Թևերս երկնքում են, ու սիրտս գրկել է աշխարհը տխուր: Արևի շողերն եմ կարծես գողացել ու լույս եմ դարձել: Ու գիտե՞ս, թե ոնց, թե այդ երբ եղավ, որ երկինք հասա, որ սավառնում եմ: Ա՜խ, դու չգիտես: Ու հավանաբար քեզ դա բնավ չի էլ հուզում: Բայց որոշեցի հենց հիմա ասել, որովհետև ուզում եմ կիսվել ինձ թևեր տված ու երկինք հասցրած գաղտնիքով բոլորի հետ, որ բոլորն էլ այսուհետ ճախրեն ինձ նման, ապրեն արևի շողեր ու երկնքի գույներ: Գաղտնիքս մեկն է. ես սիրում եմ քեզ:

Ու հիմա նրանք միասին են իրենց վերագտած, ապրված ու անեղծ սիրո ամպերի գրկում:

Երբ տեսան իրար, մի ամբողջ դարձան, ու տիեզերում մի նոր սեր հյուսվեց նրանց անունով: Եվ այնքան սիրուն էր սերը նրանց, այնքան գույներ, այնքան մաքուր հույզեր ու ապրումներ…

Բայց մի մուգ գույնով բաժանում եկավ, ու ՄԵԿ-ը մայր մտավ՝ ծածկելով երկինքը կարոտի, ափսոսանքի, հեռացումի աղոտ աստղերով: Մեկը դարձավ երկու, երկու զատ աշխարհ, որտեղ ո՛չ արև մնաց և ո՛չ էլ երկինք…

Կանգ ա՛ռ, ժամանակ, մենակ մնալուց ես շատ եմ հոգնել. ես իմ սերն եմ կորցրել: Կանգ ա՛ռ ու սպասիր այնքան ժամանակ, մինչև որ նորից հետ բերեմ նրան: Մնա ու սպասիր, որ ապրեմ նորից, նրանով ապրեմ, որ նորից թռչեմ: Մնա, որ զուր չանցնես, որ ափսոսանքով ես քեզ չհիշեմ: Մնա ու օգնիր, որ գտնեմ նրան. կիսատ եմ այսպես:

Լսեց աղոթքը վազող ժամանակն ու կանգ առավ. սպասեց, սպասեց, մինչև որ մի օր կարոտից խեղդված օրն էլ չհամբերեց, գնաց ու տարավ երկուսին այնտեղ, ուր հանդիպել էին:

Ու գտա ես քեզ, թեպետ չէի էլ կորցրել, պարզապես դու կողքիս չէիր: Կորցնում են լոկ այն դեպքում, երբ սիրտն էլ չի սիրում, երբ մոռանում է ու չի էլ հիշում: Ու գտա ես քեզ, ու շատ եմ խնդրում, որ էլ չգնաս, որ կողքիս մնաս, որ արևի շողը նորից գողանամ ու լույսդ դառնամ: Դու մնա կողքիս ու էլ չգնաս:

Իմացիր դու միշտ՝ իսկական սերը չի կարող մեռնել. հենց երկնքում եմ մեր սերը ձուլել, ու հենց աստղերն են մեզ ճամփա բացել: Ես սիրում եմ քեզ:

Ասում են` գյուղի ու քաղաքի երեխաները ապրում և սովորում են միանման պայմաններում: Կարծում եմ` ոչ: Խնդիրը երեխաների մեջ չէ, և մտավոր զարգացվածության տարբերություն չկա կապված միջավայրի հետ, չէ որ նույնիսկ անմարդաբնակ կղզում մարդ կարող է զարգացած լինել, եթե գոնե գիրք է կարդում: Ես ծնվել ու մեծացել եմ Տավուշի անտառասույզ Ջուջևան գյուղում և միշտ մտածել եմ իմ և քաղաքաբնակ հասակակիցներիս ունեցած հնարավորությունների մասին, և տարբերություններ, այնուամենայնիվ, գտել եմ: Հիմնական տարբերությունը մշակութային է. գյուղերը հեռու են, «աշխարհից կտրված» և չափազանց մոտ թշնամի աշխարհին: Գյուղեր, որտեղ հաճախ են հրե անձրևներ տեղում, ճանապարaհները դժվարանցանելի են, իսկ մշակութային կյանքը այնտեղ հասցնելը բավական բարդ է, կապված բազում խնդիրների հետ, և խիզախություն է պահանջում: Իհարկե, երբեմն նման խիզախներ էլ են լինում, բայց կամսարյաններն ավելի շատ են: Հետո սկսվեց ուսանողական կյանքը… Սովորում եմ ՀՊՄՀ Բանասիրական ֆակուլտետում: Շրջադարձը անչափ կտրուկ էր. միանգամից անծայր հորիզոն բացվեց երազկոտ աչքերիս առջև, բացվեց ու հոգատարորեն կանչեց իր գիրկը: Սկզբում` դասեր, պատվարժան դասախոսներ, ինչ-որ կանոններով ձևավորված կոլեկտիվ, որը աստիճանաբար վերածվեց մի մեծ ընտանիքի, և որին կոչում են «Բանասիրական 1-ին կուրս»: Բայց ամեն ինչ չվերջացավ դասերով. կուրսի ղեկավարը սկսեց գեղեցիկ ծրագրերով զարդարել մեր ուսանողական կյանքի կտավը` արժանանալով հարաճուն սիրո: Այդ վրձնահարվածներից մեկը տրվեց նոյեմբեր գեղեցիկ ամսվա տասներեքին, երբ մեր մեծ ընտանիքի մի փոքրիկ խմբով ընտանիքի մոր ղեկավարությամբ (մեզ մոտ մայրիշխանություն է), գնացինք օպերային թատրոն` «Անուշ» օպերան դիտելու: Նախկինում երբեք օպերայում չէի եղել, և իրական հեքիաթը մի քանի անգամ գերազանցեց երևակայականին: Իսկ ես երևակայել էի ո՛չ թե շենքը, ո՛չ այն ճոխությունները, որ շլացնում են ներս մտնողին, ո՛չ լույսի պարը բազմանիստ բյուրեղապակիների միջով, ո՛չ զարդարուն հասարակությունը, այլ միջավայրը. ես երևակայում էի տրամադրությունը, երազային մթնոլորտը, տեսնում էի հավերժական սիրո տարերքը բեմի վրա` սիրտս նախապատրաստելով սիրո: Իսկ մեղեդի՜ն… Երաժշտությունը, երգը փոթորկում էին բեմը, դահլիճը: Ջղերովս զգում էի երգի հպվելը, այն հոսում էր երակներովս և թնդում սրտիս մեջ, ես ապրում էի այն փոթորիկը, որին շատերը պարզապես անվանեցին «օպերա», և հազիվ ձգելով մինչև առաջին գործողության ավարտը` լքեցին դահլիճը: Ամպի տակից եկող ջուրը իմ աչքերից հոսեց, ես դարձա սիրեցյալին սպասելուց հուսալքված, թեքված ուռին, ջանգյուլում երգող այն աղջնակը, որին բախտը խարազանեց… Օպերա. մի ամբողջ տիեզերք ամփոփել այս բառի մեջ, շրթունքներով անտարբերորեն շոշափել ու անցնել այդ տառերի վրայով` չի կարելի: Օպերա` դահլիճը ափեափ լցրած զուլալ սիրո ղողանջ, խենթությունից պարող տառապանք, թևածող թախիծ և անգթություն` աշխարհին իշխող, և՛ նվաղող ճիչ սիրող աղջկա, և՛ մահ, մարդասպան, արցունք մայրական, մշուշ ու խավար: Իսկ ինչի՞ց է բաղկացած մարդու կյանքը. օրերի՞ց, ո՛չ, տարիների՞ց, կրկին` ո՛չ: Կյանքը պահերից է կազմված, ակնթարթներից, վայրկյաններից. ինչո՞ւ մարդ չի հիշում տարիները, լոկ ակնթարթներն է հիշում, որոնք դաջվում են նրա հիշողության ծալքերում, երջանիկ ու տխուր պահեր, նորաբույս ծաղկի բերկրանքը մաքուր, գարնանաբույր ցող, համբույր առաջին, ժպիտը մանկան… Ընդամենը պահեր… Այսպես հիշողությանս մեջ մնաց կյանքիս առաջին օպերան (ամեն ինչի առաջինն էլ քաղցր է ու հիշվող, նույնիսկ տառապանքինը), ո՛չ օպերային ներկայացումը, այլ «օպերա» հեքիաթային աշխարհը, բայց երբ շատ տարիներ հետո կյանքի փոթորկուն ծովը ինձ վաստակած հանդարտ ափը նետի, և ես մի օր հիշեմ այդ օպերան, ես այն հիշելու եմ մի ուղղանկյուն սև թղթիկի տեսքով, որի վրա սպիտակ մեծ տառերով գրված էր «ԱՆՈՒՇ», ներկայացման այն ծրագրի տեսքով, որը ես չէի կարող գնել, բայց ունեցա, և որի էջերի մեջ ամփոփված է իմ երիտասարդության, անկեղծության, սիրո աշխարհը, զգացածս անհարմարության վայրկենականությունն ու այն փարատող մեղմանուշ ժպիտը… Կյանքն ընդամենը պահերից ձուլված շղթա է, իսկ այդ ժպիտը իմ պարզ շղթայի մի փայլուն օղակը դարձավ… 

Այս ամռան երեք ամիսների ընթացքում ես ապրել եմ ընդամենը տասը օր։ Ամեն օր ասես կաղապարվածի պես ապրում էի իմ ապրած նախորդ օրը։ Ահա իմ ապրած տասն օրերից մեկը։

Օրս սկսվեց այնպես, ինչպես մյուս օրերը։ Սարսափելին այն չէր, որ գազօջախին ճաշի փոխարեն մածունն էի դրել, այլ այն, որ ստիպված էի մաքրել , փայլեցնել գազօջախը ու, որպես անուշադրության պատիժ՝ մաքրել ամբողջ խոհանոցը, չնայած տատիկս խիստ անհանգստանում էր սպասքի ու մնացած իրերի համար։

Վերջացրել էի իմ տաժանակիր աշխատանքն ու հոգնած ընկել բազմոցին, երբ հանկարծ ներս մտավ հորեղբայրս ու առաջարկեց իր հետ գետ գնալ։ Միանգամից համաձայնեցի, օգնեցի նրան հավաքել ձկնորսական իրերը և քայլեցինք դեպի անտառ, որի միջով էլ հոսում էր գետը։ Ուրախ էի, որ վերջապես կզգամ ջուրը ,անտառային քամին ու բնության կանաչ շղարշը հոգուս վրա։

Ճանապարհից հոգնել էինք, երբ հասանք ու նստեցինք երկու րոպե՝ շունչ առնելու։ Հետո հորեղբայրս հագավ իր ձկնորսական հագուստը, վերցրեց ծանր ուռկանը, որն ինքն էր գործել, ու մտավ ջուրը: Ես էլ էի ուզում հետևել իրեն, բայց կարգադրեց փայտ հավաքել, քանի որ շուտով կմթներ ։ Ես երբեք նման հաճույքով գործ չէի արել, հավաքում էի նաև այն, ինչը նույնիսկ վառել հնարավոր չէր։ Գործս ավարտել էի․ մի հսկայական խարույկի համար փայտ էի հավաքել։ Հաշվի չառնելով, որ ուրիշ հագուստ չեմ վերցրել, մտա գետը։ Ջուրը սկզբում սառը թվաց, հետո՝ հաճելի, մանավանդ այն ժամանակ, երբ պատահմամբ սահեցի ու ամբողջ հասակով ընկա ջրի մեջ։ Ջրում մի պահ դադարեց անտառի երաժշտությունը։ Չեմ ժխտում, ուզում էի հնարավորինս շուտ գլուխս դուրս հանել ջրից։ Թվում էր, թե կխեղդվեմ, երբ ոտքի կանգնեցի, ու հորեղբայրս ասաց, թե իբր ուռկանի մեջ ինչ-որ հսկայական կենդանի կա։ Առաջինը մտքովս անցավ ջրշունը, որի մասին միայն լսել էի ու շունչս պահած հետևում էի, թե ինչ կլինի։ Բայց հորեղբայրս ծիծաղելով ասաց, որ ձնկներ են ու շատ մեծ քանակությամբ։ Ուռկանը մի կերպ հասցրեցինք ափ ու հաշվի չառնելով, որ մթնում է, թպրտացող ձկները տեղափոխեցինք պարկերի մեջ։ Թեև հրդեհելն ինձ մոտ լավ էր ստացվում, բայց մի քանի անհաջող փորձից հետո միայն կարողացա կրակ ստանալ։ Այդ ընթացքում հորեղբայրս զանգեց հայրիկին, որ գա մեզ տուն հասցնի:

Արդեն մեկ ժամ անցել է, բայց հայրս չկա, իսկ կրակն ուզում է հանգել։ Ես էլ դեռ չեմ չորացել․ մի կես ժամ էլ սպասելուց հետո հորեղբայրս բարկացավ ու որոշեց, որ ոտքով պետք է հասնենք տուն։ Դա իմ սրտով չէր։ Ճանապարհի մեծ մասն անցնում էր անտառով, բացի այդ ես վախենում էի գիշատիչ կենդանիներից։ Նրան համոզել չկարողացա, յուրաքանչյուրս վերցրեցինք մեր բաժին ծանր բեռն ու շարժվեցինք։

Լուսինն արդեն երկնակամարում էր ու իր շողերով լուսավորում էր մեր ճամփան։ Իմ կանաչ ճամփան այդ ժամին թվում էր սարսափելի։ «Ահ,՜ հիմա դուրս կցատկեն գայլերը էս կողմից, չէ, էն կողմից»։ Զգալով իմ վախը, հորեղբայրս անդադար կրկնում էր․ – Բալես, քիչ մնաց, կհասնենք։

Երբ մեծ դժվարությամբ հասանք տուն, հազում էի, գլուխս պտտվում էր։ Երբ տուն մտանք, ապշեցինք․ հայրս նստել էր բազմոցին ու քնել, բայց երբ արթնացավ ու տեսավ ձկները, նույն րոպեին սկսեց եփելու գործընթացը։ Գիշերվա մոտավորապես մեկն էր կամ երկուսը, իսկ մենք վայելում էինք հորս ձեռքով պատրաստված համեղ ձուկը:

Չնայած հաջորդ օրը հիվանդացա, բայց դա իմ կյանքի ամենալավ օրն էր։ Թե հնար լիներ, ես այդ օրը կապրեի հազար և ավելի անգամ: Այն օրը, երբ առաջին անգամ պատկերացրեցի, թե հորեղբորս ուռկանի մեջ ջրշուն կա:

Ասում են` փոքր տարիքում շատ հետաքրքրասեր եմ եղել, հարցերս անդադար բարձրաձայնել եմ։ Դե, հիմա այդպես չեմ. բոլոր հարցերի պատասխանները ինքս եմ փնտրում, ինչն էլ մայրիկի դժգոհության պատճառն է դառնում: Ինչպես նա է ասում, փոքր տարիքում «գլուխները տանում էի» իմ հարցերով, իսկ հիմա հարցերի պատասխանները ինքս եմ գտնում։ Լավ, ինչևէ, շարունակեմ, հոդվածս իմ հետաքրքրասիրության մասին չէ։

Չեմ հիշում` երբ էր, որ հասկացա, թե ինչ է ազգանունը, և ե՞րբ իմացա իմ ազգանունը, բայց հիշում եմ, որ հայրիկը աշխատանքից եկավ, ու ես անմիջապես հարցրի.
-Պա՛պ, ա՛յ պապ, քո ազգանունը ի՞նչ ա։
-Այն, ինչ քոնը։
-Քո՞նն էլ է Արշակ գծիկը՜․․․ Մոռացա․․․ Մի խոսքով, դրանից․․․,- դե փոքր էի ու չէի հիշում ազգանունս, որքան էլ դա զարմանալի է։
-Արշակ-Շահբազյան,- ուղղեց հայրս։
-Բա ինչի՞ համար ա տենց: Մամայինը ու էլի ուրիշներինը առանց գծիկի ա ու կարճ,- չգիտես ինչու դժգոհ տոնով հարցրի ես։
-Թուղթ ու գրիչ բեր ասեմ,- ծիծաղելով ասաց հայրիկը։

Դե ես դժգոհ հայացքս չփոխեցի՝ մտքումս ինքս ինձ հարցնելով, թե թուղթն ինչի համար ուզեց։ Թուղթը տվեցի հայրիկին, նա մի ծառ նկարեց, ճյուղերի վրա անուններ էր գրում, իսկ երկու արմատների վրա մեծ-մեծ երկու անուն գրեց։

-Սա տոհմածառ է: Ա ՛յ, այս բարակ ճյուղը դու ես, այս հաստը՝ ես, քանի որ դու իմ տղան ես ու դեռ փոքր ես, դրա համար ինձնից հետո այդ բարակ ճյուղին ես, քո տղան էլ քեզանից հետո կլինի ու էլ ավելի բարակ ճյուղի վրա, իսկ այս հաստ ճյուղը պապիդ ճյուղն է։ Քո տոհմածառի երկու արմատներն են Արշակն ու Շահբազը, նրանց անուններով էլ մեր ազգանունը կոչվում է Արշակ-Շահբազյան։

Հայրիկի բացատրելու ընթացքում ես ու եղբայրս ուշադիր նայում էինք տոհմածառին ու լսում հայրիկին։ Հայրիկի ավարտելուց հետո եղբայրս անմիջապես միջամտեց.
-Ես, որ մեծանամ, իմ ազգանունը փոխելու եմ, մենակ Շահբազյան եմ թողնելու։
-Չէ՛, պա՛պ, ես չեմ փոխելու, Արշակ-Շահբազյանը ամենալավն ա: Շահբազյան էլի կլինի աշխարհի վրա, իսկ Արշակ-Շահբազյան մենակ մեր տոհմն ա,- եղբորս հակադրվելով ասացի ես։

Ու միչև հիմա դեռ փոքրիկ Արմանի դիրքորոշումը մնացել է հստակ. ես Արշակ-Շահբազյան եմ։

Համարյա բոլոր աղջիկները կրում են, այսպես ասած, «կարմիր թել»: Հիմնականում կրում են հայտնի և սիրված մարդիկ` երգիչներ, դերասաններ: Նրանք կապելով այդ թելը երազանք են պահում և փափագում, որ կկատարվի իրենց երազանքը այդ կարմիր թելի օգնությամբ կամ մտածում են, որ այդ թելը պաշտպանում է իրենց չարից:

Ես կարծում եմ, որ մենք քրիստոնյա ենք և նման հմայիլների կարիք չունենք: Իսկ նրանք, ովքեր չգիտեն, բացատրեմ. այդ թելերն ունեն հնդկական ծագում: Մարդիկ համարում են, որ այս թելին ուժ է տալիս նախամայր Ռախիլ աստվածուհին։ Նրա դամբարանատան շուրջը թելը փաթաթվում է և սրբացվում։ Այսպիսով, այն ձեռք է բերում կախարդական կարողություններ։ Իր կարողությունների շնորհիվ թելը պաշտպանում է փորձանքներից, անհաջողություններից և մարդկային նախանձից։ Իսկ մեզնից շատերը գնում են եկեղեցի, մոմավաճառից խնդրում են նարոտ, որպեսզի նույն նպատակով օգտագործեն` չհասկանալով, թե ինչ են անում: