Մեկնարկել է «Հաղթանակած» նախաձեռնությունը, որը շուրջ 7-օրյա երիտասարդական ծրագրերի շարք է՝ Արցախի և Հայաստանի շրջաններում: Ծրագրի մեկնարկը տրվել է Հադրութի զորամասերից մեկում նոյեմբերի 10-ին: Այնուհետև Արցախի սրտում՝ Ստեփանակերտ քաղաքում,Վերածննդի հրապարակում տեղի ունեցավ «Իմ սեր Հայաստան» խորագրով ֆլեշմոբը։

Այնուհետև մեկնեցին Կապան` համերգային ծրագրով «Հաղթանակած» նախաձեռնության և «Արցախի ձայների» կատարմամբ: Նոյեմբերի 13-ին նույն ծրագրով մեկնեցին նաև Եղեգնաձոր:14-ին իրականացվել է 2-օրյա աշխատաժողով «Խաղաղ պատերազմ» խորագրով, որը նվիրված էր Արցախյան հիմնահարցի լուծմանը: 17-ին տեղի ունեցավ «Հաղթանակած» նախաձեռնության «Հաղթանակած ուղի» խորագրով համաժողովը, իսկ օրվա ավարտին DOWNTOWN ակումբում նշեցին ՈՒՍԱՆՈՂՆԵՐԻ համաշխարհային օրը: Ելույթ ունեցան «Հաղթանակած» նախաձեռնության երիտասարդները, «Արցախ ձայները» և DJ Neo-ն:

Նախաձեռնության  համահիմնադիր Զավեն Խուկեյանի կարծիքով նմանատիպ ծրագրերը անհրաժեշտ են հայ երիտասարդների հայրենասիրական ոգու բարձրացման և հայրենիքի ու մեր հերոսների կերտած հաղթանակների արժևորման համար:

Հրաչ Սայիյանի  կարծիքով՝ Արցախի երիտասարդների ներգրավվածությունը  նմանատիպ ծրագրերին խորացնում է կապը և նոսրացնում անջրպետը երկու  հայկական պետությունների երիտասարդների միջև:

Երևի գաղտնիք չեմ բացահայտի, եթե ասեմ, որ Հայաստանում հիմնականում ուշադրությունը կենտրոնացված է մայրաքաղաքի վրա։ Երևանում է կենտրոնացված Հայաստանի «պոտենցիալի» եթե ոչ ամբողջ, ապա մեծ մասը, և այս առումով կարծես անտեսվում կամ ավելի քիչ ուշադրության են արժանանում մյուս քաղաքները և առհասարակ մարզերը։ Երիտասարդները Երևանում ավելի մեծ հեռանկարներ ունեն ապագայի հետ կապված, քան, ասենք՝ Գյումրիում, Վանաձորում, Գորիսում կամ Ստեփանակերտում։ Դա է պատճառը, որ ընկերներիցս շատերը իրենց ապագան տեսնում են Երևանում։ Եվ այս առումով մարզերում, առավել ևս՝ գյուղերում ապրող երեխաները ավելի քիչ հնարավորություններ ունեն իրենց ամբողջ ներուժը ցույց տալու համար (որը, ի դեպ, շատ մեծ է), քան Երևանում ապրող երեխաները։ Դրա համար կարծում եմ, որ շատ լավ ու ճիշտ որոշում էր Ամերիկայի մեր ընկերների կողմից անգլերեն գրքեր ուղարկել Գյումրու N2 և N4 դպրոցներին, ինչպես նաև Շիրակի մարզային գրադարանին, որը հնարավորություն կտա մարզերի երեխաներին մեծացնել իրենց մտահորիզոնը, ինչպես նաև սովորել անգլերեն։ Ինքս գյումրեցի լինելով՝ իմ շնորհակալությունն եմ հայտնում դրա համար։ Դպրոցի երեխաներն ու ուսուցիչները նույնպես իրենց շնորհակալությունն են հայտնում ամերիկահայ այն երեխաներին, ովքեր մասնակից են եղել այս նախաձեռնությանը։

***

-Մենք հաճախ ենք գրքեր նվեր ստանում, բայց այս տիպի գրականություն Ամերիկայից նվեր ստանալը մի փոքր անակնկալ էր մեզ համար, ինչպես նաև ուրախացնող առիթ, ինչի շնորհիվ ավելի հարստացավ մեր գրադարանը, նմանատիպ գրքեր մենք չունեինք։ Մինչ այժմ մեր գրադարանից հիմնականում օգտվում էին 4-րդ, 5-րդ դասարաններից բարձր տարիքի երեխաները, իսկ հիմա ավելի փոքր տարիքի երեխաներն էլ կկարողանան օգտվել՝ անգլերեն գրքերի շնորհիվ,- նշում է Շիրակի մարզային գրադարանի փոխտնoրեն Գեղեցիկ Գևորգյանը։

-Ճիշտն ասած՝ չգիտեի, որ տեղափոխման գումարը երեխաներն են հավաքել։ Շատ պարտավորեցնող է, որ նման նախաձեռնություն են կատարել ամերիկահայ դպրոցական երեխաները ու օգնել են, որ Հայաստանի երեխաները կարողանան էսպիսի գրքերի օգնությամբ անգլերեն սովորել։ Ես շատ եմ ուրախանում, որ այդ տարիքի երեխան կարող է նման կամք ցուցաբերել ուրիշ երեխաների համար։ Կուզեի մեր խորին շնորհակալությունը հայտնել նրանց։ Երեխաների այս ներդրումը նպատակային  կօգտագործենք, այս գրքերը կտրամադրենք դպրոցականներին և դրանով կխրախուսենք նրանց այցելել գրադարան։

***

-Առավոտյան եկա աշխատանքի և տեսա, որ մեծ արկղով գրքեր ունենք նվեր ստացած, և շատ ուրախացա։ Գրեթե բոլոր գրքերը հատ-հատ ուսումնասիրել եմ, բոլորը շատ լավն են և շատ հետաքրքիր։ Հիմնականում գրքերը տվել եմ կարդալու միջին օղակի երեխաներին՝ 5, 6, 7-րդ դասարանցիներին։ Շատ շնորհակալ ենք, հատկապես, որ Գլենդելի երեխաներն են ձեռնարկել այս գործը։ Կարծում եմ՝ սա բարեգործության մի տեսակ է, ու կարևոր է, որ մեր դպրոցը ունենա նմանատիպ գրքեր, ինչի շնորհիվ մեր երեխաները կսովորեն անգլերեն, հատկապես, որ մեր օտար լեզվով գրականությունը շատ քիչ է,- ասաց 2-րդ դպրոցի անգլերենի ուսուցչուհի Սոնա Անատոմյանը։

2-րդ դպրոցի 7-րդ դասարանի աշակերտներ Իրինա Հարությունյան և Մանուկյան Լիլի։

-Գիտեի՞ք, որ գրքեր եք նվեր ստանալու։

-Ոչ, շատ ուրախալի անակնկալ էր։

-Հետաքրքի՞ր գրքեր են։

-Շատ հետաքրքիր գրքեր են։ Արդեն հասցրել ենք ուսումնասիրել, կարդալ, շատ լավ գրքեր են։

Ձեզ նման գրքեր հարկավո՞ր են։

-Այո, անգլերեն գրքերի պակաս մեր դպրոցում շատ կար։

-Ի՞նչ կուզեիք ասել այս ամենը նախաձեռնողներին։

-Շատ շնորհակալ ենք գրքերի համար, քանի որ մեր դպրոցը հատկապես անգլերեն գրքերի կարիք ունի՝ թե՛ միջին, և թե՛ տարրական դասարանների։

***

-Մեզ համար նույնպես գրքերի նվիրատվությունը անակնկալ էր։ Հիմնականում փոքրիկ պատմվածքներ են՝ տարբեր թեմաներով, անգլերեն լեզվով։ Աշխատանքային գրքեր էլ կան։ Ամերիկյան դպրոցների դասագրքեր էլ կան, որոնց մեջ առաջադրանքներ կան, համապատասխան նյութի համաձայն՝ լրացուցիչ օգտվում ենք՝ որպես այլընտրանքային դասագիրք։ Բանավոր խոսքի զարգացման համար այս գրքերը շատ անհրաժեշտ են, որ երեխաները կարդան, եթե անծանոթ բառեր լինեն, կարող են բառարաններից օգտվել և բանավոր խոսքը, անգլերենի բառապաշարը կզարգանա։

Գրքեր կան, որ երեխաները արդեն տարել են կարդալու, ի միջիայլոց, փոքր պատմվածքներն են տանում, առաջադրանքները՝ չէ, առաջադրանքները մենք դպրոցում ենք անում։ Ամերիկահայ երեխաներին հայտնում ենք մեր խորին շնորհակալությունը,- թիվ 4 դպրոցի անգլերենի ուսուցչուհի Մանյա Պետրոսյան։

Այս քաղաքում, որ մարմինների համակենտրոնացման ճամբար է հիշեցնում, վաղուց մեր սարսափելի հոգիների վրա նստած է գջլահոտը։ Թվում է, թե ինչ-որ հանցանքի համար մեզ բոլորիս հավաքել են այստեղ, որ մեր ամենամեծ պատիժը մեկս մյուսի նողկալի ներկայությունը վայելելը լինի։ Այս քաղաքում մենք դատարկ մարմիններ ենք՝ թանկանոց քռչերի մեջ, որ վարում ենք ինչ-որ արկղանման զիբիլներ ու տեղից տեղ ենք փոխադրում մեր նաֆթալինի հոտ արձակող մարմինները։

Այստեղ մենք նրանցից մեկն ենք, ումից ենթագիտակցորեն խուսափել ենք, բայց դեպի ում մշտապես հակված է եղել մեր գիտակցությունը։ Այն, ինչ համարել ենք խարան, շուտով թակել է մեր ուսը, և մենք բոլորս հոգու խորքում շինծու անդաստիարակ, սրբապիղծ ու պոռնիկ ենք՝ տղամարդ, թե կին, կամ այնքան վախկոտ ու լպրծուն, որ սարսափում է այս ամենը խոստովանել ինքն իրեն։

Մենք մշտապես զբաղված ենք ինքնախաբեությամբ, հայելիների առաջ մեր դեմքերն ենք ծռում, ծամածռում, մեզ տաշում ենք այնքան, որ շները իրենց դեմքը շուռ են տալիս մեզանից։ Մենք փտում ենք այս լագերում։ Այլևս չի փրկում Շառլը, Je suis malade, սիրելիս, Je suis malade…

Հիմա դու կմտածես, թե սա հերթական դատարկաբանություն է, ֆանտաստիկ դեբիլություն, ու չարժե մարդկանց դնել միևնույն տարայի մեջ ու խոսել մի ճաշի մասին, որից դեռևս կուշտ չես կերել, բայց ե՞րբ է հեղինակին հետաքրքրել, թե ինչ կմտածեն իր մտքերի մասին ամբոխները։ Չէ՞ որ մենք գրում ենք մեր զգացմունքները կիսող այն մեկի համար, որ երևի հիմա մրափած է իր փափուկ անկողնում ու ոտքի բթամատով քորում է ոտքը։ Թող հանգիստ քնի խեղճը, իսկ դու մի բաժակ սուրճ դիր, բայց քաղցր, որ սեփական մտքերիդ դառնությունը չզգաս, ու հեղձուկը անցնի։ Ձեռքի հետ էլ կարելի է մտածել, որ բոլոր մարմինները՝ անկախ իրենց չափերից ու ձևից, պիտի զբաղվեն իրենց գործով, ու չարժի, որ հացթուխը ֆանտաստիկ գրքեր գրի, իսկ ֆանտաստիկ գրքեր գրողը բազմի մի աթոռի ու ֆանտաստիկ օրենքներ գրի այս երկրի համար։ Բայց չմոռանանք, որ դա մեր գործը չէ, թքած։ Եթե մի քիչ էլ միտք անենք այս ուղղությամբ, ստիպված պիտի մահացու մեղքերից ևս մեկը գործենք, իսկ դա մեզ բնավ ձեռք չի տալիս։ Առանց այն էլ այս լագերում լույսերը հաճախ են հանգցնում։

Բայց ինչևէ, վերադառնանք այն կետին, որտեղից սկսել ենք։ Գուցե ոչ միայն այս քաղաքը, այլ ողջ տիեզերքը մարմինների համակենտրոնացման ճամբար է, որտեղ մեզ ուղարկել են պատժվելու։ Ես չգիտեմ, թե քանի կյանք հարկավոր կլինի ապրել այստեղից ճողոպրելու կամ ներքին կանոնակարգին հարմարվելու համար, բայց երբեմն զգում եմ, որ իմ մարմինը դրանցից մի քանիսը արդեն ապրել է։ Ու մի տասն էլ գուցե մաշել է այն մեկը, ով արդեն շուռ է եկել մեջքի ու գլուխն է քորում քնի մեջ։ Չգիտեմ, թե ես ինչ պատրվակով եմ հայտնվել այստեղ, ու որն է իմ իմաստը, ու հենց այդ իմաստը գտնելու գաղափարի վրա էլ ձգվում է կյանք կոչված թելը։

Ինչ-որ մի մեռած պահի, քաղաքի բանուկ փողոցներից մեկով քայլելիս, կամ աղբը թափելիս, կամ էլ գլուխս քորելիս հասկացել եմ, որ ես չեմ ուզում մեռնել այս ճամբարում՝ աննպատակ։ Ես ուզում եմ քաշել սրա ատամները, որ ականջի ցավն անցնի։ Բայց ինչպե՞ս:

1

Գուցե ես ստեղծված եմ ոչ այնքան ինչ-որ մեկի կինը, որքան պարզապես կին լինելու համար։ Ինչ մեղքս թաքցնեմ, ինձ դուր է գալիս ցանկալի լինել ու լինել երկաթե։ Ինչ-որ մի պահից ես սկսել եմ ինձ սիրել։ Ես սկսել եմ սիրել ինչպես եմ շարժվում, ինչպես եմ խոսում, ինչպես եմ շուռ տալիս գլուխս, երբ դիպչում եմ ցավին։ Ես սիրում եմ, թե ինչպես եմ խաղաղվում ինքս ինձ հետ։ Ինչ-որ մի պահից սկսած ես սկսել եմ սիրել, թե ինչպես եմ լռում ու ինչպես երբեք չեմ մտնում կռվի մեջ։ Իմ կռիվը մշտապես եղել է ինձ հետ։

Երբեմն ես այնքան նողկալի եմ, այնքան նվնվան ու սաստիկ զազրելի, որ ուզում եմ ինձ դուրս շպրտել իմ կյանքից։ Երբեմն ես անտանելի եմ ու սկսում եմ կախվել բոլորից ու ամեն ինչից, սկսում եմ կառչել ցանկացած հնացած բանից, որովհետև վախենում եմ թռիչք անել ջրափոսերի վրայով։ Ես վախենում եմ բարձրությունից, բայց մշտապես ձգտում եմ բարձրանալ, ու գուցե միայն նրա համար, որ ցույց տամ, թե ինչպես եմ վախենում ու որքան եմ ուզում, որ դու ինձ առնես ափերիդ մեջ։ Ուզածս պահին ես կարող եմ քեզ դուրս շպրտել իմ տնից, կարող եմ պահանջել հեռանալդ, բայց ոչ թե նրա համար, որ ցանկանում եմ չլինելդ, այլ պարզապես ցանկանում եմ, որ ինձ համոզես մնալ։

Ես սաստիկ վախենում եմ կատուներից ու նրանցից բաղկացած երազների մի հսկայական շարք ունեմ, որտեղ նրանք խմբով կամ միայնակ մշտապես, անդադար գալիս են իմ հետևից, ցատկում են դեմքիս, կախվում են փեշերիցս, ու ես այնքան եմ ուզում այդ երազներից վեր թռչել, բայց միայն այն մտքից, որ դու ինձ չես հանգստացնելու քնիս մեջ, ես ուզում եմ որ այդ ճղճիմներն ինձ հոշոտեն։

Երբեմն ես բարձրից եմ նայում բոլորին ու գիտեմ, որ եթե ինձ իմ տեղը ցույց չտաս, մի օր նստելու եմ գլխիդ ու դա անելու այնքան անմեղ, այնքան մանկական դեմքով՝ կարծես հրեշտակ է նստած ուսերիդ, այլ ոչ թե ինձ նման սատանի ցեղ։ Ես հակված եմ իմ ձեռքը համբուրողին ոտքերս մոտեցնել, ես հակված եմ ոչնչացնել այն ամենը, ինչ սիրում եմ։ Ես հասարակ մահականցու եմ՝ նավթալինի կծիկ՝ ինչ անենք, որ սիրում եմ շներին ու չեմ հարվածում նրանց։ Ես ուզում եմ, որ դու միայն ինձ սիրես, կամ էլ մեռնես, կամ էլ ապրես առանց ինձ՝ մեռնելու նման, քո գործն է։

Սա հենց համար մեկ մահացու մեղքն է, ինչի համար ես դուրս չեմ գալիս այս ճամբարից՝ հպարտությունը։ Սա քո իմացած այն հպարտությունը չէ, բարեկամս, որը քեզ պետք է քո ինքնությունը չկորցնելու համար, սա այն է, ինչ մարդուն գլորում է անդունդը։

Եթե ուզում ես դուրս գալ մեր ճամբարից, սպանիր քո մեջ հպարտության սերմերը։ Ես դա արեցի, երբ սկսեցի սիրել։ (Նա ինձ երբեք չէր ասել, որ սիրում է, բայց երբ իմ թիկունքում էր՝ ես դա գիտեի։ Գուցե հենց դրա համար էր, որ սիրում էի իմ աղջկական ամենամաքուր ջիղերով։ Իմ կանացիությունը միայն նրանն էր ու միայն նրա համար էի ես իմ խելացիության բարձունքից իջնում դատարկամտության գիրկը։ Ես այնքան հիմար եմ, երբ նրա հետ եմ և այնպես եմ սիրում դա։ Գուցե այդ հիմարության մեջ ես ավելի գրավիչ եմ։ Նա ինձ երբեք չէր ասել, որ սիրում է, բայց երբ գրկում էր, ես դա գիտեի։ Ես գիտեի, որ հոսում եմ նրա երակների միջով ու քունքերը պայթում են։ Ես գիտեի, որ ինձ պաշտում է, թեև այդ մասին երբեք ոչ մի խոսք չէր ասել, դրա համար էլ պատրաստ էի գնալ մինչև գրողի ծոցը։ Ես հավատաքաղց էի, բայց ուզած պահին կարող էի լինել նրա աթեիստ աստվածուհին։ Ես նրա ծառան ու տերն էի ու սիրո մեջ երկուսս էլ ստրկացած էինք։ Ես պաշտում եմ, երբ մենք երկուսով ենք ու սիրային ոչ մի լպրծուն լիրիկա, ոչ մի զեղում չկա։ Ես պաշտում եմ ինձ, ու դու ինձ հետ ես՝ իմ մաշկի մեջ միաձուլված։ Իմ աղջկական մաքրությունն ու կանացի ֆանտազիաները քոնն են։ Ես քո Հերան եմ ու մենք վաղուց միասին գրավել ենք Օլիմպոսը։ Դու ինձ այդ մասին երբեք չես ասել, բայց ես դա գիտեմ ու դրա համար էլ սիրում ես ինձ)։

2

Տաք աշուն է, ու ոչ թե նրանցից, որ ուզում ես մերկացնել ուսերդ, այլ այն մեկը, որ օդի մեջ կծվահոտ է բերում։ Թանձրացած կարոտի շերտ կա օդի մեջ ու ինձ թվում է, որ ոչ թե արևի ուլտրամանուշակագույն ճառագայթներ են թափվում վրաս, այլ կարոտամանուշակագույն։ Սրանք ամենավտանգավորն են։ Դեռ ոչ մի օդերևութաբան հեռուստացույցով կամ ռադիոյով սրա մասին չի խոսել։ Ափսոս, կարելի էր մի տեղից իմանալ, որ այսօր կարոտամանուշակաագույն ճառագայթներն օդի մեջ շատ են լինելու ու կարոտամագնիսական դաշտը կայուն չէ, կեսօրին չարժե տնից դուրս գալ։ Արդյունքում՝ կարոտահար չէի լինի։ Բայց հոգ չէ։ Դրանից դեռ մարդ չի մեռել (չհաշված մի երկու խենթ սիրահարների):

Երբեմն ես սարսափելի նախանձում եմ երջանիկներին, այո, մտածում եմ, որ կարելի է տիեզերքի բոլոր երջանիկներին հավաքել մի տեղ ու վառել, ու աշխարհը մնա մեզ՝ ապերջանիկներիս, ու այդ ֆոնի վրա գուցե ես այնքան էլ միայնակ չզգամ։

Երբեմն ես ատում եմ բոլոր նրանց, ում նայում են սիրով, ում համար փուչիկներ են բերում։ Սա երկրորդ մահացու մեղքն է, ինչի համար ես մեր ճամբարից դուրս չեմ գալիս։

Եթե ուզում ես այստեղից փրկվել, սպանիր քո մեջ ապրող նախանձի սերմերը ու երջանիկացիր նրանով, ինչ կա ձեռքիդ տակ։ Սեփական միջնամատն անգամ կարող է քեզ երջանկություն բերել, եթե մտքիդ տեղ լինի։ Ես դա արեցի, երբ սկսեցի սիրել։ (Ու հիմա, երբ դու ինձ հետ ես ու մենք մենակ ենք ինչ-որ հեռավոր արվարձաններում ու իմ մատները դիպչում են երակներիդ, ես պաշտում եմ աշխարհի բոլոր երջանիկներին ու երբեք համեմատության մեջ չեմ դնում ինձ ու օտարներին։ Ես վստահ եմ, որ ոչինչ այնպես չի արժեզրկում հարաբերությունները, որքան դրանք հանրայնացնելը, ու ինձ դուր է գալիս քո մասին միայն իմ իմանալն ու աշխարհի աչքից հեռու քեզ ուշագնացության աստիճան սիրահարվելը)։

3

Ես պաշտում եմ արևածագին վրա հասնող քունը։ Քնում եմ ուշագնացության պես, հափշտակված։ Այդպես տարվում են սիրուն սիրածով կամ բույրով կամ արբեցնող մի բանով, որ հոգի է հանում։ Սրանից մի տարի առաջ կարծում էի, թե քունը երջանիկների համար է, իսկ դժբախտները մշտապես ստիպված են դրա ժամերը հաշվել։ Ես այն վայելում եմ՝ սիրած տղամարդու մարմնի պես։

Երբեմն ես քայլող նյարդերի կծիկ եմ, հայհոյում եմ աջուձախ։ Երբեմն աշխարհի ամենաանտանելի ու սոսկալի արարածն եմ, որ կարող է հանդիպել բնության մեջ։ Ես հայհոյում եմ աստված ու մարդ, ծառ ու տերև, ամենը ողջ տիեզերքի մեջ։ Ես հակված եմ իմ անհաջողությունների մեջ մեղադրել բոլորին, բայց երբեք ինձ։ Ցանկացած դժբախտ պատահականություն ես միտված եմ վերագրել ճակատագրին, ու բոլոր լուսավոր անկյունները, որ հայտնվում են իմ կյանքում, ինձ համար սոսկ պատահականություններ են, որ բուսնել են հանկարծակի։

Ես դադարել եմ հավատալ հրաշքների։ Գուցե դա նրանից է, որ ինչ-որ պահի կտրվել են թևերս։ Բայց ո՞ւմ հետ չի արդյոք դա պատահել։ Կա՞ արդյոք բնության մեջ մի կենդանի շունչ, ում թևերը թռիչքի պահին չեն կոտրվում։ Մեր բակի բալենին ծերացել էր։ Նախորդ ձմեռ կտրեցինք, տեղը բետոնապատեցինք ու թողեցինք, որ ամռանը սեղան ու աթոռներ դնենք։ Գարնանը բետոնի տակից մի փոքրիկ, թուլակազմ շիվ տվեց։

Եթե ծառը ուզում է ապրել, դու երբեք չես կարող դադարացնել նրա աճը։ Եթե ծառը մտքին դրել է, որ տերև է տալու, քամիներն ու ցրտերն անզոր են նրա արգանդը սառեցնել։ Տեսե՞լ եք՝ ինչպես են կռանում դալար շիվերը։ Մեզ նման՝ պարզապես առանց հայհոյելու։ Երբևէ տեսե՞լ եք հիասթափված ծառ։ Մենք հակված ենք նման պահերին դառնանալու, հայհոյելու, իսկ ծառերը ուժերը արմատին են գալիս ու գլուխը վեր ցցում։ Դրա համար նրանք ապրում են հարյուր տարի, իսկ մենք՝ մեռնում ենք շուտ։ Ու երբ ես սիրեցի, ազատվեցի այդ մեղքից, որ բարկություն է կոչվում։ (Հիմա, երբ դու ինձ հետ ես ու ես հազար պատճառ ունեմ բարկանելու, անիծելու, ես այդ խոսքերը սահեցնում եմ անհատակ հեռուներս ու փոխարենը շշնջում եմ քեզ, որ սիրում եմ։ Հիմա ես հասկացել եմ, որ դու այնպիսին ես ինչպիսն կաս ու ես չեմ փորձում դաստիարակել քեզ։ Ես սիրում եմ քո բոլոր կորությունները, իմ մատները քո հոգու վրա այնպես սիրուն են նվագում, որ Բեթհովենը արթնանում է քնից)։

4

Այն միակ հասկացողը, ում համար ես գրում եմ այս տողերը՝ զանգվածների աչքից հեռու, հիմա կամաց թարթում է կոպերը ու վախենում է աչքերը բաց անել։ Բարի լույս, սիրելիս։ Ես քեզ համար հազար յոթ հարյուր տասնչորս բառ եմ գրել, իսկ թե ինչու այսքան ուշացած, կասեմ։ Քո ամենասերը սարսափելի ծույլ է։ Եթե իմ մեջ ապրող այդ ախտը չլիներ, ցուցե ես հիմա այլ վայրում լինեի և այլ կերպ։ Ես հակում ունեմ ամեն ինչ իմ գլխից ցրելու ու մսխելու ժամանակ կոչվածը, միայն թե իմ կարծեցյալ հանգիստը ոչինչ չխանգարի։ Իմ մեջ ապրող ծուլությունը արյունիցս շատ է։ Ես ծուլանում եմ ապրել, սիրել, խոսել, գրել, ու դա աշխարհի ամենամեծ մեղքն է։ Գիրը չի կարելի սպանել, երբ նա ցանկանում է լույսաշխարհ գալ։ Գիտե՞ս, թե քանի հազար բառեր եմ վիժել, որ պիտի գրվեին քեզ համար։

Ես սոսկ մարմին եմ՝ աննյութ, անձև, միատար։ Իմ մեջ ապրող հոգին ծուլանում է ծնվել ու դրա համար մեր ճամբարի փշալարերը այնքան գորշ են թվում ու այնքան գլխատիչ։ Ինձ թվում, որ ես այստեղ կմեռնեմ՝ այսպես աննպատակ ու սուտ։

Բայց երբ ես որոշեցի գրել քեզ համար այն բառերը, որ շուրթերս երբեք քեզ ասել չեն կարող, ես սպանեցի ծուլության ծիլերը իմ մեջ ու տեղը քեզ համար նոտաներ շարեցի, որ նվագես ներսումս։ Հիմա, երբ քո սահուն մատները անցնում են հոգուս հորձանների միջով ու քայլերգ են ձոնում ինձ ու քեզ, ես նոր կրքով լցված գրում եմ քեզ համար, որ կարդաս ու փախչենք այստեղից։

Այս տիեզերքում, որ մարմինների համակենտրոնացման ճամբար է հիշեցնում, գջլահոտով փտում էին մեր հոգիները։ Մեր մեջ ապրող հպարտությունն ու ագահությունը, նախանձն ու կատաղությունը, որկրամոլությունն այնքան շատ էր, որ մենք դադարել էինք ճանաչել իրար։ Մեր մարմինները միատար էին, միագույն, միաձև։

Ես նայում եմ օտարներին ու նրանց մեջ գտնում եմ իմ պատկերը։ Գիտես, սիրելիս, վերջերս ոստիականական բաժանմունքում ինչ-որ քննության ժամանակ հանցագործն ինձ այնքան նման էր։ Չեմ հիշում՝ մարդասպան էր, թե գող, բայց իմ աչքերից ուներ։ Մենք նայում էինք իրար ու նրա ցավն ստամոքսս տակնուվրա էր անում։ Ես սոված էի ու զսպում էի ցանկությունս, որ չթռցնեմ սեղանին դրված շոկոլադի սալիկը ու նա հասկանում էր իմ հայացքից, թե ինչպես ինչ-որ բանի կարիք ունեմ ու դա չունեմ, ու ճար չունեմ ուրիշ կերպ գտնելու։ Սիրելիս, ինչու մեր ճամբարում ոչ ոք մյուսի մեջ չի տեսնում իրեն։ Ինչո՞ւ է Մարիան պոռնիկ, իսկ Լուսիկը՝ սուրբ, մի՞թե երկուսն էլ նույն «ծառայությունը չեն մատուցում» իրենց տղամարդուն։ Ուրեմն, ամուսնությունն էլ օրինականացված պոռնկություն է։

Ինչո՞ւ են մեր ճամբարում այսպես կծոտում իրար։

Հիմա, երբ ես ինձ հետ եմ, ես քանդել եմ մեր ճամբարի փշալարերը, ու արևը ավելի շատ է ընկնում ինձ վրա։ Հիմա ես ազատվել եմ այն կեղտից, որ կոչվում է զանգված ու մաքրել եմ հոգիս ամեն տեսակ հիվանդությունից։ Ես փորձում եմ ազատվել աշխարհի կեղտերից, բայց թող ների Աստված, ես ստիպված եմ խախտել մի տեղ մի բան, որ ապրեմ։ Հիմա, երբ ես ինձ հետ եմ, ես դադարել եմ ինձ համար ստեղծել իդեալներ ու հետո նեղանալ, որ այդ մսի կույտի մեջ իմ պատկերացրած հոգին չի մտնում: Մարմինը չի կարող պատռվել, որ տեղավորի այն աշխարհը, որը ես ուզում եմ տեսնել քո մեջ:

Ես մաքրվել եմ իմ հոգին կաշկանդող կեղտից, բայց գիտեմ, որ էս սատանի ծնունդը՝ սև, խոշոր աչքերով ու մազերով ոսկի, մի օր ինձ խաչին է հանելու, բայց դեռ հոգիս է բնից հանում։

Էս սատանի ծնունդը, որ մի օր հայտնվում, տաս օր էլ պարտքով է տալիս, որ փոթորկի պես գալիս, ավազի պես մնում, ջրի պես գնում է, գիտեմ, որ մի օր ինձ սաղ-սաղ թաղելու, վրաս էլ արցունք է ցանելու, բայց ուզում եմ մինչ էդ ափերիս տակ մնա։

Տվածը առնում է, տվածս տանում է, ինձ թողնում է սոված ու անտուն։ Երազս քամում է, հույսերս թաղում է, գրկում է, սարքում է գերին։ Էս սատանի ծնունդը՝ հայացքով, ժպիտով ոսկի, գիտեմ, ինձ մի օր անդունդն է նետելու, բայց էսօր ափերին եմ նետվում։ Թե որ վանք եմ ուզում, սրա դուռն եմ գալիս։ Թե որ դարդ եմ ուզում, սրա մեղքն եմ լալիս։ Տանը երազում եմ սրա գրկի մասին, սրա կապույտ գրկում երազներս քնում, խաղաղվում են…

Մարմինների այս համակենտրոնացման ճամբարը քանդել եմ, որ գաս ու կարդաս տողերս ու փախչենք միասին հեռավոր այն տունդրաները, որ մարդու ոտք չի կպած։

Ես համատարած կապույտ եմ, որ ինձ գցես ուսերիդ ու վրադ չնստեն ճանճեր։ Ես հոգնել եմ հոգին կաշկանդող փշալարերից։ Երջանկությունը նյութի մեջ չէր։ Ամեն ինչ հեշտ է, երբ հավատալու բան ունես։ Միայնակ կինն ամեն ինչ կարող է՝ բացի երջանիկ լինելուց։ Միայնակ տղամարդը ոչինչ չի կարող՝ բացի երջանիկ ձևանալուց։ Այսուհետ ես կձևացնեմ, թե ոչինչ չեմ կարող՝ բացի քեզ երջանիկ դարձնելուց ու մենք կլրացնենք իրար՝ խնձորի երկու կեսերի պես։ Մի թող երկար մնանք ծառին, որ ներսներս ճիճուներ բույն չդնեն։

Արի այս գաղջից փախչենք հեռավոր մեր տունդրան ու ապրենք կենդանիների պես ու դու վախեցիր ինձանից, ու թող քեզ ծաղրեն ցուլերը։ Մի ամաչիր, չէ՞ որ քո կինը առյուծ է, իսկ իրենցը՝ կով։

Ես չեմ ուզում այսուհետ նավթալինի կծիկ լինել, ես չեմ ուզում մեռնել աննպատակ։ Ես չեմ ուզում, որ Մարիան պոռնիկ լինի, իսկ Լուսիկը՝ սուրբ։ Միակ ընթերցողս, որ տրորում է աչքը, հասկանո՞ւմ ես, կինն այդպիսի բան է։ Մի՞թե օրիանականությունն է որոշում՝ ով պիտի լինի քո մարմնի ու հոգու տերը։ Այդպես է հաճախ, ընկերս, երբ մատանին հանում ես կնոջ մատից, ոչ մարմնի տերն ես, ոչ հոգու։

Ձեր տներում շատ ոսկիներ պահեք, որ ծախեք ու առնեք իրար։ Ձեր ամբարներում շատ մետաղադրամներ պահեք, որ առնեք ձեր զավակների խաղաղությունը։ Խաղացեք ձեր դերերը, կանայք, երազեք այլոց մարմինների մասին ու սրբի պես մտեք անկողին։ Կարդացեք աշխարհի խելացի գրքերը, որ աննպատակ ցիտեք նողկալի ցիտատներ աջուձախ։ Ամուր կապվեք ձեր թելերից ու թույլ տվեք, որ իր սահուն մատներով մեկը խաղացնի ձեզ։

Իսկ դու՝ սիրելիս, իմ սատանի ծնունդ, դեն նետիր փշալարերն ու ինձ գրկիր այնպես, որ կատուների մասին երազից արթնանամ ու համբուրեմ մատդ։ Ինձ ոտից գլուխ կապույտ արա։

1800-ականներն էին ու ես մի բակում շուն էի, որ ձագեր ունեի, ու ձագերիս տարան։

1900-ականներն էին, չեմ հիշում, ես կարմիր էի, ու ինձ հագնում էին, ու չէր սազում կանանց, ու քիչ աչք էր ծակում։

Մի տեղ անտուն մեկը, մի տեղ հարուստ տիկին, մի տեղ անիծյալ քած էի ու մի տեղ էլ ցնդած թատերագիր ու բոլոր հարյուր կյանքերում ես ապրում էի որոնելով այն մեկին, ով պիտի իմ մարմնից հոգին հանի ու իմ գույնը փոխի, ու իմ դեմքի վրա նկարի նոր հայացք։

Այն միակը, ով հասկանում է ինձ, հիմա սուրճ է դրել ու մի քիչ էլ քաղցր, որ կոկորդին նստած կծվահոտը անցնի։ Ու իր միակ տողագիրը շուռ է գալիս տեղում ու քմծիծաղ տալիս իր պատերի վրա։ Կարելի է նաև այս պատերը քանդել, որ հեշտ լինի մաքուր օդի ներս հորդալը։

Ինչ լավ է, որ դու չես կարդում գրածներս, իմ ամենասեր, ու հիմա քնած ես մի տեղ ու ականջիդ նստած ճանճերին ես քշում, որ հոգիդ չհանեն։ Թող ինձ ների Աստված, բայց մի քանի պատգամ պիտի խախտեմ ու պիտի ստիպեմ, որ միայն ինձ սիրես կամ մեռնես առանց ինձ։

Քեզ հետս դժոխք եմ տանելու, իսկ մինչ այդ գալու եմ հետդ մինչև գրողը ծոցը…

Որտե՞ղ ես, Շառլ, երգիր, սիրելիս, մեր բոհեմը։

 

Եթե դու կամ ընկերներիցդ մեկը չեք ունեցել «պուճուր», «պստո», «ճստո» մականունները, ուրեմն չգիտեմ, իրոք չգիտեմ, երևի նոր ընկերներ գտնես, քանի դեռ կարող ես: Ցավոք սրտի, միշտ ես եմ եղել վերոհիշյալ բախտորոշ մականունների տերն ու տիրակալը: Ու ոչ թե նրա համար, որ ես ցածրահասակ եմ (լավ էլ բոյով եմ՝ ուղիղ 164 սմ), այլ ուղղակի այն պատճառով, որ ես փոքր եմ եղել տարիքով: Ու վերջապես եկավ այն օրը, երբ ես կարող եմ ասել, որ 17 տարեկան եմ: Ոչ թե համարյա 17, շուտով 17, դեռ 16, այլ հենց 17: Ու այս պատմական առիթով ուզում եմ մի քանի խորհուրդ տալ բոլոր-բոլոր այն ընթերցողներին, ովքեր ժամանակ ունեն ընթերցելու 17-ի այսօրվա հոդվածներից մեկը:

Խորը շունչ քաշիր ու գնացինք:

1. Քեզ խաբելու են: Քեզ խաբելու են ամեն տեղ, ամեն առիթով ու ամեն պատեհ ու անպատեհ պահի: Ու պատճառը բոլորովին այն չէ, որ դու գթասիրտ ես կամ միամիտ: Ուղղակի աշխարհն էդպես է աշխատում: Ոմանք խաբում են, ոմանք էլ՝ խաբվում:
2. Մի տխրիր, եթե ընկերներդ չեն պատասխանում հաղորդագրություններիդ, չեն լայքում նկարներդ կամ էլ միանգամից վեց մեկնաբանություն չեն գրում նոր լուսանկարիդ տակ: Ընկերությունն էդպես չի որոշվում: Ընկերությունը զգում ես, երբ հանկարծ հասկանում ես, որ արդեն երեք ժամ է՝ խոսում եք իրար հետ առանց մեկ անգամ նույնիսկ հեռախոսի կողմ հայացք նետելու: Հենց էդպես էլ իսկական ընկերներիդ գտնում ես:
3. Ծնողներդ քեզ համար միայն լավն են ուզում: Մի հակաճառիր իրենց: Խոսիր իրենց հետ, քննարկիր տեսակետներդ, արտահայտիր մտքերդ, բայց մի կռվիր: Ազատությունը, որ նրանք չեն տալիս, որին դու այդքան սպասում ես, երևի թե չկա: Կամ էլ չէ, ֆիզիկայի ու աստղագիտության դասագրքերում մուգ տառերով կա:
4. Արա այն, ինչ ուզում ես: Երբեք մի հետևիր այն մարդկանց, ովքեր վստահ են, որ քեզ ճիշտ ուղղությամբ են տանում: Որովհետև այն, ինչ ճիշտ է դիմացինիդ համար, շատ մեծ տոկոսային հավանականությամբ սխալ է քեզ համար:
5. Փորձիր: Փորձիր նոր նախասիրություններ գտնել, նոր լեզուներ սովորել, նոր ոլորտներում աշխատել: Նոր ուտեստներ փորձիր, նոր մշակույթների հետ ինտեգրվել փորձիր: Փորձիր կարդալ էնպիսի գրքեր, որոնց մասին երբեք չես լսել, խոսել այն մարդկանց հետ, որոնք քեզ ոչնչով նման չեն: Ինքդ քեզ ու քո ուժը փորձիր, բայց մի մնա քո փոքր արկղի մեջ՝ անելով միայն այն ամենը, ինչ կարողանում ես:
6. Երազիր մեծ բաների մասին: Ինքդ քեզ համար բարձր սահմաններ ստեղծիր, բայց մի փորձիր դրանց մեկ փորձով հասնել: Պատրաստ եղիր ընկնելու: Պատրաստ եղիր պարտվելու ու հաղթանակից հեռանալու: Բայց ուժ գտիր ինքդ քո մեջ ևս մեկ անգամ կանգնելու ու ևս մեկ անգամ փորձելու: Որովհետև մեկ անգամ հաղթելու համար պիտի մի հազար անգամ ընկնես, վնասվես ու կոտրվես:
7. Դիսնեյի մուլտֆիլմերը նայիր: Հա, հա, ինչքան էլ ծիծաղելի հնչի, մուլտեր նայիր, մուլտերին հավատա, որովհետև կյանքը շատ ավելի հետաքրքիր կլինի, երբ ինքդ քո հեքիաթներն ունենաս ու հոգուդ ինչ-որ մասով միշտ մնաս այդ գունավոր հեքիաթների մեջ:
8. Հիշիր երկու 5-երի կանոնը ու օգտագործիր այն ամեն կարևոր գործողություն սկսելուց առաջ: Եթե այն, ինչ անում ես հիմա, քեզ պիտանի չի լինելու 5 տարի անց, ուրեմն նույնիսկ 5 րոպե մի ծախսիր դրա վրա: Մի ծախսիր երեք անքուն գիշեր ֆիզիկայի գրավորին պատրաստվելու համար, ու ևս երեք ցածր գնահատականի բերած տխրությունը փարատելու համար:
9. Եղիր այնպիսին, ինչպիսին կաս: Be Yourself: Ու գիտեմ, որ դու հաստատ նկար ունես ինստագրամում այս բառերով, կամ էլ մի շապիկ ունես վրան վառ գույներով այս բառակապակցությունը տպագրված: Բայց մի մոռացիր այն: Եղիր քեզ նման ու մի նմանվիր ոչ ոքի: Ոչ ոք չի կարող քեզ նման ժպտալ, հուզվել կամ երեկույթներին բարձր բղավել: Մի մոռացիր, որ քեզնից ընդամենը մեկ հատ կա աշխարհի երեսի մնացած յոթ միլիարդ ԴՆԹ-ների ցանկում: Ու ոչ մի ուրիշ գենոտիպ ու ֆենոտիպ միասին չեն կարող լինել քեզ այդքան նման:

Ու եթե հանկարծ տարտամես ու տարակուսես հայոց լեզվի քննությանը, հուզվես համալսարան մտնելիս, մտածես, որ ամբողջ աշխարհը քայլում է քեզ ու քո կամքին հակառակ, կամ ուղղակի ուժ չունենաս առավոտյան անկողնուց վեր կենալու, հիշիր, որ ամեն ինչ լավ է լինելու: Իսկ ես երևի թե գնամ մոմերը փչեմ ու երազանք պահեմ, որ ինձ էլ ոչ մեկը «ճստո» չկանչի: Չնայած մի «ճստո» էլ 17 տարեկան ես-ս է` պաղպաղակ սիրող, մուլտֆիլմեր դիտող ու ինքն իրեն փնտրող գանգրահեր Անահիտը, որ գեթ մեկ օրով գիտնական դարձավ ու իր կյանքի փորձով (ես էլ քմծիծաղ տվեցի) կիսվեց:

Հեչ պատկերացրել ես՝ ոնց ես 11-րդ հարկից ընկնում ցած՝ ասենք՝ պատուհանները լվանալիս: Օդում մի թեթև պտույտ ես տալիս ու վայրէջք կատարում թաց ասֆալտին: Վայրէջքի փափկությունը կարող ենք որոշել, եթե մարզասրահում բաց թողած պարապմունքներիդ թվին գումարենք ամենօրյա կալորիաների քանակն ու բաժանենք երկուսի: Քո դեպքում փափուկ չի ստացվի, ինչքան էլ ուզենք, բայց դա արդեն կարևոր չէ, որովհետև փողոցի մյուս ծայրից կլսվի էն շան հաչոցը, որի թաթը երեկ չէ անցած օրը տրորել էիր: Իր կյանքում հավաքած ողջ փորձն ու եռանդը գործի կդնի ու այնպես կհաչա, որ թաղամասի բոլոր շները հասկանան. ինքը հաղթել է: Ու շատ էլ ճիշտ կանի, քեզ տեղն է: Քայլելուց դիմացդ նայեիր:

Էն եգիպտացի տղային հիշո՞ւմ ես, որին խոստացել էիր, որ իրար հետ անգլերենով շփվելու եք, որ Հայաստան ես հրավիրելու, բայց հավեսդ կորել էր ու ուղղակի ընկերներիցդ ջնջել էիր: Հա, հա, հենց ինքը, որ էջի գլխավոր նկարը առյուծ էր: Գիտեմ, որ Եգիպտոսում չի իմանա` ինչ է պատահել, բայց որ իմանար, հաստատ կուրախանար:

Էն կինն էլ կուրախանար, որին ամեն անգամ ավտոբուսում տեղ չես տալիս: Հետո էլ արդարանում ես. «Գրքերս շատ էին», «Դասից հոգնած էի»: Հազիվ մի անգամ նստած կհասնի գործի:

Մահդ այնքան անիմաստ չի լինի, որ Գինեսի գրքում գրանցվես, բայց, մեկ է, էլի անիմաստ կլինի: Կարճ ասած՝ դարձյալ միջակություն: Բայց չմոռանանք, որ դու պատուհանները լվանալիս 11-րդ հարկից ցած չես ընկել ու շարունակելու ես նեղություն տալ բակի շներին, եգիպտացի տղաներին ու ավտոբուսի մորքուրներին: Գուցե արժի քայլեր ձեռնարկել, որ մահդ էլ ապրելուդ չափ անիմաստ չլինի:

 

Երեկոյան ժամը տասն է լինում: Սովորաբար այս ժամին ես ուղղակի տանը նստած դասագրքերս էի թերթում, բայց հիմա ամեն ինչ փոխվել է: Եթե ժամը տասին անկողնում պառկած չլինեմ, չեմ կարողանա առավոտյան 6:30 արթնանալ, հետո ամենօրյա խցանումների դժգոհ զոհը կդառնամ, դասի կմտնեմ զանգի արձագանքի հետ միաժամանակ, ու ուսուցչուհիս կրկին այլայլված դեմքով կնայի վրաս, որովհետև արդեն չորս ամիս է՝ չի ստացվում ինձ ուշացման նկատողություն տալ: Չնայած, որ ես արդեն վաղուց եմ հասկացել, որ խնդիրը ոչ թե շուտ քնելու, այլ անտանելի բարդությամբ արթնանալու մեջ է, շարունակում եմ ինքս ինձ հույս տալով պառկել քնելու: Աչքերս ամուր փակել եմ, բայց քունը նույնիսկ ձայն չի հանում: Սպասելուց հոգնում եմ: Հիշում եմ իմ անգործ ժամանակների ընկեր Սևակին ու նրա ամենատխուր ստեղծագործություններից մեկը, որ երևի թե գրել է, որ ես հիմա հիշեմ.

«…Քունս չի տանում,

Դու էլ մի քնիր,

Հետս էլ կրկնիր,

Թե ի՞նչ եմ անում

Ես ի՞նչ եմ անում

Ոչ Հայաստանում…»:

Ու ես էլ չգիտեմ, թե ես ինչ եմ անում ոչ Հայաստանում: Չգիտեմ` ուր են կորել 3-րդ դասարանի հայրենասիրական շարադրություններս ու զինվորներին գրված նամակներս: Գաղափար անգամ չունեմ՝ որ քամիների հետ են ինձ լքել հայոց պատմության էջերը ու որ քամիներն են ինձ ստիպել գնալ հակառակ ուղղությամբ: Չեմ հասկանում, թե որտեղից իմ մեջ գտա բավարար քաջություն Հայաստանը լքելու ու քայլերս դեպի անհայտ մթին ուղղելու: Տեսնես` ինչպե՞ս կարողացա Սևակի ու Սահյանի փոշոտ հատորները թողնել դարակում, իսկ ինքս հեռանալ դարակից մի օվկիանոս ու մի տասնյակ ժամային գոտի այն կողմ: Չգիտեմ՝ ինչպես ու ինչ միտումով կարողացա Հախվերդյանի ու Ֆորշի երգերը լսել չՀայկական փողոցներում, բայց մտովի լինել Հայաստանում: Նաև ինչ-որ անգիտակից որոշմամբ հայ գրողներին ավելի հաճույքով սկսեցի ընթերցել, հայ արվեստագետներին էլ ուրիշ աչքով նայել: Հայերենի կետադրությանն ու ուղագրությանը սկսեցի ավելի մեծ կարևորություն տալ: Ընկերներիս ուղղակի ուրիշ սիրով սիրեցի ու ավելի ամուր կամուրջներով կապվեցի: Բայց այս ամենի հետ մեկտեղ մի օտար անհանգստություն նվիրեցի մտքիս ու զգացմունքներիս, որ ստիպեց ամեն գիշեր մի քիչ անքնություն ունենալ ու ավելի վառ գույներով տեսնել Հայաստանը: Որ ստիպեց ամեն գիշեր հիշել, որ ես Հայաստանից հեռու եմ ու Հայաստանին կարոտած:

Սևակի տողերն ուղարկում եմ մտքիս հեռավոր անկյունը, որ կրկին վերադառնան վաղը գիշերը, իսկ ես գնում եմ քնելու… Առավոտյան անգլերենի ուսուցչուհին կրկին այլայլված հայացք կնետի վրաս, իսկ հոգեբանությանս ուսուցիչը կպատմի անքնության պատճառների ու գիտահետազոտական պարզաբանումների մասին, ինչ արած, ինքը Սևակի անունն անգամ չգիտի…