Լուսանկարը՝ Սերյոժա Առաքելյանի

Անունը երևի թե անսովոր է։ Թրաքամի` այսինքն, թրի պես կտրող քամի։ Անունը առաջացել է ուժեղ քամու պատճառով, որը համեմատել են սուր կտրող թրի հետ։ Մի խոսքով, Թրաքամին Տավուշի մարզի սարերից մեկի անունն է, բաղանիսցի տատիկ-պապիկներն իրենց թոռների հետ մի քանի ամսով գնում են անասուններին պահելու: Սարերում խոտն առատ ու հյութեղ է, ուստի կաթի յուղայնությունն ավելի բարձր է։

Լուսանկարը՝ Սերյոժա Առաքելյանի

Սար գնալու ժամանակներն են: Իսկ այնտեղ կյանքը հարյուրամյակներով չի փոխվում՝ առանց էլեկտրականության: Վայր, որտեղ երեկոները վառվում են մոմեր ու լամպեր, համակարգչի փոխարեն ռադիոն է, իսկ հեռախոսով աշխարհի հետ կապնվելու վայրերը հաշվված են՝ բլրի վրա, ոլորանի կաղնի ծառի տակ և նստարանի մոտ:

Լուսանկարը՝ Սերյոժա Առաքելյանի

Յուրաքանչյուր մարդ իր կյանքում երբևէ ինչ-որ վախ է ապրում, և դա բնական է: Ֆոբիա բառը ունի լատինական ծագում և թարգմանաբար նշանակում է` վախ: Բայց ֆոբիան վախի ավելի սրված և հաճախ նաև հոգեական խանգարման հանգեցնող վիճակն է: Ֆոբիաներով տառապող մարդիկ որոշ իրավիճակներում կորցնում են ինքնատիրապետումը:
Այսօր եթե նույնիսկ աշխարհի վրա մեկ մարդ է տառապում ինչ-որ վախով, միանգամից հորինում են նրա մասնագիտական տերմինը:

Օրինակ, գոյություն ունի վախ անհաջողությունից` ստիխիֆոբիա, վախ սեփական արտաքինից` դիսմորֆոֆոբիա, ընթերցածի իմաստը չընկալելուց վախ` ակրիբոֆոբիա, վախ վախենալուց`  քաունթերֆոբիա, վախ Հռոմի Պապից` պապաֆոբիա ու այլ նման անհեթեթ վախեր, որոնց անունները դժվար է մտապահել, չնայած դրանցով տառապողների համար դժվար թե դրանք անհեթեթ թվան:
Ես ուշաթափվելու աստիճան վախենում եմ օձերից, վախենում եմ նրանց մասին պատկերացնելիս անգամ, գրքի մեջ կամ հեռուստացույցով տեսնելիս:
Ամենատարածված վախերն են` վախը փակ տարածությունից, ատամնաբույժներից ու սարդերից:
Ամեն դեպքում որքան էլ տարբեր մարդկանց տարօրինակ վախերը կարող են մեզ ծիծաղելի թվալ, իրականում պետք է հարգանքով վերաբերվել, որովհետև դրանք իսկապես դժվար է հաղթահարել, եթե իհարկե, այն վախ է, այլ ոչ թե ֆոբիա:

Ես իմ բոլոր կատակասեր ընկերներին նախապես զգուշացրել եմ, որ ոչ մի դեպքում չհամարձակվեն իմ հետ չար կատակներ անել օձերի հետ կապված ու, բախտի բերմամբ, մինչև այսօր հետևում են ասածիս:

Էլեկտրասյան վրա ճնճղուկը հավասարակշռությունը պահելու փորձեր էր անում, իսկ հեռվում՝ երկնքի ամենակապույտ կետում, ծիծեռնակները դրա մասին մտածել անգամ չէին փորձում. չէ՞ որ նրանք վերևում են, լիարժեք, ազատ, չէ՞ որ այնտեղ սահմաններ չկան: Իսկ դո՞ւ, դու ներքևում ես, քո՝ հողով խառնված հոգսերի հետ, դու ներքևում ես, քո ոչ լիարժեք-կիսատ ապրումներով, կիսատ զգացմունքներով:

Դու այստեղ՝ ներքևում ես, ամենօրյա կիսատ կյանքով:

Կիսատ ես առավոտյան, իսկ դա ամենևին էլ «երկրորդ կեսի»-դ պակասությունը չէ, չէ:

Կիսատության քո բաժինն ունես շտեմարանիդ դիմաց ուսուցչի հետևող հայացք չունենալիս, մի քիչ ավելի շատ՝ քննությունից հետո նրա արձագանքը չլսելիս, փոխարենը՝ «ես գոհ եմ ինձանից»-ով ամեն ինչ ավարտելիս: Չնայած, հետո ես հասկանում, որ դա կիսատություն չէր, իսկ եթե ճիշտ՝ նույնիսկ մի քիչ էլ ավելին էր, քան լիարժեքությունը: Բայց, մեկ է, մի բան այն չէ:

Կիսատ էիր վերջին զանգին՝ բեմի վրա, կիսատ էին զգացմուքներդ, որ ինքդ անգամ չէիր հասկանում՝ ուրա՞խ ես, թե՞ տխուր, իսկ աչքերդ ուրիշ բան էին փնտրում:

Կիսատ էիր ամեն անգամ, գիշերվա ամենամութ ժամին աչքերդ մի կերպ բացելով, լիարժեքություն փնտրելով ծանոթ համարի զանգերին պատասխանելիս:

Եվ դա՝ որովհետև դու այստեղ ես՝ ներքևում, ամբողջականի ու կիսատի փշալարված սահմանին: Իսկ դու, դու, երբ քո հողով, փոշով ու աղմուկով խառնված առօրյայում կիսատ ես զգացել քեզ, մտածե՞լ ես, որ պատճառն ամենևին էլ առանց համացանցի կամ հեռախոսի առավոտը չէ: Իսկ, երբ մտածել ես դժբախտության մասին, զգացե՞լ ես արդյոք, որ իրական երջանկությունը չեն չափում կիլոգրամներով կամ ասենք, հազարներով:

Իրական, մարդկային երջանկության ամենամեծ մասը կիլոմետրերով է չափվում: Ամենամեծ երջանկության մի մասն էլ զրույցը Սքայփի կամ Վայբերի ազդանշաններով չսկսելն է, ամենակարևորների հայացքը էկրաններից այն կողմ չտեսնելը: Իսկ բախտավորությունը հոգու անկյուններում կամ մտքի փակ դարակներում կարոտ բառի սահմանումը չփնտրելն է, փնտրելու դեպքում էլ այն ամենատարրական, չհասկացված, չգիտակցված կերպով բացատրելն է: Որովհետև ամենագեղեցիկ կարոտն էլ այդ չհասկացված-չգիտակցված կարոտն է (եթե կարոտն առհասարակ գեղեցիկ լինում է):

…Մեծ սև պայուսակում հավաքվում են բոլոր տեսակի հագուստները, գրպաններում պինդ-պինդ՝ հուշերը. ժպիտները՝ առանձին, տխուր պահերը՝ առանձին:

Հետո ճանապարհն է, երկար, անվերջ թվացող ճանապարհը: Ամենաերջանիկ ճանապարհն էլ դեպի օդանավակայանը չէ, չէ՝ հակառակը: Կամ, ճանապարհը՝ կարոտից հեռու: Դեպի կարոտ ճանապարհները միշտ էլ օդանավակայանի ճանապարհով են անցնում: Ու գիտե՞ք, ամենատխուրը օդանավակայանից հետ չբերող ճանապարհն է: Նա, որ տանում է ու երջանկությունը օտար ափերում փնտրել տալիս, նա, որ չի գնում՝ աշխատելու, չի գնում, որովհետև երեխաներին գումար ու հագուստ է պետք, գնում է՝ դրանք «եվրոպական» դարձնելու: Իսկ դա աշխարհի ամենակիսատ լիարժեքությունն է…

Չէ, ես որևէ մեկին մեղադրելու իրավունք չունեմ, չեմ էլ փորձի, բայց, մեկ է, ես իմ ժամանակավոր կարոտն եմ սիրում: Նա, որ վերջ ունի, նա որ հատորներով է գրվում, իսկ միջանկյալ ժամանակն էլ գովազդի պես է, բայց ավելի փոքր հաճախությամբ ու մի քիչ ավելի երկար: Իսկ այդ գովազդն էլ լիարժեքության, ամենամեծ լիարժեքության զգացողությունն է, որ կա:

Բարև՛։
Անունս Անի է։ Անի անունով սովորաբար կոչում են աղջիկներին, ու դեռ Անի անուն ունեցող տղայի չեմ հանդիպել, փառք Աստծո։ Սա կենսագրություն չի լինելու, ոչ էլ անվան բացատրություն։ Սկզբի համար ուզում էի ինձ չճանաչողներին մի փոքր փաստել, որ աղջիկ եմ։

Հասարակության մի զանգված ունի հստակ սահմանված օրենքներ ու կարծրատիպեր՝ կապված աղջիկների հետ։ Փորձիր դուրս գալ այդ սահմանումներից, ու քեզ կհամարեն տարօրինակ։ Հա, ուրախ եմ, որ քեզ էլ մի տեսակ չի հուզում՝ ինչպիսին կհամարեն քեզ։

Չէ, սա ոչ էլ շրջապատի կարծիքի ու դրա ազդեցության մասին է։

Ես աղջիկ եմ, ու ինձ չեն հետաքրքրում ռոմանտիկ ֆիլմերը։ Դրանք մի տեսակ ճնշող են։ Ու ընդհանրապես, մեր օրերում ռոմանտիկան, երջանիկ ավարտները քչացել են, դժվարացել։ Դժվար է հասնել ֆիլմային happy end-երի։ Ռոմանտիկ ֆիլմեր նայելով մեզ համար այդպես էլ երազանք է մնում «կինոյի սիրուն տղեն կամ աղջիկը»։ Բայց ռոմանտիկան քննադատելու համար չեմ եկել։

Մենք ունենում ենք որևէ իդեալ, կամքի ուժի օրինակ, ամեն անգամ հուսահատվելիս հիշում ենք նրան ու հաճախ ուժ ստանում։ Օրինակներ գտել եմ ֆուտբոլում, ֆիլմերում, դերասանների մեջ։ Ֆուտբոլից խոսել եմ, էլի եմ խոսելու, հա՛, միշտ։ Այսօր կարծես թե ուզում եմ պատմել մարտաֆիլմերից։

Ես աղջիկ եմ, ու «պուպսիկ» դերասանների խաղն ինձ չի գրավում։ Ես իմ դերասաններին գտել եմ դեռ մանկուց, երբ Ջեկի Չանի, Բրյուս Լիի, Ստալոնեի ֆիլմերի ժամերն ու օրերը գրում էի տան պատերին՝ երևացող մասում, որ բաց չթողնեմ։ Ես մեծացել եմ Ռեմբո ու Ռոքքի Բալբոա նայելով։ Ժամանակի ընթացքում ես հասկացա, որ մարտաֆիլմերը միայն մարդկանց սպանել չեն սովորեցնում. կարողացիր պայքարել, դժվարություններ հաղթահարել, վիրավորվել, ընկնել, կարողացիր բարձրանալ։ Հասկացա, որ Ռոքքի Բալբոան նայելիս փշաքաղվելը սովորական է դառնում, որ Ստալոնե անունը որպես պատասխան հնչելու է այս հարցին՝ ո՞վ է քո սիրելի դերասանը։

Չեմ գրում Ստալոնեի կյանքը պատմելու համար, բայց երբ հիասթափվում ես ու մտածում՝ փակ դռներին վերջ չկա, հիշի՛ր, որ Սիլվեստրի կյանքը կործանման վտանգի տակ է դրվել հենց լույս աշխարհ գալու առաջին օրից։ Բժիշկներն անզգուշաբար վնասել էին նրա ծնոտային մկաններն, ու նա դեմքի մասնակի կաթված էր ստացել։ Իսկ դու շարունակի՛ր, շարունակի՛ր կյանքդ բարդացնել ամենահասարակ երևույթների պատճառով։ Տարիներ շարունակ նրա դեմքին շրխկացրել են բոլոր դռները՝ ասելով, որ նա երբեք դերասան չի դառնա։ Նայի՛ր նրան ու հասկացի՛ր վերջապես, որ քո կյանքն ամենավատը չէ, դու ունես հնարավորություն, ունեցիր նաև կամքի ուժ։

Ես չէի եկել երկար խոսելու։

Թույլ տվեք երկրորդել մի քանի խոսք «Rocky 6» ֆիլմից. «Ո՛չ ես, ո՛չ դու, ո՛չ էլ որևէ մեկն այս աշխարհում այնքան ուժեղ չի հարվածում, որքան կյանքը։ Կարևոր չէ, թե ինչպես ես հարվածում դու, այլ՝ ինչպես ես ընդունում հարվածը, ինչպես ես շարժվում առաջ։

Որոշել ես գնալ՝ գնա՛։ Եթե գիտես քո արժեքը, գնա՛ ու վերցրո՛ւ քո հասանելիքը, բայց պատրաստ եղիր հարվածներին դիմակայելու…»։

Ես գիտեմ՝ դու պատրաստ ես, ուրեմն՝ գնացի՛նք։

Շատ հաճախ պետք չէ պլաններ կազմել ժամանակից շուտ, ամեն ինչ պետք է թողնել` ժամանակի ձեռքերում:

Ահա հենց այսպես էլ հունիս 1-ից մի քանի օր առաջ, մեր հարևանները որոշել էին փոքրիկ խնջույք կազմակերպել և նշել երեխաների պաշտպանության միջազգային օրը: Պլանները կազմվեցին, ամեն ինչ արվեց, բայց հունիսի 1-ին ոչ-մի խնջույք չեղավ` հարևաններից մեկի բացակայության պատճառով: Այսպես օրերը ձգվեցին մինչև հունիսի 6-ը:

Ահա եկավ հունիսի 6-ը, այս անգամ հաստատ անելու էինք մեր մտածածը, միասին 20-ից ավելի երեխաներ կային, ինձ էլ եմ հաշվում: Հավաքվել էինք, մեկ էլ եկավ մեր հարևաններից մեկը իր 4 տարեկան որդու հետ` տղայի անունը Աշոտիկ է: Աշոտիկի աչքերը կարմրած էին, և այդ պահին էլ լաց էր լինում:

Մայրիկս հաարցրեց.

-Հիվա՞նդ ա:

-ՉԷ, երեկ բարեկամներից մեկի տանն էինք, այդ տան երեխեքը իրենց պապայի հետ խաղում էին, ուրախանում, Աշոտիկն էլ տեսավ ու երեկվանից պապային ա ուզում ու լացում:

-Լիլիթի գրած կարոտի թևերն ա, էլի:

-Հա, դե արի ու բացատրի՝ էս ամառնոցով, որտեղի՞ց պապա բերեմ:

Մեր խնջույքի միակ տխուր դեպքը սա էր, մեկ էլ մի քիչ Արեգը նվնվաց: Նա ընդհանրապես չի սիրում բարձր ձայներ, մարդաշատ վայրեր: Դրա համար միշտ առաձնանում էր մեզանից` խատուտիկ քաղում ու փչում:

Մի լավ ուրախացանք, հաց կերանք ու միայն մի խնդրանք ասացի.

-Վերջում աղբը հավաքենք ու չթափենք անտառում:

-Հա Լիլ, տես, արդեն հավաքեցինք, որ հոդված գրես՝ չմոռանաս նշել, որ մեր հետևից հավաքել ենք:

-Հա, անպայման, բայց որ հակառակն էլ լիներ, գրելու էի, չէի թաքցնի:

Վերջում էլ բարի ճանապարհ մաղթեցինք մեր հարևան Ռուզանին և իր երեխաներն: Նրանք մի քանի օրից գնալու էին Մոսկվա« Բայց լավն այն է, որ գնալու են հայրիկի մոտ՝ հետ վերադառնալու նպատակով:

Այդքան էլ էական չէ, թե որ օրը կնշես երեխաների տոնը: Յուրաքանչյուր օրը պետք է նվիրել երեխային: Ժպիտ պարգևել է պետք նրանց, լցնել օրերը ուրախությամբ և այնպես անել, որ նա չզգա հոր բացակայությունը, մինչև նա վերադառնա:

Երբ մեր գյուղից՝ Դսեղից գալիս եմ Երևան, զգում եմ, որ կենցաղիս և սովորություններիս մեջ փոփոխություններ են մտնում: Հիմա մի երկուսի մասին ասեմ:

Քաղաքում չեմ հասցնում հեռուստացույց դիտել, իսկ գյուղում ստիպված դիտում եմ՝ զգացել եմ, երբ քաղաքում եմ լինում, միշտ ինչ-որ գործեր են առաջանում ու չեմ հասկանում, թե երբ է օրն անցնում, իսկ գյուղում, հատկապես, երբ անձրև է լինում, ստիպված նստում եմ հեռուստացույցի առջև ու էլ ոչ մի բանի հավես չեմ ունենում:

Քաղաքում կարողանում եմ ուշ քնել, իսկ գյուղում անկախ ինձնից, քունս տանում է:

Չգիտեմ՝ միգուցե օդի՞ց է, կամ էլ, երևի, որ բարեկամներիս ուշ-ուշ եմ տեսնում, դրա համար էլ երկար զրուցում եմ նրանց հետ ու մեկ էլ տեսնում եմ՝ ժամը 12-ն է:

Քաղաքում սուրճ եմ խմում, իսկ գյուղում՝ ո՛չ:

Երբ քաղաքում եմ լինում, մի տեսակ ինձ մեծ եմ զգում ու օրը մի բաժակ սուրճ եմ խմում, իսկ գյուղում՝ ճիշտն ասած, նույնիսկ սուրճի պահանջ չեմ էլ զգում:

Քաղաքում հեռախոսիս մարտկոցը ավելի շուտ է նստում, քան գյուղում:

Սա էլ երևի նրանից է, որ հեռուստացույց չեմ նայում: Բայց եթե լուրջ, ինձ թվում է, որ քաղաքում ավելի շատ եմ հեռախոսով խոսում, դե՝ ընկերներով պայմանավորվում ենք, թե որտեղ հանդիպենք:

Քաղաքում ավելի շատ գումար եմ ծախսում, քան գյուղում:

Տրանսպորտ՝ ամեն ինչ ասված է…

Քաղաքում թեյն առանց հացի եմ խմում, իսկ գյուղում՝ հացով:

Այ, սա չեմ կարող ասել՝ ինչից է, դեռ չեմ հասկացել:

Քաղաքում ավելի տեղեկացված եմ լինում, քան գյուղում:

Համեմատած գյուղի հետ, քաղաքում ավելի շատ են լինում սեմինարներ, դասընթացներ, որոնց ժամանակ էլ ավելի շատ եմ տեղեկացված լինում:

Երբ քաղաքում եմ լինում, ինձ կարոտում են, իսկ գյուղում, երևի՝ չէ՛:

Դե, զգում եմ, որ քաղաքում եղած ժամանակ ինձ ամեն օր զանգում են ու հարցնում, թե ոնց եմ, իսկ գյուղում, ճիշտն ասած, այդ արտահայտությունը հաճախ չեմ լսում…

Հ.Գ. Անկախ նրանից՝ քաղաքում եմ լինում, թե գյուղում, ես միշտ ԵՍ եմ մնում…

Հայրական գերդաստանս բավականին ահագին մեծ է: Երբ հավաքվում ենք, ու պապիկս ու իր յոթ երեխաները՝ Զարուհին, Հայկը, Քրիստինեն, Սուրենը, Սամվելը, Տիգրանն ու Եսթերը, սկսում են պատմել իրենց մանկությունը, չարաճճիությունները, չգրել ուղղակի չի ստացվում: Տան մեծը՝ Զարուհի հորաքույրս, տատիկիս օգնականն էր ու վեց երեխաների երկրորդ մայրը, աջ ձեռքը:

Հորաքույրներս ու հորեղբայներս պատմում են, որ չնայած հորաքրոջս խստությանն ու պահանջկոտությանը, շատ է սիրել կատակել:

Մի անգամ Զարուհին իր մոտ է կանչում փոքրիկ Եսթերին.

-Եսթիկ, արի հլը…

-Հա, Զար…

-Սովա՞ծ ես, խորոված չե՞ս ուտի:

-Իյա, Զար, էդ ի՞նչ հարց ես տալիս, ո՞նց չեմ ուտի:

Փոքրիկ Եսթերը կանգնում է ավտոտնակի մեջտեղում, փակում աչքերը ու արդեն պատկերացնում, թե ինչպես է ուտելու այդքան սպասված խորովածը:

Իսկ մսի փոխարեն Զարուհին պղպեղ ու սմբուկ էր խորովում, և իրոք դա խորոված էր, չէր ստում:

Վերջապես խորովածը պարաստ էր: Եսթերը բացում է աչքերը ու լաց լինելով գնում:

Մտածում եք՝ ինչ վատ վերջացավ, չէ ՞:

Անցել էին տասնյակ տարիներ: Երկուսն էլ ամուսնացած էին, ու Զարուհին դեռ հիշում էր քրոջ արցունքները:

-Եսթիկս, հագնվի՝ տեղ ենք գնում:

-Ո՞ւր, Զարս:

-Խորոված ուտելու:

Խորոված ուտելու՝ ամենաթանկարժեք ու բարձրակարգ ռեստորաններից մեկում:

Ուղղակի հիանում եմ այն սիրով, որ կա Սեդրակյանների գերդաստանում: Տարիների ընթացքում նրանք ոչ թե ամեն մեկն իր հոգսերի եջ մոռացել է մյուսներին, ընդհակառակը, ավելի են մտերմացել իրար հետ, և ընտանիքը դարձրել իսկական գերդաստան:

Գիշերը ժամը երեք անց կես էր, հանկարծ տեղիցս վեր թռա: Երազում տեսել էի, որ տանը ինչ-որ գործեր են առաջանում, և ստացվում է այնպես, որ ես պիտի տանեմ անասուններին արածեցնելու անտառում: 

Նախ ասեմ, որ անասուններին պահելը իմ ամենաչսիրած գործն է, և երբ արթնացա, շատ ուրախացա, որ դա երազ է: Սակայն ուրախությունս երկար չտևեց: Առավոտյան 6 անց 15 լսեցի տատիկի ձայնը, ով փորձում էր արթնացնել ինձ: Պատճառն այն էր, որ պապիկը գնացել էր խոտ հնձելու, և տատիկս ասաց ինձ.

-Ռուսլան ջեն, լա մի վի կացի՝ ապրանքը դու տիս տանիլ հանդը: Պապը գնացել ա խոտ հնձե:

Այնպես որ ուրախությունս երկար չտևեց: Արթնացա, հագնվեցի, հաց-մաց արի ու գնացի հանդը: Սկզբից լավ էր. արևը չէր խանգարում, անասուններն էլ հանգիստ արածում էին: Ժամը 4-ի կողմերը արևն սկսեց այրել, իսկ կովերն էլ փախան, ինչպես մեր մոտ՝ Բաղանիսում են ասում՝ «կովերը կետ արին»: Ամբողջ օրը վազեցի նրանց հետևից, միայն երեկոյան կարողացա տուն բերել:

Հիմա հոգնած նստած համակարգչի առաջ ն նյութ եմ գրում ու մտածում եմ, թե ինչպես է անցնելու վաղվա օրս:

Գյուղի առօրյան ուրիշ է: