Շրջագայելը, անշուշտ, աշխարհը ճանաչելու լավագույն միջոցներից մեկն է: Այն քեզ թե՛ կրթում է, թե՛ մշակում, ինչպես նաև օգնում է ճիշտ համեմատել ու գնահատել քո ունեցածը: Իսկ ինձ օգնել է, որ հասկանամ մի պարզ ճշմարտություն: Քաղաքները, ինչպես և ժողովուրդները, ունեն բնավորություն և լինում են հյուրընկալ և ոչ հյուրընկալ: Եվ քաղաքների բնավորությունը երևում է հենց քաղաքում առաջին քայլից: Ժպիտով «բարի գալուստ» կամ անվերջանալի ու զզվելի հարցաքննություն այցիդ նպատակի և ֆինանսական կարգավիճակիդ մասին, չնայած` մուտքի թույլտվության առկայությանը տվյալ երկրի կողմից:

Հյուրընկալության հաջորդ փուլը ինձ համար ջերմ վերաբերմունքն է, որը սկսվում է երևալ քաղաքներում արված առաջին իսկ քայլերից: Լայն ու արևոտ պողոտաներ, թե ստվերոտ ու նեղ փողոցներ` հյուրընկալության չափանիշներից մի ուրիշն է: Եվ իհարկե, հյուրընկալության կարևորագույն բաղադրիչն են համարվում քո մշակույթի մասնիկները օտար քաղաքներում: Ինչքան շատ հայկական, հայերեն և հայեցի` այնքան հյուրընկալ:

Շրջագայեք, ուսումնասիրեք, սովորեք, տեսեք, զարմացեք, քննադատեք կամ հիասթափվեք, բայց անպայման վերջին վայրէջքի համար ընտրեք «Զվարթնոցը»: Ի՞նչը կարող է լինել այնքան ջերմ, ինչքան «Զվարթնոցում» անձնագրերը ստուգող աշխատակցի մեղմ ժպիտն ու «բարի գալուստը»:

Երկնքից մի կաթիլ ընկավ դեմքիս և ձուլվեց արցունքիս, այդ պահին ես զգացի հորդառատ անձրևի մի մեծ տեղատարափ. ասես մի դույլ ջուր լցնեին գլխիս։ Ես նստած էի լուռ, նայում էի մեքենաների ընթացքին, մարդկանց արագ քայլքին։ Ես նստած էի միայնության մեջ, թեև շուրջս կային մարդիկ, իսկ կողքիս այն մեկը, ով միշտ բերկրանքով էր լցնում հոգիս, իմ հոգու ընկերը… Նա խոսում էր անդադար, խոսում՝ ինչից պատահի, իսկ ես, անտարբեր նստած, լսում էի միայն աջ կողմից եկող մի ձայն և ուրիշ ոչինչ։ Գուցե մեկ այլ պահի ես զգաստանայի, հիշեի, որ մտերիմ ընկերս է, որ պետք է լսեմ, պատասխանեմ, հարգեմ նրա խոսքն ու ներկայությունը, բայց այդ պահին ինձ ոչինչ էր հետաքրքրում. ուղեղս ազատվել էր ամեն տեսակ մտքերից։ Այն ամենը, ինչը երբևէ կարևոր էր և առաջնային, այժմ անիմաստ էր և ձանձրալի։ Մնացել էր միայն մի ճեղք այնտեղ՝ ներսում՝ մի գողտրիկ անկյունում թաքնված, այն առաջացել էր անժամանակ և կվերանար երբևէ, բայց ոչ հիմա։ Ես դա գիտեի, ես դա զգում էի, բայց մեկ է, աղոթում ու խնդրում էի երկնային ուժերին շնորհել ինձ ևս մեկ ներում, ևս մեկ րոպե հանգստության և ներքին խաղաղության, բայց ոչինչ չէր օգնում. այդ ճեղքը խորն էր, և դատարկության քամին ներս էր սողոսկում իմ մարմին, սարսռեցնում ամեն զգացական…

Անտարբերությունը դաժան մի զենք է, որը ոչնչացնում է քայլ առ քայլ։ Սկզբում դու չես էլ նկատում, որ երեկ բերկրանքով ու ոգևորությամբ գնված գիրքը, մեծ հետաքրքրությամբ քննարկված թեման այսօր արդեն թվում են անիմաստ, աշխարհը կորցնում է իր գույները, մարդիկ վերածվում են մոխրագույն ստվերների, որոնք արագընթաց գնացքների նման սլանում են դեպի իրենց վերջնակետը, իսկ դու, մոլորված այդ ամբոխում, չես գտնում քո տեղը, քո ուղին և նպատակակետը: Մտնում ես մոտակա խանութ, գնում առաջին պատահած գրիչն ու տետրը, նստում թաց նստարանին և սկսում գրել առանց մտածելու, պարզապես գրել, շարադրել այն, ինչ այդքան երկար կուտակված է եղել քո մեջ, գրում ես առանց կետադրելու, որովհետև ամեն բառի վրա պետք է դնես բացականչական նշան։ Միտքդ պատռվում է այդ ամենից, և այլևս չես կարողանում գրել, ուզում ես դառնալ մի կծիկ, ամուր բռնել գլուխդ ափերիդ մեջ և թույլ տալ, որ մեկը ձգի քո թելերից, այն հույսով, որ կկարողանա քանդել տարիների ընթացքում առաջացած քարկապերը, ուզում ես հանձնել քո էությունը մեկ ուրիշին և թույլ տալ ղեկավարել իրեն, որովհետև սեփական ուժերը արդեն հատնում են. այլևս ընդունակ չես լինել այդ «Տիտանիկի» նավաստին։ Բայց ո՞վ կհամաձայնի խորտակվել քեզ հետ, ո՞վ կհամաձայնի պայքարել քեզ հետ և քո դեմ միաժամանակ։ Ոչ ոք։

Դատարկությունը անհուն մի ձոր է, որտեղ փռված են բազմաչարչար զոհերի դիակներ։ Ոմանք պարտվել են պայքարի մեջ, ոմանք` միանգամից հանձնվել, բայց դե ի՞նչ էական է, մեկ է, բոլորն էլ նույն ձորում են ի վերջո հայտնվել։ Ես էլ, կարծես, այդ ձորի ծայրին նստած, նայում եմ հեռուն։ Այնտեղ կա պայծառ մի երկինք` բաց կապույտ ու լուսավոր, բոլորիս ապագան է երևի։ Ուզում եմ քայլ անել, գնալ դեպի պայծառ եզերքներ, դեպի լույս։ Ձգում եմ ձեռքս ու նայում հեռուն, զգում եմ, թե ինչպես ոտքիս մկանը կծկված պատրաստվում է շարժում անել, քայլել առաջ, ահա, մի փոքր էլ, և կվերցնի ինձ կյանքն իր գիրկը, և ես կհավերժանամ…

Արթնացիր, արթնացիր, սա քնելու տեղ չէ, լսո՞ւմ ես, արթնացիր… Բացում եմ աչքերս և հասկանում, որ քնել եմ նստարանին` տեղատարափ անձրևի տակ, մարմինս սառել է։ Հազիվ կարողանում եմ շարժվել, տետրս պինդ գրկած՝ քնել էի և պաշտպանել այն անձրևից։

Մի հրաշալի օր հայրս վախեցած զանգեց տուն և հայտնեց, որ եղբորս ձեռքը կոտրվել է։ Բոլորը տխուր սպասում էին եղբորս վերադարձին, իսկ ես հետաքրքրությամբ կանգնած էի դռան մոտ։ Եղբորս ձեռքը գիպս էին դրել։ Ես չէի նայում նրա ձեռքին, այլ ուշադրությամբ նայում էի աչքերի մեջ։ Մի բան էի փնտրում։ Կարծես թե գտա։ Եղբորս աչքերը երջանկությունից շողում էին․ դասի չի գնա, տնային չի գրի։

Մյուս օրը, երբ դպրոցից տուն եկա, եղբայրս տխուր նստած էր մի անկյունում ու ոչ մեկի հետ չէր զրուցում։ Որոշեցի՝ ես էլ չեմ խոսի երջանիկի հետ։ Հենց այդ պահին հեռախոսը զնգաց։ Հորաքույրս էր զանգողը։ Տատիկս էլ սկսեց հորաքրոջս հանգստացնել․

-Փառք Աստծո, ոչ մի լուրջ բան չկար, պարզվում է՝ չէր կոտրվել, մի երկու օրից գիպսը կհանեն։

Ես շարունակությունը չլսեցի։ Այնպե՜ս խղճացի եղբորս․․․

Մարդու երջանկությունն էլ այսքան կարճ տևի՞․․․

Անի Պողոսյան, 11 տ.

2001 թվական

Երկուշաբթի

Սովորական ու ձգվող առավոտ։ Բացում ես աչքերդ, նայում ժամին ու անկախ թվերից՝ նորից քնում։

Հետո արթնանում ես, ինչպես միշտ, դուրս գալուց կես ժամ առաջ։ Մեյքա՞փ, դիմահարդարո՞ւմ, քսվե՞լ, չէ, չգիտեմ, չեմ լսել։ Հասնում ես ավտոբուսին։ Ու սա վերջին երկուշաբթին է, երբ դու 19 տարեկան ես։ Երկուշաբթի, քո չսիրած օրերից մեկը, հույս կա, որ 20-ից հետո ինչ-որ բան կփոխվի։ Ավտոբուսում գտած 100 դրամը քո ու կողքիդ կնոջ տոմսի գումարից քիչ կլինի, կլրացնեք… Ու կիջնես կանգառում, կիջնես, քայլելիս կզգաս նոր ծաղկած ծաղիկների հոտը, դրան կխառնվի քիչ առաջ թափված անձրևի հոտը, ու դու կիմանաս իդեալական եղանակի մասին ամեն ինչ:

Երեքշաբթի

Փողոցը կկտրի մոտոցիկլը, արագ կսլանա դիմացովդ, ու դու կերազես դրա ղեկին լինել։ Սլանալ, ճեղքել օդը, մտքերդ ցրիվ տալ։

Այնքան շատ դեմքեր կան քաղաքում, որ ոչինչ չեն արտահայտում։

Երբ հասկանաս, որ քեզ վեպ են ուղարկել ու կարծիք են հարցնում, ու գրողն էլ այնքան անհայտ մեկը չէ, ձեռքերդ կսկսեն դողալ։ Դու կկարդաս վեպը մի շնչով ու կզգաս, որ քո կարծիքը գուցե ոչինչ է։ Լուսնի լույսի տակ սարդոստայնը կփայլի ու կհասկանաս, որ սա վերջին երեքշաբթին է, երբ դու 19 տարեկան ես։

Չորեքշաբթի

Հերթական օր։ Մայիսի 1 է։ Տոն։

Գարնանային ու սիրուն երեկո։ Քայլում ենք այգում։ Ամեն տեղ ժպիտ է։ Ծանոթ մարդիկ։ Հայրիկը իր աղջկա հետ գնդակ է խաղում։ Չշարունակե՞մ։ Ես էլ եմ էդպես կարծում։

Հինգշաբթի

Շաբաթվա ամենաատելի օրը։ Սրան գումարվում են առաջին հերթով դասերը, ու կատարյալ վատ տրամադրությունը պատրաստ կլիներ, եթե իհարկե արևը չլիներ։ Դուրս ես գալիս, ու միանգամից արևը մտնում է մեջդ։ Հետո նստում ես երթուղային։ Երկու աղջիկները քեզ տեղ են տալիս իրենց կողքին։ Նստում ես, ավելի ճիշտ` խցկվում։ Մի կանգառ այն կողմ երթուղային է նստում մի կին։ Նստելու տեղ չկա։ Եթե կանգնեմ էլ, անիմաստ է, նա հաստատ չի տեղավորվի իմ տեղում։ Ու սկսվում են խոսակցությունները, երկու յուղոտ ու իրենց տեղերում լավ հարմարված, կարմիր վառ շրթներկով կանայք սկսում են փնովել «հիմիկվա սերնդին»։ Մենք ախր լսում ենք, էդտեղ ենք, բայց իրենք բամբասում են մեզնից։ Եթե ուղղակի երեսիս ասեին, ես կբացատրեի, որ անտեր երթուղայինը տեղավորում է սահմանափակ թվով մարդկանց։

Մի խոսքով՝ արևոտ օրը փչանում է։ Հետո պատկերասրահում քեզ հարցնում են, թե քանի տարեկան ես, որ իմանան՝ ինչ տոմս տան՝ չափահասի, թե անչափահասի։ Դու նայում ես տոմսարկղի ապակու մեջ ու հասկանում, որ 20 տարեկանի հեչ նման չես։ Վերջին անգամ պատկերասրահում տարիքիդ մասին հարցին պատասխանում ես՝ 19, գնում չափահասի տոմս ու մտնում ներս։

Վերջին հինգշաբթին ավարտվում է խորն ու մի տեսակ կազդուրիչ քնով, ու սա վերջին մայիսի 2-ն է, երբ դու 19 տարեկան ես։

Ուրբաթ

Օր, երբ տուն ես գնալու։ Օր, որի գալուն սպասում ենք միշտ, անկախ նրանից՝ ուսանող ես, աշխատող, թե աշակերտ։ Բայց երևի 3 տարեկան երեխայի համար միևնույնն են շաբաթվա օրերը։ Ու մեզ համար էլ պիտի էդպես լիներ։ Ուղղակի ուրիշները բաժանել ու անուններ են տվել սովորական, իրար հետևից ձգվող օրերին։ Ուրբաթ, բայց 13 չի։ Սա վերջին ուրբաթն է, երբ դու 19 տարեկան ուսանող ես, որը տուն է գնում։ Փնթփնթալով քայլում ես, մտքումդ քիչ առաջ դեմքիդ շպրտած ճշմարտությունն է, որը գիտեիր, բայց կարծես սպասում էիր, որ ինչ-որ մեկը ասի դա։ Այդպես ավելի համոզիչ է, այդպես է, որ իմանում ես։ Հիշում ես դպրոցում ունեցած առաջին հաջողությունդ։ Երբ ասացիր, որ եթե ուզում ենք տվյալ գույնը ավելի բաց դարձնել, դրան պիտի սպիտակ խառնենք։ Տարօրինակ հաջողություն։ Իսկ ուրբաթ փիլիսոփայության ժամին ունեցածդ հաջողությունը վերջինն էր, որը եղավ 19 տարեկանում։

Շաբաթ

Ուշ ես քնել։ Ու դրա համար առավոտն էլ ուշ սկսվեց։ Երկու գիրք զուգահեռաբար կարդալը անմտություն էր, ու դու մտածեցիր, որ ավելի լավ է ոչ մեկը չկարդաս։ Լավ երգեր, քրոջդ հետ կռիվներ։ Սովորական օր։ Մատներիդ դեղինը շատ է։ Գուցե ինչ-որ բան այնպես չէ՞, բայց չէ, ամեն ինչ կարգին է, ուղղակի մատներդ զգացել են գունային ճաշակդ։ Սա կարող էր լինել առավոտ, որը կսկսվեր կաթով սուրճով, բայց մաման մոռացել է պահել քո բաժին կաթը։ Մի քանի տարօրինակ երազներ ես տեսել, սարսափելի, անհավանական մարդկանց տեսել ես իրար հետ, կռվել ես մի քանիսի հետ։ Մի խոսքով՝ տարօրինակ երազներ ու նույնքան տարօրինակ օր։ Վերջին տարօրինակ օրը, երբ օրացույցին շաբաթ է, իսկ դու՝ 19 տարեկան։

Կիրակի

Ու… մնաց մեկ օր։ Մի քանի ժամ։ Տանը բոլորը խառն են՝ տորթ, «բլինչիկ», աղցաններ։ Մի խոսքով՝ մերոնք հասկացել են, որ իրենց միջնեկ աղջիկը 20 տարեկան է դառնում։ Վախենում եմ այս թվից։ Ես էլ չգիտեմ՝ ինչու, մտքումս մի բան եմ հասկանում, որ եթե մարդը մահացել է, ու իր մասին խոսողների մեծ մասը իրեն անունով է դիմում, ուրեմն նա երիտասարդ է։ Հիմար գաղափար։ Բայց ճիշտ է։ Հասկանո՞ւմ եք, եթե մարդուն «ձյաձյա», «պապիկ» կամ չգիտեմ ուրիշ բան են ասում, բայց ոչ անունը, ուրեմն նա մի քիչ հասցրել է ապրել։ Մեր ապրած տարիների քանակը որոշվում է այն մարդկանց թվով, ովքեր մեզ դեռ անունով են դիմում։ Ինձ միշտ անունով են դիմել։ Բան չեմ ապրել, էլի։ Երևի մի կարգին ապրելու համար մարդկանց շատ ժամանակ է պետք։

Հիմա իմ կյանքի վերջին ժամերն են, երբ ես 19 տարեկան եմ։

10:49 է: Էն պահը, որ դեռ դասը չի սկսվել, բայց ուսուցիչը գոռալով մտնում է դասարան ու ասում, իբր մեր ձայնը աշխարհ է կապած: Բա ոնց չասեմ՝ այ ցավդ տանեմ, դասամիջոց ա, գնա, քո դասին կգաս… Ու էդպես հարամվեց դասամիջոցս: Լավ, ինչևէ, անցանք առաջ:

Ես չեմ հասկանում, թե ինչի համար է պետք իմանալ, որ Ջոնաթանը գնում է Լատինական թաղամաս, որ էդ անտեր թաղամասը 1789 թվականին հաստատվել է էդ անունով, բայց հիմա՝ չէ… Ու գիտե՞ք՝ ամենավատը որն է, էն, որ մենակ ես եմ կարդում, թարգմանում, բայց դե հասցնում եմ գրել էլ։ Դե, հա, ես ունիվերսալ եմ:

Վա՜յ, հերթը հասավ Շուշանին: Է՜, չի կարողանում թարգմանել: Լավ, ես գնամ օգնության: Bye…

Կիրակոսյան Քրիստինե

11:09։ Ֆրանսերեն:

Հոգնած եմ, գիշերը լավ չեմ քնել: Մտածում եմ ՝ կարո՞ղ է հարմարացնեմ ու մի քիչ աչք կպցնեմ: Բայց չէ, ո՞նց կլինի: Միշտ մի բան պետք է խանգարի, չէ՞: Էս անգամ էլ խանգարողը մեր դասարանի Գևորգի ձայնն էր։ Բա հիմա չգնա՞մ ձայնալարերը կտրեմ:

Ու էդպես մի քանի րոպե անջատված նստած եմ, մեկ էլ․

-Chouchanna, lit le texte et traduis (կարդա տեքստը և թարգմանիր)։

Պահո՜, էս էր պակաս: Լավ, էլի՜, ընկեր Մակարյան ջան, թողեք քնեմ: Բայց էս ամենը՝ մտքի մեջ, որովհետև ուսուցիչների հետ էդպես չեն խոսում, չէ՞:

Կարդում եմ դասը, բայց բան չեմ հասկանում, ո՞նց թարգմանեմ: Լավ ա՝ Քրիստն էլ կողքս ա, թե չէ ընկեր Մակարյանը երևի չէր հասկանա, որ գիշերը Բիլի Միլիգանի մասին մտածելով՝ չեմ քնել, ու հիմա, մեղմ ասած, ուշքս վրես չի:

Հ.Գ. Բայց իրականում ամեն օր չի, որ էս վիճակն է մեր դասարանում: Ուղղակի մեկ-մեկ ամեն ինչը դառնում է չափից դուրս ձանձրալի, ու ասեմ, որ էս վերջերս դպրոցում էդ շատ հաճախ է պատահում: Համամիտ չե՞ք:

Մայիսի 3-ին մեր ինքնաթիռը վայրէջք կատարեց Զվարթնոց օդանավակայանում, և այդտեղ ավարտվեց մեր Սլովակիայի հագեցած մեկ շաբաթը։ Շաբաթ, որի ամբողջ ընթացքը նվիրված էր մեդիայի ազատության և մեդիագրագիտության խնդիրներին։ Եվ շաբաթ, որը մեզ համար ավարտվեց մայիսի 3-ին՝ մամուլի ազատության միջազգային օրը։

Ծրագրի ընթացքում կատարված քննարկումները, հետազոտական աշխատանքները բոլորիս ապացուցեցին, որ մամուլը շատ եզակի դեպքերում է իր իրական նպատակներին ծառայում, դա է՝ ճշմարտացի, անկախ և ոչ միակողմանի լրատվության տարածումը։ Բայց ավաղ, ներկա իրականության մեջ մեդիան ավելի հաճախ հանդես է գալիս որպես գործիք անհատների ձեռքերում, միջոց՝ մեծաքանակ դիտումների հաշվին գումար աշխատելու համար։ Այսօր գերակշռում են ոչ պրոֆեսիոնալ լրագրողները, որոնց գլխավոր նպատակը ավելի գրավիչ դեղին լրատվություն ստեղծելն է, իսկ պրոֆեսիոնալները դառնում են ամենատարբեր մանիպուլյացիոն եղանակներ կիրառելու վարպետներ։ Հեռուստաընկերություններից, հայտնի լրատվական կայքերից շատերը քաղաքական գործիչների են պատկանում, մի մասն էլ տարբեր կազմակերպությունների կողմից են ֆինանսավորվում, ինչը բերում է անկախ մամուլի իսպառ վերացմանը։

Չնայած նրան, որ Հայաստանում մինչ օրս լրատվության գլխավոր աղբյուրը, ըստ վիճակագրության, հեռուստատեսությունն է, Հեղափոխությունից հետո հեռուստատեսության նկատմամբ վստահությունը նվազեց, և ավելի առաջատար դիրքեր սկսեցին գրավել սոցիալական ցանցերը և էլեկտրոնային մեդիան։

Սլովակիայում իրականացրած հետազոտությունների արդյունքում մեր թիմը եկավ այն եզրահանգման, որ հայ ընթերցողների մեծամասնությունը աղմկալի վերնագրերով է առաջնորդվում՝ առանց խորանալու նյութի բովանդակության մեջ։ Այդ պատճառով սոցիալական ցանցերում կեղծ, վիրուսային նյութերը լույսի արագությամբ են տարածվում։ Ըստ իս, Հայաստանում տեղի ունեցած քաղաքական իրողություններից շատերը նույնպես այս կեղծ նյութերի արագ տարածման արդյունքն են։ Ինչքան հաճախ ենք մեր մամուլում հանդիպում «դուխով», «թավշյա հեղափոխություն», «շոկ», «աննախադեպ» և այլ նման վիրուսային բառերին, սրանք բոլորը միտված են նյութին ավելի ազդեցիկ երանգ հաղորդելուն։

Բայց այս ամենի մեջ շատ ավելի աղետալի է լրատվությունը կասկածի տակ չդնող ընթերցողը։ Հասարակությունը սիրում է ամեն ինչ սկուտեղի վրա ստանալ և երբեք չի ցանկանում լրացուցիչ ջանքեր գործադրել։ Օրինակ՝ քանի՞ անգամ եք ձեր սոցիալական ցանցերում կարդացած նյութի ճշմարտացիությունը փորձել ստուգել։ Կարծում եմ՝ ոչ այնքան հաճախ, ինչքան անհրաժեշտ է։

Լրատվությունը սխալ ընկալելու, այն ֆիլտրելու և անբովանդակ նյութերը տարածելու խնդիրների հիմքը բոլոր երկրներում էլ մեդիագրագիտության պակասն է։

Մեր օրերում շատ կարևոր է ճիշտ, գրագետ ընթերցողներ կրթելը։ Բայց ավաղ, այս խնդիրը մեր կառավարությունը նույնպես չի դիտարկում՝ առհասարակ չգնահատելով մանկապատանեկան մամուլի դերն ու արժեքը։ Վատ ընթերցողը երբեք լավ մամուլ չի պահանջի։ Կարծում եմ սա ձեռնտու է բոլոր այն իշխանություններին, որոնք ձգտում են բթացնել մարդկանց ուղեղները` հաղորդելով միայն այն ինֆորմացիան, որն իրենց է անհրաժեշտ։ Այդպես վարվել են միշտ և շարունակում են վարվել։

Հուսով եմ, որ մենք կունենանք գիտակից ապագա սերունդ, որը չի արժեզրկի մամուլը և այդ ոլորտի նվիրյալներին, իսկ մամուլի ազատության օրը ուղղակի օրացուցային օր չի լինի։

Շուտով կլրանա մեկ տարին, որ մասնակցեցի բանավեճի հանրապետական փուլին: Կցանկանամ վերհիշել այդ օրերը: Մինչև այդ պահը, եթե մարզերից կամ Երևանից որևէ մեկին հարցնեին Աշոցքի տեղը, միայն կլսեին հետևյալ նախադասությունը` որտե՞ղ է դա։ Իսկ հիմա բոլորը Շիրակի մարզ ասելիս միայն չեն պատկերացնում Գյումրին, այլ նաև Աշոցքը, Ամասիան, Ցողամարգը, Մայիսյանը։ Ուղղակի հպարտորեն կնշեմ, որ վերը նշված գյուղերի հավաքական թիմով մասնակցեցինք «Երիտասարդները ներգրավված են հասարակության մեջ» ծրագրի շրջանակներում անցկացվող բանավեճի մրցաշարի հանրապետական փուլին։ Մեզ նվիրվեց երեք անմոռանալի օր։ Օրեր, որոնք կմնան մեր հիշողության մեջ: Այդ օրերին, որպես սկսնակներ, ձեռք բերեցինք նոր գիտելիքներ, նոր հմտություններ, բայց ամենակարևորը՝ վստահություն։ Վստահություն` խոսքի մեջ, վստահություն՝ սեփական կարծիքը առաջ քաշելու ու հիմավորելու մեջ։ Բայց բացի այս ամենից` ձեռք բերեցինք լավ ընկերներ Հայաստանի տարբեր ծայրերից, այնպիսի բնակավայրերից ընկերներ ունեցանք, որոնց մասին միայն լսել էինք, կամ էլ անգամ չէինք լսել։

Բանավեճը ինձ շատ բան սովորեցրեց, կարողացա անգամ ինքս ինձ հակառակվել, այսպես ասած` սկսեցի քառակուսուց դուրս մտածել: Սովորեցի հարցին նայել բոլոր կողմերից:

Հաճախ հարց էր ուղղվում մեզ.

-Որտեղի՞ց եք, երեխեք:

-Ամասիայից,- լսվում էր թիմակիցներիս ձայնը:

-Աշոցքից,- հպարտորեն ու ձայնիս տոնը բարձրացնելով` հեգնական տոնով պատասխանում էի ես:

Հաճելի էր, երբ պատմում էի գյուղիս մասին, հաճախ էլ` ծիծաղելի, երբ բարբառս չէին հասկանում: Եվ այդ երեք օրվա ընթացքում տիրող ողջ ջերմությունը իմ սրտում է… Անմոռանալի երեք օր, երիտասարդների համար անմոռանալի օրեր կերտելը կարծես հատուկ է Ջինիշյան հիշատակի հիմնադրամի կազմակերպչական թիմին:

Բանավեճը պարզապես խաղ չէ, որը պետք է խաղալ հաղթանակի համար, բանավեճը պետք է զգալ ու խաղալ ինքնաարտահայտվելու և մի շարք հմտություններ ձեռք բերելու համար:

Մինչ կհասնեի կանգառ, ուշացա ավտոբուսից։ Ստիպված էի 15 րոպե սպասել մյուսին, քանի որ նախկինը աչքիս դիմաց անցավ։ Մի քանի կանգառ ներքև կիջնեի, բայց նոր սկսվող անձրևը խանգարում էր։ Գնացի կանգառ։ Նստարանին մի պապիկ էր նստած․ հերթական օրաթերթերից մեկն էր կարդում, ես էլ ձև էի տալիս, թե իբր չեմ կարդում իրեն հավասար։ Երկուշաբթի առավոտ էր, կանգառն էլ՝ բավականին մարդաշատ։ Պետք է խոստովանել, որ առավոտյան ժամերին Երևանի գրեթե յուրաքանչյուր թաղամասում այսպիսի վիճակ է տիրում, և պիտի համալսարանին կից փողոցում ապրես, որ հանգիստ ու առանց գլխացավդ գրկելու՝ հասնես բուհ։

Ժամը ուղիղ 9։05 ավտոբուսը եկավ։ Լավ է, որ մեծ ավտոբուսներից էր ու կանգնելու տեղեր կային։ Պապիկն էլ գնաց ավտոբուսի ամենավերջը, թերթը մնաց կիսատ։

Արդեն գրեթե 9 ամիս է, ինչ նույն ճանապարհով եմ գնում դասի։ Սեպտեմբերից մինչ օրս ոչ մի էական բան չի փոխվել։ «Համալսարանական հրաշք» կամ «նոր փորձություններ» չեմ ապրել։ Չհաշված այն, որ սեպտեմբերի սթրեսային ու անկայուն վիճակը (կապված նորանոր պատասխանատվությունների ավելացման, գիրք գտնելու հնարավորության բացակայության, տրանսպորտային դժվարությունների, քննաշրջանի մասին գիտելիքների բացակայության, նոր շրջապատի ու դրա հետ կապված դժվարությունների հետ) վաղուց անցել է։ Համալսարանը, իրականում, ուսումնական կյանքի սպասելի շարունակություն է, կաղապարը նույնն է՝ դպրոցի փոխարեն՝ համալսարան, համադասարանցիների փոխարեն՝ կուրսեցիներ։ Միայն մթնոլորտն է տարբեր․ այստեղ չենք հանդիպում «հարրիփոթերյան» գիտելիքաշունչ պատկերների, բոլորը միայն զարգացած ու ինտելեկտուալ մարդիկ չեն, արիստոկրատական էթիկետը ընդհանրապես պետք է բացառել, բայց սրան զուգահեռ՝ կարող ես շփվել բազմաթիվ մարդկանց հետ, ունենալ հագեցած (ու ոչ այնքան) դասընթացներ, լսել բավականին բանիմաց դասախոսների, համալսարանից դուրս՝ մասնակցել գիտական-հասարակական դասընթացների, բայց եթե, իհարկե, ինքդ ես ուզում և եթե մոտիվացիադ դա է, իսկ եթե ոչ` ճաշարանն ու համալսարանական այգիները միշտ էլ կան, և քեզ այստեղ չեն ստիպելու սովորել։

Սա համալսարան է, ուղղակի համալսարան, այն «հանճարների ամրոց» չէ, և ոչ էլ «բաքոսի տաճար», այն ուղղակի ուսումնական հաստատություն է, որտեղ հավաքված են ամենատարբեր կրթական ու սոցիալական մակարդակի մարդիկ։ Սովորել կամ չսովորել, շփվել կամ չշփվել, անիմաստ վճարել ու ոչինչ չվերցնել, պարապել կամ մնալ վերաքննության, հարմարվել կամ հաստատվել, հաճախել կամ չհաճախել՝ դուք եք որոշում։ Իրականում ավելի ճիշտ կլինի մինչ համալսարան գալը իրատեսական սպասելիքներ ու համալսարանի առօրյայի հետ կապված պրակտիկ գիտելիքներ ունենալ, որպեսզի հետո ամեն ինչ սթրեսային ու դժվար չլինի։

Մոտ երեսուն րոպե տևեց ավտոբուսի ճանապարհը։ Լավ է, որ այսօր խցանումներ չկային, ստիպված չեղա ուշանալ։ Ավտոբուսի 20 տոկոսը, որը ինձ նման ուսանող էր, իջավ հենց իմ կանգառում։ Համալսարան տանող ճանապարհը օրվա այս ժամերին նորից մարդաշատ էր։ Եվս հինգ րոպե ու հասա համալսարանի հարակից շրջանին։ Հայացքս կոշիկներիցս բարձրացրի վեր, գրեթե բոլորը արագ էին քայլում․ անձրև պիտի սկսվեր։ Հասա մայր բուհի բակ։ Ունեի երկու տարբերակ՝ կամ գլխավոր մուտքով բարձրանալ երրորդ հարկ, կամ իրավաբանական ֆակուլտետի մուտքով գնալ։ Ընտրեցի առաջին տարբերակը։ Բարձրացա գլխավոր մասնաշենքի աստիճաններով, մտա համալսարան, ուր ես մտնում եմ արդեն ինը ամիս…