Մշակույթ խորագրի արխիվներ

Երբ սերերը տարբեր են լինում

Լուսանկարը՝ Լիդա Արմենակյանի

Լուսանկարը՝ Լիդա Արմենակյանի

Ինձ հավանաբար հիշում ես: Ամեն դեպքում, ես էդպես եմ ցանկանում ու մեծ հույսեր ունեմ, որ էդպես էլ կա: Ես ուզում եմ քեզ մի հարց տալ: Չէ որ մենք արդեն մտերիմներ ենք, գուցե նաև հարազատներ: Քո կյանքում կա՞ որևէ երևույթ, որին «սեր» անունն ես տվել և միաժամանակ վախենում ես այն «սեր» կոչել: Չկա՞: Եթե կա, հրաշալի բան է, եթե ոչ… Եթե ոչ, ուրեմն, լսիր իմ պատմությունը: Բայց եթե քեզ հետաքրքրում է, թե քանի տարեկան է իմ ընկերը, որքան է վաստակում նրա հայրը և եթե քեզ պետք է իմանալ, թե քանի հազար ֆրանկ արժեցող տուն եմ տեսել, ապա կարող ես փակել այս պատուհանը և չշարունակել կարդալը: Վստահեցնում եմ` ոչինչ դուր չի գա: Իսկ եթե կհետաքրքրի՝ արդյո՞ք ընկերս թիթեռների հավաքածու ունի, թե ոչ, ապա սա համարիր նամակ` իմ տիեզերքից քո տիեզերք:

Լուսանկարը՝ Լիդա Արմենակյանի

Լուսանկարը՝ Լիդա Արմենակյանի

Գիտե՞ս սերերը տարբեր են լինում:
Այ, օրինակ, երբ վարդ տեսնելիս մտածում ես, որ…
-Վայ, սա իմ Փոքրիկ Իշխանի վարդն է, որ միակն է իր տեսակի մեջ:
…Որ աշխատանքը չի կարելի հետաձգել, երբ խոսքը վերաբերում է բաոբաբներին…
Երբ քո ամենասիրելի կենդանին կամ գոնե սիրելիներից մեկը աղվեսն է:
…Որ խոսքերը խանգարում են իրար լավ հասկանալուն:
Տխուր լինելիս մայրամուտին ես նայում, հետո հասկանում, որ եթե հնարավոր լիներ, հենց 43 անգամ կնայեիր` ինչպես է արևը մայր մտնում:
…Ու որ ինչքան էլ լպրծուն թվան սողունները, դու իրենց չես ատի, դեռ մի բան էլ կսիրես… Օձերին, որ հաստատ:
Գլխարկի նմանվող պատկեր տեսնելիս էլ առաջինը կմտածես, որ փիղ մարսող վիշապօձ է, արկղ տեսնելիս կմտածես, որ քո ուզած գառնուկը դրա մեջ է:
…Որ աստղերը քոնն են, քանի որ քեզնից առաջ ոչ ոք չի մտածել դրանք ձեռք բերելու մասին:
Երբ հավատում ես, որ ինչ-որ մոլորակի վրա օրը մեկ րոպե է տևում:
…Ու եթե երբևէ քեզ էլ է հետաքրքրել, թե աստղերն ինչու են փայլում, հիմա դրա պատասխանը գիտես:
…Որ հավիտյան պատասխանատու ես նրա համար, ում ընտելացրել ես:

Լուսանկարը՝ Լիդա Արմենակյանի

Լուսանկարը՝ Լիդա Արմենակյանի

Էքզյուպերիի այս գիրքը իմ կյանքի ուղեկիցն է արդեն յոթ տարի: 2010 թվականն էր, երբ ուսուցչուհիս մտավ դասարան և առաջարկեց «Փոքրիկ Իշխանը» գրքի մասին բաց դաս անել: Հենց նույն ժամանակ էլ մեզ ծանոթացրեց գրքին: Հիշում եմ` դասարանում գրքի մի երկու-երեք օրինակ կար, իսկ համակարգիչ բոլորս չէ, որ ունեինք մեր տներում այդ ոչ հեռավոր 2010 թվականին: Գիրքը մեկ գիշերում կարդացի: Կարդալ բառը հարմար չեմ համարում օգտագործելու համար: Ես այդ գիրքը մի գիշերում ոչ թե կարդացել, այլ ապրել էի: Դա իմ ու Փոքրիկ Իշխանի առաջին հանդիպումն էր, բայց ինքն էլ գիտեր, որ վերջինը չէ: Ամեն տարի, երբ ծնունդովս մեծանում էի, գիրքն անպայման նորից կարդում էի: Ու ամեն անգամ տարբեր կերպ էի ընկալում Իշխանին ու իր մոլորակի բնակիչներին: Տարիների հետ ավելի շատ էի սիրում B612 աստղակերպը, ավելի լավ էի հասկանում աղվեսին և, այնուամենայնիվ, ոչ մի կերպ չէի կարողանում հասկանալ այդ մեծահասակներին, ովքեր չգիտեին, թե ինչու պետք է իրենց վախեցներ «գլխարկը»: Չէի հասկանում այն մեծահասակներին, ովքեր սիրում են թվեր: Գիտե՞ս` մինչև հիմա էլ չեմ հասկանում:

Լուսանկարը՝ Լիդա Արմենակյանի

Լուսանկարը՝ Լիդա Արմենակյանի

Եթե ինձ ճանաչում ես, ուրեմն անպայման գիտես, որ աշխարհում իմ ամենասիրելի գիրքը «Փոքրիկ Իշխանն» է, որի մոտ պատրաստ եմ վերադառնալ հարյուր հազարավոր անգամներ (եթե դեռ չեմ արել այդպես): Իսկ եթե իմ մտերիմ ընկերն ես, ապա գիտես նաև այն մասին, որ ինձ պետք չէ հարցնել.
-Այս տուփի մեջ, ախր, ո՞նց կարող է գառնուկ լինել:

Լուսանկարը՝ Լիդա Արմենակյանի

Լուսանկարը՝ Լիդա Արմենակյանի

Եթե ասածներիցս գլուխ չես հանում, կարծում եմ, որ գիրքը կարդալու ճիշտ ժամանակն է: Էլ պետք չէ համբերել: Անպայման կարդա: Իսկ եթե մի անգամ կարդալով քեզ ոչինչ չտա, հավատա ինձ, դու այն դեռ չես հասկացել (մի անգամ էլ կարդա, հաստատ չես ափսոսա): Խորհուրդ կտամ մուլտֆիլմն էլ նայել: Մի ուրիշ աշխարհ է քեզ տեղափոխում, կտրում տանում է իրականությունից, որտեղ ապրում ես ու որտեղ գուցե դեռ չես գտել քո աղվեսին ու չգիտես, թե ինչ գլխացավանք են բաոբաբները:

Sose Zaqaryan

Պարզապես ճանապարհին

Սովորական  օրերից էր: Գնացել էի համալսարան և առաջարկ ստացա մասնակցել «Երգ-երգոց» հաղորդման նկարահանումներին։ Իհարկե, չմերժեցի։ Ամեն ինչ շատ լավ ու հաճելի անցավ։ Վերջացնելուց հետո մենք քայլում էինք, հանկարծ մի  մեքենա կանգ առավ․

-Երեխե՛ք, ո՞ւր եք գնում, եկե՛ք՝ տանեմ։

Դե ով լիներ, որ ուրախությամբ չհամաձայներ, երբ առաջարկողը ոչ ավել, ոչ պակաս  Սասուն Պասկևիչյանն էր։ Մենք շատ էինք, բայց բոլորս տեղավորվեցինք և սկսեցինք զրուցել․

-Համալսարանի կողմից երկու աղջիկ էին իջնում, կանգնեցրեցին մեքենան, իրենց թվաց տաքսի է,  հետո տեսան, որ տաքսի չի, ասացի․ «Եկեք, եկեք, երեխեք, ո՞ւր եք գնում»: Բա՝ Վարդաշեն: «Կակռազ իմ ճանապարհի վրա է»։ Երկու աղջիկ էին, որոնցից մեկը հիմա իմ կինն է։

Քանի որ հաղորդումը նվիրված էր Ռուբեն Մաթևոսյանին, և ինքը մեզ տեսել էր այնտեղ, սկսեց խոսել:

-Ռուբիկը վեց երգ է երգել իմ երգերից․ երեքը Չարենցի տաղերից է, մեկը՝ Սիլվա Կապուտիկյանի, երկուսն էլ իմ գրած բառերով է։ Ռուբենի նման երգիչ չկա,- ասաց նա և մեզ տվեց իր այցեքարտը։ Այնտեղ գրված էր, որ լրագրող է: Մենք ասացինք, որ մենք էլ ենք սովորում ժուռնալիստիկայի ֆակուլտետում, և մեզ հետաքրքիր է, թե ինքը ինչ գործունեություն է ծավալել այդ  ոլորտում։

-Ես 1997 թվականին տուրիստ էի եկել և համալսարանում ժուռնալիստիկայի բաժնի երեխաներին նկարել եմ ու հաղարդում եմ պատրաստել։ Ես ունեի իմ հեռուստաժամը Լոս Անջելեսում։ Այն ժամանակ ձեր  դեկանը ինձ շատ սիրելի Գառնիկ Անանյանն էր։ Ես Լոս Անջելեսում քսանչորս տարի եմ ապրել և ամբողջ ժամանակ եղել եմ մամուլի ասպարեզում։ Սկզբից թերթերում էի, հետո խմբագրի տեղակալ էի։  1988 թվականի երկրաշարժից հետո ես որոշեցի հիմնադրել հեռուստաժամը, բայց կյանքում ոչ կամերա էի բռնել, ոչ էլ մոնտաժ անել գիտեի։ Հետո սովորեցի։ Մինչ հայրենիք վերադառնալս այդ հեռուստաժամը գոյություն ուներ։ Երեխեք ի՞նչ տարբերություն ոգու և հոգու միջև: Երբևէ մտածե՞լ եք։ Հոգին բոլոր կենդանիների մեջ կա, իսկ ոգին լրիվ ուրիշ բան է։ Եթե դուք կարդաք կամ ուսումնասիրեք Կտակարանը, այնտեղ  այդ մասին  կա։ Մուսան ինքը ոգի է (կարողանո՞ւմ եմ միտքս բացատրել), որովհետև շատերին ասում եմ՝ մուսան ի՞նչ ա, կարո՞ղ է «մարշրուտնի տաքսի է՝ եկավ ու գնաց։ Մուսան ոգի է։ Հիմա դուք լրագրողներ եք, չէ՞, դա շատ բարդ մասնագիտություն է: Ես դժգոհ եմ ներկայիս լրագրողներից, բայց ներողամտորոն եմ  դժգոհ, որովհետև ես չգիտեմ որևէ լրագրողի, որ ինչ ուզենա՝  թույլ տան ասի։ Այ, այդպիսի մեծ, շատ մեծ լրագրող էր Արմեն Հովհաննիսյանը,  ով մեր ռադիոյի և հեռուստատեսության երաժշտական հաղորդումների գլխավոր խմբագիրն էր և դասախոսում էր նաև մանկավարժականի  ժուռնալիստիկայի ֆակուլտետում: Նա ինչ  ուզում էր՝ ասում էր։  Ներկայիս լրագրողները չեն կարողանում ասել, որովհետև կհանեն գործից, և վերջ։ Ես  քսանհինգ տարի է, երբևէ չեմ ասել «Անկախ Հայաստան»։ Ի՞նչ անկախություն: Անկախություն հռչակվել է, բայց անկախ չենք ի ողբերգություն մեզ, որովհետև մեզ չեն թողնի, որ անկախ լինենք։

Ուրեմն 1988 թվականի  հուլիս ամսին Լոս Անջելեսում ես հանդիպեցի  Համո Սահյանի, Վահագն Դավթյանի և Սիլվա Յուզբաշյանի հետ: Երեք ժամանոց հարցազրույց վարեցի Համո Սահյանի հետ, որը տպագրվել է Լոս Անջելեսի «Ասպարեզ» թերթում: Հարցրեցի․ «Ի՞նչ կարծիքի եք ակնկալվող անկախության մասին»:

«Ի՞նչ անկախություն, մեզ ո՞վ թույլ կտա, որ մենք անկախանանք: Մեր անկախությունը կլիներ նրա մեջ, որ թողնեին գոնե մեր մշակույթը զարգացնենք, մեր ուզած գործարանը կառուցենք»։

Հետո անմիջապես փոխեց խոսքը։

- Ի՞նչ է կոչվում լավ երգ։ Ինչպե՞ս եք հասկանում։ Հիմա ասենք՝ մեկը զարգացած դոկտոր է, իսկ մյուսը քառասուն տարի պանիր է վաճառել: Նրանը իմ «Ախպերս, ջան, ջան, ջան» երգն է։ Հիմա նա ասում է՝ դա է  լավը, իսկ պրոֆեսորը ասում է Սայաթ-Նովան։ Ուրեմն լավ երգի գլխավոր նախապայմանը երաժշտության և բառերի համահունչ լինելն է: Այսինքն, երգի մեջ պետք է երաժշտությամբ արտահայտես բանաստեղծության ասելիքը,  ընդ որում, ես շեշտում եմ բանաստեղծության ասելիքը,  ոչ թե բառակույտը։ Այսօր հայ երգեր գրողները շատ անգամ չեն հասկանում ինչ են գրում։

Ես մեկնել եմ Ամերիկա 1980 թվականին և վերադարձել եմ 2004 թվին, բայց այդ ընթացքում մի 30 անգամ գնացել-եկել եմ: Դա չէ խնդիրը: Այն տարիներին երգի ձայնագրությունը ընթացք ուներ․ այսինքն, երգիչը սովորում էր, այնուհետև գործիքավորում, փորձեր, ձայնագրություն և այլն: Այն ժամանակ ամեն ինչ պետական էր, իսկ հիմա ես, և ոչ միայն ես, յուրաքանչյուր երգահան կամ կոմպոզիտոր շանս չունի երգ ձայնագրելու: Ես հենց հիմա առնվազն մի վաթսուն  երգ ունեմ ավարտած, որ չեմ կարողանում ձայնագրել։ Պատճառը փողն է։ Օրինակ, մի երգ կա, որ շուրջ քառասուն տարի առաջ եմ գրել, գրել չէ, ստեղծել (գրել բառը չեմ սիրում), և չեմ կարողանում ձայնագրել։

Սասուն Պասկևիչյանը  պատմեց մեզ, որ նախկինում  ակորդեոն  է նվագել, հիմա էլ դաշնամուր է նվագում, բայց չունի ոչ մի երաժշտական կրթություն, չգիտի ոչ մի նոտա։ Մեր այն հարցին, թե որն է իր ամենասիրած ստեղծագործությունը, ասաց․

-Ստեղծագործությունները երեխաների են նման: Ոնց որ մարդիկ իրենց  բոլոր երեխաներին են սիրում, այնպես էլ ես՝ իմ ստեղծագործությունները։ Նայած ինչ, նայած ոնց, տարբեր բաներ կան էլի․․․

Հետո ավելացրեց, որ Աշտարակում ստեղծել է «Վերնատուն 2»-ը, որի նպատակն էր՝ միավորել արվեստագետներին։

Արդեն մեր կանգառն էր, զրույցը վերջացավ, մենք հրաժեշտ տվեցինք անվանի երգահանին: Իջանք մեքենայից, իրար նայեցինք. Ահա և քեզ մի մեծ ու կարևոր դաս, որ տեղի ունեցավ ոչ թե լսարանում, այլ ավտոմեքենայի մեջ, պարզապես ճանապարհին:

Ani Ghulinyan

Մի պատառիկ իմ գյուղի խոհանոցից

Կոնչոլ

Մեր գյուղում նախորդ դարում օգտագործված առավել գործածական ճաշատեսակներից է:
Պատրաստելու համար սոխով սոուսի վրա լցնում են սառը ջուր, թողնում, որ եռա: Եռալուց հետո վրան լցնում են միջին չափի կտրատած կարտոֆիլ: Ավելացնում են երկու ձու ու կանաչի: Ճաշատեսակի ամենակարևոր բաղադրիչը չորացած հացն է: Նախկինում դսեղեցիք հացը թխում էին փռան մեջ ու մեծ քանակությամբ: Իսկ վերջում մնացած չորացած հացից պատրաստում էին կոնչոլը: Այսօր էլ գյուղում որոշ մարդիկ պատրաստում են այն, բայց արդեն ոչ թե որպես հիմնական ճաշատեսակ, այլ որպես անցած-գնացած օրերի վերհուշ:

Դդմով ճաշ

Դդմով ճաշը չի կարելի շփոթել ղափամայի հետ, որը պատրաստում են թոնրում: Դդմով ճաշի համար եփում են մեկ բաժակ հատիկ լոբի, իսկ վրան ավելացնում կեղևահան արած ու մանր կտրտած դդումը: Եփելուց հետո՝ մատուցելիս, վրան ավելացնում են սոխեռած՝ համեմված կծու, կարմիր պղպեղով, վերջում էլ, ըստ ցանկության, քոնդար են լցնում: Դդմով ճաշը եղել է գյուղացու ամենօրյա կերակուրներից:

Հոնով մամուխով ճաշ

Այս կերակրատեսակի պատրաստումը հեշտ է ու արագ, դրա համար էլ նախկինում շատ է օգտագործվել: Հոնը լավ եփել են, մինչև փափկի: Փափկելուց հետո այն անց են կացրել փլավքամիչով՝  կորիզներից ու խոշոր կտորներից ազատվելու համար: Ըստ ճաշակի ավելացրել են նաև շաքարավազ: Կերել են հացով: Նույն ձևով պատրաստել են նաև մամուխով ճաշ:
Յուրահատուկ է եղել նաև հաց թխելու արարողությունը: Երբ դեռ չկային էլեկտրական վառարանները, մեր գյուղացիք հացը թխում էին փռան մեջ: Փուռ ունենում էին թաղում մեկ-երկու հոգի: Շաբաթվա մի օր հարսներով հավաքվում էին ու հերթով բոլորի հացերը թխում: Թոնիր չեն օգտագործել: Գյուղում թոնիր ունեցել է միայն Հովհաննես Թումանյանի ընտանիքը: Հացը թխելուց առաջ խմորը պահել են տարայի մեջ, սպասել, մինչև թթվի (այս գործողությունը փոխարինել է թթխմորին), իսկ թխելու ժամանակ գնդել են ու թաթախել ալյուրի մեջ:

Գաթա

Մեր գյուղի գաթան պատրաստել են խոզի հալեցրած ճարպով: Դրան ավելացրել են մածուն, շաքարավազ, աղ, ալյուր, և ձու: Խմորը շրջանաձև են արել, մեջտեղում դրել են խորիզը, որը պատրաստել են խոզի կամ կովի յուղից: Գաթա թխել են մեծ իրադարձությունների՝ հարսանիքների, Նոր տարվա ժամանակ: Բացի ավանդական կլոր գաթայից, պատրաստել են նաև փոքր շեղանկյունների տեսքով գաթա: Կլոր գաթայի մեջ դրել են մետաղադրամ: Նա, ում կընկներ մետաղադրամը, կունենար մեծ հաջողություններ: Հարսանիքների առիթով թխված գաթայի խորիզը ընդունված է եղել կովի յուղով պատրաստել: Դրան մեծ նշանակություն են տվել հարսանեկան արարողության ժամանակ: Գաթաները կապել են կարմիր ժապավենով ու պարացնելով տարել հարսի տուն:

Սյունիքի խաշիլը

Լուսանկարը՝ Ալբինա Հովսեփյանի

Լուսանկարը՝ Ալբինա Հովսեփյանի

Տատիկիս հետ նստած խոսում էինք մեր ավանդական ուտելիքներից, որոնք ավելի շատ մեզ մոտ՝ Սյունիքում են պատրաստում:

-Տա՛տ, դու ի՞նչ ուտելիք ես շատ սիրում։

-Ես խաշիլ եմ շատ սիրում։

-Տա՛տ, պատմիր էլի։ Ինչպե՞ս են պատրաստում խաշիլը։

-Չէ՛ բալա, պատմելով չի լինի, ավելի լավ է՝ արի, գնանք․հա՛մ սարքեմ, հա՛մ էլ՝ տե՛ս, թե ինչպես են պատրաստում:

Տատիկս վերցրեց ակնոցը, ընտրեց ամենալավ ու ամենամեծ ցորենները, ու մենք իջանք օջախի  կրակի մոտ: Տատս վառեց կրակը, ցորենը լցրեց թաջի վրա:

-Բա հիմա ի՞նչ պիտի լինի, տա՛տ։

-Հիմա ցորենն այնքան պիտի մնա կրակի վրա, որ գույնը փոխի, ստանա կարմիրին մոտ գույն:

Տատս խառնում էր ցորենը, իսկ ես ուշադիր նայում էի: Վերջապես ցորենը պատրաստ էր ու ստացել էր այն գույնը, որը պետք էր տատիս:

-Հիմա ցորենը լցնում ենք արկանի (երկանքի) մեջ, աղում այնքան, որ դառնա, մեր լեզվով ասած, փոխինձը,- ասում է տատս ու շարունակում աղալ ցորենը:

Արդեն պատրաստ է նաև ցորենը։ Բարձրանում ենք տուն, ու մնացած գործը տատս վստահում է ինձ: Փոխինձը՝ աղացած ցորենը, լցնում եմ կաթսայի մեջ ու խառնում, բայց այնպես պիտի խառնեմ, որ տակը չկպչի: Չգիտեմ՝ ինչպես, բայց ես ստանում եմ այն զանգվածը, որ պետք էր տատիկիս: Վերջում ավելացնում ենք՝ յուղ ու թան և ասում.

-Լոր գյուղի խաշիլից համեղ բան չկա․․․

«Բացի նկարչությունից ինձ ոչ մի բան չի հետաքրքրում»։

Օրերս այցելեցի նկարիչ Լևուշ Հակոբյանի արվեստանոց, ով իր հետևում թողել է ստեղծագործական ու մանկավարժական մեծ գործունեություն։ Արվեստանոցում տիրում էր հաճելի, ստեղծագործական մթնոլորտ։ Լսվում էր հաճելի երաժշտություն, որն էլ երևի այնտեղ ծնվող արվեստի գործերի գեղեցության ու յուրօրինակության գաղտնիքն է։ Կային բազմաթիվ երիտասարդներ, ում հետ էլ իր բազմամյա փորձով կիսվում էր նկարիչը։ Մի հետաքրքիր բան ևս նկատեցի։ Երբ խնդրեցի նկարչին ցույց տալ իր նկարները, արվեստանոցում միայն գտնվեցին իր առաջին աշխատանքները և նրանք, որոնք իր կյանքում նշանակալի դեր խաղացել։ Ստորև ներկայացնում եմ մի փոքրիկ հատված մեր զրույցից։

Լուսանկարը՝ Մարեիտա Բաղդասարյանի

Լուսանկարը՝ Մարեիտա Բաղդասարյանի

-Մի փոքր կպատմե՞ք Ձեր մասին

-Ծնվել եմ Սպիտակում, սովորել եմ Սպիտակում, գնացել, վարժապետ եմ դառել Երևանում։ Հետո էստեղ վարժապետություն եմ արել։

-Ինչպե՞ս որոշեցիք, կամ ո՞վ հորդորեց Ձեզ վերցնել մատիտն ու նկարել։

-Դա ներսից ա եղել։ Ինքս ինձ։ Ոչ մեկը բացարձակ չի ուղղորդել։ Սիրել եմ, արել եմ, ու տենց էլ շարունակվել ա։

Լուսանկարը՝ Մարեիտա Բաղդասարյանի

Լուսանկարը՝ Մարեիտա Բաղդասարյանի

-Իսկ ո՞ր տարիքից եք նկարել։

-Հինգերորդ դասարանից։ Տասներկու տարեկան էի։

-Ձեր առաջին նկարը հիշո՞ւմ եք։

-Հա՜։ Մի հատ կարմիր խնձոր էր, մեկ էլ նեռժավկից դանակ։ Էդ դանակը հիմա էլ կա, պալիտրա եմ շինել։

-Նկարչության ո՞ր ճյուղն եք նախընտրում։

-Բոլոր։

Լուսանկարը՝ Մարեիտա Բաղդասարյանի

Լուսանկարը՝ Մարեիտա Բաղդասարյանի

-Իսկ ովքե՞ր են Ձեր սիրած նկարիչները։

-Մարտիրոս Սարյան, Երվանդ Քոչար։ Իբր նրա պեսը կա՞ էլ։

-Գիտեմ նաև, որ դասավանդում եք։ Ի՞նչ եք կարծում, երիտասարդների մեջ կա՞ն շնորհալիներ, որոնց մեծ ապագա է սպասվում։

-Իհարկե, կան։ Բայց ամեն ինչ կախված է իրենց աշխատասիրությունից ու տաղանդից։ Սերունդը լավն ա։

-Այսինքն, աշխատասիրությունը ևս կարևո՞ր է։

-Առանց դրա՝ ի՞նչ։ Շատ չնկարես՝ չես կարա, շատ չնվագես՝ չես կարա։ Աշխատասիրությունն ամեն տեղ ա կարևոր։ Ո՞նց կարա շատ չնվագի ու դառնա հանճարեղ։ Դա անհնար ա։ Ինչքան էլ ուզըմ ա ներսից լինի, պիտի կատարելագործվի, վարպետանա։ Առանց դրա չի լինի։

-Ինչպե՞ս եք գնահատում գեղարվեստի դպրոցների աշխատանքը։

-Դա կախված է մարդկանց աշխատանքից։ Դա անհատի անհատական մոտեցում ա։

Լուսանկարը՝ Մարեիտա Բաղդասարյանի

Լուսանկարը՝ Մարեիտա Բաղդասարյանի

-Եթե նկարիչ չլինեիք, ի՞նչ մասնագիտություն կընտրեիք։

-Կարող ա լինեի մարշրուտկու շոֆեր (կատակում է)։ Բացի նկարչությունից ինձ ոչ մի բան չի հետաքրքրում։ Մարդն ինչ լավ ա զգում, էն էլ պիտի դառնա։ Մենակ վարպետությունն են ձեռք բերըմ, մնացածը զգալու վրա ա։ Եթե զգալը չեղավ, սաղ սուտ ա… Կույրն էլ ա նկարըմ ու նա զգալով ա նկարըմ, ի՞նչ մնաց առողջ մարդը տեսնի, չզգա ու գործ անի։

-Ի՞նչ խորհուրդ կտաք սկսնակ նկարիչներին։

-Աշխատանք։ Միայն աշխատանք։ Թող թուղթ սևացնեն։ Ու կաղապարների մեջ չմտնեն։ Արվեստը սահմաններ չունի։ Մեկն ուրիշ ձև ա ընկալում էդ գույնը, ծավալն ու ձևը, մեկն՝ ուրիշ։ Թող ազատ ստեղծագործեն։ Արվեստում ճիշտ ու սխալ չկա։ Չի կարելի համեմատել ու առավել ևս քննադատել։

-Ո՞րն է Ձեր սիրած գույնը։

-Կապույտը, բաց երկնագույնը, բայց սկզբից սպիտակն էր։

-Օրվա մեծ մասը անցկացնում եք այստեղ՝ արվեստանոցում ու նաև այստեղ եք շփվում Ձեր աշակերտների հետ։ Ի՞նչ հետաքրքիր դեպքեր եք հիշում։

-Էստեղ ծնունդ ենք անում, կատակում, դաս ենք անում, նկարում։ Մենակ ասում եմ շատ հումոր արեք: Արվեստագետը պետք ա հումորով լինի, պայծառ լինի։ Եթե արվեստագետը հումոր ու պայծառություն չունենա, իր արած գործերը կդառնան Պիկասոյի վերջին գործերի պես սև ու մութ։ Բայց էս պահին մեկը հիշեցի։ Մի անգամ մի լրագրող էր եկել, սուր քաղաքական հարցեր տվեց, ես դրանից ջղայնացա։ Մի կատու ունեի, եկավ թռավ ուսիս, սրանք վախեցան՝ բա էս ի՞նչ գազան ա։ Ես էլ ասի՝ գազանը դուք եք, որ ով ինչ ասում ա, կրկնում եք։ Արվեստագետին չի կարելի խառնել քաղաքականությանը։

Լուսանկարը՝ Մարեիտա Բաղդասարյանի

Լուսանկարը՝ Մարեիտա Բաղդասարյանի

-Այսինքն, մտածում եք, որ մտավորականը պետք է քաղաքականությունից հեռո՞ւ մնա։

-Կա մտավորական, որ քամելեոնի պես մենակ բարձր խավի երգն ա երգում քծնելու համար։ Այ մտավորական, դու քո գործն արա, քո ինչի՞ն ա պետք փառք ու եսիմ ինչեր։ Էն մարդն, ով ձգտեց փառքի, պաշտոնի ու աթոռի, նույնիսկ բարև մի տուր։ Դրանցից հեռու։

Լևուշ Հակոբյանը շատ հետաքրքիր մարդ է և նույնքան էլ հետաքրքիր նկարիչ։ Իսկ մի անգամ նրա արվեստանոց գնալով, ցանկանում ես նորից վերադառնալ։

Առաջին քայլեր

Հարցազրույցը վերցրել եմ ընկերուհուցս` Միլենա Կարապետյանից, ով ցանկանում է դառնալ երգչուհի և արդեն շատ հաջողություններ ունի այդ ասպարեզում:

-Ինչպե՞ս ստացվեց, որ ընտրեցիր երաժշտությունը:

-Կարելի է ասել, ծնվածս օրվանից երգում եմ (ծիծաղում է), և երբ առաջին անգամ, 3 տարեկանում, տեսահոլովակ տեսա, շատ տպավորված էի և ամբողջ օրը երգում էի այդ երգը: Մայրիկս էլ նկատել էր դա, և քանի որ մայրիկս ունի երաժշտական կրթություն, նրա որոշմամբ ես 6 տարեկանից սկսեցի հաճախել Արմեն Դիվանյանի անվան «Արևիկ» մանկապատանեկան անսամբլ: Այդ ժամանակվանից ես այս ոլորտում եմ, և այն ինձ շատ հոգեհարազատ է:

-Ինչ-որ ուսումնական հաստատություն հաճախել կամ հաճախո՞ւմ ես:

-Ինչպես նշեցի, 6 տարեկանից հաճախել եմ «Արևիկ», որը հետագայում անվանափոխվեց «Արևներ», իսկ անցյալ տարի ավարտել եմ Գևորգ Բուդաղյանի անվան երաժշտական դպրոցը:

-Կպատմե՞ս քո առաջին ելույթի մասին: Երբ և որտեղ է կայացել:

-Առաջին ելույթս կայացել է 2009 թվականին, երբ ես 9 տարեկան էի և հաճախում էի «Արևներ» անսամբլ: Մասնակցում էի «Արևների» ամենամյա 9-րդ մրցույթ-փառատոնին:

-Իսկ ի՞նչ երգ էիր կատարում:

-Կատարում էի Լիլիթ Նավասարդյանի հեղինակած «Գարուն» երգը: Այն ինձ շատ հոգեհարազատ է դարձել և բերել է բազմաթիվ հաջողություններ:

-Մոտակա ժամանակներում որևէ ելույթ ունե՞ս:

-Այո, հունվար ամսվա վերջին Երևանի համերգասրահներից մեկում կայանալիք համերգին հանդես գալու առաջարկ եմ ստացել: Համերգը կայանալուց հետո կլուսաբանվի:

-Հիմա դու սովորում ես 11-րդ դասարանում: Ի՞նչ ես պլանավորում անել դպրոցն ավարտելուց հետո:

-Ես ինձ այլ ոլորտում չեմ պատկերացնում, այդ իսկ պատճառով մտադրություն ունեմ ընդունվել Ջազ քոլեջ կամ էլ Երևանի պետական երաժշտական կոնսերվատորիա:

-Բարձրագույն կրթություն ստանալուց հետո որտե՞ղ ես ցանկանում հանդես գալ:

-Իհարկե, սկզբում հայաստանյան բեմերում ելույթ կունենամ, սակայն կցանկանամ արտասահմանյան հանդիսատեսին էլ ներկայանալ:

-Եթե երբևէ առաջարկ ստանաս որևէ խմբից՝ այնտեղ հանդես գալու, կընդունե՞ս առաջարկը, թե՞ նախընտրում ես մեներգչուհի լինել:

-Ես կարծում եմ, որ լավ ձայն ունեցող երգչուհին կարիք չունի խմբում հանդես գալու, ինչքան էլ որ խումբը անվանի լինի, և քանի որ ես ինձ համարում եմ լավ երգչուհի, կնախընտրեմ մեներգչուհի լինել:

-Ի՞նչ ոճում ես նախընտրում հանդես գալ:

-Փոփ-էստրադա:

-Հեղինակային ստեղծագործություններ ունե՞ս:

-Փոքր հասակում գրել եմ երգեր, բանաստեղծություններ, սակայն հիմա` ոչ:

-Որևէ անհաջողություն եղե՞լ է ճանապարհիդ, որը խանգարել է առաջ շարժվել:

-Խանգարող հանգամանքներ, որպես այդպիսին, դեռ չեն եղել, սակայն եթե լինեն, ինձ չեն խանգարի հասնել իմ նպատակին:

-Ձայնագրած երգեր ունե՞ս:

-Ունեմ երկու անհատական ձայնագրած երգ` «Գարուն» և «Երևան», նաև ձայնագրվել եմ խմբակային երգերում Գևորգ Բուդաղյանի անվան դպրոցում սովորելուս տարիներին:

-Կպատմե՞ս առաջին ձայնագրված երգի մասին:

-Առաջին ձայնագրած երգս հենց «Գարունն» է, շատ լարված էի այդ ժամանակ: Երբ մտա ձայնագրման ստուդիա, միանգամից դրեցի ականջակալները, կանգնեցի բարձրախոսի դիմաց և, երաժշտությունը միացնելուն պես, սկսեցի ինքնամոռաց երգել: Երաժշտությունը ավարտվելուց հետո ինձ զգում էի մեծ բեմում: Այդ օրը երբեք չեմ մոռանա. այն տպավորվել է որպես ամենավառ և պայծառ օրերից մեկը:

Ամեն ինչ լավ կլինի

Հարցազրույց 12-րդ դասարանի աշակերտ Շիրազ Կիրակոսյանի հետ:

Լուսանկարը` Սոնա Մխիթարյանի

Լուսանկարը` Սոնա Մխիթարյանի

-Որպես ապագա շրջանավարտ ի՞նչ մտավախություններ կամ հուզող հարցեր ունես:

-Ես ուսուցիչների խորհրդով քննություններս տեղափոխեցի մայիս ամիս, բայց փոշմանել եմ, որովհետև դեկտեմբերին անցկացված քննություններին մարզից ստուգողներ չկային, իսկ մայիսին հնարավոր է գան: Ինձ ասում էին՝ մյուս կիսամյակ կնստես դասի, մի բան կսովորես, կգրես: Բայց եթե ես այս 12 տարիների ընթացքում չեմ սովորել, ու ցանկություն չի էլ առաջացել սովորելու, ինչպե՞ս կսովորեմ մի քանի ամիսների ընթացքում:

-Իսկ ի՞նչ ես կարծում, մայիս ամսի պարտադիր 3 քննությունները կարո՞ղ ես հանձնել:

-Դե, պիտի արտագրեմ, բայց ումից՝ չգիտեմ: Բոլոր լավ սովորողները արդեն հանձնել են:

-Ինչպես հասկացա, չես սիրում սովորել: Իսկ որևէ հոբբի կամ նախասիրություն ունե՞ս:

-Արդեն 2 տարի է գնում եմ նկարչության ու շատ եմ սիրում նկարել: Դաս չեմ սիրում անել, հոգնում եմ, իսկ նկարելով հանգստանում եմ, ոչ թե հոգնում: Ես փոքր ժամանակ միշտ նկարում էի ու մայրս տեսնելով, որ սեր ունեմ, ուզում էր գնամ սովորելու այդ ուղղությամբ: Ցերեկը այդքան ժամանակ չի լինում նկարելու համար, դրա համար գիշերն եմ միշտ նկարում: Մայրս գալիս, լույսը անջատում է, ես էլ նորից միացնում ու շարունակում եմ: Իմ ուսուցիչը միշտ ինձ ասում է, որ երբ հավեսով չեմ նկարում, դադարեցնեմ, թե չէ կհիասթափվեմ: Ես հենց այդպես էլ անում եմ: Քանի որ հայրս վատառողջ է, ու իրեն օգնելու շատ բաներ եմ ունենում, դրա համար չեմ հարմարեցնում նկարել: Հայրս միշտ ասում է, որ չհիասթափվեմ:

-Ունե՞ս երազանքներ:

-Ես իմ կյանքը առանց նկարչության չեմ պատկերացնում, հետևաբար իմ երազանքները կապված են նկարչության հետ: Երազում եմ իմ արվեստի տունը ունենալ ու շատ աշակերտներ: Ուզում եմ, որ իմ աշակերտները ինձ հպարտանալու առիթ տան, ինչպես որ մենք՝ մեր ուսուցչին: Սոն ջան, հույս ունեմ, որ կընդունվեմ, ուղղակի վարձավճարի հարցն է:

Լուսանկարը` Սոնա Մխիթարյանի

Լուսանկարը` Սոնա Մխիթարյանի

-Կա՞ այնպիսի հարց, որը քեզ միշտ մտահոգում է ու տխրություն է պատճառում:

-Հա: Ես ժամանակին արել եմ մի սխալ, չգիտակցելով, որ ինձ մտերիմ ընկեր ձևացողները ինձ վատ դրության մեջ կդնեն ու կծիծաղեն վրաս: Ես չէի մտածել հետևանքների մասին: Ես հիմա ամենաշատը ընկերության կարիք ունեմ: Գիտե՞ս, Սոն, որ ընկեր կոչվածներս երբ ինձ դիմում էին, միշտ փորձում էի օգնել, բայց իրենք… Շատերն են ասում՝ ընկերությունը սուտ է, հա, ես էլ էի էդպես մտածում, բայց դու ինձ հակառակը համոզեցիր, Սոն՝ դժվար պահերին կողքս մնալով: Առաջ, որ ընկերներս բարև էին տալիս, սովորական էր, իսկ հիմա թանկարժեք է դարձել էդ մի սովորական «բարև»-ը:

-Ամենաշատը ի՞նչ կցանկանայիր, որ կատարվեր քեզ հետ:

-Եթե հայրս բուժվի, ամեն ինչ լավ կլինի:

Պարը և Լուսինեն

Լուսինե Եսայանը իր ընդունակություններով երբեք չի պարծենում, այլ դրանք փորձում է թաքցնել: Նա ընդամենը 15 տարեկան է, ապրում է Գեղարքունիքի մարզի Գագարին ավանում:

-Ինչպե՞ս որոշեցիր հաճախել պարի:

-Պարն իմ նախասիրություններից մեկն է և այն ինձ մեծ բավականություն է պատճառում: Դպրոցում հայտարարությունը լսելուց հետո անմիջապես վազեցի տուն և լուրը հայտնեցի մայրիկիս: Մենք շտապեցինք երաժշտական դպրոց, որտեղ և տեղի էր ունենում ընդունելությունը:

-Քանի՞ տարի է, ինչ հաճախում ես պարի:

-Պարի հաճախում եմ արդեն 5 տարի:

-Ինչպիսի՞ հաջողությունների ես հասել այդ տարիների ընթացքում:

-Ամենամեծ հաջողությունն ինձ համար այն շրջապատն էր, որ ես ձեռք բերեցի։ Նաև հասկացա, թե ինչ է իսկական ընկերությունը: Եվ հետո մեր խումբը ճանաչում ստացավ տարածաշրջանում, և մենք հանդիսանում ենք լուրջ մրցակից շատ այլ խմբերի համար:

-Ի՞նչ պարեր եք սովորել: Կներկայացնե՞ս դրանցից մի քանիսը:

-Մենք սովորել ենք «Յարխուշտա», «Բերդ», «Ղարաբաղի եղնիկ», «Փափուրի», «Ծաղկաձորի», Վալս, Վրացական, «Ադանա», «Արփա-Սևան», «Թամզարա», և բոլորն էլ փորձել ենք լավագույնս կատարել։ Չգիտեմ՝ ինչքանով ենք մենք մեզ արդարացրել, սակայն մեր ուսուցիչը երբեք չի դժգոհել և մեծ ոգևորություն է մեզ ներշնչել, ինչը նպաստում է արագ առաջ գնալ:

-Հաճախակի՞ ես մասնակցել համերգային շրջագայությունների:

-Դրանք հիմնականում տեղի էին ունենում Հայաստանում և մրցութային ձևաչափով: Գավառում տեղի ունեցած մրցույթին մասնակցեցինք, հաղթեցինք և հնարավորություն ստացանք մեկնել Վրաստան՝ Քոբուլեթի քաղաք, որտեղ տեղի ունեցավ միջազգային մրցույթ: Չնայած առանց ծնողների էինք մեկնել, ուշադրության պակաս չէինք զգում: Նա, ով ճանաչում է ուսուցչիս՝ կփաստի, որ մեր նկատմամբ շատ ուշադիր է և հոգատար:

-Արդյո՞ք հեշտ էր քեզ համար առաջին անգամ բեմ բարձրանալը:

-Մենք դեռ մեկ ամիս էր, ինչ հաճախում էինք պարի, երբ ներկայացրեցինք մեր առաջին համարը: Ուրախությունն ու ոգևորությունը այնքան շատ էր, որ մոռացնել էր տվել լարվածությունը, այնպես որ, այդքան էլ դժվար չէր:

-Երբևէ ստացե՞լ ես մենապարուհու դեր:

-Այո՛, մի քանի անգամ: Այ, այդ ժամանակ լարվածությունս ավելի մեծ էր, քանի որ մեծ էր պատասխանատվությունը:

-Որպես մենապարուհի, ո՞ր պարերն ես պարել:

-«Ղարաբաղի եղնիկ», «Ադանա» և մեր վերջին սովորած պարը՝ «Արփա-Սևան»: Դա մեր վերջին ելույթն էր, հետո մեր խումբը կորցրեց իր ուժը և մի օր էլ՝ փակվեց:

-Բացի պարից ուրիշ ի՞նչ նախասիրություններ ունես:

-Սիրում եմ նկարել, հետաքրքրված եմ սուսերամարտով, սիրում եմ լուսանկարել, բայց ամենաշատը սիրում եմ ճամփորդել և երաժշտություն լսել:

-Հետագայում կշարունակե՞ս պարի ուղին:

-Այն ինձ համար շատ հարազատ է դարձել, բայց չեմ կարծում, որ կրկին այդ ուղին կընտրեմ։ Այժմ այլ ծրագրեր ունեմ և մտածում եմ առաջնորդվել դրանցով: Կարևոր է, երբ մարդ տեղյակ է ամեն ինչից, ուզում եմ ասել՝ սովորել օտարազգի պարեր, բայց չիմանալ ազգայինը՝ իմ կարծիքով, աններելի է, որովհետև անցյալը, ներկան և ապագան մեր ինքնությունն է:

Ես համաձայն եմ, որ յուրաքանչյուր հայ պետք է իմանա ու երբեք չմոռանա ազգային երգերն ու պարերը, որով մեր նախնիներն են առաջնորդվել, պարը եղել է նրանց կյանքի կարևոր մասը: Ցավալի է, որ մարզերում պարի դպրոցները չեն կարողանում երկար գոյատևել, իսկ շատ տաղանդավոր երեխաներ անտեսվում են և հիասթափվում։ Պետք է այնպես անել, որ մշակութային կյանքը մարզերում ևս ծաղկի, և Լուսինեի նման հարյուրավոր տաղանդավոր պատանիներ ու աղջիկներ կարողանան բացահայտել և զարգացնել իրենց տաղանդը:

hranush suchyan 1317-2

Բարեկենդանը՝ Գավառի բարբառով

ժամանակին մե մարդ ու մե կնիկ են հլնում: Էս մարդ ու կնիկը միշտ կռվելիս են հլնում: Մարդը կնգան ա ասում` հիմար, կնիկը՝ մարդուն:
Մե օր էլ մարդը մե քանի փութ եղ ու բրինձ ա առնում, տանում տուն:

Կնիկը ասում ա.
Ա՛յ, ասում եմ հիմար ես, չես հավատում, էսքան եղն ու բրինձը միանգամից ինչի՞ խմար ես առե բերե. խերդ քելե՞խն ես տալում, թե՞ տղիդ հարսանիքն ես անում: -Ի՞նչ քելեխ,ի՞նչ հարսանիք, այ՛ կնիկ, ի՞նչ ես խոսում, տար պախա՝ բարեկենդանի խմար ա:
Կնիկը հանգստանում, տանում պախում ա:
Հնցնում են օրեր, էս կնիկը հիշկում, հիշկում, բարեկենդանը չըգալում: Մե օր էլ շեմին նստուկ ա հլնում, տենում մե մարդ վռազ-վռազ ճամփով հնցնում: Ձեռը դնում ճակատին ու ձեն ա տալում.

-Ախպե՛ր, ախպե՛ր, հլը կայնի:
Էս մարդը կայնում ա:

-Ախպե՛ր, բարեկենդանը խո դու չե՞ս:
Էս մարդը տենում, որ էս կնկա ծալը պակաս ա, մտածում ասա խա՝ տենա ինչ ա դուս գալում.
-Խա, ես եմ բարեկենդանը, քուր ջան, ի՞նչ ես ասում:

-Էն եմ ասում, որ մենք քո ծառան խո չե՞նք, որ չես գալում քո եղն ու բրինձը պաղենք: Հնչի՞ չես գալում քո ապռանքը տանես:
-Դը էլ ի՞նչ ես նեղանում, քուր ջան, ես էլ ըտու խմար եմ էկե, ձեր տունն ի ման գալում, չի գթնում:

-Դը հարի տար:

Էս մարդը ներս ա մտնում, ըստոնց եղն ու բրինձը տանում:

Մարդը գալում տուն, կնիկը պատմում, որ բարեկենդանը էկե, հիր եղն ու բրինձը տարե:

-Վա՛յ քո անխելք տունը քանդվի, որ ասում եմ հիմար ես, հիմար ես էլի…

Ո՞ր յանը գնաց:

-Ա՛յ, էն յանը:

Էս մարդը ձի ա նստում, ընկնում բարեկենդանի հետևից: Ճամփին բարեկենդանը ետ ա հիշկում, տենում մե ձիավոր ա գալում: Գլխի ա ընկնում, որ էսի էն կնգա մարդն ա: Գալում, խասնում ըտուն.

-Բարի օր, ախպերացու:

-Աստծու բարին:

-Խո էս ճանփով մարդ չըհնցա՞վ:

-Հնցավ:

-Ի՞նչ ուներ շլակին:

-Եղ ու բրինձ:

-Որ ձին քշեմ կխասնե՞մ:

-Որդեից կխասնես, դու՝ ձիով, ինքը՝ ոտով: Մինչև քո ձին չորս ոտ էթա՝ մի՛ն, էրկու՛, իրե՛ք, չո՛րս. էնի էրկու ոտով՝ մե՛կ-էրկու, մե՛կ-էրկու… Շուշուտ կեթա:

-Բը իմա՞լ անեմ:

-Հուզում ես՝ ձիդ թող իմ կուշտը, դու էլ ընդու նման ոտով վազի, կարող ա խասնես:

-Խա՛, էտ լավ ես ասում:

Էս մարդն էլ հլնում, ձին թողում ըստու կուշտը ու ոտով էթում: Էսի էթում թե չէ՝ բարեկենդանը ձիուն բարձում, ճանփեն ծռում, էթում:

Էս մարդը ոտով էթում, էթում, տենում ա չխասավ, ետ ա դառնում: Դառնում, տենում ձին Էլ չկա: Իվար-շիվար դառնում տուն:

Մարդ ու կնիկ թազուց սկսում են կռվալ. մարդը՝ եղ ու բրնձի խմար, կնիկը՝ձիու:

Մինչև հիմի էլ էս մարդ ու կնիկը կռվում են հլը: Էսի ընդուն ա ասում հիմար, էնի՝ ըստուն, իսկ բարեկենդանը լսում ու ծղզում ա: