mariam yavrumyan

Կճեպիկս

Տուն մտա: Լավ եմ հիշում. առաջինը հանեցի կոշիկներս: Հիմնականում ես դրանք քնելուց եմ հանում, սա բացառություն էր: Զգում եմ՝ գրպանս ծանր է: Հետաքրքրությունից պարունակությունը արագ դատարկեցի սեղանին. բանալի, մի քանի կոպեկ ու ամենազարմանալին` արևածաղկի սերմի կճեպ: Ամենահետաքրքիրը էն էր, որ հենց մի հատն էր, էլ չկար:

Մտածմունքների մեջ ընկա էլի… Ախր, ես վերջին անգամ արևածաղկի սերմ մի քանի շաբաթ առաջ եմ կերել, բայց մաման երեկ շալվարս լվացել էր: Գուցե ավտոբուսում թաքո՞ւն են գցել գրպանս: Չէ, հիմարություն: Ո՞վ է պարապ, որ գրպանս հատուկ կճեպ գցի:

Մի րոպե, բայց եթե կճեպիկս ամբողջ ընթացքում գրպանումս է եղել, ուրեմն ինձ հետ ճանապարհորդել է, չէ՞: Արթնացել է… Չէ, խաբեցի, չի արթնացել, արթնանալիս դեռ հագիս չէր շալվարս: Ուրեմն, դուրս է եկել տնից, նստել ավտոբուս, հասել «Մանանա» կենտրոն, գնացել լուսանկարչության, դա էլ քիչ էր, հետս եկել է սիմֆոնիկ նվագախմբի համերգի:

Է, հիմա ի՞նչ: Ես ճանապարհածախս անեմ, կիլոմետրերով քայլեմ, ինքը նստի ու վայելի՞: Ինչ խոսք, սկսեցի նախանձել… Իսկ եթե իրենք էլ մեզ են նախանձո՞ւմ: Գուցե իրենք ավելի ուրախ կլինեին, եթե 300-400 դրամ տային ավտոբուսներին, քայլեին, նկարվեին: Չէ՞ որ մենք նկարվելուց երբեք չենք ասում՝ ինձ ու կճեպիկիս էս սիրուն ֆոնին նկարեք:

Հա, հաստատ երազում են ու նախանձում: Էլ ո՞վ չէր ուզի, որ իրեն չճխլեին հեռախոսը, կոպեկներն ու անիմաստ թղթերը:

Մի միտք էլ ծագեց գլխումս… Կարո՞ղ է մենք էլ ենք ինչ-որ մեկի գրպանում, ուղղակի նրանք մեր նման սահմանափակ չեն ու սև, մութ գրպաններ չունեն: Ունեն երկինք, արև, հող, սիրուն անցորդներ:

Հա, հա հաստատ: Համենայնդեպս, ես էդպես եմ կարծում:

Կհամաձայնեք` խնդրեմ, չէ` դուք գիտեք:

Մեկ էլ նա, ում գրպանում ես ապրում եմ, շալվարը հանեց ու գնաց քնելու: Ես պիտի մոտ մի 10 ժամ անիմաստ քնեմ, մինչև հագնվի: Իսկ եթե ուրիշ շոր հագնի, կաթված կստանամ:

Ուֆ, է, տրամադրությունս փչացավ, բարի գիշեր:

juli abrahamyan

Ողբ ուսանողաց

-Մաա՜…

Մինչև Ձենով Օհանին նմանվելս՝ հիշեցի, որ Երևանում ժամը չորսն է… Առավոտյան ժամը չորսը, և արթուն եմ միայն ես, իսկ մայրս լավ էլ քնած է։

Զգում եմ ոտքերիս վրա դրված նոութբուքի տհաճ տաքությունը, որը հենց էս պահին ավելի տհաճ է դառնում։

Պարապել, պարապել, պարապել… Մեկ-մեկ ինձ Լենինի ազգականն եմ զգում։ Ասենք՝ ծոռնուհին։ Դե, եթե ինքն ասել էր՝ սովորել, սովորել, սովորել, ապա ես կասեմ՝ պարապել, պարապել, պարապել, կողքից էլ կավելացնեմ՝ հանուն միջանկյալների։

Դիմացս շարված գրքերից հասկանում եմ, որ հայերեն են, բայց թե ո՞ր հայերենը՝ դժվարանում եմ տարբերել։ Պապան ասում էր էլի՝ գնա ֆիզմաթ: Սակայն անցյալի թեղուտով գնալու փոխարեն գնացի խոհանոց՝ սուրճի 5-րդ բաժակի հետևից։

«Ախր, ինչ բախտ ունեն աշակերտները, է»,- դաժանությամբ լցված՝ քթիս տակ փնթփնթում եմ։

Մի քանի օր առաջ կանգառում կանգնած էի, երբ մի ծանոթ աղջիկ մոտեցավ՝ գրկախառնվեցինք։ Խոսեցինք դեսից-դենից։ Լինելով պրոֆեսիոնալ տանջվող՝ խոսեցինք դասերից։

-Ո՞նց, վաղը դասի՞ ես, բա արձակո՞ւրդ,- զարմանքով արտասանեց դիմացիս պարմանուհին (դե, էլ հումանիտար հոսքի ոսկե կանոնի մասին չհիշեցնեմ):

«Արձակո՞ւրդ, դա ո՞րն էր»,- ինքս ինձ հարց տվեցի, և ենթագիտակցությունս մի ծայրից սուրճը ֆռթացնելով ասաց. «Էլի՞ մոռացար, ծերանում ես։ Դե, իրենք մեկ շաբաթ արձակուրդ ունեն։ Վաղնջական ժամանակներում դու էլ ունեիր դրա հնարավորությունը»։

-Հա՜։ Չէ, ես միայն ամառային ու ձմեռային արձակուրդներ ունեմ։

Բարեբախտաբար երիտասարդուհու երթուղայինը եկավ, ու նա գնաց։ Իսկ ես՝ դառնացած բոլորից (քանի որ հիշեցի «արձակուրդ» ու «միջանկյալ» բառերը), քայլեցի դեպի ներքևի կանգառը։

Լավ, բայց էս աշնան մեջ մի լավ բան չկա՞։ «Կլինի, էլի»,- էլի էս ենթագիտակցությունս ինձ ձեռ է առնում։

Մինչ ես ու ենթագիտակցությունս կռիվ էինք անում՝ լսվեց իմ երկրորդ ես-ի, այսինքն՝ հեռախոսի զանգը։

-Հա՞, Սյուզ:

-Հիմա էս գրաբար ստեղծագործությունները ո՞նց ենք սովորելու,- իհարկե, հարց չէր, այլ մաքուր հայկական, ավանդական «մունաթ»:

-Կսովորենք էլի,- լավատեսական ճառերս միշտ լակոնիկ ու կեղծ են ստացվել:

-Բա գերմաներե՞նն ինչ ես անելու:

-Ի՞նչ գերմաներեն…

-Էհ, մարդ չդառար:

Փաստորեն, բացի հերթական «բիթե շյոն» բառերը ու Խորենացու «Ողբ»-ը սովորելուց, նաև իմ «Ողբ ուսանողաց»-ը պետք է գրեմ։

Էս սուրճս ինչի՞ սառեց…

ofelya hovhannisyan

Անուշադրության վնասները

Ինչպես ամեն օր, այնպես էլ այսօր, սովորականի նման վաղ արթնացա և շտապեցի պարապմունքի: Ինձ համար պարապմունքի գնալը ավելի հեշտ ու հարմար, է քան տուն վերադառնալը: Քանի որ ամեն օր տուն վերադառնալիս ինչ-որ անհեթեթ, միևնույն ժամանակ, նաև հետաքրքիր և ծիծաղաշարժ բաներ են պատահում:

Երկուշաբթի օրը՝ պարապմունքից հետո, հոգնած նստեցի նստարանին ու սկսեցի փնթփնթալ քթիս տակ ու տեսնեմ, որ երթուղայինը կանգառի մոտ կանգնեց և պատրաստվում էր շարժվել: Առանց կարդալու, թե դա որ երթուղայինն է, արագ նստեցի: Ավելի ճիշտ, կանգնեցի, քանի որ նստելու տեղ չկար: Հենց սկզբից զգացի, որ մի բան այն չէ. անծանոթ դեմքեր, պատուհանից էլ չէի կարողանում դուրս նայել, որովհետև տեղս հարմար չէր: Քիչ հետո զգացի, որ ուրիշ ուղղությամբ ենք գնում, բայց ամաչեցի վարորդին հարցնել, դրա համար մի փոքր կռացա և առջևի նստած կնոջը հարցրի.

-Կներեք, մի բան էլի հարցնեմ, էս Գագարինի գազելը չի՞:

-Չէ, բալես, էս Գեղամավանի գազելն ա:

Հասկացա, որ շփոթվել եմ: Ուզում էի մի փոքր առաջ գնալ, հանկարծ զգացի, որ ձեռքս ինչ-որ մեկը բռնեց, երբ շրջվեցի, տեսա, որ այն նույն կինն էր, ում օգնությամբ հասկացել էի, որ շփոթվել եմ: Նա սեղմեց ձեռքս և ասաց.

-Բալես, կարո՞ղ ա շփոթվել ես:

-Դե՜, ես… Ճիշտն ասած՝ պետք ա Գագարինի գազելը նստեի:

-Արդեն հոգեբուժարանը անցնում ենք, կուզե՞ս՝ ասեմ վարորդին, թող կանգնի, ոտքով կգնաս Գառաժ (Սևանի թաղամասերից է, որը ամենամոտն էր ինձ ներկա դրությամբ), այնտեղից քո գազելը կնստես:

-Հա էլի, եթե դժվար չի, շատ եմ խնդրում, ասեք՝ թող կանգնի:

-Վա՜յ, իմ աղջիկ, քեզ վատ մի զգա, բոլորի հետ էլ պատահում ա: Ստեղ կանգնեք, թող իջնի էլի էս երեխեն:

Երբ առաջ եկա, որ իջնեմ, բոլորը ինձ էին ուշադիր նայում, ես արագ գլուխս կախեցի, որպեսզի հուզմունքս թաքցնեմ, բայց ապարդյուն, հայտնվեցի ավելի վատ իրավիճակում: Թղթապանակս, որի մեջ թղթերի մի ամբողջ կապոց կար, բացվեց, և թղթերս թափվեցին հատակին: Ես կռացա, որ հավաքեմ, այդ պահին գազելը կանգնեց, և ես, առաջ գալով, շտեմարանով հարվածեցի դիմացս նստած տղայի ուսին: Ներողություն խնդրելով՝ սկսեցի թղթերս հավաքել և գրպանիցս գումարը հանել: Արագ վճարեցի և ևս մեկ անգամ ներողություն խնդրելով՝ իջա գազելից: Դեռ ինձ երբեք այդքան վատ չէի զգացել:

Գառաժ հասնելը ավելի քան դժվար էր, հատկապես ինձ համար: Առնվազն 20-ից 25 րոպե էր անհրաժեշտ: Սակայն ամբողջ ճանապարհին այնքան հուզված էի, որ չնկատեցի էլ, թե ինչպես հասա Գառաժ: Այնքան անտրամադիր էի, մտածում էի, որ գժի տպավորություն թողեցի էդ մարդկանց մոտ: Դեռ մի հատ էլ շտեմարանով հարվածեցի ու թղթերս աջ ու ձախ թափելով իջա երթուղայինից:

Հիմա ավելի ուշադիր եմ, առանց կարդալու չեմ նստում ոչ մի երթուղային, բայց ամեն անգամ այդ վարորդին տեսնելիս գլուխս կախում եմ, իսկ ինքը ուշադիր նայում է ինձ ու ծիծաղում:

Բայց ես զգում եմ, որ տարբերվում եմ շատերից, և հաճախ ամաչկոտությանս պատճառով մեծ վնասներ եմ կրում:

izabella sanesyan

Իմ հոգու թարգմանը

Դեռևս հինգ տարեկան էի, բայց ծնողներս շատ էին ուզում, որ ես քանոն նվագել սովորեմ: Ինքս էլ միանգամից ուզեցի քանոն նվագել, երբ հեռուստացույցով տեսա գեղեցիկ քանոնահարուհուն ու լսեցի այդ կախարդական ձայներ արձակող գործիքի մեղեդին:

Ի վերջո, յոթ տարեկանում սկսեցի հաճախել Սևանի Վալերի Սարգսյանի անվան երաժշտական դպրոց: Երբ առաջին անգամ գիրկս դրեցի քանոնը, այն մի քիչ ծանր էր, ես անընդհատ ինչ-որ լարերի էի դիպչում ու այդ լարերը կարծես սրտումս լինեին: Սկզբից ուսուցչուհիս նվագեց. ես անհամբեր իմ հերթին էի սպասում: Մի քանի ամսից արդեն բավականին լավ տիրապետում էի գործիքիս:

Հիշում եմ՝ երբ երեխաներին ասում էի, որ իրենք էլ երաժշտական դպրոց հաճախեն, բնականաբար հարցնում էին, թե ես ինչ գործիք եմ նվագում: Ու լսելով, որ քանոն եմ նվագում, կեսկատակ ասում էին.

-Ո՞նց… Ուրեմն եթե հիմա քանոն տամ, կարո՞ղ ես նվագել:

Այո՛, նույնիսկ երաժշտական դպրոցում շատ երեխաներ չգիտեին քանոնի մասին: Պատահում էր նաև, որ մի տեսակ իմիջիայլոց էին վերաբերվում՝ ասելով, որ անունը քանոն է, քանի որ եռանկյունու տեսք ունի ու… Կարելի է դրանով մե՜ծ թղթի վրա գծել: Ինձ նրանց այսօրինակ խոսքերը բնավ դուր չէին գալիս: Ես ուզում եմ, որ շատ ու շատ մարդիկ իմանան քանոն կոչվող հրաշալի երաժշտական գործիքի մասին: Հետո մտորում էի, որ հուսահատվել պետք չէ, քանի որ թեկուզ իմ գյուղի ու իմ դպրոցի համար կնվագեմ:

Երաժշտական դպրոցն ավարտելուց հետո ես շարունակում եմ քանոն նվագել դպրոցական միջոցառումներին ու իմ՝ ութերորդ դասարանի համար: Ես նաև դաշնամուր եմ նվագում, բայց քանոնն ինձ ավելի հոգեհարազատ է: Երևի դա նրանից է, որ ամեն անգամ նվագելիս գիրկս եմ առնում քանոնս ու հիշում մեծ տատիկիս խոսքերը. «Այն երաժշտական գործիքը, որին գրկում ու հպվում ես, ավելի մոտ է սրտիդ, քան այն գործիքը, որի դիմաց նստում ես»: Ես հենց այդպես էլ զգում եմ:

Շատ կուզեի, որ հայերը շարունակեն քանոն նվագել, քանի որ այդ խոսուն մեղեդիներ արարող երաժշտական գործիքը մեր մշակույթի մի մասն է:

«Կանթեղ» գրական խմբակ

tatevik aramyan

Նրա հետ և առանց նրա

-Տաթ, էն ի՞նչ համար ա գալիս, հո 44-ը չի՞:

-Էհ, Սոն, մոռանում ես, որ էսօր ակնոցս չեմ վերցրել, էնքան շտապեցրիր, տանը մոռացա:

Մանկուց դեռ մի հիմար երազանք ունեի, որը, ցավոք, զարմանալիորեն դարձավ իրականություն (դե, երազանքները ընդհանրապես իրականանալու հատկություն չունեն): Երազում էի ակնոց կրել. հա, հա, ճիշտ կարդացիր: Բնականաբար չէի գիտակցում, թե ինչի համար է նախատեսված ակնոցը: Ինձ համար այն ուղղակի սիրուն էր, ու պատկերացնում էի, որ պետք է ունենամ տարբեր գույնի ակնոցներ, ու ամեն շորի հետ որը սազի, էն էլ դնեմ: Բայց արի ու տես, որ էս դեպքում էլ պատկերացումներն ու իրականությունը լիովին տարբերվում էին: Ակնոց դնելն արդեն պարտադիր էր: Կարիքը զգում էի ամեն տեղ, որտեղ հեռվում տեսնելու որևէ բան կար: Սկզբում ակնոց կրելը ինձ դուր էր գալիս, դե, նոր ոճային փոփոխություն էր արտաքինիս մեջ, բայց հիմա փոփոխությունների սիրահար լինելով՝ հոգնել եմ դրա անընդմեջ ներկայությունից: Բայց ամեն դեպքում հրաժարվել իմ փոքրիկ բարեկամից… Ոչ, աչքերս դեռ պատրաստ չեն դրան:

Իսկ երբ ինչ-ինչ պատճառներով կյանքիդ անբաժանելի դարձած մասը՝ ակնոցը, բացակայում է, ակամա հայտնվում ես զավեշտալի իրավիճակում: Քեզնից նեղանում են զուտ նրա համար, որ քեզ հեռվից բարևել են, բայց դու իրենց բարևին չես պատասխանել, որովհետև դեմքը չես տեսել:

-Տաթև, մեր հարևան Ասյա տոտային խի՞ չես բարևում, երեկ ասում ա՝ մեծ կնիկ եմ, անցնում ա, մի հատ չի էլ բարևում:

-Մամ, լավ էլի, ես անշնորհք չեմ, ուղղակի ակնոցս մոտս չէր:

Հա, ու հիմա էլ, պիտի սպասեմ, որ երթուղայինը հասնի կանգառ. ախր, ակնոցս…

lilit hovsepyan

Փորձություններով հարուստ օր

Դասընթացս նոր էի ավարտել, շտապում էի գնալ Կոմիտաս՝ մայրիկիս աշխատանքի տեղը, որպեսզի հետո միասին գնայինք Օպերա՝ համերգի։ Շտապելուց, սովորության համաձայն, երթուղային նստելիս մոռացա հարցնել՝ արդյոք այն գնո՞ւմ է իմ ուզած ուղղությամբ, թե ոչ։ Նստելուց մի 7 րոպե հետո հասկացա, որ մի բան էն չէ։ Այո, ճիշտ էի հասկացել, այդքան ժամանակ սխալ ուղղությամբ էի գնում: Ինչևէ, արագ բացեցի պայուսակս, որպեսզի հանեմ 100 դրամանոցը, տամ վարորդին ու իջնեմ։ Բայց ամեն ինչ այդքան էլ հեշտ չի լինում: Փաստորեն ես դրամապանակս մոռացել էի տանը ու այսքան ժամանակ չէի նկատել, որ այն ինձ մոտ չէ։ Բարեբախտաբար, պայուսակս երկար փորփրելուց հետո գտա իմ որպես պահուստ ունեցած 100 դրամանոցը ու ափսոսելով տվեցի այն վարորդին: Ստիպված Գնունի շուկայի մոտից ոտքով պետք է գնայի Շրջանային։ Արդեն ուշանում էի, տարբերակ չկար, պետք է զանգեի մայրիկիս։ Զանգը գնում է, բայց նա չի վերցնում: «Լավ, հիմա ո՞ւր պիտի լինի, բա դրամապանակս ո՞ւր է»,- շարունակ մտքումս այդ խոսքերը ասելով՝ քայլում էի դեպի իմ նշանակետը։

Վերջապես մայրս զանգեց.

-Լիլ, ի՞նչ ա եղել, պրծա՞ր դասընթացդ։

-Հա, մամ, նո՞ր, նույնիսկ հասցրել եմ սխալ տրանսպորտ նստել ու ոտքով արդեն հասնում եմ Շրջանային, դրամապանակս էլ թողել եմ տանը, վերջին 100 դրամս էլ տվել եմ այդ երթուղայինին։

Մայրս, նկատելով իմ լարված վիճակը, ծիծաղելով ասաց.

-Վա՜յ, Լիլ, սենց բաներ մենակ քեզ հետ են լինում։ Մի բան նստի, արի, ես քեզ կդիմավորեմ։

Բայց ինձ հակառակ, բոլոր տրանսպորտի միջոցները կոալիցիա էին կազմել իմ դեմ ու կատեգորիկ վերացել էին։ Ուղիղ մեկ ժամ սոված, հոգնած ու անիմաստ կանգնեցի կանգառում։ Երբ արդեն ինքնամոռաց կանգնած էի, ինձ իրականություն հետ բերեց իմ ընկերոջ զանգը, որը հեռվից ինձ նկատել էր: Այնքան հեռվից, որ երկար այս ու այն կողմ նայելուց հետո նույնիսկ չկարողացա նրան տեսնել։ Չնայած նրան, որ նա ինձնից հարցուփորձ արեց, միևնույնն է, ես, լինելով այս դեպքում հպարտ աղքատ կամ միգուցե անիմաստ հպարտ, չդիմեցի նրա օգնությանը։

Իմ համբերությանն էլ սահման կար, մի բան պետք էր անել։ Ժամը նայելուց հետո հասկացա, որ եթե այստեղ կանգնած մնամ, համերգը կսկսեն առանց ինձ։ Փայլուն մտքերը իրար հերթ չէին տալիս, և ահա ընտրեցի դրանցից մեկը համարելով ամենաիրականը և ամենամատչելին։ Որոշեցի ոտքով գնալ Օպերա և մայրիկիս հետ խոսելուց հետո, այսինքն՝ նվնվալուց հետո, պայմանավորվեցինք հանդիպել այնտեղ։

Դժբախտաբար, ես մայրիկից շուտ հասա, որտեղ և սպասում էր ինձ իմ վերջին փոքրիկ, բայց այդ պահին շատ կարևոր փորձությունը։ Դա այն էր, որ Օպերայի շենքի հենց կողքին կա մի փոքրիկ սննդի կենտրոն, որի դիմաց թախծոտ ու անզոր կանգնած էի ես։ Երբեք այդքան կարոտած չէի նայել ոչ մի ուտելիքի:

Ինչևէ, մայրս շուտ հասավ ու օգնեց ինձ հաղթահարել իմ վերջին փորձությունը։

Ոչ մի անգամ չէի մտածի, որ իմ անփութության պատճառով կսկսեմ այդքան գնահատել մի հարյուր դրամանոցը։

Anna mkhitaryan

Աշոցքս

Ամեն օրս, մանկությանս ամեն վայրկյանը անցկացրել եմ հայրենի գյուղումս: Աշոցքը քչերին է հայտնի, բայց հայտնի է յուրովի: Հայտնի է, որ այստեղ միշտ ցուրտ է, ձմեռ: Բայց ոտք դնես Աշոցք, դժվար թե կարողանաս դիմանալ և չայցելել գյուղի գեղատեսիլ վայրերը: Գյուղի ամենագեղեցիկ վայրը Թթու ջուրն է. հանքային ջուր 2000 մետր բարձրության վրա՝ շրջապատված ալպիական կանաչ մարգագետիններով, մաքուր, թթվածնահագ օդով և ամենակապույտ երկնքով: Ես կասեի՝ իսկական բնության հրաշք:

Եկեք խոսենք հրաշագործ հանքային ջրերից, մասնավորապես այս մեկից, որը գտնվում է ծննդավայր Աշոցքումս: Այս ջուրը արդեն մեծ հռչակ և ճանաչում է վայելում տեղի բնակչության կողմից: Տեղացիները վաղուց են բացահայտել այս ջրի հրաշք ազդեցությունը սեփական օրգանիզմի վրա և ունեցած փորձով կիսվում են բոլորի հետ: Ջրի ազդեցությունը կհետաքրքրի այն մարդկանց, ովքեր ունեն խնդիրներ կապված աղեստամոքսային համակարգի հետ, անոթային խնդիրներ (վարիկոզ, արյան վատ շրջանառություն), թույլ իմունիտետ, նշիկաբորբ: Ջուրը պարունակում է բազմաթիվ միներալներ, հարուստ է երկաթով: Խորհուրդ ենք տալիս այցելել և հենց տեղում վայելել այս հրաշագործ հանքային ջուրը, կազմակերպել արևային լոգանքներ և վայելել հրաշք բնությունը և, իհարկե, համեղ ու օգտակար, բնական, տեղում պատրաստված գյուղական սնունդը:

Աշոցքցիները շատ հյուրընկալ են, բոլորի դռները բաց են հյուրերի դիմաց: Բայց միայն սա չէ, որ զարդարում է Աշոցքս, նաև առանձնանում է Սոճու անտառը: Չկա երևի տարվա մի եղանակ, մի ամիս, ամսվա մի օր, որ գնաս անտառ և չտեսնես ինչ-որ մեկին: Շատերի մոտ սոճին ասոցացվում է Ամանորի հետ, և շատերը սոճին անվանում են եղևնի կամ տոնածառ: Սոճին բազմամյա ծառ է և ողջ տարին մնում է կանաչ, հիմնականում աճում է բարձրադիր վայրերում: Սոճու այս անտառը գտնվում է ծովի մակերևույթից 1800-ից 2000 մետր բարձրության վրա: Սոճին հաճախ անվանում են կանաչ դեղատուփ, քանի որ այն դեղաբույս է և կարող է օգնության հասնել մի շարք առողջական խնդիրների ժամանակ: Օրինակ՝ փշատերևները պարունակում են մեծ քանակությամբ վիտամին c և հանդիսանում են հզոր հակաբորբոքային միջոց մրսածության ժամանակ: Սա է գաղտնիքը, որ գյուղի բնակիչները առողջ են, և տարիքային սահմանը հասնում է 90-ի:

Բայց կնշեմ մի ցավալի փաստ. գյուղի մոտակայքում կա մի կամուրջ՝ Կրասարի կամուրջը, որը գտնվում է ոչ բարվոք վիճակում: Շիրակի մարզի հյուսիսարևմտյան մասում, Ախուրյանի վտակներից մեկի` Արփաչայի հովտում է գտնվում Կրասար գյուղը, որը նախկինում, ըստ Ղևոնդ Ալիշանի, կոչվել է «Քէօր-պուլագ»: Կրասարում է ծնվել աշուղական արվեստի լավագույն ներկայացուցիչներից գուսան Շահենը: Այսօր Կրասարի կամուրջը հարևան Սեպասար գյուղի հետ կապող միակ ճանապարհն է: Խորհրդային տարիներին կամրջի ամրությունը հաշվի չառնելով՝ որոշել էին նրա վրայով մեծ տրամաչափի խողովակով ջրագիծ անցկացնել: Ջրագիծը շահագործվել է մինչև 1970-ական թվականները: Հետագայում կամրջի վրայով անցնող ջրագծի խողովակաշարը պատճառ է դարձել կամրջի արևմտյան կողմի պատերի փլուզմանը: Ցավոք, Կրասարի կամուրջն այժմ վթարային վիճակում է: Ըստ Ալիշանի՝ ուշագրավ է կամրջի վրա պահպանված հայերեն, ռուսերեն և թուրքերեն լեզուներով արձանագրությունը. «Շնորհօքն ամենազօրին աստուծոյ շինեցավ կամուրջս յինքնակալութեան Աղեքսանդր երկրորդի օգոստափառ կայսր ռուսաց, արդեամբ և ծախիւք Ստեփաննոսի Անանիկեանց, ի հիշատակ հոգւոյ փրկութեան իւրոյ կենակցին Գայանեայ, եղբօրն Կարապետի եւ կենակցին Հռիփսիմեայ եւ ծնողաց նոցին: Եւս առաւել վերակացուին շինութեանս Գրիգորի Ռափայէլեանց»: Բայց կամրջի հետ կապված խնդիրները չեն խանգարում այցելել և զմայլվել բնության այս հրաշքով: Սիրում եմ իմ գյուղը, իր բոլոր առեղծվածային վայրերով:

naira mkhitaryan

Հանուն ընտանիքի

-Մամ, դուրս եմ գալիս արդեն:

-Գոնե մի բերան հաց կեր, այ աղջիկ, որ նորմալ դաս անես:

-Չէ, մամ, ես առավոտները հաց չեմ ուտում:

Իրականում լավ էլ ուտում եմ, եթե հասցնում եմ արագ պատրաստվել, բայց գրեթե միշտ ժամանակս չի հերիքում:

-Գնա, պապային դպրոցում տեսնես, ասա՝ շուտ գա, հոգնած կլինի:

Նույն երկխոսությունը մեր տանը կրկնվում է ամեն երեք օրը մեկ՝ հայրիկի երկրորդ աշխատանքի օրերի ժամանակ, բացառությամբ միայն էն դեպքերը, երբ հայրիկի աշխատանքային օրերը համընկնում են դպրոցում ոչ աշխատանքային շաբաթ-կիրակիների հետ:

Քանի որ դպրոցում հաշվապահության համար տրվող «աղքատավարձը», ինչպես մեր ընտանիքում սիրում ենք բնորոշել, սկսեց չբավարարել ընտանեկան ծախսերին, հայրիկս սկսեց փնտրել երկրորդ աշխատանք:

Գտնելը հեշտ եղավ: Դե հա, ո՞վ կհրաժարվեր երեք բարձրագույն կրթությամբ մարդուն աշխատանքի ընդունել զինվորական պահեստների պահակության համար:

Աշխատանքային առաջին օրվանից հետո հայրիկը առավոտ վաղ շտապել էր դպրոց՝ աշխատանքի:

Այդ օրվանից սկսած ուսուցչանոցը դարձավ իմ ու հայրիկի տեսակցության վայրը:

-Բարև ձեզ: Ընկեր Սարգսյանը դասամատյանն է փնտրում,- ուսուցչանոց մտնելով ասացի, հետո ցածրաձայն ավելացրի,- պա՞, բարև, ո՞նց ես:

Պապան էնքան խառն էր, որ նույնիսկ չնկատեց էլ: Եթե տանը լինեինք, կկանգնեի անմիջապես դիմացը ու հանդիսավոր կերպով կողջունեի ինձ նկատել տալու համար, բայց քանի որ դպրոցում ենք, չի կարելի խանգարել ընկեր Մխիթարյանին:

Դասերի ավարտից անմիջապես հետո արագ տուն շտապեցի: Հայրիկին տեսնելուն պես վզովն ընկա: Դե հա, ընդամենը երկու առավոտ ու մի գիշեր չէի տեսել, բայց արդեն կարոտել էի: Ինձ համար անսովոր էր արթնանալ ինքնուրույն, և ոչ այն աթոռի գետնին ընկնելու թխկոցից, որին ամեն առավոտ ոտքը պարտաճանաչ հարվածում է հայրիկը:

Հայրիկը չէր դժգոհում երկրորդ աշխատանքից:

-Ինչ անում եմ, երեխեքիս համար եմ անում, որ կարևորը՝ լավ ուսման տամ: Նառ ջան, արդեն կարաս նույնիսկ վճարովի ընդունվես, վարձդ ապահովված ա,- կատակի տալով ավելացրեց հայրիկը:

Հայրիկի նման զոհողությունները, առավոտվա 7-ին վազել Երևան, ամբողջ գիշեր չքնել ու դրսում անցկացնել, հաջորդ առավոտ անմիջապես դպրոց շտապել, տուն գալ միայն նախաճաշելու համար ու արագ Ապարան կամ Աշտարակ գնալ՝ հաշվետվություններ ներկայացնելու, ավելի պարտավորեցնող են դարձնում:

Երկրորդ աշխատանքի ընդունվելու համար ներկայացնելիք ինքնակենսագրականը «սիրուն ձեռագրով» արտագելիս ափսոսանք ու հիասթափություն էի ապրում, որ նշում եմ բարձրագույն ուսումնական հաստատությունների անունները, որոնք ավարտել է հայրիկը, որպեսզի պահակության համար աշխատանքի տեղավորվի: Մտածում էի, որ էդքան սովորելը ոչ մի բանի պետք չեկավ, բայց էդ ամենն էլ մեծ նշանակություն ուներ, որ աշխատանքային մի քանի օր անց մեր տուն սկսեցին հյուր գալ հայրիկի աշխատանքային ընկերներն ու նույնիսկ գնդապետը: Էդ ամենը, ամենայն հավանականությամբ, կիրթ վարվելակերպի արդյունք էր:

-Մամ, գնում եմ արդեն:

-Պապային տեսնես, հիշեցրու, որ ապառիկի մուծման օրն ա:

-Մամ, բա «մի բերան հա՞ցը»:

-Դու առավոտները հաց չէիր ուտում բա:

-Մամ, քանի ժամանակ ունեմ, թեյը բեր, վա՜յ…

mariam yavrumyan

Մտքեր ծնված ճանապարհին

-Կանգառում կկանգնեք:

-Սա ստացեք, երկու հատ:

Ինչպես միշտ, ականջակալներս պինդ գրկած նստած եմ, ուշադրություն չեմ դարձնում ոչ մի բանի: Բայց սուս, սա կարծես թե ուշադրության արժանի դեպք է: Ավտոբուս է բարձրանում ձեռնափայտով, սև ակնոցով մեկը: Տեսքից անկհայտ է, որ չի տեսնում, կույր է: Բնականաբար նրա գործողությունները կատարվում են սովորականից ավելի դանդաղ: Լսում եմ՝ վարորդը ձայն է տալիս.

-Զզվցրիր, արագացրու…

X մարդը նորից ձայն չի հանում, իսկ իմ մտքով արդեն ինչ ասես անցնում է. գուցե խո՞ւլ է, գուցե հա՞մր…

-Ստացի, կանգառում կկանգնես:

-Քանի՞ հատ, հը՞:

-Մեկ հատ:

Վարորդի խոսքերին հաջորդում են X հերոսի չափազանց դանդաղ քայլերը: Չեմ զարմանում՝ լսելով անձնական վիրավորանքի խոսքեր վարորդից: Եռում եմ, ուզում եմ մի բան ասել, բայց նայում եմ շուրջս նստած քարի կտորի պես դեմքերին ու սսկվում: Հա, ինձ հուզում է նման մարդկանց վիճակը: Հաշմանդամություն ունեցողների վիճակը: Ավտոբուսներում չկան բավարար պայմաններ հավասար ու լարված չզգալու համար: Համրն ինչպես բացատրի, որ կանգառ է հարկավոր:

Չնայած, Երևանի մի քանի ավտոբուսներում (իմ սիրած մեծ, մանուշակագույն ավտոբուսներում) առկա են կոճակներ, որոնք խուլերին ու համրերին թույլ են տալիս կանգառ պահանջել: Կարելի է մի փոքր ուշադրություն դարձնել, որովհետև շատ մարդկանց հարմարությունն է կախված սրանից:

Չեմ սիրում անտարբերությունը, բայց ինչ-որ տեղ մարդիկ ջերմացել են ավելի, կարելի է առանց դժվարության գտնել մարդկանց, ովքեր իրենց տեղը մեծահոգաբար կզիջեն հոգնածին, փոքրին, մեծին, հաշմանդամին: Մարդիկ լավն են… Դե, հիմնականում, էլի, ոչինչ չեմ խոստանում:

Դե լավ, շատ խոսեցի, հիմա կանգառս կանցնեմ, կուշանամ պարապմունքից:

milena ghazaryan

Քաղաքիս «աննշան» թերությունները

Երեկոյան ժամը վեցն էր: Տուն էի գնում: Ցուրտ էր, ուժեղ քամի: Իսկ ես ավտոբուսի էի սպասում մոտակա կանգառում: Քանի որ ես շատ մեծ ու ինքնուրույն աղջիկ եմ, համենայնդեպս, ես այդպես էի կարծում, կանգառի կողքի ցուցանակին տեսել էի, որ 23 և 44 համարի ավտոբուսները հենց էստեղով են անցնում, ու մտածեցի՝ 44-ը շատ երկար է գնում, 23-ին կսպասեմ: Սպասեցի մոտ կես ժամ: Եվս 15 րոպե: Արդեն երեք 44 համարի ավտոբուս էր անցել, իսկ իմ ավտոբուսը դեռ չէր եկել: Ընկերուհիս հաճախ էր ասում, որ անհաջողակ եմ, բայց որ այս կարգի, դեռ չգիտեի:

Արդեն ուզում էի կողքիս կանգնած տատիկին հարցնել՝ 23-ը հաստա՞տ էստեղով է անցնում, երբ հանկարծ հեռվից դրան նման մի դեղին ավտոբուս երևաց:

-Ըհը, եկավ:

Վերջապես հասավ կանգառին, ու… Մեծ հիասթափություն: Գրողը տանի, շփոթել եմ: Հերիք չի այն, որ իմ ավտոբուսը չէր, դրան գումարած էլ կողքիս տատիկը նստեց այդ անիծյալ ավտոբուսն ու հեռացավ, իսկ ես մնացի մեն-մենակ կանգառում:

Մութը վրա էր տալիս: Մայրս զանգեց: Այն, ինչից ամենաշատն էի վախենում: Հիմա կհարցնի, թե ինչու եմ ուշանում, ախր, ոնց բացատրեմ, որ ինքնուրույն որոշումներ եմ կայացրել ու ինձ մեծի տեղ դրած՝ սպասում եմ անորոշության: Ինչ արած, պիտի պատասխանեմ:

-Հա, մամ:

-Ո՞ւր հասար, ինչի՞ ես ուշանում:

-Ավտոբուս եմ սպասում:

-Ո՞ր համարին:

-23:

-Բայց դու գիտես, որ դա էդտեղով չի անցնում:

-Չէ, մա´մ, ես ցուցանակի վրա կարդացել եմ, հաստատ անցնում ա:

-Դե, եթե էդքան վստահ ես, ուրեմն սպասիր, բայց հանկարծ շատ չուշանաս, լա՞վ,- սառը տոնով ասաց մայրս ու անջատեց:

Հիմա ինչ անեմ, պիտի լսեի մորս: Էլի սպասում եմ, հուսամ կգա ու շատ չեմ ուշանա: Նկատեցի, որ կանգառի մոտով անցնում են այնպիսի ավտոբուսներ, որոնք ցուցանակի վրա նշված չեն:

Ընկա մտածմունքների մեջ, հանկարծ նկատեցի, որ 44 համարի ավտոբուսը գալիս է: Առանց երկար վարանելու՝ նստեցի, դրեցի ականջակալներս, որ երկար ճանապարհից շատ չձանձրանամ:

Ավտոբուսի մեջ նստած մտածում էի, թե ինչու ցուցանակի վրայի գրվածները չէին համապատասխանում իրականությանը: Երկար մտածեցի: Փաստորեն ցուցանակի վրա սխալ բաներ էին նշված: Ախր, էդպես չի կարելի: Եթե ինչ-որ բան էր փոխվել երթուղայինների ուղղության հետ կապված, ապա ցուցանակը ևս պիտի փոխվեր: Ախր, մարդիկ կարող են շփոթվել: Քաղաքը լրիվ անուշադրության է մատնվել, ինչն ինձ արդեն նյարդայնացնում է: Ինքս ինձ հետ կռիվ էի տալիս: Մի կողմից էլ մտածում էի, թե ինչ հիմարն եմ: Սովորաբար էդ տիպի բաները հարցնում էի մորիցս, բայց էս անգամ զարթնեցի ու մտածեցի, որ ես ինքնուրույն մարդ եմ, ամեն ինչից գլուխ եմ հանում: Որոշել եմ՝ մինչև 16-ս չլրանա, մենակ ոչ մի բան չեմ ծրագրելու: