Հունիսի 25-28-ը «Մանանա» կենտրոնում անց էին կացվում Հայաստանի պատանի թղթակիցների ցանցի 17.am կայքի նոր թղթակիցների նախապատրաստման դասընթացները: Մասնակիցները տարբեր մարզերից էին`  Սյունիքից, Երևանից, Շիրակից, Լոռուց, Գեղարքունիքից, Արմավիրից, Արարատից, Արագածոտնից,Կոտայքից, Տավուշից և այլն:

-Ես Սուսաննան եմ, տասնութ տարեկան եմ, Արագածոտնի մարզի Սասնաշեն գյուղից, հիմա սովորում եմ Ֆրանսիական համալսարանի իրավաբանական ֆակուլտետի արդեն երկրորդ կուրսում։

-Ի՞նչն է քեզ դրդել մասնակցելու 17.am-ի կազմակերպած դասընթացին։

-17.am կայքին հետևում եմ վաղուց, միշտ նյութերը կարդացել եմ, և ինձ միշտ հետաքրքրել են մասնակիցները և նրանց ներկայացրած թեմաները։ Միշտ ցանկացել եմ, որ մի օր ես էլ մի բան գրեմ, և իմ նյութն էլ հրապարակեն։ Այդ պատճառով, երբ տեսա դասընթացի հայտարարությունը, որոշեցի, որ դա շատ լավ առիթ է թղթակից դառնալու համար։

-Մասնագիտությամբ իրավաբան ես, բայց քեզ հետաքրքրում է նաև լրագրությո՞ւնը։

-Հաճախ ասում են, որ իրավաբանները ու լրագրողները գտնվում են բարիկադի հակառակ կողմերում, բայց կարծում եմ, որ ամեն դեպքում իրավաբանները և լրագրողները պետք է ընդհանուր ունակություններ ունենան միմյանց հետ շփվելու համար։ Լրագրությամբ շատ եմ հետաքրքրվում, նույնիսկ մտադրություն ունեմ որպես երկրորդ մասնագիտություն լրագրությունն ընտրելու։

-Այս դասընթացի ընթացքում դու ուսումնասիրում ես ֆոտոլրագրություն, կինոյի և լրագրության դասընթացների ես մասնակցում։ Այս երեք ուղղություններից ո՞րն ես նախնտրում դու։

-Առավել նախընտրում եմ լրագրությունը, սակայն լիարժեք լրագրող դառնալու համար ամեն դեպքում պետք է որոշակի գիտելիք ունենալ, ինչպես և բոլոր ոլորտներում։

-Դառնալով 17.am-ի թղթակից՝ որոշե՞լ ես, թե ինչ թեմաներով ես գրելու։

-Անկեղծ ասած՝ դեռևս չեմ որոշել, թե ինչի մասին կցանկանայի գրել, բայց կպատմեմ մեզ շրջապատող հետաքրքիր մարդկանց մասին, նրանց խնդիրների ու կենցաղի մասին։

-Այս դասընթացի ժամանակ ստացած գիտելիքները արդյոք բավարարում են քեզ։

-Կարծում եմ՝ դասընթացները տալիս են բոլոր բազային գիտելիքները՝ 17.am-ի թղթակից դառնալու համար, իհարկե, մենք բոլորս պետք է փորձենք հնարավորինս կատարելագործել դրանք։

Արմեն Հարությունյան

***

-Ես Մերի Ավետիսյանն եմ, Սևան քաղաքից։ Կայքի մասին իմացա, երբ մեր դպրոցում «Մանանա» կենտրոնը դասընթացներ կազմակերպեց: Ճիշտ է, հաճախ չէի հասցնում հոդվածներս ուղարկել, բայց երբ իմացա կազմակերպվող մրցույթի մասին, չուզեցի բաց թողնել ընձեռնված հնարավորությունը:

-Դասընթացներից ի՞նչ ակնկալիքներ ունես: 

-Ցանկություն ունեմ ձեռք բերել մասնագիտական հմտություններ և նոր ընկերներ:

-Ի՞նչ մասնագիտություն ես ընտրել, և արդյոք այստեղ ձեռք բերած գիտելիքներդ քեզ պետք կգան մասնագիտական բնագավառում։

-Ընտրել եմ սցենարիստի մասնագիտությունը: Կարծում եմ՝ այո, որովհետև սցենարիստը աշխատում է մարդու տեսակի, հոգեկերտվածքի հետ: Կառուցում է նրա ներաշխարհը:

-Քեզ ի՞նչ հարցեր են հուզում, որոնց մասին կցանկանաս բարձրաձայնել այս հարթակում: 

-Ուզում եմ ներկայացնել իմ համայնքում առկա խնդիրները, բայց միևնույն ժամանակ մարդկանց, ովքեր իրենց տաղանդով առանձնանում են և ստեղծում են քաղաքի յուրահատուկ կոլորիտը:

-Մոտիվացվա՞ծ ես այդ թեմաների մասին գրելու, դրանք հետազոտելու: 

-Այո՛, իհարկե, հետաքրքիր և վիճահարույց թեմաներ են, որոնք պետք է լուսաբանվեն:

-Ի՞նչ տպավորություն ունես դասընթացներից: 

-Շատ հետաքրքիր է անցնում ժամանակը, և ավելանում են գիտելիքներս ոլորտի վերաբերյալ: Հուսով եմ, որ այս ամենը կկրի շարունակական բնույթ և պատանի թղթակիցներին կայանալու հնարավորություն կտա:

Հայկանուշ Հովսեփյան

***

Արմեն Հարությունյանը 21 տարեկան է, ապրում է Արմավիրի մարզի Մերձավան գյուղում: Նա «Մանանա» կենտրոնի կազմակերպած դասընթացների մասնակիցներից է: 

-Բարև: Անկեղծ ասած՝ 17.am-ին նոր եմ սկսել հետևել, իսկ դասընթացների մասին իմացել եմ Facebook-ից: Որոշեցի մասնակցել, քանի որ ցանկանում էի մասնագիտանալ ինձ հետաքրքիր ոլորտներում, բացի դրանից՝ մեզ հնարավորություն է տրվում ընկերներ ձեռք բերել Հայաստանի բոլոր մարզերից:

-Դասընթացի ընթացքում դու ուսումնասիրում ես ինչպես լրագրություն, այնպես էլ ֆոտոլրագրություն և ֆիլմ ստեղծելու հիմունքներ: Նշված ուղղություններից քեզ համար ո՞րն է առավել հետաքրքիր:

-Ինձ ավելի հետաքրքրում են լուսանկարչությունն ու ֆիլմարտադրությունը: Տվյալ ոլորտներով հետաքրքրվել եմ դեռևս փոքր տարիքից: 10 տարեկանից սկսած՝ ինքնուրույն ֆոտոներ էի անում, սցենար գրում, նունիսկ փոքրիկ հոլովակներ եմ նկարել:

-Իսկ արդեն մտածե՞լ ես, թե 17.am-ի թղթակից դառնալուց հետո ինչի մասին կցանկանայիր խոսել:

-Իհարկե, մտածել եմ: Ինձ առավել հոգեհարազատ է մարդկանց առօրյան լուսաբանելը: Ի՞նչ են մարդիկ մտածում, ի՞նչ են ցանկանում, ի՞նչն է նրանց հուզում: Նաև վստահ եմ, որ կան շատ մարդիկ, ովքեր ունեն թաքնված տաղանդներ, սակայն ճանաչված չեն: Կարծում եմ, որ կարող եմ նրանց օգնել ճանաչում ձեռք բերելու գործում:

-Ինձ հայտնի է, որ ցանկանում ես կրթությունդ շարունակել ռեժիսորի մասնագիտությամբ: Դասընթացից ստացած գիտելիքները օգտակար կլինե՞ն այդ ոլորտում:

-Իհարկե, շատ օգտակար կլինեն: Մենք ձեռք ենք բերում բազմաթիվ պրակտիկ գիտելիքներ, որոնք օգտակար են բոլոր ոլորտներում, այդ թվում նաև իմ ընտրած մասնագիտության մեջ: Իսկ այն բոլոր երիտասարդներին, ովքեր ունեն տաղանդ, սակայն չունեն համարձակություն կամ հնարավորություն այն արտահայտելու համար, խորհուրդ կտայի դիմել 17.am-ին՝ որպես ինքնաարտահայտման հիանալի հարթակի:

Սուսաննա Գրիգորյան 

***

Իմ այսօրվա զրուցակիցը 17-ի նոր թղթակիցներից Աննան է՝ Արագածոտնի մարզի Արտենի գյուղից։ Նա դեռ 14 տարեկանում սկսել է իր համայնքում հիմնախնդիրներ ու դրանց տրվող հավանական լուծումներ գտնել:

Աննայի խոսքով՝ 17-ն էլ հասարակական կյանքին ինտեգրվելու մի միջոց է, բայց թղթակցելու որոշումը այլ դրդապատճառ է ունեցել։

-Լրագրությունն իմ ամեն ինչն է, ես շուրջս կատարվող ամեն իրադարձության փորձում եմ նայել լրագրողի աչքերով, պատկերացնել՝ ինչպես կլուսաբանեի, կմեկնաբանեի: Ուստի որոշեցի, որ 17-ը, լրագրողական կայք լինելով, ինձ մի քանի քայլ ավելի կմոտեցնի իմ երազանքին,- պատմում է Աննան:

-Կա՞ն կոնկրետ ոլորտներ կամ ժանրեր, որոնցում քեզ պատկերացնում կամ չես պատկերացնում լրագրությամբ զբաղվելիս:

-Սպորտային լրագրող չեմ դառնա, դա հաստատ է, սպորտից շատ հեռու եմ: Ինչ-որ կոնկրետ ժանր էլ չեմ կարողանա դեռ առանձնացնել:

-Աննա, ի՞նչ ես կարծում, ընտրածդ մասնագիտությունը ինչո՞վ կնպաստի համայնքիդ զարգացմանը, երբևէ մտածե՞լ ես այդ ուղղությամբ:

-Իմ համայնքն ինձ համար շատ կարևոր է, ու ես անընդհատ փորձում եմ ինչ-որ խնդիրներ հայտնաբերել ու դրանց համապատասխան լուծումներ գտնել: Օրինակ՝ վերջերս Արտենիում բացեցինք համայնքային կենտրոն, որը յուրահատուկ է իր տեսակով: Ֆինանսական որոշակի միջոցներ հայթայթելուց հետո մի գեղեցիկ ավտոբուս դարձավ մեր հավաքվելու հիմնական տեղերից մեկը: Հենց էնտեղ էլ մոտ ապագայում մի ծրագիր եմ պատրաստվում իրականացնել: Նկատել եմ, որ գյուղում մասնագիտական կողմնորոշման խնդիր կա, շատերը ծանոթ են սահմանափակ թվով մասնագիտությունների ու չեն կարողանում ճիշտ ընտրություն կատարել, հետո փոշմանում են, բայց արդեն ուշ է լինում: Ահա դրա համար էլ որոշել եմ մասնագիտական կողմնորոշման դասեր անցկացնել: Կխոսեմ այս ու այն մասնագիտությունների մասին, կպատմեմ, կներկայացնեմ, թող իմանան, ճանաչեն ու ընտրության հնարավորություն ունենան:

-Դպրոցի, դասերի մասին ի՞նչ կասես, սիրելի առարկաներ ունե՞ս:

-Դպրոցում գերազանցիկ եմ: Գրականությունն ու ռուսաց լեզուն եմ շատ սիրում: Հետագայում էլ մտածում եմ, որ ընտրածս մասնագիտության մեջ պետք կգան:

-Իսկ ի՞նչ ես կարծում, եթե ապագայում հնարավորություն ունենաս Հայաստանից դուրս կրթություն ստանալու, հետ վերադառնալու ցանկություն կլինի՞:

-Համայնքս, երկիրս շատ եմ սիրում, բայց կուզեի բացահայտել նոր երկրներ, նոր քաղաքներ, ուստի չեմ շտապում որոշել՝ որտեղ և ինչ պայմաններում կցանկանայի շարունակել ուսումս: Համենայնդեպս, Արտենին չեմ մոռանա երբեք, դա միանշանակ է:

Անահիտ Բադալյան

 

 

 

 

Հետաքրքիր է, որ ամեն օր մենք վեր ենք կենում ու ոչնչի մասին չմտածելով՝ սկսում ենք վարել մեր սովորական կյանքը, չիմանալով, թե ինչ փոփոխություն կբերի օրը մեր կյանքում։ Փոփոխություններ, որ միգուցե կարթնացնեն մեր սրտի քնած անկյունները իրենց զիլ հնչյուններով։

Ամառ էր։ Ես գտնվում էի «NPRC Creative English Camp»-ում՝ Հանքավանում։ Հավաքվել էին Հայաստանի Հանրապետության տարբեր վայրերից 60 երիտասարդներ, ովքեր National Poetry Recitation Contest ասմունքի մրցույթում զբաղեցրել էին 1-ին հորիզոնականը, տարբեր ազգերից կամավորներ ու շատ հետաքրքիր ու փորձառու մարդիկ, որոնց հետ աշխատելը շատ հետաքրքիր էր ու երևի դա է պատճառը, որ հիմա անսահման կարոտում եմ այդ ամեն ինչը։ Ճամբարում էր նաև մի իռլանդացի պոետ՝ Damian Gorman-ը, ում ասած տողերը փոխեցին իմ կյանքի շատ էջեր։

Ճամբարում խաղ էինք խաղում, իսկ ես չէի հասցրել լսել խաղի կանոննեը։ Խաղի նպատակն էր գտնել այն մարդկանց, ովքեր իրենց մեջքի վրա ունեին կպցրած այն նույն գույնի կպչուկը (ստիկեր), որից ունես նաև դու։ Բոլորը զբաղված էին իրենց «ստիկերակից» ընկերոջը գտնելով, իսկ ես, բանից «բեխաբար», նայում էի էդ շփոթված մասսային ու ավելի շփոթվում, որ չգիտեի, թե ինչ պետք է անեի։ Ես, անկեղծ ասած, էդպես էլ չգտա։ Խաղի վերջում չինացի և կամբոջացի կամավորներն ասացին, որ դա կոչվում է մարմնի լեզու՝ body language, որին Տաթևը չի տիրապետում։

Դե, ես ընդհանապես շատ վատ ու հոգեմաշ բնավորության գիծ ունեմ․ հոգիս ամեն ինչ ծանրացնում է, իսկ բոլորի ծանր հայացքները՝ էլ ավելի։ Երբեք չէի զգացել բառերի ներգործությունն էնքան շատ, որքան էդ անգամ, ու հասկացա, որ բառերի հետ շատ զգույշ պետք է լինել։ Այդ պահերին ես մտածում էի, որ աշխարհում ամեն ինչ շատ վատ է, մարդիկ չեն հասկանում, թե ինչ են ասում, ու մյուսների զգացմունքների հաշվին՝ իրենք իրենց գործն են ուզում առաջ տանել ու մնացածին ավելի հասկանալի դարձնել։ Մի խոսքով, ես ինձ այդ պահին զգում էի աշխարհի տխրագույն էակը, ով ուզում էր մենակ մնալ։ Ես ապրում եմ գրքերի ու մտքերի աշխարհում, ու միակ բանը, որ հոգիս կարողանում է թեթևացնել՝ դա արվեստն է՝ ստեղծագործելը, գրելը։ Այդ պահերին ինձ թվում էր, թե ներսիցս մի բան կպայթի։ Ու պայթեց։ Պայթեցին մտքերս դատարկ թղթի վրա։ Չէի մտածում, թե ինչ էի գրում։ Ուղղակի գրում էի պահը հաղթահարելու համար։ Փաստորեն այդ գրվածքի մեջ ես ցանկանում էի մի նոր սկիզբ ու խուսափում այն ամեն ինչից, ինչը երբևէ պատահել էր ու ուզում էի, որ մարդիկ հասկանան իրենց ասածների ողջ իմաստն ու հետևանքները։ Չէի նկատում, որ կողքիս երեխեքի մի խումբ գոռգոռալով խաղ էր խաղում, որոշները վազվզում էին, շատերը էդ սիրուն տեղով հիանում։

Բարեբախտաբար, էնտեղ մեկը կար, ով կհասկանար ինձ, ու ես կյանքում առաջին անգամ գրածս պատռելու փոխարեն տվեցի մեկին ու խնդրեցի պարզապես կարդալ։ Դրա պատճառն այն էր, որ հոգուս խորքում ես հասկանում էի, որ ուզում եմ մեկի հետ խոսել ու միգուցե այդկերպ հասկանալ, թե ես ինչ եմ իրականում ուզում։ Մեր մոտ հաջորդ դասընթացն էր՝ բանակցությունների մասին, ու ես համարյա դասընթացի ավարտին տեսա նրան՝ գրածս ձեռքին։ Հայտարարվեց, որ հացի ժամն էր, բոլորը վազեցին ճաշարան, իսկ պոետը ցանկացավ խոսել ինձ հետ։ Դա խոսակցություն էր, որի մեջ անսահման շատ անկեղծություն կար ու հասկացողություն։ Դա խոսակցություն էր, որտեղ ասված բոլոր բառերը սերմեր էին, որ լցվում էին սիրտս ու մինչև հիմա ծաղկում են ու կյանքիս բազում պահերի սիրտս ծաղիկներով են լցնում։ Մեր խոսակցությունից հետո ես հասկացա, որ ես կարևոր եմ ու ոչ միայն ես, այլ նաև ամեն մարդ էս աշխարհում; Ես մտածում էի, թե մարդիկ միշտ դիտավորյալ են բառեր ասում, բայց հետո հասկացա, որ երբեմն չենք հասկանում, թե ինչ ենք ասում ու պարզապես դրա մասին չենք մտածում։ Ես այն պահին մտածում էի, թե մենակ եմ, բայց պոետն ինձ ասաց․ «Եթե դու այնտեղ կանգնեիր ու ասեիր, որ քեզ պետք է մեկը, ում հետ դու կցանկանայիր խոսել, վստահ եմ, որ մեծամասնությունը, եթե ոչ բոլորը, կցանկանային քեզ հետ զրուցել»։ Մենք երբեք էլ մենակ չենք լինում, դա զգացողություն է, որը կանգնեցնում է մեզ նույն տեղում ու մթնեցնում մեր շուրջը եղած ամեն ինչ, բայց երբ այդ մթության միջից մենք գլուխներս բարձրացնենք, կտեսնենք, որ հեռվում՝ երանելի մի տեղում, շատ լույսեր կան մեզ համար, որոնց ուղղակի պետք է գտնել ու հետևել։

Ինձ հետ երբեմն էլի այդպիսի պահեր պատահում են, բայց նմանատիպ պահերին ես արդեն ոչ թե փակվում եմ իմ աշխարհում ու մտածում, որ ինձ նոր սկիզբ է պետք, այլ կարծում եմ, որ ամեն ինչի համար ժամանակ է պետք։ Ժամանակի մեջ չկոտրվելը ու համբերատար պայքարելը օգնում են ինձ հասկանալ, թե ով եմ ես և ինչ եմ ցանկանում։ Պոետը մեր խոսակցությունը հավերժացրեց հետևյալ խոսքերով․ «Քո պատմությունը կարևոր է։ Եվ ոչ միայն քեզ համար, այլ նաև ուրիշների, քանի որ այն շարժվում է դեպի ուրիշ մարդկանց պատմությունը՝ որպես օգնության մեկնված ձեռք»։

Մեր տան գողտրիկ մի անկյունում կա մեծ պահարան, որի մեջ իմ գրքերն են: Այնքան էլ շատ չեն, բայց լի են հիասքանչ տողերով:

Գրքերիս մեծ մասը գողացված են պապիկի գրքերի այն մեծ բազմությունից, որ օր օրի ավելանում էին: Եվ ոչ ոք չէր նկատում ինձ հետաքրքրող գրքերի բացակայությունը: Ես դրանք սիրով էի կարդում, բայց մի փոքր դանդաղ: Չէի սիրում, երբ ինձ խանգարում էին, որովհետև ընկղմվում էի կարդացածս գրքի մեջ, պատկերացնում ամեն մի մանրուք, որոնց վրա գուցե շատերը ուշադրություն չէին դարձնի: Հետաքրքիր էր, նոր գիրքը սկսելիս միշտ մտածում էի, թե ինձ դուր չի գա, բայց երբ ավարտում էի այն, միշտ ուզում էի նորից կարդալ: Փոխարենը ավարտելուն պես գնում էի պապիկի տուն, բարձրանում երկրորդ հարկ և տեսնում այդ ահռելի պահարանը: Փնտրում էի հետաքրքիր վերնագրով գիրք: Ձեռքս միշտ չէր հասնում վերին դարակի գեղեցիկ կազմով գրքերին, որոնց վերնագրերն անգամ չէին երևում այդ փոքրիկ աղջնակին: Բայց ես չէի հուսահատվում, ներքևի դարակից գտնում էի մի գիրք, կարդում նկարագրությունը և… հերթական գողությունը:
Հիմա, երբ նայում եմ իմ գրադարակի գրքերին՝ հիշում եմ ամեն գրքի պատմությունը, որն արդեն թանկ է, հետաքրքիր, լի ուրախությամբ, լի այն վախով, որ շուտով պապիկը կնկատի ձեռքիս գիրքը, կբարկանա վրաս այն վերցնելու համար:
Բայց նա հաստատ չէր բարկանա, եթե անգամ բարկանար, ես չէի վախենա, որովհետև նրա աչքերը բարի էին ինձ համար, խոր, ինչպես այն գրքերը, որոնք կարդալիս գտնում ես կյանքի լույսը:

Երեխաների առաջին բառերը ծնողների՝ երջանկությունից ծնված արցունքախառը ժպիտների սիրունագույն առիթն են դառնում, նույն կերպ առանց ձեռքից բռնելու արած առաջին քայլերն են ուրախացնում մեր ամենաթանկերին, ու առհասարակ, մեր ողջ կյանքում արած քայլերը մեր անփոխարինելիների ժպիտի կամ հիասթափության առիթն են, միշտ:

Մանկությանս մի փոքր հատված հայրիկից որոշակի հեռավորության վրա է անցել: Մայրաքաղաքում աշխատելու համար նորակազմ ընտանիքի տղամարդը մի տարեկան բալիկից հեռու էր ապրում մի քանի ամիս՝ հանուն էդ բալիկի բարեկեցության: Մամաս էլ էր աշխատում, ու մինչև իր աշխատանքից վերադառնալը տատիկն ու պապիկն էին ինձ հետ: Իրականում նրանք միշտ են ինձ հետ եղել, հիմա էլ են ինձ հետ ու միշտ են ինձ հետ լինելու:

-Տատ, բա իմ առաջին բառը ո՞րն ա եղել:

-Դու գիտե՞ս՝ որն ես, ամբողջ օրը ծոցս նստած էիր լինում, կամ պապիկի շալակը բարձրացած, բայց պապադ մի օր Երևանից զանգեց, ասեցի՝ Անահիտ, պապան ա զանգում, արի, ես միացնեմ, դու ասա՝ պապա:

-Բա հետո՞…

-Էլ ի՞նչ հետո, հեռախոսը վերցրի, դրեցի ականջիդ, սիրուն ասեցիր՝ պապա…

Դե հա, պատահական ոչինչ չի լինում: Ես պապայիս աղջիկն եմ, իսկ մենք, գիտակցաբար, թե առանց գիտակցելու` ձայնում կամ մեր մտքում կանչում ենք նրանց, ում սիրում ենք, կարոտում ենք, նվիրված ենք, ու գուցե ումից հեռու ենք:

-Տատ, դե ես շուտվանից էի քեզ կանչել սովորել, ասեցի՝ պապային կանչեմ, ուրախանա, ինքը հեռու էր, էլի,- իրավիճակը խորամանկորեն փորձում էր շտկել տասնհինգամյա Անահիտը, ով մի տարի հետո սկսեց ձայնել ամենաթանկերին երազում կամ իրականության մեջ՝ սակայն ոչ միշտ որպես պատասխան` «Հա ջան»-ը լսելով… Կանչվողներս մի ծովի չափ հեռու էին…

Հեչ նայե՞լ եք թոշնած վարդին, էն որ արդեն գույնը էն չի, թուլացած է, ծայրերը` մի քիչ չորացած։ Գիտե՞ք, էդ վարդը մեր ներսի նման է։ Թուլացած, գույնը գցած։ Ու գնալով դեպի վատն է գնում։ Գիտե՞ք, չենք ջրում, պատճառը դա է։ Չենք սնում մեր ներսը, թոշնում ենք։ Հետո էլ դեռ ժամանակը չի լինում, որ մեռնենք, ու էդպես չորացած կպչում ենք թփին ու մնում։ Ոչ մի բան չի շարժվում ներսում։ Օրերը կողքով անցնում են։ Մեր ներսում բան չի փոխվում։ Կարծրացել ենք ու չենք շարժվում։ Թոշնածությունից մեր թերթիկները կախվում ու փակում են մեր աչքերը։ Մենք կարճ շոր հագած աղջիկ ենք տեսնում։ Ասե՞մ` ինչ ենք մտածում։ Կարծում եմ` պետք չի։ Մենք կորցրել ենք մեր գույնը։ Ու համոզված ենք, որ ուրիշներն էլ պիտի էդպիսին լինեն։ Տարբերությունները քամու հետ գալիս, խփում են մեր դեմքին։ Ամեն քամու հետ մի թերթիկ է պոկվում վարդից։ Թե վերջում ինչ է մնում, դուք ենթադրեք։ Մենք պետություն դարձո՞ղն ենք։ Մեր պետության ճանապարհի կողքի զուգարան մտնելուց հետո զբոսաշրջիկը դուրս եկավ ու փսխեց։ Չմտավ էլ, դուռն էր բացել ուղղակի։ Իսկ դրսում կանգնած հպարտ քաղաքացիները բերաններն էին բացել։ Ծիծաղեք։ Մեկ է` թոշնած ենք։ Ու ստիպում ենք, որ զբոսաշրջիկն էլ թոշնի։ Հետո նեղանում ենք քամիներից, որ պոկում են մեր թերթիկները։ Իսկ Թումանյանը դեռ մի 100 տարի առաջ հասկացել էր, որ ներսից ենք փչացած։ Ու մեր ճյուղերը սովոր չեն թարմ ու առողջ վարդի։ Իրենք հենց հայտնվում են, թոշնածները հիշում են իրենց արմատները։ Հիշում են հին տեքստերը։ Հիշում են, որ իրենց խորը արմատներին կարմիր ու թարմ վարդը սազական չէ։ Դե, գիտեք` ի՞նչ, էդ արմատները հենց էդպիսի ուրիշ վարդերի շնորհիվ կան։ Դեռ կան…

Հունիսի 28-ին Շիրակի Պետական Համալսարանի աշխարհագրության ամբիոնը, ինչպես ամեն տարի, կազմակերպել էր հետաքրքիր երթուղի՝ աշխարհագրության, սերվիսի և քարտեզագրության ուսանողների համար։ Երթուղին՝ Գյումրի-Ստեփանավան-Գյումրի։ Հագեցած ու հետաքրքիր օր էր մեզ սպասվում, որովհետև մեր կողքին էին իրենց գործում իսկապես լավագույնները։

Առավոտյան ժամը 9-ին շարժվեցինք Շիրակից դեպի Լոռի, ինձ համար ամենագեղեցիկ ճանապարհներից է Գյումրիից դեպի Լոռու մարզ ձգվող ճանապարհը, բարձրադիր սարերն ու գեղատեսիլ անտառները քեզ հետ են ողջ ճանապարհին, ու դու չես էլ հասցնում մի քիչ հոգնել, քիչ է մնում՝ մեքենայից իջնես ու ոտքով անցնես ողջ ճանապարհը, ագահաբար շնչես այն մաքուր օդը, որը քեզ պարգևում են այդ կանաչ ու խիտ անտառները։ Բառերը ոչինչ են նկարագրելու Լոռվա ողջ հմայքը։

Մեր առաջին կանգառը Լոռու մարզի Գյուլագարակ գյուղում էր՝ Դենդրոպարկում՝ Ստեփանավան քաղաքից 12 կմ հեռավորության վրա, Երևանից 155 կմ հյուսիս, ծովի մակերևույթից շուրջ 1450 մետր բարձրության վրա։ Մեզ հրաշք բնական տեսարան էր սպասվում, զբոսնում էինք այգում ու կարծես աշխարհից կտրված լինեինք, հրաշք էր բնությունը, էլ չեմ ասում մեզ հանդիպած հազվագյուտ ծառերի ու բուսատեսակների մասին։ Ես վստահորեն ասում եմ՝ Լոռի այցելողը առաջինը պետք է կանգ առնի Դենդրոպարկում։

Դենդրոպարկից շարժվեցինք դեպի Լոռի բերդ։ Միջնադարյան այս փառահեղ ամրոցը գտնվում է Ձորագետի ձախ ափին՝ Ստեփանավան քաղաքից 5 կմ հեռավորության վրա։ Այս զարմանալի ամրոցը ևս փաստում է միջնադարյան մարդու մտքի անծայրածիր թռիչքի մասին։ Զարմանալի տեսարան էր մեր առաջ բացվում, զարմանում էինք, թե միջնադարում չունենալով հատուկ տեխնիկա՝ ինչպես էին նման հսկա քարերով այսպիսի հսկա ամրոց կառուցել։

Ճիշտ էին ասում, որ բնությունը զարմանալի ու անակնկալներով լի է։ Ասածս հավաստում է Լոռի բերդում մեր առաջ բացված բնական տեսարանը՝ Ձորագետ գետի կիրճը։ Մենք դրանից մոտ 2 կմ-ից ավելի բարձրության վրա էինք կանգնած, ինչ գեղատեսիլ տեսարան էր, շոյում էր մարդկային աչքը, երանի թռչուններին, որ կարող են անվերջ թռչել ու լիարժեք վայելել այս հրաշք տեսարանները։

Լոռի բերդից վերադարձանք քաղաք Ստեփանավան՝ այցելելու Ստեփան Շահումյանի տուն-թանգարանը։ Սա իմ երկրորդ այցելությունն էր այստեղ։ Առաջին անգամ փոքր երեխա էի, դեռ դպրոցական էլ չէի, ոչինչ չէի հասկանում, իսկ երկրորդ անգամ այցելեցի արդեն որպես համալսարանական, արդեն դիտում ու նայում էի շուրջս իսկապես որևէ նոր բան տեսնելու ու սովորելու ակնկալիքով։

Թանգարանում տեսանք, ուսումնասիրեցինք ու լսեցինք՝ ինչ հնարավոր էր։ Հիանալի ու հետաքրքիր էր ականավոր գործչի տուն-թանգարանը։ Յուրաքանչյուր դետալ խնամքով ու ուշադրությամբ էր պահպանվում թանգարանում։ Թանգարանում տեսանք գրապահարանը, պահպանված մի շարք գրքերով ու հոդվածներով՝ սոցիալիստական շնչով, պահպանված էր անգամ թղթախաղի սեղանիկը, որի վրա Ստեփան Շահումյանը, ինչպես նշեց թանգարանի աշխատակիցը, սիրում էր թղթախաղ խաղալ աներոջ հետ։

Մեր հաջորդ մի փոքր կարճատև կանգառը Ամրակից գյուղում էր, գնացել էինք տեսնելու ռուսական եկեղեցին՝ կառուցված գոթական ոճով։ Այն հմայող գեղեցկություն ուներ, ասես հեքիաթից վերցված մի դղյակ լիներ, ափսոս, որ վթարային վիճակում էր, շատ մոտենալ չէր կարելի, բայց հեռվից էլ անչափ գեղեցիկ էր։

Եվ վերջին կանգառը Փամբակ գետի ափին էր, այստեղ արդեն մենք հանգստանում էինք, կիսվում օրվա տպավորություններով և պատրաստվում ուղևորվել դեպի Գյումրի։ Գյումրու ճանապարհին մեզ դիմավորեց հորդառատ անձրևը, բայց մեր քաղաք հասնելուն պես արևը արդեն պայծառ շողում էր, փողոցները ողողված էին ջրով։

Ահա այսպիսի հիշարժան օր էին կազմակերպել դասախոսները մեզ համար։

Վաղուց, շատ վաղուց, երբ դեռ արևը ծագում ու մայր էր մտնում Խորհրդային Հայաստանում, այդ Հայաստանի անկյուններից մեկում ապրում ու ստեղծագործում էր Վաչոն: Ստեղծագործելը մի քիչ սխալ է ասված, քանի որ նա ամենաշահութաբեր խանութներից մեկի տերն էր: Տերն էլ է սխալ ասված, քանի որ Խորհրդային Հայաստանում ոչ մի բանը տեր չուներ և ամեն ինչի տերը բոլորն էին: Հենց այդ պատճառով էլ Վաչոյին դատապարտում են ազատազրկման 10000 ռուբլու պակասորդի համար: Ոնց ասում են՝ բանտ ընկնելուց հետո կյանքը դեռ նոր է սկսվում, և Վաչոն էլ չէր հիասթափվում: Բանտում նա ծանոթանում է ոմն Շավարշյանի հետ, որը երգիչ էր, և որի բանտ ընկնելու պատճառների մասին պատմությունը լռում է: Վաչոն և Շավարշյանը ընկերանում են, որպես իսկական բանտային ընկերներ իրար հետ հաց են կիսում ու մշակում են փախուստի բազմաթիվ անիրագործելի պլաններ: Ասում են՝ հեռավորությունը սպանում է սերը: Երևի այս սկզբունքը բանտային ընկերների համար էլ է գործում, քանի որ Վաչոն և Շավարշյանը առաջին անգամ հանդիպում են բանտից դուրս գալուց 3 տարի անց: Նստում են, հաց են կիսում, երթով հիշում են փախուստի բոլոր անիրագործելի պլանները: Բանը հասնում է նրան, որ Շավարշյանը պատմում է, թե ինչպես է ամուսնացրել որդուն:

-Բա ինձ ինչո՞ւ հարսանիք չես կանչել: Վատ կպարե՞ի,- հարցնում է Վաչոն։

-Ճիշտն ասած՝ լսել էի, թե մահացել ես,- խորամանկ քայլով խափս է տալիս Շավարշյանը:

-Բա էդ ինչո՞ւ թաղմանս չէիր եկել:

Իր բազմաչարչար կյանքի ընթացքում Շավարշյանը բազմաթիվ դժվարություններ էր հաղթահարել, ի վերջո բարեհաջող կերպով բանտ էր նստել ու դուրս եկել, բայց այս հարցի պատասխանը չուներ:

Հատվածներ «Արմաթ» տեխնոլոգիական ճամբարի ջոկատավարի օրագրից

Իջնում ենք փոխադրամիջոցից՝ իրերը թողնելով ներսում, երկու շարք ենք կազմում ու քայլում դեպի Դիլիջանի Մոնթե Մելքոնյան ռազմական վարժարան։ Մեքենան արդեն այնտեղ էր, հասնում ենք, վերցնում իրերը, մտնում ներս ու տեղավորվում սենյակներում։ Մեր երկհարկանի սենյակում իմ ջոկատի տղաներն են։ Ծանոթանում ենք։ Երեխեքը ոգևորված պատմում են ՏՏ ոլորտի իրենց փորձառության մասին, ու ես մտածում եմ, թե ինչ ֆանտաստիկ են իրենք, թե ինչքան նախաձեռնող ու պրպտող են։ Ասում են՝ SERob-ով հեռաչափ տվիչն (սենսոր) ու լեդ լույսերը իրար հետ համադրել ենք, որ երբ խոչընդոտ հանդիպի ռոբոտի դիմաց, վրան լույս վառվի։ 10-11 տարեկան երեխեքն ինձ ասում են դա, երբ ես այդ ամենը սովորել եմ ընդամենը մի քանի ամիս առաջ։

Հետո հավաքվում ենք, ծանոթանում միմյանց հետ, մյուս ջոկատների ու ջոկատավարների հետ ու գնում Arduino սովորելու։ Ի՞նչ է դա․․․ Մի ֆանտաստիկ բան՝ կասեմ ես։ Դրա միջոցով մենք ինժեներություն ու ծրագրավորում ենք ուսումնասիրում։ Նախ պատրաստում ենք մեր ռոբոտը, ապա ծրագրավորում այն մեր ուզած խնդիրներն իրականացնելու համար։ Դրանով լիքը հետաքրքիր սարքեր կարելի է պատրաստել՝ եռաչափ տպիչ, խելացի տուն ու լիքը տարբեր ռոբոտներ։

Այսօրվա հանձնարարությունը լուսացույց ստեղծելն էր։ Երեխաները հաղորդիչ տախտակի վրա հավաքեցին իրենց լուսացույցը, ապա C++ լեզվով ծրագրավորեցին այն։ Հետո ստեղծեցին լուսային անցումով լամպեր։ Վերջացնելուց հետո ստացան «Արմաթ» բրենդային շապիկներն ու գլխարկները։

Օրակարգով նախատեսված էր նաև ազգային խաղերի ժամ․ մենք պարանի ձգում խաղացինք, փայտերով խաղ, երբ երկու հոգի նստում են գետնի վրա դեմ դիմաց, բռնում են փայտը ու ամեն մեկը ձգում է այն իր կողմը, իսկ հետո շրջեցինք ճամբարի տարածքով։ Քնելուց առաջ ազգային պարեր պարեցինք։

Վաղը մեզ ֆանտաստիկ օր է սպասվում, ինչպես ամեն օրը «Արմաթ» տեխնոլոգիական ճամբարում։

Սևան-Երևան ավտոմեքենան շարժվեց: Ժամը յոթն էր կամ յոթն անց տասը րոպե, դա կարևոր չէր։ Կարևոր չէր, քանի որ ես հոգնած էի. ամբողջ գիշեր չէի քնել, իսկ ավտոմեքենայի մեջ լռություն էր տիրում: Ես նայում էի պատուհանից դուրս։ Անձրև էր գալիս: Անձրևի դանդաղ կաթիլները իջնում էին՝ ապակու վրա հետք թողնելով, իջնում էին, որ մի քանի րոպեով խլացնեն քաղաքի աղմուկը բամբասանքներից։

-Սևանում մարդ չմնաց,- ցածրաձայն խոսեց վարորդը,- սաղ գնացին։

-Ինչպե՞ս թե,- ասաց կարմիր վերնաշապիկով կինը։

-Եսիմ է, սաղ գնացին, երեկ էլ հարևանս գնաց, ասում էր՝ ստեղ անելու բան չկա։ Մի աղջիկ ուներ, անցած տարի ավտովթարից մահացավ։ Ինքն էլ մենակ էր ապրում, ուսուցչուհի էր:

-Ախր, այ հոպար ջան, աշխատանք չկա, բա մարդիկ ինչպե՞ս ապրեն, հը՞ն,- խոսեց վարորդի կողքին նստած երիտասարդը,- տատս պատմում էր, որ ԽՍՀՄ-ի տարիներին Սևանում գործում էին վեցից ավելի խոշոր գործարաններ, ամեն մեկը ուներ հազարից ավելի աշխատող, հա- հա, մի զարմացեք։ Իսկ հիմա՞, ոչ մի գործարան չկա, բա էդ խեղճ մարդիկ ի՞նչ անեն, հը՞ն:

-Ինչ էլ որ լինի, սևանցիք չպիտի գնան, ո՞վ է ասել, որ Սևանում աշխատանք չկա։ Թող գան, գործարանները բացեն, աշխատեն:

-Գործարան բացելը հեշտ չի, տարիներ են պետք, ես էլ օգոստոսի վերջին գնալու եմ,- ասաց երիտասարդը:

-Ես երեք օրից եմ գնալու Մոսկվա՝ որդուս մոտ,- խոսեց կարմիր վերնաշապիկով կինը:

-Գնացե՛ք,- բարկացավ վարորդը,- սաղդ գնացեք, թող Սևանում մարդ չմնա՛:

-Բայց նոր դուք ասացիք, որ Սևանում էլ մարդ չի մնացել,- փորձեց սրամտել սև զգեստ հագած աղջիկը:

Ըստ երևույթին՝ աղջիկը քասնմեկ կամ քսաներեք տարեկան էր և ուսանող։ Իսկ այն, որ սևանցիները գնում են, ճիշտ է։

-Իսկապես, քանի՞ մարդ է ապրում Սևանում,- հարցրեց կարմիր վերնաշապիկով կինը:

Ես մտքումս սկսեցի հաշվել․ «Սևանում ապրում է իմ ընտանիքը՝ երեք մարդ, գումարած իմ հարևան Օլգա տատիկը, դերասան Արման Խաչատրյանը, ձուկ վաճառող Աշոտ պապիկը, իմ դպրոցի ուսուցիչները, մեր բակում խաղացող երեք երեխաները, իմ դասարանի չորս աշակերտներ, հետո ուղղեցի ինձ, մեկը Սևանից չէ, ու Բաքվից եկած թիթիզ տատիկը (նա միշտ հագնում է վարդագույն կիսաշրջազգեստ, կանաչ կոշիկներ, շատ է սիրում չամիչով հացաբուլկեղեն, պաղպաղակ և քաղցր բամբակ)։

-Սևանում ապրում է երեսուներեք մարդ,- վստահ ասացի ես:

-Ինչպե՞ս թե,- ուրախացավ վարորդը,- ինձ հաշվել ես, չէ՞: Ես սարսափեցի․ ինչպե՞ս կարող էի այս կոլորիտային սևանցուն չհաշվել։ Ես գունատվեցի, սարսափեցի ու պատասխանեցի.

-Ոչ, բայց դա խնդիր չի,- սխալս ուղղելով՝ ասացի ես,- դուք էլ գումարած ՝ երեսունչորս։

-Կնոջս, երեխեքիս, մորս էլ հաշվի,- հրամայեց վարորդը:

-Ինձ էլ հաշվի,- ասաց երիտասարդ աղջիկը:

-Մորս էլ հաշվի,- ասաց երիտասարդը,- պապիկիս էլ, մորեղբորս երեք երեխաներին էլ, հա մեկ էլ էն հեռախոս վերանորոգող Հրաչին էլ հաշվի, լավ տղա է, ու կանաչ աչքերով Մանանին էլ հաշվի:

Հետո շատ հանկարծակի երիտասարդը լռեց, երևի մտածում էր՝ արդյոք Մանանի աչքերը կանաչ էին, հետո ուղղեց իրեն.

-Կապույտ աչքերով Մանանին:

-Սպասե՜ք, սպասե՜ք,- ասացի ես,- ես կորցրի հաշիվս, օգնեք ինձ:

Վարորդի դեմքը պայծառացավ, երևի մտածեց, որ Սևանում ավելի շատ մարդ է ապրում:

-Հաշվում եք, հաշվում…

Հաշվեցեք հապա, թե ինչ ձևերով աղջիկը պարզեց, որ Սևանում ապրում է միայն երեսուներեք մարդ:

-Երեսունչորս,- ուղղեց վարորդը:

-Հաշվեցեք նաև, մի վերջին անգամ,

Թե այդ ինչ ձևով,

Ինչ մեքենայի օգնությամբ բարի

Դեռ կարելի է Սևանում ապրել,- շարունակեց երիտասարդ տղան:

-Սևակ եք սիրում, հա՞,- դիմեց կինը երիտասարդին:

-Սևակ չեմ սիրում, Սևակ կարդում եմ,- նեղացավ երիտասարդը:

-Հա լավ, ի՞նչ ասացի, որ նեղացար, շատ լավ է, որ կարդում եք, ես շատ ուրախ եմ:

Երիտասարդը ասաց, որ չի նեղացել: Անկասկած, Սևանում աշխատատեղեր քիչ կան, և մարդկանց արտագաղթը կապված չէ սեփական քաղաքը չսիրելու հետ: Բայց իհարկե, կարելի է այս խնդիրը լուծել. բացել գործարանները, ոչինչ, թող տարիներ տևի, բայց մարդիկ աշխատանք կունենան, չէ՞։

Ավտոմեքենան կանգ առավ Երևանի Երիտասարդական մետրոյի դիմաց: Երևանում անձրև չէր գալիս, շոգ էր, օդ չկար շնչելու: Երեխա լինեի ու հավատայի, որ հնարավոր է եղանակը տեղափոխել այնտեղ, ուր գնում եմ: Հետո մտածեցի, որ շատ եմ փիլիսոփայում։ Անշուշտ հոգնածության հետևանք է։ Երբ մարդը շատ հոգնած է լինում և ոչինչ չի կարողանում անել, սկսում է փիլիսոփայել։ Հետո Երևանում բնակվողներին նայեցի ու սրամտելով շարունակեցի ճանապարհս։

Թե չէ հաշվում եք, հաշվում եք, հաշվում…

Հաշվեցեք, խնդրեմ, հաշվեցեք նաև,

Թե ձեզանից գոնե մեկը իր կյանքում

Քանի անգամ է եղել Սևանում։

Ծիծաղեցի իմ այս մտքի վրա և մտածեցի, որ Սևանում շատ հետաքրքիր մարդիկ կան՝ դերասան Արմանը, թիթիզ տատիկը, կանաչ կամ կապույտ աչքերով Մանանը, Օլգա տատիկը, կոլորիտային վարորդը, Սևակ կարդացող երիտասարդները: Բայց մի րոպե․ քանի՞ մարդ է ապրում Սևանում: