Ես գիտեմ, որ վաղն առավոտյան քայլելով կգնամ ինձ ամենամոտ կանգառը, կփոխեմ երկու երթուղային, կհասնեմ ու կգրկեմ մարդու, ում տեսնելը ընդամենը այդ երեք գործողությունն է: Կարճ, կոնկրետ: Անհնար՝ ոչինչ: Ես նաև գիտեմ, որ մեր սպասվելիք հանդիպումներն արդեն կարող եմ հաշվել մատներիս վրա ու գիտակցում եմ, որ վերջին մատները էդպես էլ չծալված կմնան: Ես լաց եմ լինում: Մեկ-մեկ արցունքներով, իսկ ավելի հաճախ՝ մտքում. էդպես էլ է լինում:

Քանի օր է՝ ասում եմ, կրկնում եմ մտքումս, գրում եմ ինչ-որ տեղ, սկսում եմ «թույլ տուր չսիրել քեզ» տողը՝ դիմելով երկրին, որտեղ ապրում եմ: Չեմ շարունակում:

***

-Թույլ տուր՝ երբ ապտակում ես ինձ, ուժ գտնեմ մյուս այտս պարզելու,- ասում եմ ես հերթական անգամ՝ մայրաքաղաքիդ ամենահերթական փողոցներից մեկն անցնելիս, երբ մարմնիս մի ծայրից մյուսը կոտրված եմ, երբ ամբողջ ձայնով ինչ-որ բան եմ գոռացել ականջիդ, բայց չես լսել, չլսելու ես տվել:

Բայց էսօր էլ չեմ կարող, լուրջ եմ ասում: Էսօր քայլում էի Կոմիտասի պողոտայով ու լաց լինում, մտքումս ինչ ասես ասում էի քեզ, շրթունքներս թեթև շարժվում էին՝ «չեմ սիրում քեզ»-ն արագ ու համարյա անձայն արտասանելով:

«Ինչո՞ւ»,- զարմացած կնայեիր դեմքիս, եթե մարմին լինեիր ու թաշկինակ կառաջարկեիր:

Ես մաքրում եմ աջ աչքս, ձեռքով ուղղում եմ ունքերս՝ ըստ սովորության, արցունքները, մեկ է, գնում են աչքերիցս, էլի ըստ սովորության.

-Մոտ ընկերս լքում է քեզ: Չնայած լքել բառում էնքան անհուսություն կա: Կարելի է ասել՝ նա թողնում է քեզ, հեռանում է քեզնից, վեր է կենում ու գնում, որոշել է մեկնել: Իսկ լքում է ինձ: Դրա համար առանց քո թույլտվության ես «չ» եմ ավելացնում զգացմունքիս առաջ:

***

Թույլ տուր լինել ու մնալ: Հենման կետ տուր ինձ: Քեզնից գնացել ու գնում են նրանք, ովքեր կիսում են բոլոր հիշողություններս: Քեզնից գնում են էստեղ-էնտեղ, բայց ինձ են թողնում: Քեզ հավերժ հրաժեշտ են տալիս՝ օդանավակայաններում մի ծովաչափ լաց լինելով, իսկ մենք մի կարգին հրաժեշտ էդպես էլ չենք ունենում: Իրար գրկում ենք, ասում ենք՝ գնալուց առաջ նորից կհանդիպենք, ասում ենք՝ լաց չլինես: Լաց չլինես: Կարծես թե հեշտ է: Չենք գնում վերջին հանդիպումներին, որովհետև դա պիտի ծանրանա մեր ներսում, պիտի կուտակվի ու երբեք չկորչի:

Ընկերս գնում է: Ես իրեն չեմ մեղադրում, ես իրավունք չունեմ:

Դու ինձ մի մեղադրիր: Դու իրավունք չունես ինձնից սեր պահանջելու:

***

Օդանավակայան: Հրաժեշտ: Ես այս ամենը լավ գիտակցում եմ: Վերջին գրկախառնություն: Վարագույր: Վարագույրի հետևից՝ լացի խզզոց: Փոխադարձ մեղադրանքներ: Ինքնաթիռները օդ են բարձրանում:

Սրբում եմ արցունքներս: Նայում մայրաքաղաքիդ իմ՝ 5-րդ հարկի պատուհանից:

Գլխով ես անում, ասում ես՝ կարող ես չսիրել: Ասում ես՝ ամեն օր թռչող ինքնաթիռներն իմ թույլտվությունն են:

Կարող եմ:

***

Երկուսս էլ չենք հավատում:

Նոյեմբեր, 2017

Ես ծնվել եմ Հայաստանի սահմանամերձ գյուղերից մեկում՝ Ոսկեվանում, որտեղ ամեն օր լսվում է արդեն սովորական դարձած կրակոցների ձայնը:

Մեր գյուղի մարդիկ սիրում են իրենց երկիրն ու հողը, և չնայած ամեն օր լսվող կրակոցներին, նրանք մնում են  գյուղում ու վառ պահում իրենց  տան ճրագը:

Ամեն առավոտ դուրս եմ գալիս  պատշգամբ ու մտածում`տեսնես  այսօ՞ր էլ են կրակելու: Եթե անկեղծ` վախենում եմ… Մեր և նրանց միջև ընդամենը հինգ հարյուր մետր տարածություն կա:

Մեր  ընտանիքը բաղկացած է հինգ հոգուց: Հայրս մասնագիտությամբ ռադիոտեխնիկ է, բայց հիմա զբաղվում է շինարարությամբ և  արդեն երեսուն տարի է` մեկնում է   արտագնա աշխատանքի:  Մայրս տնային տնտեսուհի է: Ունեմ քույր, եղբայր: Քույրս սովորում է Երևանի Խաչատուր Աբովյանի անվան մանկավարժական համալսարանի հոգեբանության բաժնում: Եղբայրս դպրոցն ավարտելուց հետո  հայրիկիս հետ մեկնել է արտագնա աշխատանքի…

Եվ այսպես հայրս ու եղբայրս ուրիշ երկրում, քույրս՝ Երևանում… Տանը մնացել ենք  ես ու մայրս: Մի տեսակ դատարկվել է  տունը, և   ձայներ էլ  քիչ են լսվում:

-Մա՞մ:

-Ասա՛:

-Ձայն լսեցի՞ր:

-Հա, չվախես, նստի՛ր տեղդ, պատուհանի մոտ մի՛ գնա:

Մեր տան լռությունը ամեն անգամ խախտվում է  հերթական կրակոցներից: Այդ ժամանակ  մայրս գալիս, նստում է  կողքս, ամուր գրկում, որ չվախենամ… Բայց, ախր, ինչպե՞ս չվախենաս, ինչպե՞ս հանգիստ նստես, երբ մտածում ես, որ ամեն պահի  գնդակներից մեկը կարող է քո ուղղությամբ գալ: Մտածում ես  համագյուղացների, ընկերների, եղբայրների մասին, ովքեր գնդակների առաջ կանգնած, պաշտպանում են, ինձ, ձեզ, բոլորիս: Այդ միտքը հանգիստ չի տալիս, չես կարողանում զսպել զգացմունքներդ, արցունքներդ: Մայրս էլ տեսնելով ինձ, տխրում ու անպաշտպան է  զգում իրեն: Ես էլ, իմ հերթին, փորձում եմ զուսպ լինել ու չհեռանալ նրանից…

Ամեն գիշեր, երբ  պառկում եմ  քնելու, աղոթում եմ բոլոր նրանց համար, ովքեր դիրքերում կանգնած` մեր հանգիստն  են հսկում: Աղոթում եմ, որ առավոտյան  արթնանամ… Երբեմն, անկախ քեզնից, վախենում ես, որ չես արթնանա…

2014 թվականի օգոստոսի սկիզբն էր… Նորից  կրակոցներ  սկսվեցին… Որոշ ժամանակ անց դրանք ավելի սաստկացան  ու շատ մոտիկից  էին լսվում: Տանը մնալն արդեն անհնար էր:

Վազեցինք   հետևի սենյակ ու փորձեցինք պատուհանից դուրս գալ: Առաջինը ես դուրս եկա: Հետո` մայրս: Տան հետևում` ապահով վայրում, մեզ էր սպասում հորեղբայրս: Կրակոցների ձայնից ես անընդհատ լաց  էի լինում, չէի կարողանում զսպել արցունքներս: Մի կերպ դուրս եկանք այդ դժոխքից… Առավոտը դրախտ էր, իսկ երեկոյան արդեն՝ դժոխք: Թե՛ ինչպես դուրս եկանք տնից, ինչպես հասանք տատիս տուն, չեմ հիշում…

Երբ հաջորդ առավոտյան արթնացա` ծանոթ, բայց տարակուսած ձայներ լսեցի.

-Հա՛, բանկեքն ա ջարդվել, տուն ա ընկել, պատին ա տվել… ,- հորեղբորս կնոջ ձայնն էր:

Վազեցի դուրս:

-Հարսի՛կ, էդ  ին՞չ ասիր, ի՞նչ ա ելել, ո՞ւմ բանկեքն ա ջարդվել, ո՞ւմ պատին ա տվել:

-Դե, դե…,- հարսիկս սկսեց կմկմալ:

-Ո՞ւր ա մամեն:

-Գնաց տուն,- ասաց նա ու փորձեց ինձ հանգստացնել:

Բայց ես չէի կարող նստել ու սպասել, թե երբ մայրս կգա: Արագ պատրաստվեցի ու դուրս եկա: Գլխումս այնքան մտքեր էին պտտվում, որ էլ չէի համբերում, թե երբ եմ տուն հասնելու:

Հասա մեր թաղը:   Շուրջս  այնքան դատարկ էր… Վերջապես մտա տուն, ու… ահավոր էր: Պատուհաններին,  դռներին,  ամեն տեղ կրակոցի հետքեր էին…

Մտա մեր նկուղը… Մայրս տխուր` խռով ձայնով,  քթի տակ խոսելով հավաքում էր ջարդված բանկաների կտորները: Ամառվա ընթացքում արած գործը` մորս չարչարանքը, ջուրն էր  ընկել: Գրեթե ամեն ինչ ջարդվել էր: Մոտ մեկ ամիս ապրում էինք այդ անորոշ իրավիճակում ու մինչև օրս վախը սրտներումս քնում ու արթնանում ենք` մտածելով ու հուսալով, որ «Երևի մի օր ամեն ինչ ավելի լավ կլինի»:

Մարտ, 2016թ.

Լարված ժամանակներ էին սահմանում: Բայց դա մեզ չէր խանգարում, որպեսզի ապրենք մեր բնական կյանքով: Ինչպես բոլոր երեխաները, այնպես էլ ես, գնում էինք դպրոց: Նշեմ նաև, որ մեզ չէին պարտադրում կրակոցից հետո դպրոց գնալ: Գնում էինք, բայց դաս չէինք անում: Խոսում էինք, թե ում տանը ինչքան վնաս է եղել: Կամ ում գլխի վերևով քանի անգամ է անցել փամփուշտը: Այդ բոլորը ճշտելուց և մեր գտած փամփուշտները իրար ցույց տալուց հետո եկա տուն: Տեսա, թե ինչպես է հայրիկս մեր ապաստարանում ինչ-որ փոփոխություններ անում:
Հարցրեցի.
-Պա՜պ, էս ի՞նչ ես անըմ:
Պապաս, թե բա.
-Խրամատ եմ փորըմ:

Զարմացա, հարցրեցի` ինչի՞ հըմար:
Պապաս.
-Որովհետև սկսել են մեծ զենքերով կրակել: Էս խրամատն էլ փորըմ եմ, վեր ձայնային ազդանշանները (որը առաջանում է կրակոցի ժամանակ) չվնասեն օրգանիզմնիդ:
-Պապ, մենք չենք վախըմ, մեզ խրամատ պետքը չի,- ասացի:
Պապաս, թե բա.
-Սկսել են մեծ զենքերով տալը՝ բեմպէ, շիլկա, գրանատամյոտ (նռնականետ), տանկ, դրանցից պետք ա պաշտպանվենք: Էլ էն վախտվա դեշեկան, չորնի ստրելան, կալաշնիկովը կամ սնայպերը չի: Հիմիկվանը մեծ ա: Բայց դու վախես վեչ,- ավելացրեց պապան` հանգստացնելով ինձ:
Ճիշտն ասած, չէի վախեցել, որովհետև ամեն կրակոցի ժամանակ ականջներս սրած լսում էի, թե որը ինչի կրակոց է և, որ ուղղությամբ գնաց, որպեսզի հաջորդ օրը դպրոցում խոսենք, թե օրինակ, ինչ զենքի շիկացած փամփուշտ էր ընկել Անդրուշ քեռիենց խոտի դեզի վրա և վառել ավելի քան 800 տուկ:
Ապրում ենք` ամեն օր մեր ռազմական բառապաշարն ու փորձը հարստացնելով:

գ. Ներքին Կարմիրաղբյուր

Հոկտեմբեր, 2015

-Է, բալա ջան, 3 տարեկան էի, մորս հետ հորս համար հաց կտանեինք: Ձեռը բռնի ու գնացի: Դուսն էլ ըմբես ցուրտ ձմեռ էր: Հերս վաենկոմը կաշխատիր: Գնացինք հասանք, դուս էր եկե, մեզի կսպասեր: Մորս ձեռից առա հացն ու ձների մեջ թավալ տալով հասա հորս մոտ: Հասա ու թռա գիրկը, ձիգ գրկի, ու ինչղ օր աշխարհը ընձի տային:

Սկսվավ էդ պատերազմը: Հորս էլ տարան…

Գնա՜ց: Էլ ոչ մի խաբար չունեցանք: Ոչ էլ էդ անդեր սև թուղթն էկավ: Սին` անհետ կորած է:

Սաղ կյանքս մտածել եմ` ով իմանա, կարող ա` հմե եդ գա: Հմե օր կմտածեմ, գիտեմ, թե էլի տուն բդի գա, ես էլ էն 3 տարեկան երեխու պես էրտամ ու ըմբես ձիգ գրկեմ ու էլ բաց չթողնիմ, օր սկան տարվա կարոտս առնիմ, ու օր աշխարհը իմս էղնի:

 Օգոստոս, 2016թ.