1920-ական թվականներին բոլորս էլ գիտենք, թե ինչ էր կատարվում Հայաստանում: Պատերազմական լարված իրավիճակում բոլոր տղամարդկանց տանում էին պատերազմ: Նրանցից շատերը հետ չէին վերադառնում, իսկ վերադարձողները բոլորը վիրավոր էին լինում: Լինում էին դեպքեր, երբ ինչ-որ հանգամանքների հիման վրա տղամարդկանց պատերազմ չէին տանում: Առաջին պայմաններից մեկը չորս տղա երեխա ունենալն էր: Գարսևանը մեր Կողբի գյուղի սովորական գյուղացի մարդ էր, որն ուներ երեք տղա և եթե մի տղա էլ ունենար, նրան պատերազմ չէին տանելու: Եվ հետաքրքիր պատմությունն էլ սկսվում է հենց այստեղից: Նա և իր կինը որոշում են ևս մեկ տղա ունենալ, որպեսզի Գարսևանը կռիվ չգնա, բայց նրանց չորրորդ երեխան աղջիկ է ծնվում: Այսինքն՝ նրան կռիվ էին տանելու: Ամուսիններով որոշում են իրենց աղջկա անունը դնել Հրաչիկ: Իհարկե, մի քիչ անհավանական է թվում ծնվել աղջիկ ու մինչև կյանքի վերջը ունենալ տղամարդու անուն, բայց դա իրականություն է: Դրանից հետո Գարսևանին կռիվ չեն տանում, իսկ նրա աղջկա անունը դառնում է Հրաչուհի:

Նա իննսուն անց կին էր, երբ մահացավ, բայց իմ ճանաչած ամենաբարի և նույնիսկ այդ տարիքում հումորի անսպառ պաշար ունեցող տարեց մարդկանցից էր: Չմտածեք, որ Գարսևանը վախենում էր կռիվ գնալուց, նա մտածում էր իր տղաների ու աղջկա մասին, որոնք մեծանալու էին առանց հոր:

Ես ուսուցիչների զարմից եմ. մայրս, տատիկս ու նրա մայրը՝ մեծ տատիկս, ուսուցիչներ են, պապիկս նույնպես ուսուցիչ է եղել, աշխատել է նաև որպես տնօրեն: Ուսուցչի աշխատանքը, այո՛, դժվար է, բայց այնքա՜ն հետաքրքիր է, այնպե՜ս գրավիչ: Նախկին ուսուցիչ մեծ տատիկս արդեն բոլորել է իր կյանքի 93-րդ տարին, սակայն միայն տեսնել է պետք, թե նա ինչպես է արտասանում Ե. Չարենցի «Ես իմ անուշ Հայաստանի» բանաստեղծությունը: Նույնիսկ հիշում է դեպքեր իր ուսանողական տարիներից: Երբեմն-երբեմն նրան են այցելում իր նախկին աշակերտները, իրենց՝ արդեն տարիքն առած և կյանքի վերջաբանին կանգնած ուսուցչին տեսնելու:

Մի փոքր խոսեմ ուսուցիչ-պապիկիս մասին: Նրան տեսել եմ, երբ ընդամենը 4-5 տարեկան էի կամ ավելի փոքր: Ես հպարտություն եմ ապրում, երբ տարբեր առիթներով բարձր գնահատանքի խոսքեր եմ լսում ուսուցիչ-պապիկիս վարած աշխարհագրության ինքնամոռաց դասերի մասին: Բժիշկ հայրիկս նույնպես նրա աշակերտներից է եղել և ամեն անգամ մեծարանքով է խոսում պապիկիս և իր մյուս ուսուցիչների մասին, որոնցից խորը գիտելիքներ է ստացել (դպրոցը ոսկե մեդալով է ավարտել):

Ամիսներ առաջ մի խոսակցություն լսեցի: Տատիկս էր պատմում մայրիկիս: Տատիկս ուսուցիչներին նվիրված ասմունքի միջոցառում էր կազմակերպել, որին մասնակցում էին բազմաթիվ տաղանդաշատ երեխաներ: Միջոցառումը սկսելուց րոպեներ առաջ տատիկիս է մոտեցել միջոցառմանը մասնակցող երեխաներից մեկի մայրը և ասել.

-Դահլիճում կան այնպիսի ուսուցիչներ, որոնք արժանի չեն իմ երեխայի հնչեցրած գովեստի և շնորհակալական խոսքերին:

Պատկերացնո՞ւմ եք՝ ինչքան մեծ է եղել ծնողի հիասթափությունը:

Ես շատ ուրախ եմ, որ չեմ հանդիպել այնպիսի ուսուցիչների, որոնք արժանի չեն գովեստի խոսքերի և հուսամ՝ չեմ էլ հանդիպի:

Իսկ դու երբևէ նկարե՞լ ես գիշերը: Չէ, էդպես մի նայիր, ես լուրջ եմ ասում ու խենթ չեմ, գիտեմ, որ չես նկարում, իսկ էդպես ո՞նց ես կարողանում, հանգիստ քնո՞ւմ ես: Առհասարակ, սովորական մարդիկ գիշերները քնում են, հիմա ի՞նչ, մենք անսովո՞ր ենք: Մենք այնպիսին ենք, ինչպիսին բոլորը, հետո ի՞նչ, որ լուսաբացին ենք քնում, դե կամ էլ չենք քնում: Գուցե անսովոր ենք, չգիտեմ:

Գիտե՞ս, բայց մենք նկարում ենք: Չէ, էն խորը դարակից վրձիններդ ու ջրաներկերդ մի հանիր, դրանք մեզ պետք չեն: Մենք մտքերով ենք նկարում: Ինչպե՞ս: Անկեղծ եմ ասում՝ ես էլ չգիտեմ: Բայց մենք կարողանում ենք, երևի անքնությունը կախարդական բան է:

Անքնությո՞ւն: Մի՞թե երբ աչքերդ փակվում են, կոպերդ խնդրում մի քանի վայրկյան վայրէջք կատարել, իսկ օրգանիզմդ անընդհատ հորանջելու ազդանշան է տալիս, անքնությունն է: Չեմ կարծում, երևի ընդամենը բնության օրենքին հակառակվելու մի ցանկություն է:

Դե, լավ, արի չհասնենք կենսաբանությանը, ես այսօր այստեղ այդ պատճառով չեմ եկել:

Գիտե՞ս, ես մի բան էլ եմ նկատել: Իմ նյութերի մեծ մասը գիշերն եմ գրում: Հիմա էլ 2-ն անց է, ու ես նորից գրում եմ: Կարծում ես՝ մենա՞կ եմ, նորից սխալվեցիր, գիշերը մենք բոլորս էլ ֆիզիկապես մենակ ենք: Ու էդպես ասում է հենց այն մեկը, ով ոչ մի գիշեր ինձ մենակ չի թողնում: էլի չես հասկանում ինձ, չէ՞: Ախր դու երբևէ չես մասնակցել մեր՝ կտավը նկարելու գործընթացին, էլ ո՞նց հասկանաս: 2 ամիս առաջ ես էլ չէի նկարում, հա, էլի արթուն էի մնում, բայց ո՛չ կտավ ունեի, ո՛չ էլ նկարչուհու կոչում: Հիմա 2-ն էլ ձեռք եմ բերել, մեկն է նվիրել: Ու հենց այդ մեկի հետ էլ նկարում ենք մեր նկարը:

Երբ փոքր էի, միշտ գիշերը նայում էի աստղերին, ծանոթանում ու ընկերանում էի նրանց հետ, ընտրում էի մեկին ու որոշում ամեն գիշեր զրուցել նրա հետ, բայց մի քանի օր հետո ես կորցնում էի նրան անսահման խավարում: Հետո գտա մեկին, որ ամեն գիշեր ինձ հետ էր ու նրա պայծառությունը թույլ չէր տալիս տեսնել իմ շուրջը գտնվող անսահման մութը: Էդպես էլ մարդիկ են ու հենց էդպես էլ ես սկսեցի մենակ չմնալ գիշերը: Հա, ինքը եկավ, դարձավ էդ ամենափայլուն աստղը ու նկարել սովորեցրեց:
Տես է, դու հիմա էլ փորձում ես մատիտներդ հանել: Ասում եմ՝ չի ստացվի: Նկարելու համար նրա նման մեկին պետք է ունենալ: Նրա նման մե՞կը, միթե կա աշխարհում նրա նման երկրորդը: Վստահ չեմ:
Իսկ ես հիմա մի քիչ ուրախ, մի քիչ էլ ինձնից գոհ ժպտում եմ, որ ունեմ նրան:
Գիտե՞ս, ինքը մոռացնել է տալիս, որ շուրջս խավար է, որովհետև մեր ներկերը ամենավառ գույներն ունեն, ու նրանցից ամենագունավոր կտավներն են ստացվում:
Ու ընդհանրապես կապ չունի, որ մեր մտքերը, որոնք որպես ներկեր են ծառայում, մեկ-մեկ մի քիչ տխուր են: Նույնիսկ այդ կտավներն են գեղեցիկ: Ինչո՞ւ: Որովհետև մենք մեկս մյուսին մենակ չենք թողնում ու ինչ էլ լինի՝ ձգտում ենք լուսավորին:
Ու երբ նա սովորեցնում է ինձ նկարել, ես հաճախ եմ սխալվում, ու մտքերը բարկացած են լինում: Մենք երկուսով փորձում ենք ուղղել սխալները՝ փոխելով ինչ-որ բաներ իմ մեջ: Ստացվում է:
Գիտե՞ս՝ ինչ կարևոր է իմանալ, որ ինչ-որ մեկը կա, որը պատրաստ է քո մտքերին տրամադրել իր գիշերը, որը սկսում է կիսել ուրախությունդ ու տխրությունդ, ու դու էլ սկսում ես ամենից շատ կարևորություն տալ նրան: Իմանալը, որ մթում մի լույս կա, պարզապես երջանկություն է:
Ներկել գիշերը նրա հետ, ով պարզապես կգտնի քեզ, երբ դու փախչես ամբողջ աշխարհից, երբ ցանկանաս մենակ մնալ, կգտնի ու կասի, որ կարոտել է, ու դու կսկսես կտավիդ վրա ամենալայն ժպիտը նկարել:
Ներկել նրա հետ, ում տեսել ես հաշված անգամներ, բայց գիտես, որ նա միշտ մոտ է:
Եթե ինձ հետ խոսեիր մոտ 40 օր առաջ, ես կարևորություն չէի տա ո՛չ գիշերվան, ո՛չ կտավներին, ու ո՛չ էլ այն պայծառ աստղին: Իսկ հիմա ես անգամ մի գիշեր չեմ պատկերացնում առանց նրանց:
Առհասարակ, սովորական մարդիկ ցերեկն են զրուցում, կամ իրար մի լավ ճանաչելուց հետո են անքուն գիշերներ անցկացնում, իսկ գիշերը մենակ են լինում: Հիմա՝ ի՞նչ, մենք անսովո՞ր ենք, բայց մենք այնպիսին ենք, ինչպիսին բոլորն են, հետո ի՞նչ, որ զրուցում ենք գիշերը, կամ մեր պատմությունը մի քիչ այլ է, ու մենք ցերեկվա փոխարեն՝ գիշերը երբեք մենակ չենք լինում: Գուցե անսովոր ենք, չգիտեմ:

Ջերմ ջրերի, ջերմ ակունքների, ջերմ գեյզերների, ջղային ջրվեժի իմ քաղաքն անվանում են Ջերմուկ: «Այստեղ է գտնվում հանքային ջերմ ջրերի համաշխարհային նշանակության պաշարների 67 տոկոսը: Այս քաղաքի ճակատագիրը կանխորոշել է Արփան՝ քաղաքը բաժանելով երկու թաղամասերի: Այստեղ է գտնվում հայաստանյան գեղեցկագույն «Ջրահարսի վարսեր» ջրվեժը: Եվ այստեղ է առանց որևէ մարդկային գործոնի ազդեցության հոսում տաք ջուր»: Այսպես կասեր կոմունիստական գաղափարախոսության մոլի պաշտպան թոշակառու մի գրող՝ զբոսաշրջիկների քանակը քաղաքում ապահովելու համար: Իրականում, դժբախտաբար, թե բարեբախտաբար, Ջերմուկում չէ, որ գտնվում են ջերմ ջրերի համաշխարհային նշանակության պաշարները: Արփայի՝ քաղաքի բաժանումը երկու թաղամասերի այդքան էլ բախտորոշ չէ քաղաքի համար, իսկ ջուրը, որ թափվում է 70 մետր բարձրությունից, ջրվեժ համարելը գիտականորեն այդքան էլ ճիշտ չէ: Շատերն էլ նույնիսկ չգիտեն, որ ջրվեժի անունը «Ջրահարսի վարսեր» է: Չնայած այս ամենին՝ չենք կարող հերքել, որ հանքային տաք ջուրը իրոք հրաշալի բնական հարստություն է:

Ջերմուկ բնակավայրը հիշատակվում է դեռևս 13-րդ դարերից, սակայն քաղաքի հիմքը դրվել է միայն 1940-ականներին, երբ կառուցվում է առաջին առողջարանը: Հետո մեկը մյուսի հետևից կառուցվեցին առողջարանային համալիրներ, գործարաններ, բնակելի շենքեր ու սկսեց սկիզբ առնել քաղաքային կյանքը՝ լի խորհրդային հանրապետությունների տարբեր անկյուններից եկող զբոսաշրջիկներով, որոնք գալիս էին ոչ միայն բուժվելու, այլև հետաքրքիր հանգիստ անցկացնելու տարվա բոլոր եղանակներին: Մաքուր ու անարատ օդը, բազմաթիվ ազգերի ներկայացուցիչների հետ շփումը ձևավորել են ջերմուկցու կերպարը, որը առաջին հերթին աչքի է ընկնում շռայլ հյուրասիրությամբ, մի քիչ բամբասկոտությամբ ու ավանդապահությամբ, բայց բարի ու բանաստեղծական տրամադրությամբ: Այսօր էլ քաղաքը մնում է իր որդեգրած սովորույթներին հավատարիմ՝ շնորհիվ այն մարդկանց, ովքեր տարիներ շարունակ կողք կողքի ապրելով, ժառանգել են աշխարհի տարբեր ծայրերից եկող զբոսաշրջիկների սովորույթներն ու վարվելակերպը՝ ձևավորելով ջերմուկցիների կերպարները, որոնք քաղաքը լցնում են ջերմությամբ…

Երկուշաբթի օրն էր, բոլորիս համար սովորական և անակնկալներով լի օր: Առավոտյան, երբ արթնացա, փոքրիկ զրույցի բռնվեցի հարևանիս հետ, այնուհետև նախաճաշեցի և  անցա գործերիս:

Ամռան այս ամիսներին ավելի է շատանում գյուղացու գործն ու աշխատանքը: Գրեթե բոլոր գյուղերում էլ աշխատանքի մեծ մասը լինում է հողատարածքում՝ բանջարեղենը, պտղատու ծառերը և բույսերը մշակելիս:

Ինչպես բոլորը, այնպես էլ մենք, պատրաստվում էինք հողամասը ջրելուն: Ճիշտ է, երկար կռիվներից ու բահերով «մենամարտից» հետո, ջուրը վերջապես մեզ էլ հասավ:

-Մամ, խռամն լավ կաբերիմ, սաղ ջուր մեր թարաֆն ա գիկա: Էդմալ օր գա, 1 ժամվա մեջ կպրծնինք բոստանից:

-Շատ լավ ա: Ուրեմն արի՝ կարտոլի քոլերն էլ բանանք, օր ջուրն շուտ մտնի բոստան, համ էլ ջրելուց չջարդինք:

Այս մի գործից էլ ազատվեցինք, մնաց մենակ ջրելը: Ես ու մայրս հերթականությամբ ջրելով շարժվում էինք առաջ, և ահա առաջին արկածը:

Երբ ջուրը ուղղել էի կարտոֆիլի երկար առուները, պատահմամբ ձեռքս կպավ կարտոֆիլի թփերին, որի վրա մի շարք բզեզներ ու միջատներ կային: Դրանցից մի քանիսը թափվեցին ցած, մի մասը՝ ջրի մեջ, իսկ մեկն էլ հենց ոտքիս վրա ընկավ, որին ես չէի էլ նկատել:

Երբ փոխեցի ջրի ուղղությունը, պատահաբար տեսա նրան, բայց ուշադրություն չդարձրի, սակայն, երբ ավելի ուշադիր նայեցի, միանգամից բահը թողեցի հողամասում, հողաթափերս հանեցի ու շպրտեցի չգիտեմ ուր, և գոռալով վազեցի… Հիմա ծիծաղում եք, չէ՞: Իրականում այն թունավոր և վնասակար միջատ էր, դրա համար էլ ես այդ կերպ արձագանքեցի: Բայց սա դեռ ամենը չէ:

Երբ ավարտեցինք աշխատանքը, նստեցինք ծառերի հովին՝ մի փոքր հանգստանալու, բայց այդ հանգիստը սկսեց խախտել քամին և երկնքից թափվող կաթիլ-կաթիլ անձրևը: Անմիջապես տուն մտանք և մտնելուն պես հանդիպեցինք երկրորդ՝ թխամորթ արկածին: Թխամորթը ուներ գրեթե գանգուր մազեր, սպիտակ ատամներ և հաստ շրթունքներ: Դե իհարկե, հնդիկ էր:

Նա, երբ մեզ տեսավ, միանգամից խուճապի մատնվեց և արագ ձեռքերը վեր բարձրացրեց: Մի քանի անգամ փորձեցի հասկանալ, թե ի՞նչ է անունը, ինչու՞ է եկել, ի՞նչ է ուզում, բայց ապարդյուն: Ճիշտ է, նա իր ոճով, իր լեզվով էր խոսում և գուցե պատասխանում էր իմ հարցերին, սակայն ես չէի հասկանում: Նա այնքան արագ ու չգիտեմ ինչերեն էր խոսում, որ այլևս չէի կարողանում զսպել ծիծաղս:

Երկար հարց ու փորձից հետո պարզվեց, որ ջուր է ուզում: Մի քանի բաժակ ջուր խմելուց հետո նա այնքան մտերմացավ հետս, որ արդեն առանց «թույլտվության» մտնում էր տուն ու դուրս էր գալիս:  Այս անգամ, երբ ես էի նրան տեսնում, անկախ ինձնից ձեռքերս վեր էի բարձրացնում: Ճիշտ է, չափազանցրի, բայց տպավորությունը այդպիսին էր:

Փորձեցի նկարել և նկարվել նրա հետ, սակայն թույլ չտվեց: Մի քանի անգամ ասացի սելֆի, սելֆի, բայց ձեռքերը խաչեց ու թույլ չտվեց: Դրանից հետո այլևս ոչինչ չարեցի:

Շշերի մեջ ջուր լցրեցի և տվեցի նրան, վերջում էլ ասացի՝ նամաստե: Ժպտալով ինձ, ձեռքերը կպցրեց իրար, մի փոքր խոնարհվեց ու գնաց…

Երեկոյան, երբ այս ամենը պատմեցի մի քանիսին, սկսեցին ծիծաղել ու ասացին, որ նա եղել է բանվոր-էլեկտրիկներից մեկը, իսկ մեր գյուղ են եկել, որովհետև էլէկտրասյուներն են ամրացնում և նորոգում:

Հիմա, երբ նստած գրում էի այս նյութը, մտածում էի, թե ի՞նչ վերնագիր դնեմ հոդվածիս՝ «Ես ու հնդիկը», թե՞ «Ես ու հնդկացին»: Չիմանալով, թե որն է ավելի լավը ու ճիշտը, ընտրեցի մեկ ուրիշը, բայց դա էլ վատը չէ:

Մի բան էլ ասեմ: Ժողովրդի մեջ մի խոսք կա տարածված, ասում են, թե շաբաթվա առաջին օրը ինչպես սկսվում է, այնպես էլ ավարտվում է շաբաթվա վերջին օրը: Այժմ նոր արկածների եմ սպասում:

Հ.Գ. Հիմա սպասում եմ հաջորդ  հյուրին, բայց լավ կլինի, որ այս անգամ ճապոնացի կամ չինացի լինի…