Լուսանկարը` Ժորա Պետրոսյանի
«Վարդենիսի «լքվածները» խորագրով ֆոտոշարքում կծանոթացնեմ Վարդենիսի այն կառույցներին, որոնք ժամանակին եղել են կարևորագույն կառույցներ, իսկ հիմա վերածվել են լքված շենքերի։ Դրանց ներսում կհանդիպես միայն աղբակույտերի։ Որոշները վերածվել են ագռավների կացարանի։ Փորձել եմ լուսանկարներում պահպանել դրանց անհատական շունչն ու եզակիությունը։
Լուսանկարը` Ժորա Պետրոսյանի
Այս կառույցը ժամանակին եղել է Մշակույթի պալատ, իսկ հիմա լքված է։
-Ինչե՞ս ուզում դառնալ
-Չգիտեմ, ժամանակի ընթացքում կմտածեմ:
Արդեն անցավ այդ շրջանը, անցավ մի ակնթարթի նման, երբ գալիս էր ամառ, կամ արձակուրդս էի պլանավորում կամ մտածում դպրոցի քննությունների մասին: Այս ամառը տարբերվող էր: Այս ամառը ինձ համար տարբերվող էր, չէ ավելի ճիշտ, ճակատագրական: Դե բնականաբար պարզ է. «Բարև դիմորդ», բայց հիմա էլ դիմորդ չես: Չնեղանաք, երկար եմ գրելու, որովհետև պատմելու բան շատ կա, չեմ էլ նեղանա, երբ հոդվածս տեսնելուց զարմանաք:
Սկսեմ սկզբից՝ հայտ լրացնելուց: Գնում էի Ճարտարագիտական համալսարան, որպեսզի Դիզայն բաժնի համար հայտ լրացնեմ: Մտա շենք, թեքվեցի ձախ ու դեպի ընդունող հանձնաժողով:
-Բարև Ձեզ: Ես հայտ լրացնելու համար եմ եկել
-Այո, իհարկե, խնդրեմ նստեք:
Մինչ ես նշեցի իմ սիրած բաժինը և գործերս ավարտեցի՝ դուրս գալուն պես դռան շեմին տեսա իմ բարեկամ Անդոյին:
-Անդո՞, ի՞նչ կա-չկա, ո՞նց ես:
-էս ի՞նչ ե՞ս անում ստեղ:
-Դե հայտի համար, էլի, ոնց մտածեցի՝ ամենահարմարը պոլիտեխնիկն էր, մուծումները վերջացրել եմ, ուզում եմ դուրս գալ:
Անդոն տարօրինակ հայացքով նայեց ինձ ու ձեռքը դնելով ուսիս հարցրեց.
-Էս սենյակո՞ւմ ես հայտ լրացրել
-Հա, ինչի՞:
ժպտալով նայեց ու ասաց.
-Սխալ ես արել, էս պոլիտեխնիկը չի: Պոլիտեխնիկը աջ կողմում ա, դու Ճարտարապետականն ես գրանցվել:
Դե մեծ շենք, նույն շենքում երկու համալսարան, ձախում՝ Ճարտարապետական, իսկ աջում՝ Պոլիտեխնիկական: Այդ պահին այնպիսի տպավորություն էր, որ կարծես կամ սառը ջուր լցնեն գլխիս կամ գունավոր միջավայրը ու պատերին արված ջրաներկով նկարները դառնային ինձ մի անծանոթ մարմիններ: Չգիտեի՝ ինչ անել: Բայց հարցուփորձից հետո տեսա, որ պատահականորեն ճիշտ քայլ եմ արել: Դե, հայտը չեմ կարող հետ վերցնել, ուրեմն, կենտրոնանում ենք Ճարտարապետական համալսարանի վրա: Կամ ինչպես իմ նկարչության ուսուցիչն էր կատակով ասում. «Քաղաք մտնելուց լուսացույցը կանաչով ենք սկսել, ամեն ինչ լավ ա լինելու»:
Երբ դիմում-հայտ էի լրացնում, տեղեկացրին նաև նախաքննական անվճար պարապմունքների մասին: Պայմաններին ծանոթանալուց հետո ես մեկ շաբաթ մասնակցեցի դասերին: Անկեղծ եմ ասում: Եթե չմասնակցեի՝ ես չէի ընդունվի: Ընտրելու էի կամ գծանկար, կամ կոմպոզիցիա, կամ գծագրություն: Մտածում էի կոմպոզիցիայի մասին: Հետո պահի տակ մտափոխվեցի, ընտրեցի գծագրություն: Դե գծանկարը մի քանի տարի շարունակ ես նկարել եմ, չեմ վախեցել դրա քննությունից: Կոմպոզիցիան մտքի թռիչք է, կարող եմ, այ, իսկ ինչ վերաբերվում է գծագրությանը, որը կոնկրետություն է սիրում ու միլիմետրերով հաշվարկ, վախեցա, դրա համար էլ դա ընտրեցի: Չէ չմեղադրեք. ոչ ալարել եմ սովորել, ոչ էլ մի այլ բան: Առարկան դպրոցից հանված էր, մեր գյուղում էլ մասնագետ չկա: Լավ, շատ չձգձգեմ: Առաջին օրը ծանոթացում առարկային, շրջան, կոն, հատված, գլան, վեցանկյուն և այլն, մի խոսքով, ասացի՝ հեշտ է:
Օր երկրորդ, գնալով դժվարանում է, իսկ երրորդ օրն արդեն հաշվարկներ, ու ինչ հաշվարկներ, ոչ մետր, ոչ էլ սանտիմետր, միլիմետր և կես միլիմետր: Դա էլ քիչ է, այդ երկրաչափական մարմինների ճիշտ կառուցում, որը ներառում է այդ կես միլիմետրերի հաշվարկը, ու դրան գումարած, նույն մարմնի կառուցումը օվալի վրա:
Գլուխ չցավեցնեմ, երբ համալսարանից դուրս էի գալիս այդ բանաձևերը իմ մեջ հաշվելով, գումարելով, հանելով ու շատ ժամանակ, առանց գիտակցելու նստում էի մետրո: Մետրոյի այդ աղմուկի մեջ նույնպես հաշվարկներ ու աչքիս առաջ տպված երկրաչափական գործողություններ: Բայց երբ լսում էի. «Զգուշացեք, դռները փակվում են, հաջորդ կայարանը Շենգավիթ», մի պահ կտրվում էի, որպեսզի նստած չմնամ: Սակայն մետրոյից դուրս գալուց հետո էլի նույն պատմությունը, ամեն ինչին նայում էի գծային կառուցումներով, անգամ երբ հաց կամ նրբերշիկ էի կտրում: Իսկ երբ պառկում էի քնելու, անընդհատ ասում էի. «Ներքին շառավիղի ժամանակ մեծ R-ից հանում ենք փոքր r-րը, իսկ արտաքին շառավղի ժամանակ մեծ R-ին գումարում փոքր r-րը: Էլ չասեմ՝ RX-ի մասին, երբ չկար թիվ, ու այդ թիվը պետք էր գտնել գծերի միջոցով:
Եվ այդպես անցան օրերը, և մոտեցավ վերջին օրը: Ինչքան մոտենում էր դասընթացի ավարտը, այդքան շատանում էր աղբարկղի միջի սրված մատիտի փոշին ու թեփը: Վերջին օրն էր, երբ մեր դասախոսներից մեկն ասաց՝ հիմա քեզ կմոտենամ: Երբ մոտեցավ, այդ ժամանակ միայն ես էի մնացել: Գծագիրս տեսնելուց հետո մի քիչ զայրացավ սխալների համար, բայց դասից հետո ժամանակ տրամադրեց և բացատրեց սխալս: Ու սխալս բացատրելուց հետո ես հասկացա, թե ինչու էր զայրացել: Չգիտեմ՝ ինքը կկարդա՞ այս նյութը թե ոչ, բայց ուզում եմ շնորհակալություն հայտնել գծագրության դասախոսիս՝ պարոն Պողոսյանին, որովհետև եթե չմնար դասի վերջում և չբացատրեր, շատ հնարավոր է՝ ես կտրվեի այդ քննությունից:
Կոմպոզիցիան բարեհաջող ավարտելուց հետո եկավ գծագրության քննության հերթը: Չափից շատ վախենում էի, բայց ընկերներիս քաջալերելուց, պարոն Պողոսյանի ժամանակ հատկացնելուց և իմ լավատես լինելուց հետո դա նույնպես բարեհաջող ավարտեցի:
Միշտ ասում էի՝ բարձր տրամադրությամբ պետք է մտնեմ քննասենյակ, որ բարձր տրամադրությամբ էլ դուրս գամ: Եթե չխաբեմ՝ այդ գծագրության քննությունից հետո ունեցած ապրումները ինձ իսկապես տապալեց, բայց արդյունքը տեսնելուց հետո ես էլի ոտքի կանգնեցի և ժպտալով սպասեցի իմ հաջորդ 8 ժամանոց «Գծանկար» քննությանը: Չեմ ասում՝ չէի մտածում, բայց հանգիստ էի: Գծանկարը իմ հիմնական զբաղմունքն էր, ճիշտ է, հեշտ չէ 8 ժամ նստել փոքրիկ աթոռին ու դեպի վեր 90 աստիճան պարզած ձեռքով նկարել: Բա որ ասում եմ՝ անգամ դիրքս եմ երկրաչափական ձևով ասում: Լինում էին դեպքեր, երբ զանգում էին, հարցնում՝ ի՞նչ ես անում, քաղաքում մա՞ն ես գալիս, դո՞ւրսն ես, իսկ ես հոգնած ձայնով ասում էի՝ ոչ գծագիր եմ գծում: Ու այնքան էի խորանում, որ շատ գծելուց հետո էլ չեր ստացվում, ու հենց էդ ժամանակ ոչ թե գիտակցում, այլ սեփական մաշկիս վրա զգում էի, թե ինչ է նշանակում գերհոգնածություն:
Մինչ հիմա չեմ մոռանում, երբ բացմոցից վեր էի կենում ու տեսնում, որ հատակին ինչ-որ սպիտակ գնդիկներ թափվեցին, զարմանում էի, հետո հիշում, որ սովորական քերված ռետինն է, գծել-ջնջելուց է, մաքրում էի շալվարիս վրայի ռետինը ու գնում խոհանոց, որ ուժասպառ չլինեմ:
Քննություններն ավարտելուց հետո կարծես մի նոր աշխարհ մտա, նոր կյանք, նոր շենք, նոր մարդիկ, նոր միջավայր: Հիմա մտածում եմՙ թե ինչպես է լինելու այս անգամվա սեպտեմբերի մեկը: Ծննդյանս օրը Երևանում, մարդու չեմ ճանաչում, ու մի տարբերություն. կրակոցներ չեն լինի ու չեն խանգարի ծնունդս նշելուն, բայց դեռ ժամանակ կա, մի բան կմտածեմ:
Հա, մոռացա նաև ասել, որ պարապմունքի գնալուց և հետ գալուց հանդիպեցի մեր 17.am-ի թղթակիցներից: Գնալուց՝ Մանեին Մինասյան, իսկ հետ գալուց՝ Էմանինային Մանուկյան: Դա նույնպես հաճելի էր, և մի կողմից՝ տրամադրող, ինձ այսպես էր տրամադրում հանդիպումը. «Ընդունվի, որ շուտ-շուտ տեսնես 17-ի երեխեքին»:
Դե, հիմա կարող եք շնորհավորել. ես ընդունվել եմ, հաճելի պատահականությամբ, բայց ընդունվել եմ Ճարտարապետության և Շինարարության Հայաստանի Ազգային Համալսարանի Համակարգչային Դիզայն բաժինը:
Միշտ սպասում էի այն օրվան, որ կընդունվեմ և ֆեյսբուքիս էջում կնշեմ համալսարանս: Հիմա արդեն նշել եմ, բայց մինչ նշելս ես նշել էի նաև մի համալսարանի մասին, որը համալսարան չի, բայց ինձ համար համալսարանին հավասար է. խմբագիր www.17.am կայքում, և երբեք ես դա չեմ հանի իմ էջից, որովհետև ես 17.am-իս շնորհիվ եմ իմ մտքերն արտահայտում, որոնցից մեկը նաև այս նյութն է:
Ամենաշատը սիրում եմ սպասել կապույտ փղիկին… Փղիկի սիրահարը կանգառում երեսուն րոպե սպասելուց չի էլ տրտնջում։ Իմ երթուղայինը կապույտ փղիկն է, մնացածին առանց գույնի անվանում եմ փիղ կամ փղիկիկ՝ կախված չափից։
Վերջապես երթուղայինս եկավ, իմ միակը, բայց և դավաճանը։ Երթուղայինս միաժամանակ միավորում է շատերին, այնքան է միավորում, որ անգամ ինչպես ասում են՝ ասեղ գցելու տեղ չի լինում։ Շատ հաճախ պատահում է, որ ոչ միայն ինձ, այլ մի ամբողջ ինձպեսների դավաճանում է և կես ճանապարհին թողնում։«Կներեք, անցնեմ, էլի», մեկ էլ՝ «Այ աղջիկ ջան, մի քիչ առաջ գնա` մենք էլ բարձրանանք»,կամ էլ՝ «Մեռնեմ քեզ, իջնո՞ւմ ես»։ Իմ օրը առանց այս արտահայտությունների չեմ էլ կարող պատկերացնել: Հա՜, մոռացա ավանդականը. «Մի հատ սա փոխանցեք»։
Այլևս սովորություն չունեմ երթուղային բարձրանալ ականջակալներով:
Մեկ ամիս առաջ էր… Վարժարանից դուրս գալով՝ սովորությանս համաձայն, առաջինը մոտեցա գիրք վաճառով պապիկին.
-Այս գիրքն ի՞նչ արժե:
-600 դրամ,- չգիտեմ թե ինչու, պատասխանեց կոպիտ, երևի պատճառն այն էր, որ ամեն անգամ մոտենում եմ, ինձ հետաքրքիր գիրք չգտնելով՝ հեռանում։
-Սա է՞լ է 600 դրամ։
-Չէ՛, աղջիկ ջան: Ո՞նց ես կարծում, էդ գիքն ու էս նույն գնի կլինե՞ն,-ձեռքը վերցրեց երկու գիրք՝ մեկը մոտավորապես հարյուր էջանոց, մյուսը՝ավելի։ Այդ ավելիին մի տեսակ զգուշությամբ բռնեց. դե, համեմատած թանկ էր… Գրքերից մինչև կանգառ մտածում էի, որ իզուր էլ հարցրեցի, թե ինչ արժե: Մի՞թե, հարյուր էջանոց գիրքը անզգույշ կարելի է բռնել, կամ էլ վատնէ չորս հարյուր էջանոցից:
Կարծում եմ, պետք է վերանայել արժեքները….
Երեսուն րոպեից երթուղայինս եկավ, բարձրացա: Կանգնել էի նստարանին սեղմված, և չնայած դրան, ականջակալներով էի, իսկ հեռախոսով էլ զբաղվում էի այն պահին, երբ վիրտուալ ընկերներս հիշում էին ինձ: Ականջակալները չէին խանգարում լսել կողքիս պապիկի խոսակցությունը:
-Բա մեր ժամանակով սե՞նց էր,- հարցը մնաց անպատասխան,-զարմանում եմ, էս երեխեքը ի՞նչ են գտել էդ հեռախոսների մեջ,հա տկտկացնում են:
Երթուղայինիս բնակիչները ուշադիր նայում էին ինձ. պապիկը խոսում էր հենց իմ մասին:
-Մեր ժամանակով սենց չէր, տո խաղալ էլ գիտեինք, լսել էլ, էս օրվա պես հիշոմ եմ…,- պատասխանեց իր անպատասխան հարցին:
Պապիկը պատմում էր, թե ինչերէ արել, երբ իմ տարիքին էր, հետո էլ անցավ թոռանը.
-Թոռանս անընդհատ պատմում ու պատմում եմ, թե մենք՝ ընկերներով, մանկության տարիներին ինչեր ենք արել: Հետո էլ ավելացնում, որ մեծանաս՝ երեխեքիդ չասես, որ փոքր տարիքում անընդմեջ հեռախոսով ես խաղացել: Պապիդխաղերի մասին կպատմես:
Խոսում էր ու խոսում, իսկ ես՝ կարմրում ու ամաչում: Հաջորդ կանգառին իջա, կարծես փախա խոսակցությունից:
Հիմա մտածում եմ, թե երեխեքիս ի՞նչ եմ պատմելու: Հարյուր էջանոց և չորս հարյուր էջանոց գրքերի՝ անզգույշ կամ զգույշ բռնելու մասի՞ն, թե՞ հեռախոսը, ասած պապիկի՝ լավ-լավ տկտկացնելու մասին: Այսօրվա նման չեմ ուզում, որ լինի ու չեմ էլ ուզում, որ երեխեքս հեռախոսով յոթ քար կամ գետնից բարձր խաղան:
Լրագրողները և, ընդհանրապես, տարբեր մասնագիտության տեր բոլոր մարդիկ պետք է լինեն բազմակողմանի զարգացած: Պարտադիր չէ լինել պրոֆեսիոնալ բոլոր բնագավառներում, այլ պարզապես ունենալ թեկուզ մակերեսային գիտելիքներ որոշ կարևոր ոլորտներից, ինչպիսիք են տնտեսագիտությունը, քաղաքագիտությունը, առողջապահությունը, իրավաբանությունը, միջազգային հարաբերությունները: Եթե ինձ մնա, այս շարքը շատ կերկարի, բայց դա այն պատճառով է, որ ես իդեալիստ եմ և ոչ մի կերպ չեմ ընդունում որևէ ոլորտի մասին գոնե մակերեսային գիտելիքների բացակայությունը: Բացի դրանից՝ ինչպես ասել է ականավոր տնտեսագետ Փոլ Սամյուելսոնը. «Գիտությունը համագործակցության և հասարակական գիտելիքի արդյունք է, և ոչ երբեք մեկ մարդու գործ»: Ի՞նչ է սա նշանակում: Սա նշանակում է, որ ինչ-որ մեկը մի գյուտ է արել, հետո որոշ ժամանակ անց մեկ ուրիշը, օգտվելով իր նախորդի գյուտից, կատարելագործել է այն, ու այսպես շարունակ: Եվ ուրեմն, եթե չեք կարող որևէ բան կատարելագործել, ապա գոնե պետք է սովորեք այն ամենը, ինչը բացահայտել և սերունդներին են փոխանցել մեր նախնիները, և սրանից հետո արդեն որևէ կատարելագործում կատարելը դառնում է անխուսափելի: Չշեղվելով բուն թեմայից՝ ասեմ, որ լրագրողի համար բազմակողմանի զարգացած լինելը շատ կարևոր է, որովհետև դա նրանց սովորեցնում է քննադատաբար և հաճախ տարբեր մարդկանց տեսանկյունից նայել հարցին: Եվ, վերջապես, քանի որ շատ դեպքերում լրագրողը իր հոդվածներում արտահայտում է հենց իր սեփական կարծիքը, և նրա հոդվածները կարդալու են տարբեր մասնագիտության տեր մարդիկ, ապա շատ կարևոր է ոչ միայն այլ ոլորտների հետ կապված սխալներ թույլ չտալը, այլև այնպես համոզիչ գրելը, որ ընթերցողին թվա, թե դա գրել է տվյալ ոլորտի մասնագետը: Այսպիսի լրագրողը միշտ էլ գնահատված է լինում հասարակության կողմից:
Հաջորդ հատկանիշը, որը պետք ունենա լավ լրագրողը, նոր մարդկանց հետ ծանոթանալու ցանկությունն ու նրանց հետ շփվելու կարողությունն է: Շատ եմ լսել, երբ ասում են, որ լրագրողական աշխատանքի գագաթնակետը հարցազրույցն է: Հնարավոր չէ ունենալ լավ հարցազրույց, եթե լրագրողը ինքը չի ցանկանում շփվել այն մարդու հետ, որից հարցազրույց է վերցնում:
Շատ կարևոր է նաև, որ լրագրողը ցանկանա միշտ նոր գիտելիքներ ձեռք բերել ու զարգանալ, որովհետև մարդկանց չձանձրացնելու համար պետք է միշտ քայլել ժամանակին համընթաց: Աշխարհը շատ արագ է փոխվում և թեկուզ հևալով էլ լինի, մենք պետք է հասնենք նրա հետևից: Մարդկանց հետաքրքրությունները, աշխարհի նման, շատ արագ են փոխվում, հետևաբար լրագրողը պետք է նոր բաներ սովորելու կարողություն ունենա, որպեսզի մարդիկ կարողանան կարդալ նրա հոդվածները:
Լավ լրագրողը պետք է լինի գրագետ: Կարծում եմ՝ այստեղ մեկնաբանության կարիք չկա:
Վերջապես, լրագրողը պետք է գիտակցի, որ ինքը պարտավոր չէ թղթակցել տարբեր թերթերի իր ամբողջ կյանքի ընթացքում: Հնարավորության դեպքում պետք է հիմնել սեփական թերթը կամ բլոգը: Շատ լավ կլինի, եթե բոլորն այսպես մտածեն: Եթե մարդկանց գոնե քառասուն տոկոսն այսպես մտածի, մենք լուրջ դրական տեղաշարժեր կունենանք մեր տնտեսության մեջ: Երբ արդեն հաջողակ լրագրողը, կամ, ընդհանրապես, որևէ այլ մասնագիտության տեր մարդը դուրս գա աշխատանքից և հիմնի իր սեփականը՝ հաշվի առնելով ու չկրկնելով իր նախորդ գործատուի սխալները, ապա կբացվեն նոր հաստիքներ երիտասարդների համար, ոչ միայն իր նախկին աշխատավայրում՝ աշխատանքից դուրս գալու հետևանքով, այլև իր բիզնեսում, որովհետև երկար հնարավոր չէ դիմանալ առանց աշխատողների: ԱՄՆ-ն շատ զարգացած է և ունի լավ տնտեսություն, որովհետև ամերիկացիների մեծ մասն ունի հայտնի ամերիկյան երազանքը՝ հիմնել սեփական բիզնեսը:
Ամառվա այս ամիսները հիմնականում խոտհունձով, ցորեն ու գարի հավաքելով են անցնում: Մի քանի օր առաջ մեր հարևան գյուղում՝ Կոթիում, սովորականի նման կոմբայնները (դրանք ցորենը հնձելու համար նախատեսված մեքենաներն են) մտել էին արտ, որպեսզի հնձեն այն: Դրանց մտնելուն պես հակառակորդը կրակ էր բացել: Իսկ այդ արտը գտնվում է անմիջապես հակառակորդի հենակետերի դիմաց: Այդ պահին կոմբայնները դուրս են եկել արտից և գնացել են ավելի ապահով վայր: Հայկական կողմը հակառակորդին զսպելու նպատակով պատասխան կրակ է բացել հակառակորդի դիրքերի ուղղությամբ: Հակառակորդը ստիպված էր դադարեցնել կրակը: Իսկ կոթեցիները շտապ հավաքել են բերքը և հեռացել: Այս դեպքը առաջինը չէ, նախորդ տարիներին ևս թշնամին փորձել է թույլ չտալ խաղաղ բնակչությանը հնձել խոտը և ցորենը, սակայն հայկական կողմը միշտ էլ պատասխան տվել է: Թշնամին փորձում է զենքի միջոցով թույլ չտալ սահմանապահ գյուղերի բնակչությանը զբաղվել հողագործությամբ, որը գյուղացիների ապրուստի հիմնական միջոցներից մեկն է: Հայկական կողմը, հասկանալով թշնամու մտադրությունը, ամեն կերպ թույլ չի տալիս դա:
Սովորական արևոտ օր էր: Ինչպես միշտ՝ շտապում էի պարապմունքի և ճանապարհին հանդիպեցի հարևանուհուս.
-Բարև ձեզ:
-Վա՜յ, Անի ջան (սովորաբար նա ինձ այդպես է դիմում), բարև:
Սկսեցինք քայլել միասին: Իմ քայլերը, բնականաբար, ավելի արագ էին, քան նրանը: Հանկարծ լսվեց ինձ համար սովորական դարձած, բայց տհաճ հարցը:
-Անի ջան, ինչի՞ ես սենց կոլոտ մնացել:
Ճիշտ է, արհամարհանքի նշան է, բայց նրա հարցը անպատասխան մնաց: Ոչ այն պատճառով, որ չէի ցանկանում պատասխանել, այլ այն, որ պարզապես պատասխանը չունեի: Բայց չէ՞ որ ցածրահասակ մարդիկ նույնպես ունեն առավելություններ.
1. Նկարներում դուք միշտ առաջին շարքում եք կանգնում:
2. Ձեզ չեն ուղարկում բերելու այնպիսի առարկաներ, որոնք դրված են բարձր տեղերում:
3. Դուք կարող եք հեշտորեն տեղավորվել փոքր տարածքում:
4. Բարձրահասակ մարդկանց մեծ մասն ունի խնդիրներ ողնաշարի հետ, իսկ ցածրահասակների մոտ այդ խնդիրը շատ քիչ է նկատվում այն պատճառով, որ օրինակ՝ երթուղայինում կարիք չի լինում կռանալու:
5. Ցածրահասակները կարող են գումար խնայել՝ օգտվելով երեխաների համար նախատեսված խանութներից:
6. Ցածրահասակ մարդիկ մեքենայի մեջ վատ իրավիճակում չեն հայտնվում ի տարբերություն բարձրահասակների, որոնց ոտքերը խանգարում են դիմացի նստողին, կամ էլ դիմացի նստարանն է ցավեցնում նրանց ոտքերը:
7. Ճոճանակներից և մանկական կարուսելներից բարձրահասակները միշտ չէ, որ կարող են օգվել՝ տարածքի փոքրության պատճառով, իսկ ցածրահասակներն անկախ տարիքից վայելում են մանկությունը:
8. Փոքրերի շրջապատում ցածրահասակները չեն տարբերվում և կարիք չունեն վատ զգալու:
Ցածրահասակ կամ բարձրահասակ լինելը մեր ցանկությունը չէ. մենք չենք ընտրում, թե ինչպիսին պետք է լինենք: Հակառակ դեպքում աշխարհում միանմանություն կտիրեր:
Շատ եմ սիրում մեր փոքրիկ քաղաքը՝ Չարենցավանը, բայց երբեմն չեմ կարողանում հանդուրժել քաղաքացիների վարքը: Մեր քաղաքը Հայաստանում համարվել է ամենամաքուրը և կոչվել է «Երիտասարդական մայրաքաղաք»: Մեր քաղաքապետը շատ խստորեն է վերաբերվում մաքրության հարցին և ամեն կերպ փորձում է պահպանել այն: Նրա շնորհիվ ամբողջ քաղաքում տեղադրվել են աղբամաններ: Իսկ իմ քաղաքացիները վառեցին, հալեցրին, պայթեցրին, կոտրեցին այդ աղբամանները:
Այս ամառ՝ հունիսի 1-ին, ուսուցչուհուս և ընկերներիս հետ այգում էինք: Այնտեղ էր և գրեթե ամբողջ քաղաքը: Շատերը եկել էին ուրախ ժամանց անցկացնելու, որոշ մարդիկ՝ ուղղակի զբոսնելու, իսկ ոմանց հետաքրքրում էին միայն անվճար պաղպաղակները: Լավ, դեմ չեմ ես անվճար պաղպաղակներին, պարզապես հետո այդ պաղպաղակների թղթերը թափվեցին այգով մեկ: Տեղ չկար ոտքդ դնելու: Իսկ պաղպաղակները հափշտակում էին, ինչպես կարողանում էին՝ մեկը մյուսին հրելով, վնասելով: Հարձակվում էին այնպես, ինչպես ահավոր քաղցած գազանր՝ մի կտոր մսին: Նրանց այնքան պաղպաղակը չէր գրավում, ինչքան այն փաստը, որ դրանք անվճար էին: Իսկ ամենահետաքրքիրն այն էր, որ նրանց մեծամանությունը կազմում էին կանայք և ծնողները, որոնք ամեն գնով փորձում էին հինգ-վեց պաղպաղակ անպայման վերցնել իրենց երեխաների համար: Վերցնելուց հետո էլ դնում էին իրենց պայուսակների մեջ և հեռանում այգուց: Այսինքն՝ ստացվում է, որ նրանք եկել էին միայն պաղպաղակի համար:
Նպատակս քաղաքացիներին փնովելը չէ: Պարզապես մենք բողոքում ենք մեր քաղաքից՝ չմտածելով, որ մենք ինքներս ենք փչացնում և աղտոտում նրան: Չէ՞ որ խնդիրը հենց մեր մեջ է: Կարծում եմ՝ պետք է լինել մի փոքր ավելի քաղաքավարի: Մենք ենք մեր քաղաքի ներկան ու ապագան: Մենք պետք է շենացնենք և գեղեցկացնենք այն, այլ ոչ թե փչացնենք ու վերածենք աղբանոցի:
Ես հայ ազգին շատ եմ սիրում: Բայց ոչ դրա համար, որ բոլոր հայերը ընդհանրապես շատ լավ մարդիկ են: Ուղղակի իմ շրջապատում՝ իմ գյուղում, վատ մարդիկ շատ քիչ են: Այսինքն, վատ մարդը ընդհանուր է ասված: Եկեք ասենք՝ էն մարդիկ, ում արարքները մնացածին դուր չեն գալիս: Օրինակ, ինձ դուր չի գալիս անտարբեր մարդը: Ուրեմն…
Ուրեմն, ամսի 6-ն էր: Առավոտյան ինձ մի կերպ արթնացրի, իջա կանգառ, նստեցի մեր ավտոբուսը ու գնացի Եղեգնաձոր, որ էդտեղ էլ իջնեմ, նստեմ մի ուրիշ ավտոբուս ու գնամ Երևան: Դե, այդ մասը հետաքրքիր էլ չի: Մենակ ասեմ, որ հետևիս նստած աղջիկը, որ ինձնից երևի մի երկու տարի մեծ էր, ամբողջ ճամփին էդ սփինեռը էնքան ֆռռացրեց, որ արդեն կարող էի վայրկյանով ասել, երբ կֆռռացնի ու երբ կկանգնի: Ինչևէ: Պիտի գնայի համալսարան՝ ատեստատս տալու համար: Ու քանի որ ես գիտեի, որ հաստատ մի բան էն չի լինի, մի տեսակ նույնիսկ հաճույք ստացա, երբ ասացին, որ ինչ-որ ստացական է պետք, որը ես թողել եմ մի 120 կմ-ի վրա: Իհարկե, ես գտա ճարը: Ինձ ասացին, որ նկարն էլ է բավական: Ես էլ դուրս եկա, զանգեցի ընկերոջս ու ասացի, որ գա համալսարանի մոտ: Որովհետև իմ հեռախոսով դժվար նկարը ցույց կարողանայի տալ (ինչ հիանալի է, երբ առանց սմարթֆոնի ես ապրում, հետ ես վարժվում նորմալ կյանքին): Վերջը: Նստել եմ համալսարանի դիմացի նստարաններից մեկի վրա ու նայում եմ գնացող-եկող մարդկանց: Ուրեմն, ամեն ինչ այնպես կատարվեց, որ ես չհասցրեցի էլ տեսնել՝ որտեղից եկան: Մի տատ ու մի իմ տարիքին աղջիկ, իրար թև մտած քայլում էին: Մի կին, 35 տարեկան կլիներ, քայլում էր դեպի համալսարան, էլի ինձնից մի երկու մետրի վրա: Ամեն ձեռքում էլ մի վեց լիքը լցված տոպրակ: Ուրեմն, իրար ընդառաջ էին քայլում: Հասան իրար: Կինը նայեց աղջկան ու ասաց:
-Excuse me.
Մյուս կինն ու աղջիկն իրենց ուղղությունը փոխեցին՝ «на одиннадцать часов»:
-Excuse me?
Կինն ու աղջիկը բանի տեղ չդնելով նրա ասածին, արագ հեռանում էին:
-Hey. I’m not a beggar. I’m a professor at this university.
Էս բառերը ասաց էնքան նեղացած տոնով, որ ես ծիծաղից փորս բռնեցի: Հետո իհարկե, հասա նրան, ու պարզվեց, որ իրեն ուղղակի պետք էր էսինչ շենքը: Նոր էր եկել Հայաստան: Ինչ ափսոս էր: Հայերի մասին առաջին հիշողություններից մեկը վատը եղավ նրա համար: Այ, սրա համար արժի չսիրել հայերին: Իսկ այ, ինչի սիրել…
Ուրեմն նույն օրը գալիս եմ կանգառ, որ նստեմ մեր «գազելը» ու վերադառնամ տուն: Երևանից, էլի: Իմ սովորության համաձայն եկա ու նստեցի էն վերջին անկյունի նստարանին: Տեղ համարյա չէր մնացել. կողքիս երկու տեղ ու առջևի մի ծալովի նստարան: Մի կին երկու տղայի հետ եկավ ու անդորրս խախտելով հարցրեց.
-Ստեղ ազատ ա՞:
-Չէ, ոնց որ:
Մի 10 վայրկյան երեքի ձայնը ցածրացավ, ոնց որ իրար մեջ խորհրդակցեին, ու տղաներից մեկը ասաց.
-Ախպերս, որ խնդրեմ՝ չես հելնի դեմը նստես, մենք նստենք ստեղ:
-Հա,- ասացի,- ինչի՞ չէ որ:
-Ապրես, ցավդ տանեմ:
Հա, ուրեմն դուրս եկա գնացի, նստեցի էն ծալովի նստարանին: Չէի հասցրել պայուսակս նստարանի տակ տեղավորել, մի չաղլիկ կին եկավ ու ցանկություն հայտնեց իմ տեղը նստելու: Ես արդեն ուզում էի ասել, որ էլ տեղեր չկան, իսկ ես ուզում եմ էսօր տուն գնալ, էն էլ մեր վարորդը ինձ առաջարկեց իր կողքին նստել: Ես էլ զարմացած, որ էդտեղ զբաղված չէր, ուրախ դուրս եկա ու նստեցի մի մե՜ծ ու սիրուն աչքերով աղջկա ու վարորդի արանքը:
Շարժվեցինք: Վարորդը «բարդաչոկից» վերցրեց ծամոնը, մի հատիկ վերցրեց, հետո տուփը տվեց ինձ ու ասաց, որ աղջկան էլ տամ: Մենք էլ շնորհակալություն հայտնելով վերցրինք: Էս մեր վարորդը կարգին մուժիկ էր, ու մենք ուրախ ասել-խոսելով եկանք:
Հետևի նստարաններից մեկին մի չաղ մորքուր էր նստել: Էն տիպիկ քծիպ հայերից: Ուրեմն, մեկ էլ չհասկացա՝ ոնց, տեսնեմ՝ վարորդի հետ վիճում է, թե ինչու են ուղևորները տոմսի գումարը սկզբից տալիս: Մեր հոպարն էլ, առանց հեգնանքը թաքցնելու, ձեռ էր առնում մորքուրին: Մորքուրը, թե.
-Բա էս ո՞ր երկրում ես տեսել տրանսպորտ նստելիս փողը սկզբից տաս: Ամբողջ աշխարհում ֆռռաս, տենց բան չկա, մենակ մեր մոտ ա: Որովհետև անտեր երկիր ա:
-Չէ, այ ցավդ տանեմ: Թարսի պես, օրենքով՝ մարդը իրա տոմսը պիտի առնի ու նոր նստի տրանսպորտ,- հոպարը վառեց ծխախոտը:
-Չկա տենց բան: Հիմա ինձ մի արի բան սովորացրա, էլի: Ոչ մի քաղաքակրթված երկրում տենց բան չկա:
-Բայց չէ, է: Օրենքով առնում՝ նոր են նստում,- կիսաձայն ասացի ես՝ ցույց տալով օգնությունս հոպարին:
-Հա, տղա ջան, ես էլ տենց գիտեմ: Այ, ցավդ տանեմ, օրինակ, որ նստում ես սամալյոտ, էթում-հասնում ես, նո՞ր ես փողը տալի, կամ պոեզ:
-Հա, բայց սամալյոտների պասաժիրներին որ բան ըլնի, էդ ապահովագրման փողերը տալիս են, չէ՞, ընտանիքներին:
Նայեցի հոպարի դեմքին: Քմծիծաղելով գլուխը տարուբերում ու ծտծտացնում էր:
-Է, մորքուր ջան: Հըմի որ Աստված չանի, մի բան ձեզ լինի, կարո՞ղ ա ես փող չտամ: Մի տեղից կճարեմ, կտամ, էլի:
-Նենց էլ խեղճ-խեղճ ես խոսում, ոնց որ փող չես ստանում: Հեսա, էս ռեսը տարար, 20 000-ը կդնես ջեբդ, քեզ ի՞նչ կա:
-Է՜, մորքուր ջան: Բանից բեխաբար ես: Որ իմանաս՝ ցելի օրը 2 անգամ գնում-գալիս եմ Երևան, 5000 փող եմ ստանում:
-Պահ-պահ-պահ…
Էստեղ իրականում մտքիս մեջ ասացի՝ ցավ-ցավ-ցավ…
Իսկ հոպարը ընդհանրապես ոչ իրեն վատ էր զգում, ոչ էլ նյարդայնանում: Մենակ դեմքի հեգնանքով լի ժպիտը ավելի էր լայնանում:
-Է, մորքուր, է՜…
-Հա, ի՞նչ: Ի՞նչ գործ ա, որ: Սաղ օրը քո համար նստած ավտոյի մեջ քշում ես, էլի:
Մեկ էլ հետևից մորքուրի կողքից մի հոպար էլ խառնվեց:
-Խի՞ ես, է, տենց ասում: Էս գործն էլ իրա դժվարությունն ունի: Սրա վեշը տար, դրա վեշը հասցրա, սրան տեղ գտի, էն մեկի մուննաթը տար:
-Հա, դե լավ,- մեղմանալով ասեց մորքուրը,- ես տենց տեղյակ չեմ:
-Բա որ տեղյակ չես՝ ի՞նչ ես մարդու ականջին նստե: Հիմա էս ա էսօրվա դրությունը:
-Է՜, չգիտեմ, է,- մորքուրը մեղմացավ ու արդեն սկսեց խոսքը փոխել,- ախր, էս ի՞նչ անօրեն երկիր ա: Մարդ պետք ա թողնի գնա ստեղից, գլուխը փախցնի: Երկիր չի էլի, հո զոռով չի՞: Ո՞վ ա սենց բան տեսել:
-Դե հիմա՝ էս ա: Պիտի յոլա գնանք,- եզրափակեց հետևիս հոպարը:
-Ժողովրդի ձեռը մի կոպեկ փող չկա, էն վերևներն էլ չգիտեն՝ փողը ոնց ծախսեն:
Ոչ ոք ձայն չհանեց: Նայեցի կողքիս նստող մե՜ծ ու սիրուն աչքերով աղջկան: Իր դեմքին էլ էր հեգնանքը սառել: Հոպարը կողքիցս արմունկով բզեց.
-Երևի երկիրը երկիր չի,- աչքով տվեց, մի թեթև քմծիծաղ ու գլուխը թեքեց ճանապարհին:
Այ հիմա ասեք՝ մենք մարդ չենք, որ ապրում ենք նման մորքուրներով, տատիկներով ու աղջնակներով լիքը Հայաստանում: Մարդ ենք: Հիմա «յոլա» ենք գնում, էլի: Իսկ իրենց համար Հայաստանը… Է… Երկիրը երկիր չի, էլի:
Լուսանկարը՝ Եվա Խեչոյանի
Այգեձորն իր գերբնական գեղեցկության ու բերքառատության հետ մեկտեղ ունի խնդիրներ, որոնք տարիներ շարունակ անլուծելի են մնացել: 1970-ական թվականներին Այգեձորում հիմնադրվել է թատրոնի շենք, որը Սովետական Միության փլուզումից հետո կորցրել է իր երբեմնի շքեղությունն ու այժմ շունչ է առնում առիթից առիթ: Թատրոնի շենքն իր առաջ լայն հնարավորություններ ունի, բայց բավականին անմխիթար վիճակում է: Ներս մտնելուն պես նկատեցի մի կնոջ, ով ավլում էր դահլիճը:
Լուսանկարը՝ Եվա Խեչոյանի
-Էհ, էն ա մաքրըմ եմ դահլիճը, վեր վաղը մարդիկ դեն կյալ Երևանիցը, տենան վիճակը վենց ա, միջոցներ տրամադրեն՝ վերանորոգենք:
Լուսանկարը՝ Եվա Խեչոյանի
Այգեձորը չունի իր սեփական թատերական խումբը: Թատերական ներկայացումները կամ այլ միջոցառումները կազմակերպվում են Երևանից կամ այլ քաղաքներից այցելող թատերախմբերի կողմից:
Լուսանկարը՝ Եվա Խեչոյանի
-Էն ա Երևանիցը կյալիս են, աֆիշնին խփում դռանը, մերոնք ալ կյալիս էն, վեր նայեն: Էհ… Չիդեմ, բալա ջան… Չիդեմ:
Հուսով եմ՝ մի օր թատրոնի հսկայական շենքը կվերածնվի՝ նոր շունչ հաղորդելով գյուղին:
Ձեռքդ տուր: Դե՛, բռնիր ձեռքս, որ ցույց տամ քեզ իմ աշխարհը: Միայն վերցրու քեզ հետ մուրճ, փայտեր ու մեխեր, շուտով դրանք մեզ պետք կգան: Տեսնո՞ւմ ես այս երկա՜ր արահետը: Հիմա մենք կփորձենք գտնել դրա վերջը: Գնացի՛նք: Տեսնո՞ւմ ես այն կարմիր վարդերը, ի՜նչ անուշ է նրանց բույրը, չէ՞: Իրականում այս վարդերը միակ հիշողությունն են իմ ծծնդավայրից: Անցանք առաջ: Երևի նկատեցիր, որ ճանապարհը արդեն հարթ չէ, իսկ մեր շուրջը մթություն է տիրում: Վախեցա՞ր: Բռնիր ձեռքս, ես արդեն չեմ վախենում:
Սա ճանապարհիս ամենամռայլ մասն է: Հիմա տեսնում ես շատ երեխաների՝ նստած պարտեզում: Ա՜յ, այն մեկը սևուկ աչքերով, մի տղայի կողքին նստած, ես եմ: Իսկ տղան իմ ամենամոտ ընկերն ու ամենալավ հարևանն է: Տե՛ս, իսկ հիմա մենք վազեցինք դեպի ճոճանակները: Նա ինձ ճոճում է: Արագ արի այստեղ, հետաքրքիր բաներ կան քեզ ցույց տալու: Ականջներդ, լավ կանես՝ փակես, այստեղ ես լացում եմ: Չէ՛, ինձ ոչ ոք չի նեղացրել, ուղղակի դպրոցում ինձ նախատում են վատ ձեռագրի ու ձախլիկ լինելու համար:
Հիմա դու կտեսնես երկու փոքրիկ աղջկա՝ իրար ձեռք բռնած: Ինձանից մի քիչ հասակով բարձրը քույրս է: Հապա տես՝ ինչ խնամքով է բռնել ձեռքս ու ինչ ուշադիր է օգնում անցնել ճանապարհը: Մի ժամից մեզ նորից կտեսնես, ուղղակի՝ գունավոր ձեռքերով, քանի որ ամեն օր մենք նկարչության էինք շտապում: Այնտեղ՝ առջևում, տեսնո՞ւմ ես այն դպրոցի պատուհաններից ինչ բա՜րձր երաժշտության ձայն է գալիս, իսկ այդ սենյակում մի քանի հոգի պարում են: Ամենասկզբում կանգնած աղջկան չնկատելը դժվար կլինի, տես, ինչ բարձրահասակ է, այո՛ այդ սև հոնքերով, նիհար աղջնակը ես եմ: Իսկ հիմա փակիր աչքերդ, երբ ասեմ՝ կբացես, լա՞վ: Սպասիր, սպասիր, ա՜յ հիմա կարող ես բացել: Տեսնո՞ւմ ես՝ ամեն ինչ ի՜նչ հեքիաթային է: Այ, հիմա բարի գալուստ իմ աշխարհ:
Այստեղ միայն մի օրենք կա՝ միշտ ժպտալ ու օգնել բոլորին: Դե, արի: Նայիր արևին, լուսնին, աստղերին, ծառերին, ծաղիկներին, շենքերին ու կենդանիներին: Մի՞թե չտեսար: Այստեղ ամեն ինչ հիասքանչ է, կատարյա՜լ: Ա՜խ, իմ աշխարհի մաքուր օդը: Քայլիր, վազիր, գոռա, ծիծաղիր, ժպտա, ապրիր: Չէ, մի նայիր այն կողմ, այնտեղ ես խախտում եմ օրենքն ու անտեսում աշխարհս: Հա, ես նորից լալիս եմ: Տե՛ս, ես ծնկաչոք եկեղեցում լալիս եմ: Տեսնում ես, չէ՞, իմ աշխարհում ամեն ինչ նորմալ է, իսկ ես տխուր եմ: Հարցնում ես՝ ինչո՞ւ: Ասեմ: Իմ աշխարհից այն կողմ էլ աշխարհներ կան, որտեղ օրենքներն ու տերերն ուրիշ են: Տեսնո՞ւմ ես այն բժշկին, որ դուրս եկավ սենյակից ու գլուխը կախեց: Անցանք, անցանք: Մի քանի փողոց այն կողմ կտեսնես ինձ նորից ծնկաչոք ու ուրախ, քանի որ Աստված չի անտեսել իմ աղոթքները, և հիմա բժիշկը լրիվ այլ տրամադրությամբ է սենյակից դուրս գալու:
Նորից մթություն է: Հազարավոր սյուներ փակեցին մեր ճանապարհը: Մի վախեցիր, նրանք մեզ պաշտպանում են: Փակիր աչքերդ: Իսկ հիմա՝ բացիր: Դժվար է խոստովանելը, բայց դու նկատեցիր որ 110 սյուներն անհետացան: Մինչ այս դու այդ սյուներին ուշադրություն չէիր դարձնում, իսկ հիմա նրանց բացակայությունը զգում ես: Նայիր երկնքին: Տե՜ս, նրանք մեզ են նայում արդեն այնտեղից: Նրանց ես «եղբայր» եմ անվանում, մյուսները՝ «հերոս»: Ինչպես հասկացար, ես նորից արտասվում եմ:
Տեսնո՞ւմ ես այն փուչիկներով աղջկան, որը որքան հնարավոր է շուտ, ուզում է հասնել հիվանդանոցի դռներին: Հասավ, տեսավ, գրկեց, արտասվեց: Օ՜հ, իմ սիրած պահը: Դե՛, արագ քայլիր: Հիմա դու տեսնում ես իմ աշխարհի ամենածաղկած պարտեզը, այնտեղ մի կին է նստած համակարգչի դիմաց: Հա, համաձայն եմ՝ շա՜տ հոգնած տեսք ունի: Մայրս է: Իսկ այդ մռայլ պատերով սենյակը՝ նրա աշխատասենյակը: Գիտե՞ս՝ հիմա նա ինչ է կարդում: Իմ այս նյութը, այս տողերը, քանի որ սա իմ առաջին նյութն է, որը մինչ ուղարկելը նրան ցույց չեմ տվել: Հե՜յ մամ, բարի ընթերցում: Գնանք, թող կարդա:
Այնտեղ տես, ես կանգնած եմ նախագահի կողքին ու ինձ նկարում են: Մեր ճանապարհը ի՜նչ հարթ է դարձել: Երևի նկատեցիր, որ իմ աշխարհի արևն սկսեց ավելի պայծառ շողալ: Ասես արևի մեջ տառ առ տառ գրված լինի «եր-ջան-կութ-յուն»: Հիմա մենք հասել ենք իմ կյանքի ամենապայծառ պահերից մեկին, այստեղ արևի աստղային ժամն է: Դե, ցո՛ւյց տուր, ա՛րև, ինչի ես դու ընդունակ: Ցավեցրե՞ց երևի աչքերդ: Ոչի՛նչ, դիմացիր: Նայիր առաջ: Ահա և իմ երջանկության գագաթնակետը, որը տևեց մոտ երկու ժամ: Տեսնո՞ւմ ես, թե ինչքան մարդ կա իմ կողքին, բայց եթե ուշադիր նայես, կհասկանաս, որ ես այդտեղ մենակ եմ, իմ երազանքի հետ: Հարցնում ես՝ ո՞նց: Նայիր ուշադիր: Ինչքան մարդ է նայում ինձ զարմացած, ու կողքինին թեթև հրում՝ հարցնելով, թե ով եմ ես: Իսկ հիմա ուշադիր նայիր. արդյո՞ք ես նայում եմ ինձ շրջապատող հիսունից ավելի մարդկանց աչքերին: Տես է՜, դու միանգամից նկատեցիր, որ ես նայում եմ միայն մի աչքերի: Նայեն նրանք ինձ, թե ոչ, կապ չունի, ես սիրում եմ այդ աչքերը: Երևի մի քիչ էլ քայլենք: Արդեն երկար ժամանակ է՝ մենք ոչինչ չենք քննարկում, քանի որ ճանապարհի կեսից դու ականջակալներով աղջկա ես տեսնում, որը մեկ լալիս, մեկ ծիծաղում է: Չէ՛, չէ՛, նա չի գժվել, նա ուղղակի սիրում է այ ա՜յն աչքերը, կամ կարոտում, չգիտեմ:
Երևի զարմացար՝ տեսնելով մեր այսքա՜ն երկար ճանապարհին հանդիպած առաջին նստարանը: Եկ նստենք: Հոգնել ես, չէ՞: Իսկ ես՝ չէ: Թեկուզ հազար անգամ էլ անցնեմ այս ճանապարհով, չեմ հոգնի: Նայիր, ի՞նչ ես տեսնում, երբ նստած ես: Ոչինչ, չէ՞: Ես էլ: Կարծես թե մենք վերջն ենք գտել: Բայց նայիր մի կողմ. ճանապարհը դեռ այնքա՜ն երկար է: Մտածում ես, եթե սա վերջն է, ինչպե՞ս է ճանապարհը շարունակվում: Ասեմ: Եթե գնանք այնտեղ՝ քայլելու, դու կմոլորվես: Այնտեղ արդեն իմ երազանքներն են: Մենք չենք էլ կարող քայլել դեպի այդ կողմը, քանի որ այդ ճանապարհն արդեն շա՜տ բարդ է ու նեղ: Ինչո՞ւ նեղ, որովհետև այդ ճանապարհը միայն մեկ հոգու համար է:
Տուր ինձ քո ձեռքի փայտերը, մեխերն ու մուրճը, քանի որ վաղ թե ուշ ես երկրորդ նստարանն եմ կառուցելու: