Նախորդ անգամ ասացի, որ սպասելը՝ «կյանքի շարժիչ ուժն» է: Բայց ինչքան շատ ենք օրեր ճանապարհում դեպի մայրամուտ, այնքան ավելի մեծ ու իմաստով խորը «ուժեր» ենք տեսնում:

Իսկ ընկեր, ի՞նչ է հրաժեշտը:
Վերջին անգամ, երբ աչքովս ընկավ պատուհանից այն կողմ, շենքերի արանքից, կարմիր հորիզոնով հեռացող արևը, ես հասկացա, որ հենց այդ պահը՝ հրաժեշտն է:

Արևը հեռանում էր, բայց պահի գեղեցկությունը քեզ ստիպում է աչքերով կառչել արևից, և ուզենալ՝ հավերժ պահել տեսարանը: Սակայն պահի ողջ գեղեցկությունը չարտացոլվեց իմ լուսանկարի մեջ, գեղեցկությունն ու ջերմությունը արևն իր հետ տարավ:

Լուսանկարը՝ Մարիամ Հայրապետյանի

Արևն ինձ հրաժեշտ տվեց…
Եվ իմ բարեկա՛մ, եկ հիշենք հրաժեշտները, որոնք մենք չենք ընտրել, պարզապես այդպես էր պետք: Եվ հրաժեշտի մեջ հե՛նց այդ չեմ սիրում:

Հաճելի րոպեները ՝գիտես, որ անվերջ չեն և սրանց էլ ենք մենք հրաժեշտ տալիս, և այսպիսիների ամբողջությունը մենք կյանք ենք անվանում: Ժպտում ենք կամ նույնիսկ թրջում աչքերը, և այդ պահերը անցնում են մեր հիշողության էջերը, որոնք հիշելիս, շատ հաճախ վերապրում ենք պահի ջերմությունը:

Հրաժեշտ ենք տալիս նաև մարդկանց: Մարդիկ, որ կարող են գնալով, իրենց հետ տանել մասնիկ մեզանից: Այսպիսի հրաժեշտները կարոտ են թելադրում: Այսպիսի հրաժեշտը տեղ է ազատում մեր հոգում՝ կարոտի համար:

Գրկախառնությամբ, կամ ձեռքի «հաջող»-ով մենք հրաժեշտ ենք տալիս: Այ հրաժեշտի մեջ սա եմ սիրում՝ ամուր, ջերմ, հարազատ գրկախառնությունը: Այսպիս գրկախառնությունների ջերմությունն է, որ մենք մեր մեջ պահելով, դառնում ենք ավելի լավը:

Ասեմ, որ չեմ սիրել երբեք արցունքոտ հրաժեշտները, բայց և առանց արցունքի, ինչպե՞ս:

Եվ ցավալի է, որ ամեն օրը դիմավորելիս, կամ մարդկանց հետ մտերմանալիս մենք շատ հաճախ չենք գիտակցում, որ նրանց հետ կկապնվենք այնքան, որ հրաժեշտը կարող է անցանկալի դառնալ: Իսկ մենք հրաժեշտ ենք տալիս նոր հանդիպման սպասումով, բայց ե՛կ, ամուր գրկեմ, որ քեզ երկար պահեմ ինձ հետ:
Տատս ամեն անգամ կասի.

-Հաջող չեմ էնե, բայց արի՝ գրկեմ: Գուկաս, չէ՞:

Գրեթե ամեն օր պարապմունքի հաճախելիս՝ անցնում եմ նույն ճանապարհով ու ամեն անգամ մի ուրիշ ոգևորությամբ տուն եմ վերադառնում։ Ուզում եմ փոքր-ինչ ներկայացնել ամեն մի ամիսը՝ սկսած փետրվարից, քանի որ այստեղ՝ Արարատյան դաշտավայրում, փետրվարը միակ ամիսն էր, որ շատ ցուրտ էր։

Փետրվար։ Ամեն անգամ նույն ճանապարհով քայլելիս՝ տխուր վերադառնում էի տուն։ Կարծես գյուղիս սիրտը ժամանակավոր կանգնած լիներ։ Ծառերը՝ մերկ, դուրսը՝ ցուրտ, մարդիկ՝ տանը։ Հա, ճիշտ եմ ասում, դրսում հազվադեպ էի մարդկանց հանդիպում, այն էլ այն ժամանակ, երբ այցելում էին բարեկամներին, կամ գնում էին խանութ, կամ էլ գնում էին գոմ՝ անասուններին կեր տալու նպատակով։ Ամենակարճ, բայց ամենաերկար թվացող ամիսն էր այդ տարօրինակ ցրտի պատճառով։

Մարտ։ Մարտ ամիսը համեմատաբար եղանակները տաքացել էին, ու մարդիկ փոքր-ինչ սկսել էին մտածել իրենց հողամասերի մասին։ Փորձում էին ծերը ծերին հասցնելով գումար հավաքել , որպեսզի կարողանան սերմացու գնելու համար գումար հայթայթել: Ես ինքս փողոցով տուն իջնելիս ականատես եղա մի կարճ խոսակցության, այսինքն անցնելիս լսեցի.«Չէ ախպերս, ձեռս մի կոպեկ փող չկա։ Ինչ ունեի- չունեի ցելաֆոն ու սերմ եմ առել»։ Արդեն հասկացաք, որ խոսքը գումարին էր վերաբերում։ Հա մեկ էլ մոռացա ասել, որ մարղիկ քիչ-քիչ դուրս էին եկել տներից ու պատրաստվում էին անցնել գյուղացու՝ իրենց մշտական տանջանքին։

Ապրիլ։ Չգիտեմ՝ ինչպես, կամ ոնց բացատրեմ այն ամենը, ինչ կատարվում է ապրիլ ամսին։ Դա կապված կլինի, թե ապրիլյան պատերազմի հետ, և թե ապրիլի 24-ի հետ։ Բայց գիտե՞ք, այս ամենի հետ միասին մի հետաքրքիր ու անբացատրելի փոփոխություն է կատարվել շրջապատումս։ Մարդիկ դարձել են ավելի աշխույժ ու պատրաստ են ամեն ծայրահեղ քայլի ։ Այժմ ամեն օր փողոցով քայլելիս բարձր տրամադրությամբ տուն եմ վերադառնում, քանի որ գյուղս լցվեց մարդկանցով ու ամեն քայլափոխին մարդկանց դեմքին ժպիտ տեսնելով, սկսում ես ավելի վառ ու պայծառ հայացքներով նայել այն վայրին, որտեղ բնակվում ենք։

Տիեզերքում կարտարվող ամեն բան ունի իր իմաստն ու կարևորությունը, և մարդկային ծնունդն այս առումով բացառություն չէ:
Տեսեք՝ ծնունդը մենք համարում ենք ամեն ինչի ու ամեն բանի սկիզբ, բայց ըստ էության, այն նաև ավարտ է՝ ամիսներ շարունակ ձգվող խավարի ավարտ: Մենք խավարից գալիս ենք դեպի լույս՝ արև, և տևական «արևային» դադարից հետո նորից, ուզած թե չուզած, վերադառնում խավար: Այդ երկու խավարների միջև ընկած լուսավոր ժամանակահատվածում ի՞նչ ենք անում մենք: Ասեմ: Մենք անընդհատ ձգվում ու ձգտում ենք դեպի արևը, փորձում մոտենալ նրան և հնարավորության դեպքում նույնիսկ խաշվել նրանում:
«Դեպի արևն էին գնում ամբոխները խելագարված»
Ու կրկին «ինչո՞ւ» հարցական դերանունն ակտուալ է: Ինչո՞ւ ենք մենք միշտ ձգտում դեպի արևը, որովհետև մենք հավատում ենք, հավատում ենք, որովհետև անկախ քաղաքական կոմնորոշումից, սոցիալական կարգավիճակից, մտավոր ու ֆիզիկական ունակություններից այն միշտ մեզ հետ է: Մարդկության արարումից մինչև օրս անդավաճան ծառայում է մեզ, իսկ ծառայում է, որովհետև մենք էլ միշտ (հաճախ նույնիսկ ենթագիտակցաբար) հավատում ու ձգտում ենք նրան:
«Դեպի արևն էին գնում ամբոխները խելագարված»
Ամբողջ կյանքի ընթացքում մենք պերմանենտ շարժվում ենք դեպի արևը ու ամենաանսպասելի պահին հասնում նրան՝ մեր ամբողջ կյանքի հավատին: Ե՞վ: Հիմա ի՞նչ: Իսկ հիմա դեպի ո՞ւր: Չէ՞ որ արդեն հասել ենք այն բաղձալիին, այն անհասին: Եվ հենց այստեղ՝ եզրագծին, հավատի մեջ կամ հավատը մեր մեջ մենք հասկանում ենք, որ մեր սրտի ամեն կծկման, օդի ամեն շնչի, աչքի ամեն թարթի իմաստը մեր լույսին՝ արևին՝ հավատին հասնելն է: Ու քանի որ «հավատ»-ն ինքն էլ լավ հասկանում է, որ մենք հասնելով իրեն, ապրում ենք մեր կյանքը ու, կոպիտ ասած, արդեն իմաստազրկում այն, նա մի վերջին անգամ, բայց ամենայն ուժգնությամբ շողում է, կուրացնում մեր աչքեր (բայց ոչ միտքը), և մենք նորից հայտնվում ենք խավարում, բայց ոչ վերջի, այլ կրկին սկզբի: Ու նորից.
«Դեպի արևն էին գնում ամբոխները խելագարված»:

–Յուրաքանչյուր թիվ սահման է, իսկ կատարելությունը սահմաններ չունի։

Չիանգ

 Սենյակում լռություն էր: Ջոնաթանի ամենասիրելի, անսահման լռությունը: Այն սկսվում էր վարագույրով ծածկված դռնից, գալիս-խփվում բեմի վարագույրներին ու բեկվում, իսկ հետո օդում անկանոն շարժումներ անում: Լռությունը գեղեցիկ էր, իսկ ամենագեղեցիկը ազատությունն էր, որ այդ պահին գերակշռող էր: Ազատություն էր պարող-դերասանների ներդաշնակ շարժումները, ազատություն էր հանդիսատեսի դեմքին քարացած զարմանք-հիացումը:

Վերջերս Հայաստանում՝ Գեղագիտության ազգային կենտրոնում բեմադրվեց իմ ամենասիրելի ստեղծագործություններից մեկը՝ Ռիչարդ Բախի «Ջոնաթան Լիվինգսթոն անունով ճայը»: 

Ջոնաթանն աշխարհում ամենից շատ թռչել էր սիրում, իսկ թռիչքն իր Երամի համար միայն կերին հասնելու միջոց էր, և, առհասարակ, ճայերն ապրում էին, որ սնվեն: Ջոնաթանը տարբերվում էր նրանցից. նրա համար թռիչքը կատարելություն էր ու դրան հասնելու միջոց, թռիչքն անսահմանություն էր, իսկ բացարձակ արագությունը, որ ավելին է նույնիսկ, քան լույսի արագությունը, որ թվերով չի սահմանվում՝ճանապարհ է դեպի երկինք: 

Ջոնաթանն ու նրա մասին պատմող գիրքը ոչ այլ ինչ են, քան իրականության յուրօրինակ պատկերում: Մենք ամենքս էլ մի Ջոնաթան Ճայ ենք,և նա ապրում է մեզանից յուրաքանչյուրի մեջ, ինչպես նշում է հեղինակը: Մեր կյանքն էլ կատարելության հասնելու ճանապարհ է, որ կամբողջանա այնտեղ՝ երկնքում: Ամենից կարևորը այդ ճանապարհին սպասվող փորձություններն են:

Ջոնաթանին վտարում են ջոկատից, քանի որ նա խախտել էր կանոնն ու ճախրել ՝ ոչ սնունդ հայթայթելու համար: Ճայերի երամից մի «դերասան» հրում էր Ջոնին, վերջինս մի վայրկյանում հայտնվում բեմի ծայրին ու, մի քիչ էլ՝ թվում է՝ կընկնի: Կընկնի ու ազատությունը կախված կմնա բեմ-դահլիճ սահմանին: Կընկնի ու կավարտվի կատարելության համար պայքարը, իսկ ուտելիքն էլի կմնա ամենակարևորը: Բայց Ջոնը կանգնում է ու գնում դեպի վեր՝ իր հետ տանելով ազատության իր բաժինը, իսկ մնացածն ուղղում է բեմ, որ գալիս ու սառչում է հանդիսատեսի դեմքին, վերևից կախված, բայց չվառվող լամպերին, ու ամենքս մի-մի Ազատության արձան ենք դառնում այդ պահին:

Բեմի լույսերը ցավեցնում են աչքերս, փակում եմ ու նույնքան հստակ պատկերացնում այն, ինչ կատարվում է բեմում, ինչ կտեսնեի բաց աչքերով: Ջոնաթանն արդեն վերևում է՝ ամենավերևում, իսմ Երամը մնաց ներքևում, բայց Ջոնը դեռ կգա նրան էլ իր հետ վեր տանելու, սովորեցնելու կյանքի իրական իմաստը, այն, որ ինքը նոր էր գտել, գտել էր, երբ խենթորեն գալարապտույտներ էր կատարում ծովի վրա, երբ գնաց-բախվեց Երամին, երբ հեռացրեցին Երամից: Երկնքում Ջոնը գտավ իրեն, ճանաչեց ու հասկացավ:

Մեզ հետ էլ հաճախ է պատահում, չէ՞: Դու տեղդ չես գտնում այնտեղ, որտեղ, ասում են, թե քո իրական տեղն է, թե դու նրանն ես, իսկ նա՝ քոնը: Բայց միշտ էլ մի երկինք, կամ գուցե երկիր քեզ ստիպում է հակառակը մտածել: Գնում եմ, բայց դեռ hետ կգամ: Սովորում ենք թռչել, բայց ոտքերդ դեպի հող են քաշում ու կանգնեցում քարե անդունդի եզրին: Ճախրիր, կամ կընկնես, դու ես որոշողը…

Երաժշտության ձայնը ծակում է ականջներս, իսկ ներկայացումն ավարտվում է: Մի պահ նորից լռությունը պոկվեց վարագույրներից և լցվեց սենյակ, իսկ հետո նրան ծափերով hետ քշեցին:

Մի ողջ խումբ ու մի հեղինակ ազատության և թռիչքի դասեր տվեցին, իսկ լավ կամ վատ աշակերտ լինելն արդեն մեզանից էր կախված…

Նախ սկսեմ այնտեղից, որ վերջերս մեծ հետաքրքրություն ներկայացնող ֆիլմ եմ դիտել և կցանկանայի կիսվել իմ տպավորություններով: Երևի թե մինչ այժմ դիտած բոլոր դոկումենտալ ֆիլմերից ամենալավը: Մի ֆիլմ, որի մեջ կար ամեն ինչ: Գուցե ավելին, քան ամենահայտնի սցենարիստների և ռեժիսորների` միլիոնավոր ու միլիարդավոր դոլարներ արժեցող ֆիլմերում: Ֆիլմը հիմնված է իրական դեպքերի վրա և 2004 թվականին արժանացել է Օսկարի` լավագույն դոկումենտալ ֆիլմ անվանակարգում: Զանա Բրիսկին` լուսանկարչուհի և ռեժիսոր, մեկնել էր Հնդկաստան՝ վավերագրել «Կարմիր լապտերների» փողոցների կյանքը, որտեղ տիրում էր անօրինականությունն ու քաոսը, զրուցել այդ փողոցներում ծնված և ապրող երեխաների հետ, այդ կյանքը ներկայացրել նրանց աչքերով: Ծրագրի հիմնական նպատակը այնտեղ ապրող երեխաներին այդ վիճակից լուսանկարչության միջոցով դուրս բերելն ու նրանց մտածելակերպը փոխելն էր, որպեսզի նրանք չկրկնեին իրենց ծնողների սխալները:

Գիտեք. ֆիլմը դիտելիս հերոսներից ամեն մեկի հետ ցավ ես ապրում` տեսնելով, թե նրանք իրենց մանկությունն ինչպիսի միջավայրում են անցկացնում, և թե ինչպիսի կյանք է նրանց սպասվում: Ախր, նրանցից յուրաքանչյուրն այնքան տաղանդավոր է, այնքան լավ ապագա կարող էր ունենալ… Ախ, միայն թե սխալ տեղում և սխալ միջավայրում ծնված չլինեին, ախ, եթե նրանք, այդ կեղտոտ միջավայրի պայծառ լուսարձակող մարգարիտները, ճիշտ ժամանակին և ճիշտ տեղում ծնվեին, ինչ բարձունքների կարող էին հասնել: Նրանց լուսանկարներն այնքան հետաքրքիր են և աչքի ընկնող, որ շատ լուսանկարիչներ նման արդյունքի կարող են հասնել միայն երկար տարիների քրտնաջան աշխատանքի արդյունքում: Գուցե դա նրանից է, որ երեխաներն ավելի պարզ են մտածում ու շատ չեն ընկնում մանրուքների հետևից: Նրանց համար կարևորը պահը որսալն է, իսկ մնացած բաներն արդեն կարծես ինքնըստինքյան ստացվում են (սա կարող է օրինակ ծառայել նրանց համար, ովքեր ցանկանում են լուսանկարչությամբ զբաղվել): Առաջին անգամն էր, որ նրանք տեսնում էին լուսանկարչական ապարատներ և մեծ ոգևորությամբ փորձում էին լուսանկարել ամեն հետաքրքիրը և շատ մարդկանց համար անհետաքրիր թվացողը: Իսկ նախաձեռնության հեղինակ Զանա Բրիսկին մեծ համբերատարությամբ բացատրում էր նրանց ամեն ինչ: Ու գիտեք, այդ պահին իմ մեջ արթնացան իմ առաջին լուսանկարչական դասի հիշողությունները, որից արդեն անցել է 4 տարի: Երբ ես նույնիսկ չգիտեի, թե ինչպես ճիշտ բռնել ֆոտոապարատը, թե ինչպես էին բացատրում լուսանկարչության ոսկե կանոնը, ինչպես գտնել լույսը և շատ ուրիշ բաներ, այն դեպքում, երբ ես երկնքից ու ամպերից բացի ոչինչ չէի նկարել: Չգիտեմ, երևի «Մանանայի» ծրագիրն ու առաքելությունն էլ ոչ այնքան պարզապես իրենց ամենօրյա աշխատանք-պարտականությունը կատարելու մեջ է, որքան լուսանկարչության և լրագրության միջոցով երեխաներին, իսկ հետո երեխաների միջոցով հասարակությունը փոխելու, նրանց ապագան ավելի լավը դարձնելու և, այն երեխաներին օգնելու մեջ է, որոնք իրոք դրա կարիքն ունեն:

Հ.Գ. Անպայման դիտեք և սովորեք Born into Brothels ֆիլմից, որը ինձ համար դեռևս լավագույնն է իր ժանրում: