Մեզնից ոմանք երեւի արդեն երազում համալսարանն են տեսնում, ոմանք ուզում են, որ ամառը մի քիչ էլ մնա, բայց շուտով բոլորս նորից վերադառնալու ենք «Երիտասարդական» կամ «Մարշալ Բաղրամյան», իսկ հաջորդ կայարանը ուսանողական կյանքի հաջորդ կիսամյակն է, մեր լեզվով ասած ՝ «սեմեստրը»։ Շուտով միջանցքներում կհայտնվեն լսարանների տեղերը խառնող, միջանցքներում ծանոթ դեմքեր փնտրող առաջին կուրսեցիները (մեր համալսարանում ՝ ֆրեշմնները)։Մի «ֆրեշմն» էլ անցած տարի ես էի, դպրոցից հետո ուրիշ աշխարհ պատկերացնելով, առաջին անգամ բարձրացա Ամերիկյան համալսարանի աստիճաններով ու հասկացա, թե ինչքան նորություններ, նոր դեմքեր ու դժվարություններ են ինձ սպասվում։ Մեր մեջ ասած, ուսանողական կյանքի սկիզբը՝ առաջինկուրսեցիությունը, ամենադժվար շրջանն է, որովհետեւ պատասխանատվությունը, կազմակերպվածությունն ու պատրաստակամությունը ամենակարեւոր հատկանիշներն են, որոնք պետք է տասնապատկել առաջին տարին հաղթահարելու համար։ Ու քանի որ շատերդ ինձ պես դեռ չեք պատկերացնում «ձեր գլխի գալիքը», փորձեմ մի քանի խորհրդով թեթեւացնել մտածմունքները։

Խորհուրդ մեկ՝ «Աստված պարգեւատրում է նրան, ով վաղ է արթնանում»։

Երբեք, երբեք ու երբեք մի ուշացիր։Համալսարանի լեկցիաների ընթացքում նյութը ավելի խիտ է, քիչ ժամանակում շատ ինֆորմացիա կարող ես բաց թողնել, կեսից դասի մտնելու արդյունքում թեկուզ մի բառ բաց թողնելով, հնարավոր է մի ամբողջ թեմա չկարողանաս յուրացնել։ Ինչպես ասում են մեր հարեւան ռուսները ՝ «Աստված պարգեւատրում է նրան, ով վաղ է արթնանում»։

Խորհուրդ երկու ՝ «Ով ալարի` ոչ դալարի»։

Փորձեք ամեն օր սիստեմատիկ աշխատել․ ի տարբերություն դպրոցի՝ համալսարանում հազվադեպ են ամեն օր հանձնարարվում տնային առաջադրանքներ կամ ստուգվում դրանք, իսկ երբ վերջնաժամկետ չկա, ու դու գիտես, որ կարող ես կատարել հանձնարարությունը երբ էլ կամենաս, ամբողջ նյութը մնում է քննաշրջանին։ Մի քանի օրում մեծ քանակի ինֆորմացիա ամբողջովին յուրացնելը հիմնականում անհնար է, իսկ շուտ սովորածը շուտ էլ մոռացվում է։

Խորհուրդ երեք՝ «Նշումները կփրկեն աշխարհը»։

Մինչ դասի ժամին մենք մեզ զգում ենք ինչպես 1 ռեաբայթանոց կրիչ (մեր լեզվով ասած ՝ ֆլեշկա), մեր ուղեղը բաց է թողնում որոշ մանրուքներ՝ ֆիքսելով կոնցեպտուալ գաղափարները։Դպրոցական կյանքն ավարտվել է, բայց մեր տետրերում նշումները գունավոր, տեսակավորած պահելու սովորությունը արժե պահպանել։ Նշումները մրգերի նման են, ինչպես ամառային թարմ մրգերն արժի պահել ձմեռվան, էդպես էլ նշումներն արժի պահել քննաշրջանի համար։

Խորհուրդ չորս` «Երբեք մի ամաչիր հարցեր տալուց»։

Եթե քեզ թվա, որ ներսումդ ծագած հարցը «անիմաստ է» կամ անուշադրության հետեւանք, ապա իմացիր, որ շատ հաճախ հնարավոր է, որ նույն լսարանում քեզ հետ նստած մարդկանց մեծ մասն ունի էդ հարցն ու ամաչում է տալ։ Դասախոսներին հարցեր տալը օգնություն է նյութն ավելի հեշտ յուրացնելու։ Չկան «անիմաստ հարցեր», իսկ եթե դեռ ամաչում ես հարցեր տալուց, նստիր առաջին նստարանին, ու քեզ կթվա, որ լսարանում միայն դու ես, ու դասը քեզ համար է անցկացվում։Մի անգամ մի խելացի մարդ ասել է, որ «Մարդկանց գնահատում են ոչ թե պատասխաններ, այլ հարցեր տալու ունակությամբ»։

Խորհուրդ հինգ ՝ «Մի գլուխը լավ է, երկուսն` ավելի»։

Տարբեր մարդիկ երեւույթները ընկալում ու վերարտադրում են տարբեր կերպ, ու խմբով դաս անելը երբեմն շատ արդյունավետ է։Նյութը խմբով քննարկելը, անհասկանալի կամ բարդ հասկացությունները վերլուծելը հնարավոր է դարձնում այն ընկալել տարբեր տեսանկյուններից։ Մինչ «խմբային աշխատանքներ» դպրոցում կատարելը հոգնեցնող, երբեմն ոչ արդյունավետ երեւույթ էր, երբեմն էլ մոռանում էինք, թե ինչի համար ենք հավաքվել։ Համալսարանում խմբային քննարկումները կարող են զարգացնել շատ կարեւոր հմտություն՝ կողքիններին լսել եւ թիմային խաղացող լինել։Վերջինս բավականին կարեւոր հմտություն է, որը հետագայում հաստատ պետք կգա աշխատանքում։

Նոր կիսամյակին համարյա բան չի մնացել, ու վերջին խորհուրդս սա է ՝ վայելիր ամառային արձակուրդի յուրաքանչյուր րոպեն, որովհետեւ հետո հաստատ երանի ես տալու:

Մի քանի օր առաջ էր, քայլում էի հրապարակով ու սովորականի պես մենակ քայլելու դեպքում մեկին զանգում ու այդ օրվանից խոսելով, մարդաշատ փողոցներով շարունակում էի ճանապարհս։ Մի երիտասարդ մոտեցավ ինձ ու ձեռքը մեկնելով՝ կանգնեց դիմացս։ Խոսքով տարված լինելով՝ մտածեցի թռուցիկներ է բաժանում ու սիրով վերցրի այն։ Երբ խոսքից կտրվելով նայեցի ձեռքիս, հասկացա, որ վերջինս սրբապատկերներ էր վաճառում։ Հակառակի պես մանրադրամ չունեի։ Նա լսեց, ժպտաց ու ասաց.

֊Բան չկա, նվիրում եմ,- ու շարունակեց ճանապարհը։
Չգիտեմ թե ոնց, բայց կարողացա մանրել ձեռքիս գումարը, գտա վաճառողին ու գումարը փոխանցեցի նրան։
֊Չէ՜, շատ եք տալիս, նկարը 100 դրամ է։
Ստիպեցի, որ վերցնի, իսկ ինքը ինձնից համառ գտնվելով պատասխանեց.
֊Դե ուրեմն այս մի քանի հատ նկարն էլ վերցրեք։
Գրպանից հանեց նկարներն ու հարցրեց՝ որն ուզում ես վերցրու։
Այսօր տաքսի էի նստել։ Երևի նույն վաճառողի տարիքի երիտասարդ էր։ Ընդամենը 2 թե 3 կանգառի ճանապարհ էր։ Հասցրեց տեղ, հարցրի ՝ ինչքան պետք է վճարեմ, ինքն էլ շատ հանգիստ ձայնով կրկնակի ավել գումարի չափով պատասխանեց։ Առանց որևէ բան ասելու վճարեցի ու իջա։

Սրանք պատահական դեպքեր էին երևանյան աշխույժ, սովորական ու մարդաշատ կյանքից։
Սրանք դեպքեր էին, որոնք գալիս ու ապացուցում են, որ մարդկային արժեքները տրված են ոչ բոլորին։
Դեպքեր էին, որոնք ուղղակի մի հանգիստ տեղ նստելու, սև սուրճ ըմպելու ու ժամերով քննարկելու էին։
Դեպքերի երկու երիտասարդներ էին, ովքեր սպիտակ կյանքի վրա հետագիծ թողնելով քայլում են։ Իսկ թե ինչպիսի հետագիծ են թողնում իրենց ետևից, որոշում են իրենք՝ նյութականը մարդկայինից արժեվորելով կամ էլ հակառակը։

Փոքր էի։ Չեմ էլ հիշում քանի տարեկան էի, բայց մանկության թեժ տարիներն էին։ Եթե որոշում էինք կորչել, մեզ գտնելու համար պիտի ողջ գյուղը ոտքի տակ տային, որ գտնեին, հետո էլ պիտի համոզեին, որ գնանք հաց ուտենք, թե չէ չենք մեծանա։ Արդարության համար նշեմ, որ հաց ուտելը իմ ֆիզիկական աճին ոչ մի կերպ չնպաստեց. ես խաբվել եմ։

Հաց ուտում էինք այն տանը, ուր առաջինն էինք հասնում։ Այդ խորհրդավոր ընթրիքներից մեկն էլ այսօրվա թեման է։

Գյուղում հիմնականում հացը թխում էին թոնիրում կամ փռում։ Հաց թխելը սովորական երևույթ էր, բայց մեր տատերի թեթև ձեռքով դարձել էր ավանդույթ-տոնակատարություն։

Մենք, ավելի կոնկրետ տատս, հացը թխում էր թոնիրում, մինչև որ եկավ այն չարաբաստիկ օրը, երբ ես ճաշեցի մեր հարևան Լ*** տոտայանց տանը։ Գնացի տուն ու սկսվեց իմ ու տնեցիների բանավեճը.

- Էն հացից եմ ուզում։

- Որ՞ հացից,- հարցրեց տատս։

- Լ***յանց տան հացից։

Չնայած ինձ բացատրեցին, որ «էն հացը» փռի հաց ա, ու մենք չունենք փուռ, ես հետ չկանգնեցի իմ ցանկությունից։ Առաջին հաջողությունն այն էր, որ տատս համաձայնվեց հաջորդ անգամ հացը թխել փռում։ Դա էդքան էլ հեշտ չէր, պետք էր «հասնել» փռին։ Փուռը բավականին հեռու էր,բայց հասանք։ Երկրորդ հաջողությունը, որն անսպասելի էր ու նշանակալի-շոշափելի, պապիս որոշումն էր.

- Րեխի հմա փուռ տեմ սարքի, որ փռի հաց ուտի։

Անսպասելի էր, որովհետև պապս, մեղմ ասած, փափուկկող չի։ Ինչևէ, սկսեցինք սարքել։ Իմ «կլուչ» տանել-բերելը համադրեցինք պապիս հնարավորությունների հետ ու երկու օր հետո մենք էլ փուռ ունեցանք։ Թոնիրի դարաշրջանը ծածկվեց տախտակներով, իսկ քիչ ավելի ուշ` քանդվեց։ Թոնիրի ավանդույթները փոխանցվեցին փռին, ու բոլորս սկսեցինք փռի հաց ուտել։

Տարիներն անցան։ Որքան շատ սկսեցի բացակայել տանից ու կտրվել փռի հացից, այնքան արժեվորվեց պայքարս։ Ցավոք,տարիներ կանցնեն ու թոնիրի նման փռի դարաշրջանն էլ կփակվի կամ կքանդվի։

Հայերը հաճախ են խոսում գենի, ավանդույթների, կրոնի և այլ հարցերի մասին: Սիրում են քննադատել դիմացինին, առանց իրենց սխալները տեսնելու ու ընդունելու: Հայերից շատերի մտածելակերպը «ավանդական» է, ինչպես իրենք են սիրում ասել և եթե ինչ-որ կարծիք են լսում, որն իրենց մտածելակերպին չի համապատասխանում, սկսում են քարկոծել այլ մտածելակերպ ու գաղափարներ ունեցող մարդկանց: Ձեզ եմ ուզում ներկայացնել հայերի շրջանում տարածված մի շարք կարծիքներ վերոնշյալ թեմաների վերաբերյալ:

1. Երբ հայը ամուսանում է օտարերկրացու հետ, սկսվում են քննադատությունները, բամբասում են տվյալ մարդու մասին, սկսում խառնվել նրա անձնականին` ասելով, որ հային վայել չէ օտարերկրացու հետ ամուսնանալը, հայը պետք է պահպանի «հայու գենը», թե չէ Հայաստանը կկործանվի:

2. Եթե աղջկա զգեստը շատ հայերի ասելով «կարճ է», (կարճն էլ հարաբերական է, նայած, թե ով, որն է համարում կարճ) Հայաստանում հակված են մտածել, որ նա լավ աղջիկ չէ, որովհետև իսկական հայուհուն և «հայու գենը» պահողին վայել չէ կարճ հագնվելը:

3. Որոշ հայեր ավանդույթ են համարում տանը կնոջ վրա ձեռք բարձրացնելը: Ինչքան էլ դժվար է հավատալ, որ գոյություն ունեն այդպիսի մարդիկ, ովքեր բռնությունը ավանդույթ են համարում, ցավոք, Հայաստանում շատ մարդիկ հենց այդպես էլ մտածում են:

4.Գենդերային անհավասարության շատ մեծ խնդիր ունենք Հայաստանում: Եվ այս գենդերային անհավասարությունը սկսվում է դեռ չծնված երեխայի սեռը իմանալիս: Մեծ ցավով եմ նշում, որ շատ ընտանիքներում ազատվում են երեխայից, միայն նրա համար, որ նա աղջիկ է ծնվելու:

5. Շատ հայեր մտածում են, որ այլ կրոնին դավանողները կամ առհասարակ աթեիստները հայ կոչվելու իրավունք չունեն ու առաջ են բերում մեր դարավոր «քրիստոնեական հավատը»: Ու ցավալին այն է, որ այդպիսի մարդկանցից շատ շատերը կարծում են, որ կնքված լինելը, տարին մեկ անգամ եկեղեցի այցելելն ու մոմ վառելը իրենց դարձնում է քրիստոնյա, մինչդեռ անգամ Աստվածաշունչ չեն կարդացել ու պատվիրանները չգիտեն:

6. Հայաստանում խոսում են օրենքից ու Սահմանադրությունից: Բայց ցավոք հայերի մեծ մասը դիմացինի իրավունքները հարգել չգիտի: Ամենավառ օրինակն այն է, որ եթե ԼԳԲՏ համայնքի ներկայացուցիչ են տեսնում միանգամից վառելու, քարկոծելու ու սպանելու ցանկություն է առաջանում: Բա ո ՞ւր մնաց օրենքը հարգող ու օրինապաշտ քաղաքացին: Ցանկացած մարդ կարող է ինչ-որ գաղափար չընդունել ու դեմ լինել, բայց ուրիշի իրավունքները ոչ մի դեպքում խախտել չի կարելի: Եվ հետո, ո՞վ է ասել, որ պետք է խառնվել ուրիշի անձնական կյանքին, ու դա քննարկման առարկա դարձնել: Յուրաքանչյուրը պետք է ապրի իր համար ու առաջին հերթին իր սխալներին ուշադրություն դարձնի:

7. Հայրենասեր ձևանալը  «մոդա» է դարձել: Սեղանի շուրջ մեր հերոսների կենացը խմելը  որոշ մարդիկ համարում են հայրենասիրություն կամ վերոնշյալ «ազգային արժեքների» պահպանումն է որակվում որպես հայրենասիրություն: Բայց օրինակ, աղբը գետնին նետելը նորմալ է, կապ չունի հայրենասիրության հետ:

Այսպիսի երևույթների մասին կարելի է անվերջ խոսել: Այսպիսի մտածելակերպը ինձ համար իրոք արատավոր է: Մեր հասարակությունում շատ բաներ պետք է փոխվեն և առաջին հերթին` սխալ մտածելակերպը: Միայն այդ ժամանակ ինչ-որ առաջընթաց նկատելի կլինի:

Իսկ հայերը իրականում շատ դրական ու լավ հատկանիշներ էլ ունեն, ուղղակի աճելու, զարգանալու ու ավելի լավը լինելու բավականին շատ տեղ կա:

Հ. Գ. 8. Մոռացա նշել, որ հայերը սիրում են իրենց գովել. «Ուրիշ ենք, էլի», «Մեզնից լավը չկա» և այլն: Հարգելիներս, եկեք ոչ թե ուղղակի խոսենք, այլ գործով ապացուցենք մեր ուրիշ ու լավը լինելը:

Մեզանից շատ-շատերը ինչ-որ տարիքում մտածում են մասնագիտություն ձեռք բերելու կամ լավ հնչող աշխատանք ունենալու մասին: Ի վերջո մտորումները կանգ են առնում ինչ-որ պատասխանի` բժիշկ, ծրագրավորող, իրավաբան, ճարտարապետ և այլն: Ու մարդիկ, ամեն ինչ մոռացած, ջանք ու եռանդ չեն խնայում, որ հասնեն իրենց երազանքին. կրթություն են ստանում, լրացուցիչ դասերի մասնակցում, այսպես կոչված թրեյնինգների են գնում, որ կարողանան ոլորտի լավագույն մասնագետը լինել: Շատերին հաջողվում է, շատերն էլ շարունակում են ջանքեր գործադրելը: Մի բան եմ նկատել, որ ամենից շատ է անհրաժեշտ մարդուն ` անկախ մասնագիտությունից, հաջողության հասնելու համար: Հիմա կասեք` բախտ ունենալը, աշխատասեր լինելը… Ո’չ, սիրելինե’րս, ո’չ. խոսքը բանակցել իմանալն է, բանակցությունների նուրբ արվեստին տիրապետելը: Ջոն Քենեդին կասեր` թող որ մենք երբեք վախից դրդված բանակցությունների չգնանք, բայց թող որ երբեք չվախենանք բանակցությունների գնալուց:

Հիմա բացատրեմ:
Կապ չունի, թե ինչ մասնագիտություն ունես, աշխատանքդ ուղղակիորեն, թե անուղղակիորեն կապված է մարդկանց հետ փոխհարաբերությունների հետ, մարդկանց հետ «լեզու գտնելու» հետ, կարողացար անել դա, աշխատանքդ 90%-ով ավելի լավ կստացվի ու ավելի լավ արդյունք կտա, չկարողացար անել, ոչի’նչ, կյանքն առջևում է, շարունակի’ր փորձելը:

Ավելի պատկերավոր բացատրեմ: Բժիշկ եք, հիվանդը եկել է ձեզ մոտ, վստահ լինելով, որ ձեր նշանակած դեղատոմսը ճիշտ է, պիտի կարողանաք ճիշտ կերպով բացատրել, բանակցել հիվանդի հետ, որ հաջողվի թե’ հիվանդի բուժումը, թե’ դուք` որպես բժիշկ:
Լուսանկարիչ եք, պիտի կարողանաք հաճախորդին ճիշտ կերպով համոզել, որ ձեր լուսանկարները ամենալավն են, որ ընտրված են ճիշտ ու ամենահարմար ռակուրսից, այդպիսով կհաջողեք թե’ դուք, թե’ հաճախորդը:
Երկար չշարունակեմ: Մտածեք ինքներդ, ու ձեր մտածածի ու վերևում կարդացածի միջև հաստատ հատվող գծեր կտեսնեք:
Շատ կազմակերպություններ կան, որ պարբերաբար նախաձեռնում են սեմինարներ, ամառային դպրոցներ, դասընթացներ բանակցությունների մասին: Դրանց, իհարկե,  կարող եք մասնակցել. ինչ-որ պետքական բան հաստատ կգտնեք: Բայց բանակցությունների արվեստին հմտորեն տիրապետելու համար պետք չէ ծախսել հարյուրավոր դոլարներ, որ մասնակցեք սեմինարների ու կոնֆերանսների: Կարող եք պարզապես գնալ մոտակա շուկա: Այստեղ գործի հմուտ վարպետները ձեզ կսովորեցնեն` ինչպես համոզել դիմացինին, ինչպես յուրաքանչյուր իրավիճակից չոր դուրս գալ, փող աշխատել ու «ջան-ջիգյար» անել դիմացինի հետ, եթե անգամ նա հեչ էլ սրտովդ չէ, և ոչ միայն… Եվ իրոք… Մտնում ես շուկա, ու մեկ էլ` թարմ ձուկ, ընտիր դեղձ, ամենալավ միս և այլն, և այլն… Մոտենում ես դրանցից յուրաքանչյուրին, գնում նրանց անզուգական ապրանքը: Հետո ինքներդ ձեզ հարցրեք ու կտեսնեք, որ ապրանքը գնել եք ոչ թե որովհետև այն լավագույնն էր, այլ որովհետև վաճառողը, ի տարբերություն նրա կոլեգայի, որի ապրանքը գուցե ավելի լավն էր, ավելի ճիշտ էր մատուցում այն, ավելի ներկայանալի էր: Պատահել է, չէ՞: Ասում են` բանակցություններում հաղթանակ տանում են նրանք, ովքեր զգացմունքներ ցույց չեն տալիս ու խոսում են փաստերով, ճիշտ այնպես, ինչպես անում են շուկայում:
Ի դեպ, իրականությանը համապատասխանող բոլոր համընկնումները պատահական են:

Անխոս, բոլորս էլ մեր կյանքի տարբեր փուլերում ինչ-որ նոր բան սկսելիս միշտ էլ մեծ-մեծ ակնկալիքներ ենք ունենում: Մտածում ենք. նոր միջավայր, նոր մարդիկ, էս անգամ լրիվ ուրիշ ձև կլինի, ավելի լավ կլինի… Ու էս խոսքերից հետո իրականությունը, բախվելով երևակայությանդ, կրկին փշրում է սպասելիքներդ: Ըստ իս՝ մեծ մասամբ կոտրված ակնկալիքներ ունենալու պատճառը մենք ինքներս ենք: Մտածում ենք նոր միջավայրի, նոր մարդկանց ու նոր փոփոխությունների մասին, բայց մոռանում ենք ամենակարևորը. իսկ մե՞զ ով է փոխելու, իսկ նոր իրականության ու փոփոխությունների մասին ակնկալիքները արդյոք չե՞ն հակադրվի մեր հին ու երբեք չփոփոխվող «ես»-ին ու նորից չե՞ն կոտրի սպասելիքները…

Միգուցե փոխես շրջապատդ, շրջապատիդ մարդկանց ու միջավայրդ, ու արդյունքում ոչինչ էլ չի փոխվի: Իսկ միգուցե փորձես 12 տարի՝ 4380 օր նույն «եսեր»-ի մեջ մնացած, ամուր պաշտպանած ու անընդհատ նոր փոփոխությունների ձգտող «ես»-դ գեթ մեկ օր փոխել:

Հարյուր անգամ փոխիր միջավայրդ, ծանոթացիր նոր մարդկանց հետ, փնտրիր նորություններ, տառապիր նորից կոտրված ակնկալիքներիդ համար, և ի՞նչ:

Մեկ անգամ փորձիր 4380 օր ապրածդ միջավայրում փոխել հենց ինքդ քեզ, անել այն փոփոխությունը, որը ակնկալում ես հերթական նոր միջավայրում, միգուցե գտնես այն, ինչ երկար ես փնտրել:

Խնդիրը մեր մեջ է, խնդրի լուծումը դրա գլխավոր լուծողի ձեռքում է:

Ասում են, թե երբ տանը լույս չկա, կամա թե ակամա սկսում ես ճանաչել կողքիդ եղածներին։

Կեսօրից տան լույսերը վթարի պատճառով անջատել էին, և ես սրտատրոփ սպասում էի, թե երբ պիտի միանան:

Հաջորդ օրը պատրաստվում ենք գնալ քաղաքից դուրս, և օդի ու ջրի նման պետք էին լույսերը։

-Մամ, շատ են ուշացնում, հեսա զանգելու եմ էլեկտրացանց:

-Միլեն, ասացին մեկ ժամվա մեջ կտան:

-Տեսնենք:

-Չէ, չտվեցին, սպասի` հեսա զանգելու եմ քաղաքապետին,- կատակեցի ես ու ինքնաբերաբար մտա Արմավիրի քաղաքապետ Դավիթ Խուդաթյանի ֆեյսբուքյան էջ։

Չէ, ոչ մի գրառում չկար, բայց աչքովս հեռախոսահամար ընկավ:

-Հեսա իրոք զանգելու եմ:

-Աշխատանքային ժամ չի, հիմա ո՞վ կպատասխանի քեզ:

Դեռ խոսքը չէր ավարտել, ես սեղմեցի զանգի կոճակն, ու պարզվեց, որ ինձ հետ խոսում է պարոն Խուդաթյանը:

Ճիշտն ասած, զարմացած էի շարունակում խոսակցությունս, բայց ինձ այնքան սիրալիր և համբերատար էր պատասխանում, որ այլևս չէր էլ հետաքրքրում, թե լույսերը երբ են միացնելու։

Անջատեցի ու սկսեցի մտածել պատահածի շուրջ։Հիշեցի մի դրվագ իմ մանկությունից, երբ պաշտոնյան կոպտեց ինձ և ընկերներիս, երբ միասին Ջանգյուլում էինք խաղում և երգում իր համար։

Եղածը մեծ բան չէ, սակայն տպավորություններս մեծ էին, ինչ լավ է, երբ քաղաքապետը առաջին հերթին քեզ նման քաղաքացի է։

Պարոն Խուդաթյանը շատ մեծ բարեկարգումներ է անցկացնում քաղաքում, և Արմավիրը իրոք շատ է փոխվել։ Մեր քաղաքում արդեն  Yandex տաքսի կա, նոր այգում ծառեր են տնկում, նոր լուսացույցեր են տեղադրել, քաղաքում աղբամաններ են ավելացրել, և հաճախ ջրցան մեքենան մաքրում է փողոցները։

Ասածս ի՞նչ է, իմ բողոքավոր համերկրացի:

Վերջերս լսում եմ, որ գոհ չես փոփոխություններից, բայց եթե ես` 17 տարեկան պատանիս, ակնհայտ զգում եմ փոփոխությունները, վերաբերմունքը և սիրում եմ քաղաքապետիս, դու  պարտավոր ես։

Արի միասին հիշենք մեր համառ պայքարը, ու շարունակենք ավելի ուժգին թափով պայքարել, մինչ կհասնենք իմ, քո, քաղաքապետի, վարչապետի, նախագահի երազած ՀԱՅԱՍՏԱՆԻՆ։

Ժամը գիշերվա հինգն է, իսկ ես շուռումուռ եմ գալիս անկողնում ու լսում մահճակալիս` դիվային քրքիջ հիշեցնող ճռռոցները:

Ժամը գիշերվա հինգն է, ու ես առանց շունչ քաշելու ստեղներ եմ սեղմում (նյութ եմ գրում, էլի), որովհետև նյութ չեմ գրել այնքան տարի, որքան գրել եմ, որովհետև չեմ քնել այնտեղ, որտեղ կուզեի, իսկ հարցին ավելի իրատեսական նայելով` ուղղակի անքնություն է սկսել արդեն տասը օր:

Ոնց որ աշխարհում ամեն ինչ, էդպես էլ անքնությունն իր լավ կողմերն ունի: Որովհետև մութ սենյակում, որ քիչ-քիչ լուսանում է, նայում ես աշխարհից աշխարհ ճանապարհորդող մարդկանց ու հասկանում, թե որտեղ է կյանքի միակ հաճույքը: Իսկ ես էդպես էլ չեմ մեծանում, որ ինքս ու մենակ նստեմ ինքնաթիռ ու հասնեմ երազանքներիս երկրներին: Կամ մեծանում եմ, բայց չափից մի փոքր (իրականում մի փոքր չէ, շատ) դանդաղ: Երազանքներն էնքան արագ են վազում, ու ես չեմ հասնում իրենց հետևից: Ես միշտ ամեն ինչ ուզում եմ ու ուզածիս կեսին էլ չեմ հասնում: Ասելիքս շատ շատ է, բայց բառերը միշտ չեն հերիքում բացատրելու համար:

Ուզում եմ արագահոս գետեր նետվեմ ու հոսանքին հակառակ լողամ, ուզում եմ 3000 մետրից ներքև թռչել ու ընկնելու փոխարեն վերև բարձրանալ: Ուզում եմ գիշերները քնել կարողանալ:

Ու ես արդեն հանգիստ նստած եմ անկողնում, որովհետև առաջին անգամ բառերը ինչ-որ տեղ հերիքել են, ու երևի արդեն կամաց-կամաց կքնեմ: