-Տա՛տ, կուզե՞ս քո մասին նյութ գրեմ,- ուրախ-ուրախ հարցրի տատիս:

-Հա՛, հա՛, գրի, որ տատիս մեր վրա շատ է խոսում, արդեն խելքը գցում է. դե, մեծ է արդեն՝ դրանից է, գրի՛,- ծաղրական տոնով արձագանքեց տատս:
Դե հա, տատիս արդեն 70 տարեկան է, բայց միևնույն է, հումորը մի գրամ անգամ չի պակասել: Չկա երևի տատիկիս պես երկրորդն էս աշխարհում, բոլոր առումներով: Բարձրահասակ, խաժ աչքերով, հպարտ ու ամուր կին է: Ասում եմ ամուր, որովհետև տարիքը չի խանգարում, որ նա անի մի շարք աշխատանքներ, իսկ հպարտ, որովհետև բավականին համառ է:
Երբ նայում եմ տատիս երիտասարդ ժամանակվա նկարը (թերևս այն մեկն է. տատիկս նկարվելը տանել չի կարողանում), հասկանում եմ, թե ինչքան հմայիչ ու գեղեցիկ կին է եղել (ու կա): Ամեն անգամ ասում եմ, թե ինչ սիրուն գույն ունեն իր աչքերը, և որքան կուզեի, որ իմն էլ էդպիսին լինեին (միայն եղբորս է նման բախտ վիճակվել): Ինչևէ, աչքերս շագանակագույն են, իսկ տատիկս այդքան էլ չի հիանում իր խաժ աչքերով:

-Ա՛րփ, հիմա տատիկիդ անունն ի՞նչ է,- համարյա միշտ հնչում է  նմանատիպ մի հարց:

-Դե, իր անունը Թեհմինե է, բայց իրեն Դույնո են ասում,- ինչպես միշտ պատասխանում եմ ես:
Միշտ էլ չեմ հասկացել, թե ինչ նմանություն կա այդ երկու անունների միջև. ավելի ճիշտ, ոչ մի նմանություն էլ չկա, հավանաբար մեկն էդպես է ասել, ու մնացել է:

Դույնո տատին, ինչպես մյուս տատիկները, սիրում է սերիալներ, հատկապես հնդկական:

-Արփինե ջան, էն Քուշիի կինոն չի՞ սկսել։

-Չգիտեմ, տատ, էդ ո՞րն է, բայց հիմա կփորձեմ հեռուստաալիքի ցանկի ժամերով իմանալ:

-Լավ, եթե հիմա չկա, էն լավ տղու կինոն դիր` նայենք:

Փորձում եմ հիշել, թե ով էր էդ լավ տղան, որպեսզի միացնեմ իր ֆիլմը:

-Տատ, դու շատ համով ես պատրաստում, բայց մեկ է, հորքուրի պատրաստած տոլման ուրիշ է:

-Հա՛, հա՛, դու էլ, քո հորքուրն էլ… Էդ հորքուրն իմ երեխան է, ինձնից է սովորել: Լավ, զանգեմ, ասեմ` ուրախանա,- ասում է ու միանգամից զանգում:

Տատին, ինչպես տատիների մեծամասնությունը, չի սիրում նորաձև դարձած սովորույթներ ու երևույթներ (որոնք հասու չեն եղել հնում):

-Էն ժամանակ մենք իրավունք չունեինք մեր հոր դիմաց նստեինք, հաց ուտեինք,- ինչ որ անուղղակի հպարտությամբ ասում է տատս ու հիշում հին օրերը, երբ իրենց հայրիկը ճիշտ իրենց հասակի ձմերուկներ էր տուն բերում:

-Տատ, բայց դա լավ չի: Ուրեմն չես կարող նաև լավ շփվել ծնողներիդ հետ: Կամ, որ 14 տարեկանից ամուսնացել են, էն էլ ծնողների ընտրությամբ, առանց ճանաչելու, բավարար կրթություն ստանալու,- ասում եմ ես, սովորականի պես դեմքս խոժոռելով, որովհետև այդ ավանդույթին դեմ եմ:

-Դե հիմա էդ էր, բայց նամուս կար, թասիբ կար: Բա չէ, հիմա, էս ջահելությանը թողնես` ամբողջ օրը հեռախոսները ականջներին ու առանց կարգին հագնվելու կչափչփեն փողոցները…

Դե բնական է, սա բոլորին չի վերաբերում (ինչպես միշտ, ժպտում եմ տատիս ու գլուխս կախում գրքիս վրա)։
Կամ օրինակ, եթե տատիս ճար ունենար, Woomen’s club-ը հաստատ փակել էր տալու. առաջին հերթին իրենց արած արտահայտությունների համար, որոնք սերտելով, երիտասարդությունը հաստատ լավ բան չի սովորում:
Տատիս ունի մի շնորհ. խոսքը գրպանում ծալված դրված է (ժողովրդական խոսքի պես): Դե ցանկալի կլիներ, որ այդ գենը ժառանգեի, բայց իմ կյանքն էլ էսպես է դասավորվել  (կատակում եմ, սա դժբախտություն չէ. հումորով մոտենալ):
Հա, մեկ-մեկ էլ մեր վրա խոսում է, բայց դե էդ էլ է պետք, չէ՞:
Ոչ մեկս էլ կատարյալ չենք ու մինչև մեր կյանքի վերջը կարող ենք ու պետք է նորը սովորենք:
Մի խոսքով, եթե տատիկ ունես, իմացիր, որ ժամանակդ չի մեռնում, դու էլ չես ծերանում:

Հ.գ.Էն լավ տղան պարզվեց Գոռ Եփրեմյանն էր:

Թե հնար լիներ, ասֆալտը կգոլորշիանար, Արշակունյացի ասֆալտը, որ ստվերի տակ փախչելու տեղ չուներ, ոչ մի կարգին ծառ կար, ոչ էլ մի անպետք բարձրահարկ նորակառույց, որ էս օրերին մի բանի կծառայեր։

Վամպիրների պես ամեն մեկս մի տեղ էինք քաշվել, որ արևին չհանդիպենք, էն արևին, որի մասին գարնանը երգեր էինք գրում։ Ժամը 12-ն էր, երբ ստվերդ հասակիցդ 20 անգամ կարճ է, եռահարկ շենքերի 70 սանտիմետրանոց ստվերներում նույն ուղղությամբ քայլելիս՝ հազիվ մի հոգի կտեղավորվեր, մյուսներս անիծում էինք արևը։ Պարբերական անիծողները, անեծքների դասական շարքի հերթականությամբ գալիս, հասնում էին «էս երկրին»։

Հոգնած ասֆալտի վրա բաց դռներով մի «օփել» էր կանգնած՝ ռադիոյի ձայնը էնքան բարձր, որ էդ պողոտայի աղմուկի ու ձայների արանքում չկորչի ձայնը, չհալվի, գա հասնի (երևի) Արշակ պապին, որ չգիտես՝ ինչի, ղեկի կողմից չէր նստել, մի ոտքը մեքենայի մեջ, մյուսը՝ մայթեզրին։

Ուշադիր լսում էր, թե ռադիոյով ոնց է երիտասարդ ու առույգ ձայնով մեկը հաղորդում քաղաքական լուրերը, կամազների, ֆուռերի ձայների արանքում մի կերպ որսում էր բառերը՝ ուշադիր ռադիոյին նայելով, իբրև թե որ ռադիոն աչքի առաջ էր, ավելի լավ էր լսելու։ Լսում էր, մինչև էս բառերը դուրս թռան, բայց էս անգամ մնացին օդում․

-Մշակվում է զարգացման 15-ամյա ծրագիր․․․

(Երևի) Արշակ պապը ժպտում էր, քմծիծաղ էր տալիս, 15 տարին իր համար էլ կատակ բան չէր, 15 տարին իր համար, թե բախտը բերեր, «մնացածն էր»։

Իջեցրեց ձայնը, շարունակությունն էլ չլսեց, երևի մտածեց՝ լուրերն իրեն չէին վերաբերում, կամ էլ չգիտեմ, ինչ իմանաս։

Իսկ ես կանգառում նստած գիտեի, որ իմ երթուղայինը 20 րոպեից շուտ չի գա, մի բան հորինել էր պետք, որ ժամանակին խաբեմ, հնարավոր ա, որ Արշակ պապի արտաքինով մարդու անունը Սամվել էր, ով ռադիոյի ձայնը չէր էլ լսում, մտքերով թոռանը՝ Արթուրիկին էր հիշել, որը նոր է սկսել քայլել, ու ժպտում էր։

Իմ մտքերից ես էլ ուրախացա, ուրախացա, որ ինքը չլսեց զարգացման 15-ամյա ծրագրի մասին (որ կարող է` չտեսներ), և որ թոռը սկսել է արդեն քայլել, քիչ մնաց շնորհավորեմ։
Արդեն երրորդ պատմությունն էի ուզում հորինել էս մարդու կյանքի մասին, երթուղայինս եկավ։

Շոգ էր, ինձ կտրեցի սցենարիստի նստարանից, ծառի տակից փախա դեպի ավտոբուս էնպես, ինչպես անձրևի ժամանակ ենք կանգառից վազում մեր երթուղայինը, որ մի կաթիլ անձրև չկպչի մեզ, իսկ հիմա մի բուռ արևից խոսափելով՝ նստեցի ու հիշեցի, որ 40 րոպեից միայն կարող եմ իջնել։ Իսկ դիմացս նստած էր մի զույգ՝ իրարից նեղացած կամ հոգնած կամ չգիտեմ, ճանապարհին կորոշեմ։

Ամառ էր, Արշակունյացի վրա ու մի քիչ շատ հեռուներում էլ ամառ էր, ու արևը գլխներիս հետ մի բան արել էր։

Երեկ ֆրանսահայ ծանոթս ասաց, որ երևի ես իրենից շատ եմ խոսում Ֆրանսիայի մասին: Եվ թեև շաբաթական չորս անգամ ֆրանսերենի դասեր եմ ունենում, միևնույնն է, չեմ համաձայնի իր հետ: Մի բան է Ֆրանսիայի մասին խոսել, մեկ ուրիշ՝ ֆրանսերեն խոսել: Այ երկրորդը իսկապես շատ եմ անում: Ասեմ ավելին` խոսելուց բացի, նաև լսում եմ: Այնպես է ստացվել, որ արդեն 6-րդ տարին է, ինչ սովորում եմ այս լեզուն, որից պրծում չունեմ: Չէ, ինձ սխալ չհասկանաք. ես չեմ ատում ֆրանսերենը, բայց վեց տարի շարունակ մի բան սովորելով՝ կամաց-կամաց սկսում ես դրանից հոգնել:

Դե, նայեք, օրվա մեծ մասն անցկացնում եմ մի տեղում, որի անունն է Հայաստանում ֆրանսիական համալսարան: Արդեն մոտ 6 ժամ «ֆրանսիական» բառը ինձ հետ է: Եվ նույնիսկ, երբ այդ շենքի մեջ չեմ, մեկ ուրիշ տեղ, երբ հարցնում են․ «Որտե՞ղ ես սովորում», տրամաբանական է, որ պատասխանում եմ՝ Ֆրանսիական: Ֆրանսերեն խոսում եմ միայն ֆրանսերենի դասերին, իսկ լսում, կարդում կամ գրում` նաև համալսարանից դուրս: Նույնիսկ հիմա հյուրասենյակում տատիկիս հետ նայում եմ ֆրանսիական կոմեդիա (հայերենով իհարկե), սեղանիս էլ դրված է ֆրանսիական պատմվածքների գիրք, որը ժամանակին հայրս է կարդացել, և որը ես ձևական դրել եմ սեղանիս, որ մի օր սկսեմ կարդալ:

Ու երևի թե այդպիսի օր չկա, որ ես չբողոքեմ ֆրանսերենից, դրա անիմաստ բարդ ու անտրամաբանական լինելուց: «Beaucoup» տառակույտը կարդում ես ոչ թե «բեաուկոուպ» այլ պարզապես «բոկու», գեղարվեստական գրքերում հանդիպում ես «հեշտ անցյալ» անուն ունեցող անցյալ ժամանակին (հեչ էլ հեշտ չի), իսկ մնացած բոլոր դեպքերում կիրառում լրիվ նույն իմաստն ունեցող, սակայն կազմությամբ ուրիշ անցյալ ժամանակ: Վարժությունը կատարելիս լսում ես ձայնագրություն, և հենց հարցի պատասխանին հասնելուն պես միջի ֆրանսիացին փռշտոցի նմանվող մի բառ է ասում` քեզ թողնելով դատարկ տողի հետ տանջվելու:

Սա դեռ ամենը չէ։ Անընդհատ տառապում ես` վերհիշելով կամ պարզապես գուշակելով գոյականի սեռը (ածականը չհամաձայնեցնես հետը՝ վերջդ եկել է), «ակսանների» մասին էլ չասեմ (մեկը շեշտի նշանի նման, մյուսը՝ բութի), որոնք դնում ենք «e» տառերի վրա, որ կարդանք «է», ոչ թե «ը»: Ու որ սկսում ես սովորել մեկ այլ եվրոպական լեզու, օրինակ՝ ինչպես ես՝ իսպաներեն, մեխանիկորեն անտեսում ու չես արտասանում բառի վերջում գրվող «е»-երը: Ինչպես հասկացաք՝ այս շարքը կարող եմ շարունակել անվերջ, բայց այսքան բողոքելով չեմ կարող չասել, որ երբեմն ուրախ եմ լինում, որ գիտեմ ֆրանսերեն և հպարտորոն նշում եմ այդ փաստը: Օրինակ՝ երբ սրճարանում դիմացդ նստած ֆրանսիացիների ընտանիքի երեխաներից մեկը հայհոյում է հեռուստացույցով ցուցադրվող ֆուտբոլիստներից մեկին և հոր ջղայնանալուց հետո բարձրաձայն ասում՝ մեկ է, ինձ այստեղ ոչ ոք չի հասկանում, ֆրանսերեն խոսացող կա՞ այստեղ, հազիվ զսպում ես ծիծաղդ, որ «չծակվես», որ լավ էլ հասկանում ես իր ասած ամեն բառը:

Երևի ֆրանսիահայ ծանոթս ճիշտ էր, այսքան գրածիս մեջ քսան անգամ «ֆրանս» արմատն օգտագործեցի, դա էլ է ինչ-որ չափով Ֆրանսիա:

Պետք է պատմվածքների գիրքը սկսել կարդալ:

Ու մեր տանը կրկին ժամը 3:15-ին լսվում է իմ սենյակի դռան շրխկոցը։ Չնայած՝ ոչ մեկն էլ չի լսում, որովհետև տանը մենակ եմ։ Պայուսակս դնում եմ սենյակում ու սիրով ընկնում մահճակալիս վրա։ Ու ամեն անգամ գործողությունների այս շարանը կրկնելիս հասկանում եմ, որ առավոտը անկողնուց վեր չկենալն ու մի երեք ժամ ավել քնելն ավելի ճիշտ կլիներ։ Դպրոցում ոչ մի նորմալ բան չսովորեցինք։ Մոտ մեկ ժամ տառապում եմ այս ճակատագրական հարցի շուրջը մտորելով։ Հետո հեռախոսս զանգում է։

-Հա՛, մա՛մ։

-Ա՛ն, տանն ես, չէ՞։

-Հա՛ մամ, քեզ գրել եմ, որ տանն եմ։

-Լա՛վ, դասերդ արա։ Մի քիչ հետո կգամ, միասին կճաշենք։

Զանգը հուշում էր, որ պիտի շարժվեմ դասագրքաշատ գրասեղանիս ուղղությամբ, իսկ մտքերս թողնեմ մահճակալիս կողքին։

133: Դու միգուցե մտածեցիր, որ եթե հայտնվես Չիլիում ու քեզ վրա հարձակվեն, 911-ի փոխարեն կզանգես 133։ Ճիշտ մտածեցիր։ Բայց իմ գրասեղանը Չիլին չէ։ Ուղղակի գրասեղանիս վրա ինձ սպասում է Ֆիզիկայի դասագիրքը, որն ունի 133 պարագրաֆ։ 133 նոր պատճառ ֆիզիկան չսիրելու համար։ Սիրեմ, թե չսիրեմ, պիտի սովորեմ։ Ինչի՞ համար, կհարցնես։ Ես էլ չգիտեմ, ինքս ինձ որոշել եմ։ Թող մնա, մնացածը կանեմ, վերջում էլ դասն անգիր կանեմ։

Հայացքս թեքում եմ մյուս կողմ։ Անգլերենի դասագիրք, վրան հայերեն տառերով գրված «Անգլերեն»։ Ախր, ո՞ր մի իրեն հարգող օտար լեզվի դասագրքի կազմի վրա հայերեն տառեր կտեսնեք։ Եթե հետաքրքրում է, կարող եմ ասել, որ ներսում չկա ոչ մի բան, որ կօգնի ձեզ բարելավելու ձեր գիտելիքները։ Էս անցանք։

Վերցնում եմ հանրահաշվի դասագիրքը։ Դասագրքերի թոփ տասնյակում առաջատարը։ Ցավոք սրտի իմ թոփ տասնյակում ընդամենը երկու հորիզոնական կա՝ առաջին՝ հանրահաշիվ և երկրորդ՝ երկրաչափություն։ Սկսում եմ լուծել պարզագույն լոգարիթմական անհավասարումներ։ Քսան հատ։ Վատ չի։ Բայց քսանն էլ նույն կերպ են լուծվում։ Ոչ մի հետաքրքիր կամ գրավիչ բան։ Լավ, սպասիր վերջին վարժություններից սկսեմ։ 162-ը ստացվեց։ 161-ն ու 160-ը լրիվ նույնն են։ Մնացածն էլ արել եմ։ Ոչ մի հետաքրքիր բան։ Հիասթափությամբ փակում եմ եզակի հաջողված դասագիրքը։ Հանրից էլ պրծա։

Պատմության դասագրքի կողմ նույնիսկ չեմ նայում։ Թվանշաններն ու իրադարձությունները չափից դուրս շատ են, չափից դուրս ուռճացրած ու ոչ ստույգ։ Բացի այդ, նույն դասը 8-րդ դասարանում էլ եմ սովորել, պատմել եմ ու 10 եմ ստացել։

Հասարակագիտության դասագրքի վրա լուրջ ներդրում է կատարված։ Պարզ երևում է։ Ամեն բան արել են, որ նախադասությունը կարդալիս երեք բառից ավել ոչ մի բան չհասկանաս։ Վաղը հասարակ չունենք, ուրեմն էսօր վերծանելու կարիք չկա։

Դասագրքերն ավարտվեցին։ Այսինքն՝ դասերս էլ արեցի։ Վա՜յ, ոնց էի մոռացել։ Ֆիզիկան մնաց։ 15 հատ էլ խնդիր հանձնարարեց։ Դժկամությամբ բացում եմ դասագիրքը ու սկսում դասը կարդալու տքնաջան պրոցեսը։ «Ինչպես հասկացանք նախորդ՝ 26-րդ պարագրաֆից․․․»։ Ոնց չեմ սիրում էս նախորդ պարագրաֆը։ Լավ, շարունակում եմ կարդալը։ Որ էս դասն էլ կարդամ, կմնա ընդամենը 106 պարագրաֆ։ Հեռախոսս զանգում է․

-Հա, մամ։

-Ան, ես հասնում եմ։ Դասերդ սկսե՞լ ես։

-Հա, մամ, մնաց ֆիզիկան։ Մնաց 106 պարագրաֆ․․․