թոռների համար: Այն մարդիկ, ովքեր արդեն խաղացել են ֆռռիկով և ցանկանում են իրենց երեխաներին նույնպես ծանոթացել խաղին: Դեռ այդպիսի դեպք չի եղել, որ երեխաները գան ու հոլ գնեն: Միշտ մեծահասակներն են եկել երեխաների ձեռքը բռնած, շատ դեպքերում նաև ամբողջ ընտանիքով: Բոլոր գնողներից էլ ունենք տեղեկություններ` նրանք հավաստիացնում են, որ նպատակին ծառայում է իրենց գնած ֆռռիկը: Մարդիկ կան, որ արդեն առաջին ֆռռիկը վնասել են ու գալիս երկրորդն են տանում: Խաղի արդիականությունը կա, հարկավոր է մասսայականություն ստանա:

Արսեն Վարդանյան. –Մենք գնորդին հնարավորություն տվեցինք մեր ավանդական խաղը վերհիշելու: Պարտադիր չէ, որ միայն մեզանից գնեն հոլ, կարող են ձեռք բերել ցանկացած այլ վայրից, որը վարպետին կապահովի լրացուցիչ եկամուտով: Իսկ երեխայի մանկությունն էլ ավելի հետաքրքիր կանցնի ու կկտրի համակարգչից: Մենք կատարում ենք նաև ֆռռիկով խաղալուն ծանոթացնող ուսուցումներ, քանի որ շատ մարդիկ կան, ովքեր չգիտեն կամ մոռացել են, թե ինչպես են այն օգտագործում: Սովորեցնում ենք համացանցով տեսանյութերի օգնությամբ: Մենք հաճելի միջավայր ենք ստեղծել ու մարդկանց օգնում ենք վերհիշել մոռացված խաղը: Նախաձեռնող անձնակազմը մեծ բավականություն է ստանում այս նախաձեռնության ընթացքում: Նոր կյանք տալով ֆռռիկին, մենք ինքներս ենք ոգևորվել: 

-Ինչպե՞ս կարողացաք կյանքի կոչել այդ մտահղացումը:

Արսեն Վարդանյան. –Սկզբում դժվար էր, շատ դժվար էր: Քանի որ վարպետներ չկային, ովքեր կցանկանային ֆռռիկ պատրաստել, որովհետև այն մինիմալ արժեք ունի ու ցածր եկամուտ է բերում: Ժամանակի ընթացքում գտանք մարդկանց, ովքեր աջակցեցին մեզ և դարձան այս գործընթացը իրականացնողներից մեկը: Կար ևս մեկ խնդիր. այն է՝ միավորել արվեստագետներին ու վարպետներին, որտեղ կստեղծեինք մի միջավայր, ուր տարբեր մասնագիտություն ունեցեղ մարդիկ կհամախմբվեն մեկ նպատակի շուրջ և կաշխատեն: Ստեղծեցինք մի սոցիալական ձեռնարկություն, որտեղ միասին աշխատում են փայտ տաշողը, քիթ սարքողը, փայտ լաքողը, նկարիչը (արվեստագետը): Այն նաև հետաքրքիր պրակտիկա է արվեստագետների համար: Նրանք ֆռռիկի վրա առաջին անգամ էին հայկական զարդանախշեր նկարում:

-Իմ հարցերը այսքանն էին, ի՞նչ կցանկանայիք ավելացնել:

Գագիկ Մխիթարյան. –Ես քեզ հարց ունեմ: Մինչև իմանալը «Իմ Ֆռռիկի» մասին, ֆռռիկ խաղացե՞լ ես:

Հովհաննես Սարգսյան. –Դե, մեկ-երկու անգամ:

Գագիկ Մխիթարյան. –Ինչո՞ւ մեկ երկու անգամ, մի՞թե հետաքրքիր չի եղել:

Հովհաննես Սարգսյան. –Հետաքրքիր եղել է: Պարզապես ֆռռիկ խաղալու մշակույթը չի եղել:

Գագիկ Մխիթարյան. –Մեր ավագ սերունդները մեզ միշտ սովորեցրել են, մենք նրանց տեսնելով սովորել ենք այդ խաղը, միշտ մեր աչքի առաջ է եղել: Դու չե՞ս տեսել այդ ամեն ինչը, թե քո մեջ հետաքրքրություն չի եղել, որ դու ելնես դուրս, ֆռռիկ խաղաս:
Հովհաննես Սարգսյան. –Տեսել եմ, ես ինքս չեմ խաղացել, քանի որ չեմ ունեցել ֆռռիկ, և այն տարածված չի եղել

Գագիկ Մխիթարյան. –Հիմա ավելի կրտսեր սերունդը ընդհանրապես չի տեսել ու նրանց մեղադրել, թե ինչու դուք ֆռռիկ չեք խաղում, այլ համակարգչով եք խաղում, այնքան էլ ճիշտ չէ: Իմ խորհուրդն է քեզ՝ խաղը սովորել մեզանից և կարողանալ փոխանցել ավելի փոքր սերնդին: Մի սերունդը մյուսին չպետք է մեղադրի` դրանով հարց չի լուծվի: Հարկավոր է շահագրգռվածություն ցուցաբերել և հաջորդ սերնդին փոխանցել այս ազգային խաղը:

Արսեն Վարդանյան. –Մոտ 10-15 տարի է, ինչ ֆռռիկով չեն խաղում: Երբ մենք փոքր էինք, սովորաբար ամբողջ օրը բակում խաղում էինք: Մեր ծնողները բողոքում էին՝ ասելով. «Սաղ օրը դրսերն եք», ու դրսից մի կերպ էին տուն տանում: Իսկ երբ համակարգիչները եկան ասպարեզ, արդեն ծնողները հանգիստ էին. «Համակարգչով զբաղվին, աչքերիս դեմը կեղնին», հետո հասկացանք, որ այն չարիք է: Առաջ, երբ մի քիչ աղմուկ էինք բարձրացնում բակում, հարևանները դժգոհում էին ու վռնդում բակից. «Դուռ ունիք՝ գնացեք ձեր դուռը խաղցեք»:

Մենք կարևոր հարց ենք վերցրել. «դարի մարտահրավերը» գուզենք հետ մղել: Ըդիգ քիչմ դժվար է ըսել՝ կռնանք էնենք, թե չէ, բայց մենք կփորձենք մեր կարողությունների չափով իրականացնել դա:

Զրույց հարևանուհուս՝ արմատներով ղարաբաղցի Ստելլա տատիկի հետ։ Պատրաստում ենք ժենգյալով հաց։ 

-Ստելլա տատիկ, ժենգյալո՞վ հաց, թե՞ ջինգյալով հաց։

-Ժենգյալ։ Ղարաբաղում կանաչին կոչվում ա ժենգյալ, ու ամեն ժենգյալ իր անվանումն ունի։ Է՜, գիտե՞ս՝ քանի տեսակ ժենգյալ ա գնում էս հացի մեջ. ճռճռոկ, սիմսիմոկ, թրթնջուկ, համեմ, կրմնձյուկ, սպանախ, սոխ, գյազրնուկ։ Էս բոլորից հիմա կա։ Խմորը պիտի չթթվի. առանց թթխմորի ա։ Մի կես ժամ հետո կարող ենք բացել, դե փափկում ա ու մեծ ա բացվում։

-Ինչ-որ խորհուրդ ունի՞ ժենգյալով հացի պատրաստումը։ 

-Ղարաբաղում ընդունված բան ա։ Խորհուրդը չգիտեմ, բայց Զատիկի սեղանին անպայման պետք է լինի։ Եթե ուզում ես ժենգյալ ուտես, ուրեմն պիտի 3 օր տանջվես։ Առաջին օրը գնաս կանաչին հավաքես, բերես, մաքրես։ Մյուս օրը լվանաս, չորացնես ու կտրատես, հաջորդ օրն էլ թխես։ Ժենգյալը պիտի հում լինի, մարդ կա` տապակում ա, հետո լցնում խմորի մեջ։ Էդպես սխալ ա, ինքը պիտի հում լինի, հետո կրակի վրա եփվում ա։ Թխում են, կարագը դնում են մեջը, ուտում են գինով։

-Ղարաբաղում է՞լ են վառարանի վրա թխում։ 

-Չէ, էնտեղ ուրիշ ա։ Կլոր աման ա, մեջտեղը բարձր, կրակ են վառում ու դնում վրեն։

Զրույցի ընթացքում մեր մյուս հարևանուհին եկավ. 

-Ձեր Զատիկը շնորհավոր։ Եկել եմ տեսնեմ՝ ոնց եք թխում։ 

-Արի, արի։ Նայելով բան դուրս չի գա, պիտի համտես անես։ Ա, խոխա, նստի։ Նստի, համտես արա. համը կմնա պյերանդ։

-Որ եկար հարս, ժենգալով հաց պատրաստել գիտեի՞ր,- հարցս ուղղված է Ստելլա տատիկի հարսին:

-Չէ, եկալ եմ, տեսալ եմ, սովորալ եմ։ Վաղը մյուս օրն էլ իմ թոռներիս կսովորացնեմ։ Փեջը պիտի հաստ լինի, որ բարակ ա լինում, վառվում ա։ Հա, մեկ էլ գրտնակով պիտի չբացեն, մատներով, բայց ես սովոր չեմ, միշտ գրտնակով եմ արել։

Լսվեց ձայն.

-Դիա՜ն, այ Դիա՜ն։ 

-Ներս եկ, խոխա,- մեր հարևաններից մեկն էր:

-Եկել եմ ժենգյալով հաց ուտեմ։ 

-Այ տղա, առաջ արի, սպասի։ Առաջինը չի կարելի ուտել։ Սպասի հեսա մյուսը լինի` տամ։

Ստելլա տատիկը տաք-տաք հացը կտրեց, տվեց։ 

-Ա՜խ, հըլը հոտը։ Ա, դե սենց տոներ մենք շատ պիտի ունենանք, էլի։ Ամեն օր չի, որ մտնես հայի տուն, ժենգյալ, թխվածք կամ չամիչով փլավ պատրաստած կինի։

-Մարդիկ հատուկ ժենգյալ ուտելու համար հասնում են Ղարաբաղ: Էնտեղ Կարմիր շուկա կա, տեղում թխում են, գինիներն էլ կողքդ շարած, որը ուզում ես` հետը խմի։

-Իսկ չգիտե՞ք՝ ինչպես է առաջացել ժենգյալով հացը։ 

-Ես կոնկրետ պատմությունը չգիտեմ, բայց ենթադրում եմ, որ առաջներում, երբ սով էր, կաթի մեջ բանջար են բրդել, որ շատ հաց չօգտագործեն ու դրանով են սնվել։ Դե բանջարով մարդիկ իրանց փրկել են։ Ժենգյալն էլ նենց ա կշտացնում. ամեն մեկը մի հատ ուտում ա, արդեն կշտանում ա։ Ղարաբաղցիների ամենասիրած բանը մեկ էլ ածիկն է։ Այ, էս Զատիկի ցորենը, որ ծլեցրել ենք, չէ՞, նույն ձևի, նույն չափով ծլեցնում են ու հատուկ մուրճ կա փայտից. դրանով ծեծում են, ու կաթի նման բան է դուրս տալիս։ Հետո դա ջրի հետ խառնում են, մաղով քամում են, դառնում է հյութ։ Հյութին գարնանացան ցորենի ալյուր են խառնում ու եռացնում։ Ոնց որ ջրիկ ջեմ լինի, բայց շատ համով է։ Առանց շաքարավազ, քաղցր, ուտում ես, ոնց որ մեղր լինի։ Դա էլ ա շատ օգտակար։

-Իսկ Ղարաբաղում հացն է՞լ են առանց թթխմոր պատրաստում։ 

-Հա, առաջ դե չի եղել։ Հատուկ աման կա, կավից պատրաստված: Մի գունդ դնում են մեջը, հետո ինքը ուռում ա, աղ են լցնում, որ չբորբոսնի, չչորանա ու, երբ որ պետք ա լինում հաց թխել (դե Ղարաբաղում շաբաթը մի անգամ թխում են), ջուր են ավելացնում ու հունցում։ Նույնիսկ Ղարաբաղում մեծ ծառեր կան, որոնցից հատուկ մեծ տաշտեր են պատրաստում խմորի համար։ Օրինակ, 25, 30 կգ ալյուրը մաղում են մեջը, մեջտեղում փոսիկ են անում, լցնում թթխմորը, հետո հունցում։ 3 գունդ են անում, առանձին- առանձին հունցում են թթխմորով, հետո իրար հետ։ Ղարաբաղի թոնիրը 21 հատ կլոր հացի համար ա, ու մի անգամով են թխում։ 3 շարք, 7 հատով։ Հիմա է մոդա ընկել, որ դուխովկայով են թխում, էն ժամանակ մենակ թոնիրով, քյաթեն էլ (գաթա):

Մինչ Ստելլա տատիկը խոսում էր, ժենգյալով հացն արդեն պատրաստ էր: Մենք անուշ արեցինք: