-Գնդակով պահմտոցի ենք խաղում:

-Չէ, եկեք էս անգամ «գոռըզ-նա-գոռըզ» խաղանք:

-Գնդակով պահմտոցի խաղացողները ձեռք բարձրացնեն…

Ու այսպես ամեն երեկո բակի երեխաներով վիճում էինք. ի՞նչ խաղալ այսօր: Ու վեճերի արդյունքում գրեթե միշտ իմ չսիրած «գնդակով պահմտոցին» էր «հաղթում»:

Վեցից տասնհինգ տարեկան տղա-աղջիկներով ամռանն ամեն օր բակ էինք իջնում ու խաղում: Մեծերը լավ էին խաղում, իսկ փոքրերը, այդ թվում՝ նաև ես, զիջում էին: Երբ մենք՝ յոթ տարեկաններս, մոտենում էինք, որ գնդակի վրա «թքենք» ու «ազատենք» մեր ընկերներին, մեծերը չէին խոչընդոտում.

-Դու քեզ թքի, անցի:

Հետո, երբ արդեն շատ մութ էր լինում, նստում էինք բակի նստարանին ու իրար հետ «փչացած հեռախոս» էինք խաղում: Երբ հանկարծ մի բան սխալ էինք անում, մեզ ասում էին՝ դուք փոքր եք, չեք կարողանում խաղալ, ու մենք շատ էինք տխրում: Բայց երբ մեզ էլ էին «խաղացնում», ուրախությունից գլուխներս կորցնում էինք:

Հիմա մենք ուրիշ թաղում ենք ապրում, բայց տատիկիս տունն էլի իմ մանկության բակերում է: Էնտեղ գնալիս երեկոյան նստում եմ պատշգամբում ու նայում էն բակին, որ ինձ ու ինձ նման շատ փոքրիկների է մանկություն տվել: Նայում եմ՝ երեխաներն էլի խաղում են, կռվում, հաշտվում: Բայց նրանք ուրիշ են, նրանք իմ՝ «փչացած հեռախոս» խաղացող «մեծ» ընկերները չեն: Իմ ընկերները հիմա ուսանող են, շատերը շուտով բժիշկներ ու տնտեսագետներ կդառնան: Ես էլ շուտով կթակեմ համալսարանի դռները: Ես՝ այն նույն յոթ տարեկանը, որն ամեն անգամ նեղանում էր, երբ «մեծերն» իրեն չէին «խաղացնում»:

Ամեն ինչ փոխվել է, փոխվել եմ և ես: Ու եթե հիմա ինձ նորից հարցնեն՝ ի՞նչ խաղանք այսօր, ես միայն կփակեմ աչքերս, որ թափվող արցունքներիցս ոչ ոք չկռահի, թե ինչքան եմ կարոտել իմ այն չսիրած «գնդակով պահմտոցին»:

Կյանքում ոչինչ պատահական չի լինում: Միգուցե: Եվ միգուցե այդ պատճառով ես ընդգրկվեցի «Հայ ասպետ» հեռուստանախագծում Չարենցավանի ավագ դպրոցը ներկայացնող թիմում: Այս խաղի շնորհիվ ես ձեռք բերեցի չորս հրաշալի ընկերներ, որոնք իրենց մարդ տեսակի համար իրապես արժանի են «ասպետ» կոչվելուն: Չգիտեմ, միասնական նպատակը, թե միանման հետաքրքրություններն այդպես մտերմացրին մեզ: Մեր կարծիքները միայն բախվում են Բարսելոնա-Ռեալ Մադրիդ ֆուտբոլային հակամարտության ժամանակ, դե, դա էլ բնական է:

Երկու ամիս անդադար աշխատանքի շնորհիվ՝ մենք անցանք հաջորդ՝ կիսաեզրափակիչ փուլ, և հունիսին ստացանք այն նյութերը, որոնք պետք էր վարժ սերտել այդ փուլի համար:

Այժմ, երբ մեր հասակակիցները մեկնում են տարբեր երկրներ՝ իրենց հանգիստը անցկացնելու, կամ հայրենի գյուղ՝ մի փոքր լիցքաթափվելու ու նոր դպրոցական տարվան նախապատրաստվելու, մենք պատրաստվում ենք հաջորդ փուլին, որը պահանջում է ավելի շատ աշխատանք, կամք, հիշողություն, համբերություն, կենտրոնացում, քան նախորդ անգամ:

Եվ մի անգամ մենք հասկացանք, որ մեր առօրյան դարձել է միապաղաղ: Երբ սեպտեմբերին դասընկերները մեզ հարցնեն, թե ինչպես ենք անցկացրել ամառային արձակուրդները, հո չե՞նք ասելու՝ միայն սովորելով: Պետք է օգտվել ընձեռված ժամանակից և հետաքրքիր դարձնել մեր առօրյան:

-Ա՛ն, բայց ինչպե՞ս,- ասաց մեր խմբի մասնակիցներից մեկը՝ Միլենան, ում մենք անվանում ենք Ամենաբարձր՝ իր բարձր հասակի և բարձր ինտելեկտի համար: Նա ամենալավ ու ամենախելացի մարդկանցից մեկն է, ում հանդիպել եմ ամբողջ կյանքիս ընթացում, իսկ նրա պոզիտիվ էությունը այնքան վարակիչ է, որ կարծես մի մեծ ամառային արև լինի:

-Եկեք ամեն օր մի ֆիլմ դիտենք ու քննարկենք,- առաջարկեցի ես:

Քանի որ ես թիմի ավագն եմ և պետք է սովորեի մոտ հինգ հարյուր շրջասույթ և թևավոր խոսք, ինձ թիմակիցներս տվել են Ամենացիցերոն անվանումը՝ այդքան փիլիսոփայելու պատճառով:

Այս նախաձեռնությունը պսակվեց հաջողությամբ: Առաջարկում էինք ֆիլմ, դիտում այն, ուսումնասիրում ֆիլմի ռեժիսորական ու դերասանական կազմը, վերջում գնահատում: Մի ամբողջ գրաֆիկ էինք կազմել ու դասակարգել ֆիլմերը՝ ամենալավից մինչև ամենավատը: Սակայն որոշ ժամանակ հետո հասկացանք, որ պետք է խնայել աչքերը: Հուլիսից ամեն օր գնում ենք դպրոց և սովորում ու սովորում, այն էլ այս ամռան տապին: Ֆիլմեր քննարկելու դադարից հետո մենք հասկացանք, որ մեզ կրկին պետք է ինչ-որ փոփոխություն ձանձրույթից չխենթանալու համար:

-Եկեք վաղը՝ պարապելուց հետո, ինչ-որ խաղ խաղանք,- ասաց Նվերը՝ մեր հինգից ամենափոքր մասնակիցը: Նրան անվանել ենք Ամենապատմագետ, քանի որ շատ հստակ և խորը գիտելիքներ ունի հայոց և համաշխարհային պատմությունից:

-Բայց ի՞նչ,- ասաց Մարիանան՝ մեր համեստ աղջիկը, որը կարողացավ կարճ ժամակահատվածում սովորել Գարեգին Նժդեհի ազգային գաղափարախոսությունը: Հավատացեք, դա այդքան էլ դյուրին գործ չէ: Այդ պատճառով մեր յուրօրինակ անուններից մեկն էլ Ամենանժդեհն էր, որը ստացավ մեր Մարիանան:

-Եթե համաձայն եք, ես «Ամենախելացի» կկազմեմ՝ երեսունվեց հետաքրքիր հարց, մտքի զիգ-զագ, առարկայական հարցեր րոպեում, վերջում էլ՝ տրամաբանական հարցեր,- ասաց Հովսեփը:

Նա շատ անկեղծ մարդ է, շիտակ ու ամեն ինչ սրտին մոտ է ընդունում: Նրան էլ անվանեցինք Ամենահույզ: Նրա գաղափարը հիանալի էր: Հաջորդ օրը, հոգնած երկու-երեք ժամ մեծածավալ ինֆորմացիա կլանելուց, մենք սկսեցինք խաղը: Իրոք հետաքրքիր էր: Հաղթեց Միլենան՝ մեր Ամենաբարձրը:

Այդպես մեր առօրյան մինչև հիմա լի է տարբեր զարգացնող ու ժամանցային խաղերով, ինչպես օրինակ՝ «Ամենախելացին», «Հայ-Q», «3 Օֆֆ», «Գուշակիր մեղեդին», «Արդյոք ո՞վքեր են» և այլն: Դրանց միջոցով ես հասկացա, որ մենք ենք մեր օրվա տերը: Ձանձրույթը փոխարինելու համար այնքա՜ն նպաստավոր տարբերակներ կան, միայն ցանկություն է պետք: Եվ անպայման չէ միջավայրը փոփոխել կամ մեկնել երկրից, որպեսզի ունենաս հետաքրքիր արձակուրդ: Միայն պետք է ունենալ ասպետ ընկերներ՝ ասպետական հանգստի համար:

Ավտոբուսը կանգնեց:
-Էս մի հատ ստացեք:

Ավտոբուսի վարորդը չհասցրեց ոտքից գլուխ զննել ինձ, երբ ես արդեն հասել էի փողոցի մյուս կողմը: Ո՞ւր եմ գնում: Մետրո: Ինչո՞ւ: Չգիտեմ:
Եկա, ժետոն գնեցի: Ժետոն վաճառող կնոջ մասին չեմ գրի: Թող այդ մենաշնորհը Մարիամին մնա:
Արդեն շարժասանդուղքի վրա եմ: էսօր դանդաղ է ընթանում: Կամ էլ ես եմ շտապում, ու այսօր բոլոր առարկաների շարժն ինձ անկանոն է թվում:
Իջա: Միանգամից սառը օդը դիմավորեց ինձ: Բայց սա այն անտանելիներից չէ: Սա մարդուն ջերմացնող սառնություն է: Մետրոն երևի էն ամենաքիչ տեղերից է, որ մարդիկ չեն նայում վրաս, այլ ամեն մեկը իր սառնությունը գրկած՝ իր համար քայլում է:
Սպասում: Գնում եմ առաջ, գալիս եմ հետ, նախորդ վագոնից 1 րոպե է անցել: Այսինքն՝ դեռ 5-6 րոպե պիտի սպասեմ: Էլի ուշացել էի: Էնտեղ մի հայելի կա: Նայե՞մ, թե՞ ոչ: Նայեցի ու զգացի, որ էն հիմարի ժպիտը, երբ ես իմ ուզածն եմ անում, մատնում է ինձ: էնտեղ կարմիր գիծ կա, որից առաջ անցնել չի կարելի: Ամեն անգամ գալիս, կանգնում եմ այդ գծին, ու ոտքերս մի քիչ առաջ տանելով՝ անցնում այն: Ես երևի կյանքում էլ եմ էդպես…
Հեռվից աղմուկ, անկանոն ինչ-որ մեղեդի, ու վագոնը հասնում է մեզ:
Բոլորը իրենց ներս են գցում, ես էլ մի հարմար տեղ եմ գտնում ու կանգնում: Վագոնում միշտ պետք է մի ազատ նստարան մնա, ու մարդկանց հորդորներին, որ նստեմ, ես միշտ պետք է բացասական պատասխան տամ: Էլի կյանքիս քայլերը հիշեցի: Էլի համընկնում են:
Գնացինք:
Հանրապետության հրապարակ. էստեղի մարդիկ միշտ, չգիտես ինչու, շտապում են: Դե, որ շտապում են, արագ գնանք…
Զորավար Անդրանիկ. էստեղ իջնողներից մեկը միշտ պիտի հարցնի՝ էս Ռոսիա՞ն ա, ու իմ գլխով անելուց հետո հանգիստ իջնի:
Բա որ ինձ հարցնեն՝ ուր եմ գնում, ի՞նչ պիտի ասեմ: Երևի կպատասխանեմ՝ ուղղակի գնում եմ, երևի վերջին կանգառ: Ու էս հարցնողը մի լավ կզարմանա, շրջանաձև աչքերով կնայի ինձ ու կմտածի՝ էս խենթն ով էր:
Սասունցի Դավիթ. էստեղ միշտ մարզերից եկող կամ Երևանից մարզ գնացող ժողովուրդն է: Անկեղծ ասած՝ էստեղի մարդիկ ամենահետաքրքիրն են, ու էստեղի երիտասարդության աչքերն ամենաուժեղն են փայլում:
Սկսում ենք բաց տարածքում երթևեկել, սիրում եմ էդ կայարանները, դրանք ավելի են քո մեջ խորացնում էն երևակայական փաստը, որ դու փախչում ես քաղաքից: Որովհետև էնտեղ լքված շինություններն ու անպետք գնացքի գծերը շատ են:
Հա, մեկ էլ, ես միշտ փորձում եմ այդ ընթացքում տատիկիս տան շենքը փնտրել: Երբ մայրիկի հետ էինք, նա միշտ ցույց էր տալիս իմ ուզածը, իսկ հիմա ես ինքս չեմ կարողանում գտնել:Կյանքում էլ է այդպես:
Գործարանային. վագոնը դատարկվում է: Երևի մարդիկ վերջինին չեն ուզում հասնել:
Շենգավիթ. էս կանգառից հետո վագոնում միշտ մնում է մեկը, որը տուն է շտապում, իսկ թե ես՝ ուր, չգիտեմ:
Գարեգին Նժդեհ. հասանք: Վերջին կայարան: Ինչքան շատ են սիրում մարդիկ այս վերջին բառը: Վերջին զանգ, վերջին դաս, վերջին հանդիպում, վերջին կայարան: Մենք միշտ վերջն ենք կարևորում: Իսկ ինչո՞ւ ոչ սկիզբը, ես էլ մետրոն նստեցի կեսից, բաց թողեցի առաջին կայարանները, իսկ վերջն այդքան սիրում եմ:
Միգուցե մենք չենք հասկանում, որ ամեն ինչ հենց այդտեղ է վերջանում: Իսկ եթե ե՞ս փոխեմ: Ուղղակի չսիրեմ վերջին կանգառները ու համոզեմ, որ նրանք լավը չեն: Իսկ եթե մեր վերջը դարձնենք սկի՞զբ: Երևի դրա համար էլ գոյություն ունի հետադարձ վագոնը:
Բոլորը դուրս են գալիս, բոլորն անխտիր՝ բացի ինձնից:
Նայում եմ շուրջս, ամփոփում, թե քանի հոգի է նայելու ինձ ու որոշելու, որ ես խենթ եմ, ու գնում հակառակ վագոնը:
Վագոնը չի գնում: Վերջից խուսափող մարդկանց ենք սպասում: Շարժվեց: Շենգավիթում նույնպես կանգնում է երկար, ասես ինքն էլ հույսը չի կորցնում, որ մարդիկ պետք է հետ վերադառնան:
Հասնում եմ Երիտասարդական. իջնե՞մ, չէ, ես պիտի կարևորություն տամ սկզբին, պիտի հասնեմ սկիզբը:
Մարշալ Բաղրամյան. էստեղ մարդիկ քիչ իջան, երևի չսիրված փողոց էր:
Հասանք սկզբին՝ Բարեկամություն. ու կապ չունի, որ ես էստեղից ոչ մի երթուղային չգիտեմ, որ ինձ տուն կտանի, ես մեկ է` արդեն այստեղ եմ: Կյանքում էլ է այդպես, մենք անորոշ սկսում ենք սկիզբը ու հետո ենթարկվում քաղաքի կանոններին:
Ի դեպ, մետրոյի նոր կայարան են կառուցում, այսինքն՝ այն կայարանը, որը մենք վերջին ենք կոչում, այլևս վերջը չի լինի…

Սրտի թրթիռով էի սպասում  այն պահին, թե երբ եմ ոտք դնելու այդ հողի վրա: Պատկերացնում էի, որ դա հպարտությամբ ու վեհությամբ է լցնելու հոգիս, սակայն հասնելով Արցախ, ոտք դնելով այդ հողի վրա՝ մեջս ամեն բան սառեց, դարձավ միապաղաղ:

Երբ նայում ես չորսբոլորդ, ամեն բան զարմացնում և հիացնում է, աչքի առջև հայտնվում են տեսարաններ, որոնք ասես հեքիաթից լինեն: Բայց հեքիաթը վերջանում է այնտեղ, որտեղ սթափվում, հիշում ես՝ ուր ես գնում և ինչի համար: Ուր էի գնում՝ ես էլ չգիտեի, տեղանքին անծանոթ էի, միայն գիտեի այն, որ գնում եմ հանուն մի նպատակի. տեսնելու, թե ինչպես է զինվոր եղբայրս երդվում հայրենիքը պահել ամուր և անձնազոհ լինել հանուն դրա: Հպարտությունը խեղդում էր ինձ. չէ՞ որ զինվորի քույր եմ… Ճիշտն ասած, սկզբում վախենում էի, մտածում էի սահմանի, կրակոցների մասին, սակայն հասնելով զորամաս՝ տեսա եղբորս, որը մեկ ամսում իսկական տղամարդ էր դարձել, ու մոռացա ամեն վախ. աշխարհն իմն էր: Երջանիկ էի, եղբորս կողքից այն կողմ չէի գնում, չէի ուզում կորցնել րոպես ու ժամս, որ հատկացրել էին մեզ նրա կողքին լինելու համար: Սրտիս հատկացրել էին ժամ՝ բաբախելու համար: Այդ ժամերն այնքան արագ անցան, որ պահն էր նրան զորամաս տանելու: Կարծես նորից սրտիցս մի մասնիկ հանեին ու տանեին ինձանից: Երբ եղբորս հարցրի՝ ինչպես է անցնում ծառայությունը, ասաց.

-Ամեն բան լավ ա, հարմարվում եմ, մենակ կարոտին չեմ դիմանում:

Եղբայրս քայլում էր առաջ, որ մտնի զորամաս, բայց չէր կարողանում, գալիս էր հետ ու ամուր գրկում ինձ ու մորս, և այդպես մի քանի անգամ: Ինձնից շատ նկարներ էր ուզել, տարել էի: Ծածկեց ու դրեց գրպանում. երևի այդպես կարոտն էր ուզում առնել:

Հետդարձին միապաղաղությունը կրկնվեց: Սիրտս, հպարտությունս թողեցի Արցախում ու վերադարձա տուն:

Փոքր տարիքից միշտ սիրել եմ երազանք պահել: Ինձ նույնիսկ ասում էին, որ ես չափից շատ երազկոտ եմ: Երբ ինձնից ավելի մեծ մարդկանց հարցնում էի իրենց երազանքի մասին, նրանք ասում էին, որ չունեն երազանք, ունեն նպատակ: Զարմանում էի, թե ոնց կարելի է երազանք չունենալ: Բոլոր անհավանական միջոցներով երազանք էի պահում. սկսած յասամանի տերևներից, վերջացրած նույն անունն ունեցող մարդկանց մեջտեղում կանգնելով:

Ես արդեն մոտ երկու տարի է, ինչ երազում էի ֆոտոխցիկ ունենալու մասին: Ամեն տոնից առաջ ինձ պատրաստում էի, թե երբ անակնկալ անեն ու նվիրեն, ինչպես պետք է արձագանքեմ: Բայց այս տարի իմ երազանքը դարձավ նպատակ և իրագործվեց: Ես որոշեցի գանձանակ՝ «կասսա» պահել ու ծնողներիցս ամեն օր գումար վերցնելով՝ լցնել:

Որոշումիցս մի քանի օր հետո ինձ աշխատանք առաջարկեցին: Այն այդքան էլ իմ երազած աշխատանքը չէր, բայց սիրով համաձայնեցի գնալ: Հայրիկս  դեմ էր, ինձ աշխատանքի գնալիս չէր պատկերացնում, բայց մի կերպ համոզեցի: Ես այնտեղ պետք է կիսաչոր ծիրանի միջից կուտ հանեի, երբեմն դժվար դուրս եկողները վնասում էին մատներս: Միակ սկսնակն էի այնտեղ, դանդաղ էի անում, ինձ հույս տալու  համար ասում էին՝ ոչինչ, դեռ նոր ես սովորում, բայց գնալով ես էլ սկսեցի արագ անել: Այդ օրերից մեկի ժամանակ ընկերուհուս ծննդյան տարեդարձն էր: Ես նվերը որոշեցի իմ վաստակած գումարով գնել: Բայց ասեմ, որ ամեն մի դրամը ծախսելը շատ դժվար էր: Դե, իմ աշխատանքն էր…

Շատ էի ուզում գնալ հանգստանալու, բայց վերջապես ինձ շանս էր տրված, ու ես չէի ուզում կիսատ թողնել այսքան տարի մտքումս պահած ծրագիրը: Օրեր էին լինում, որ շատ դժվարությամբ էի արթնանում ու գնում, չէի գնում, ոտքերս էին ակամա տանում:

Ինձ օրեկան 3000 դրամ աշխատավարձ էին տալիս, որը ես մեծ ոգևորությամբ բերում էի ու գցում գանձանակի մեջ:

Երբ աշխատանքը վերջացավ, ես որոշեցի հաշվել գումարս: Ի զարմանս ինձ՝ ես հավաքել էի բավակաչափ գումար նպատակս իրականցնելու համար: Ու հիմա ես հասկացա, թե ինչ է նշանակում երազանք, իսկ ինչ՝ նպատակ: Այսուհետև որոշել եմ, որ իմ կյանքում արդեն պետք է լինեն միայն նպատակներ, որոնց ես փոքր քայլերով, բայց պետք է կարողանամ հասնել: Երկու տարվա երազանքս ընդամենը երկու ամսում կարողացա դարձնել նպատակ ու իրականացնել:

Իմ աշխատած գումարը շատ դժվարությամբ կարողացա ծախսել ու նաև հասկացա սեփական քրտինքով վաստակելու գինը: