ruzan bayramyan

Պապիկս պատմաբան է

Հարցազրույցս  անցկացրել  եմ պապիկիս՝  Համլետ Տաշչյանի հետ, ով մասնագիտությամբ  պատմաբան է:

-Պապի՛կ, թույլ կտա՞ս մի քանի հարց տալ քո աշխատանքային փորձի, կյանքի  և գործունեության մասին:

-Հա, բալես,  իհարկե, ուշադիր լսում եմ քեզ:

-Պապ, մի փոքր պատմիր մանկության և  պատանեկության տարիներիդ մասին:

-Մանկությունս անցել է Ջավախքի հրաշագեղ բնության գրկում՝ Օլավեր գյուղում: Էրզրումից գաղթած ապուպապերիս ժառանգն եմ, մեր ընտանիքի անդրանիկ որդին: Հայրս բարի, աշխատասեր և ուսումնասեր մարդ էր, կոլտնտեսության ակտիվիստներից մեկը: Հենց  հայրս էր  մեր  մեջ սերմանում սեր՝ գիտելիքի, ընտանիքի  և հայրենասիհայրենիքի հանդեպ: 8-ամյա կրթությունս ստացել եմ տեղի դպրոցում, այնուհետև միջնակարգ կրթություն եմ ստացել Ախալքալաք քաղաքի Հ. Թումանյանի անվան հայկական միջնակարգ դպրոցում: Հետո ընդունվել եմ Երևանի պետական համալսարան, ստացել բարձրագույն կրթություն և հաստատվել որպես անհատ մեր հասարակության մեջ:

-Պապ  ինչո՞ւ  ընտրեցիր հենց ուսուցչի մասնագիտությունը, և այն էլ ինչ ուսուցչի ՝ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ:

-Պատմությունը հենց ինքնին տրամաբանություն է, միշտ հիշի՛ր: Բոլոր գիտություններն ունեն իրենց պատմությունը: Մարքսը ասել է. «Ես ճանաչում եմ միայն մի գիտություն. դա պատմությունն է»: Յուրաքանչյուրս պարտավոր ենք իմանալ մեր պատմությունը, անցյալի սխալները չկրկնելով` ապրենք այսօր: Պապուս պապը պատմության մասնագետ էր, իսկ պապուս հայրը` մաթեմատիկայի:

-Իսկ դժվար չէ՞ր դասավանդել դպրոցում, լինել  տնօրեն, ինչպե՞ս էիր հասցնում այդ ամենը:

-Նախ ասեմ, որ 1970 թվականից աշխատել եմ դպրոցում որպես պատմության ուսուցիչ, իսկ 1973 թվականից մինչև 2005 թվականը որպես տնօրեն: Ռուզ ջան, մարդ եթե մի  բան շատ է ուզում, միշտ էլ հասցնում է, առավել ևս, եթե սիրում ես աշխատանքդ և հաճույքով ես այն կատարում:

-Պապ, կթվարկե՞ս մի քանի նվաճումներ քո կյանքում, որոնք դու ամենից շատն ես կարևորում:

-Դե, առաջինը լավ ու գեղեցիկ ընտանիքս է, դաստիարակված և կայացած երեխաներս են, հետո լավ ու սիրելի աշխատանքս և աշակերտներս, որոնցից շատերը հասել են մեծ բարձունքների: Մի կարևոր նվաճում, որն իմն ու իմ ժողովրդինն է, դա Ղարաբաղի  գրավումն է:

Երեկոյան Վանաձոր

Սիրում եմ Վանաձորի ամառային երեկոները: Հով, խաղաղ, երկնքում լիքը աստղեր, լուսին…

Օրվա այդ պահին ամեն ինչ շատ հանգիստ և գեղեցիկ է: Բայց ամենից շատ գիտե՞ք ինչն եմ սիրում: Սիրում եմ, երբ քաղաքը լիքն է լինում, երբ մարդիկ քայլում են, երբ բոլորը ժպտում են իրար: Իսկ ո՞ւր են կորչում այդ ժպիտները մնացած եղանակներին: Մնացած ամիսներին քաղաքը դատարկվում է, կորցնում է իր բազմերանգությունը, դառնում է միապաղաղ:

Լուսանկարը` Մարիամ Բարսեղյանի

Լուսանկարը` Մարիամ Բարսեղյանի

Տարօրինակ է, չէ՞, նույն հանգիստ քաղաքը մեկ այնպիսին է դառնում, որ ուզում ես փախչել այդ հանգստությունից, մեկ էլ այնպես է անում, որ ուզում ես ամբողջ օրը թափառել նրա փողոցներով և վայելել ամեն մի քայլը, ամեն մի շունչը: Այնպես է անում, որ ուզում ես հիշել ամեն մի ծառը, քարը, կողքով անցնող ամեն մեկի հայացքը:

Երբ ամառը վերջանում է, այնպես եմ կարոտում այդ երեկոները…

anna andreasyan

Գրքերը

Մի ժամանակ գրքերը իմ կյանքում տեղ չէին զբաղեցնում: Հիմա զարմանում եմ՝ ինչպես էի «յոլա» գնում առանց գրքերի: Գրքերը զարգացնում են, լայնացնում աշխարհայացքը, գիտելիք են տալիս: Եվ ընդհանրապես, շատ հաճելի է կարդալը: Ես գիրքը համարում եմ անհրաժեշտություն՝ մարդու ճիշտ ձևավորման գործում:

Իմ՝ գրքերը պաշտելու գործընթացը սկսվեց 13 տարեկանում՝ Մուրացանի «Գևորգ Մարզպետունի»-ն կարդալով: Իհարկե, դրանից առաջ էլ էի կարդում, բայց որպես պարտականություն: Բայց այդ գիրքը հանդիսացավ այն խթանը, որից հետո գրադարան-տուն ճանապարհը դարձավ մշտական ճանապարհ: Ես այն շատ սիրեցի և ափսոսալով էի կարդում: Ամեն էջը թերթելիս՝ ես ափսոսում էի, որ մի էջով էլ պակասեցրի այն: Այնտեղ ինձ շատ էր դուր եկել Սահականույշ թագուհու կերպարը: Գիրքը կարդալուց հետո ես այն վայր չդրեցի: Նորից ու նորից էի կարդում իմ սիրած հատվածները: Շատ հատվածներ անգիր էի արել:

Այս գրքից հետո գրքերը դարձան կյանքիս անբաժանելի մասը: Ամեն նոր գիրք, երբ վերջացնում եմ՝շատ դժվարությամբ եմ կտրվում դրանից: Ինձ թվում է, թե էլ ոչ մի գիրք այդքան շատ չեմ հավանի: Բայց սկսում եմ կարդալ հաջորդ գիրքը և նույնը մտածում եմ դրա մասին:

Բայց մինչև հիմա կարդացածս գրքերից ես ամենաշատը հավանել եմ Էթել Վոյնիչի «Բոռ»-ը և Սոմերսեթ Մոեմի «Թատրոն»-ը: Իհարկե, այս երկու գրքերը իրար հետ ընդհանրություն չունեն: Առաջինը կարդալիս կարելի է մի լավ լաց լինել, իսկ երկրորդը կարդալիս՝ լիաթոք ծիծաղել:

Երբ կարդում էի «Թատրոն»-ը, ուսումնական տարվա վերջն էր՝ բոլոր աշակերտների ամենասիրելի ժամանակը: Բայց այս տարի ընկերներիս հետ շատախոսելու փոխարեն՝  ես զբաղված էի «Թատրոն»-ը կարդալով: Այն հետս տանում էի դպրոց և հարմար ժամանակ կարդում էի: Ես ուղղակի չէի կարողանում կտրվել այդ գրքից:

Մեջբերեմ մի քանի միտք գրքից:

«Կյանքի դժբախտությունն այն է, որ երբեմն անուրջներն իրականություն են դառնում»:

«Եթե մարդ սկսում է մտաբերել անցյալը, ուրեմն ապագա չունի»:

«Մարդկանց պատճառներ պետք չեն, որպեսզի անեն այն, ինչ իրենց սրտով է, նրանց պատրվակներ են պետք»:

davit aslanyan

Հրաժեշտների ժամանակաշրջանը

Եթե ինձ հարցնեին, թե որտեղ կարելի է տեսնել ամենաշատ էմոցիաները, ես միանշանակ կմատնանշեի կայարանները, նավահանգիստները, օդանավակայանները և մյուս բոլոր այն տեղերը, ուր միաժամանակ կա և հրաժեշտ, և հանդիպում: 

Ես հրաժեշտներն ու հանդիպումները դասակարգում եմ մի քանի տեսակների: Հրաժեշտներ առանց հետագա հանդիպման հույսի, հրաժեշտներ իմանալով, որ էլի հանդիպելու եք ապագայում, և հրաժեշտներ, երբ ցանկանում եք հավատալ, որ ապագայում էլի կհանդիպեք: Հանդիպումները մի քիչ ուրիշ են` ցանկալի, անցանկալի և պատահական, իսկ վերջինս իր հերթին բաժանվում է երկու տեսակի` ցանկալի և անցանկալի: Երևի մի քիչ բարդ բացատրեցի:

Հայաստանում էլի զորահավաք է: Սկսվել են բանակի քեֆերը և զինկոմիսարիատների մոտ հաճախ կարելի է նկատել այնքան էմոցիա, որ դժվար թե ինչ-որ օդնավակայան տեսնում է մի տարում: Երևի դրանից է, որ զինկոմիսարիատների հրաժեշտները իմ դասակարգումներից ոչ մեկի մեջ չեն մտնում. Չգիտես` հպարտանաս, տխրես, ժպտաս, գրկես ու բաց չթողնես, թե՞ շուտ թողնես, որ շուտ էլ հետ գա:

Հեռախոսս զանգում է.

-Ալո:

-Դավ, բարև, ի՞նչ կա:

-Բան չէ, դու ասա, ի՞նչ ես անում:

-Ի՞նչ անեմ: Վաղը բանակի քեֆս ա, երկուսին կգա՞ս, հասցեն կգրեմ հեսա:

-Լավ, եղավ, անպայման կգամ, ապրես:- Սառած տոնով ասում եմ ես ու անջատում հեռախոսս:

Սկսվել են զորահավաքները, սկսվել են բանակի քեֆերը, ու հեռախոսները ավելի հաճախ են զնգում…

Հեռախոսս զանգում է.

-Յաաա, բարև…

emanina

Տարբերվե՞լ, թե՞ լինել յուրահատուկ

Զարմանալի է, երբ դուրս ես գալիս փողոց և տեսնում շատ միանման առանձնահատուկ մարդկանց: Երբ բոլորը ցանկանում են առանձնանալ ամբոխից` նմանվելով նրանում եղածներին: Թվում է, շատ տարօրինակ բան է, սակայն մարդիկ իրոք սա չեն հասկանում, քանի որ շատ են խորասուզված իրենց «մյուսներից տարբերվելու» ծրագրի մեջ: 

Յուրահատուկ եք համարում ձեզ անգամ այն ժամանակ, երբ չեք կարող թվել ձեր յուրահատուկ հատկանիշները, որոնք, իբրև թե, յուրացրել եք ձեզ համար յուրահատուկ թվացող մարդկանցից: Իսկ այդ մարդիկ այլ մարդկանցից են նմանակել ամեն ինչ: Այնս վերջինները` մյուսներից, և այս շղթան այսպես շարունակվում է` ձևանալով և նմանվելով քեզնից նախորդին, ում համարում ես ավելին, քան դու: Որոշները ուղղակի ձևանում են այդպիսին, որոշները արդեն այնքան են ձևացել, որ արդեն այդպիսին են, իսկ որոշները փորձում են ձևանալու առարկան դառնալ: Իսկ ինչո՞ւ եք միշտ ձևանում այնպիսին, ինչպիսին ես փորձում եմ դառնալ: Չե՞ք կարծում, որ ժամանակն է վազեք հայելու մոտ և ասեք, թե ով է ձեր դիմաց կանգնած: Դո՞ւք: Թե՞ այն «ավելին»:

Հերիք է ձեր այդ յուրահատուկ հատկությունները թաքցնեք մեկ բանի մեջ, որին ասում եք «մնացածից տարբերվելու տաղանդ` նրանց նմանվելով»: Եկեք բոլորս տարբերվենք մնացածից նրանց նման շարժվելու, հագնվելու և անգամ մտածելու միջոցով:

Ժամանակն է արդեն փոխվելու, ավելի ճիշտ, պետք չէ փոխվեք, ուղղակի հանեք բոլոր ձեր հոգու համար օտար ձևի մակբայները ձեր միջից: Վերցրեք ռետինը և ջնջեք դրանք բնավորության միջից: Եթե գրիչով եք գրել, ապա խզբզեք դրանց վրա, այնպես արեք, որ չերևան: Իսկ հիմա՞: Հիմա ի՞նչ եք տեսնում:

Հիմա կարող եք ասել յուրահատուկ բառը: Յուրահատուկ հենց այդ տետրով, որի մեջ կան շատ սխալներ, ջնջումներ: Որովհետև եթե ինձ տային գերազանցիկի տետր և ձերը, ինձ կհետաքրքրեր հենց այդ ճմրթված թերթերովը և ջնջումներովը:

Ուղղակի անպայման մի քիչ էլ պահպանեք ձեր միջի յուրահատկությունը, որ վերջում հանկարծակի չնկատեք, որ իրականում դուք հենց բոլորի նման էիք բոլորից տարբերվում:

Հավասարումը չի կարող ստացվել կատարյալ առանց պլյուսի և մինուսի:

Ահա և գտանք այս ամենի տրամաբանական ավարտի արդյունքը, որը անտրամաբանական ստացվեց: Հերիք է փորձեք դառնալ այնպիսին, ինչպիսին ես ձևանում եմ:

davit alexanyan

Գաղտնի աշխատասենյակը

Իմ նյութերի աշխուժությունը նաև կախված է իմ գտնվելու վայրից: Ես դեռ ոչ մի անգամ տանը նյութ չեմ գրել: Ես չեմ սիրում, երբ գրելուց ինձ խանգարում են: Ուրեմն սկսեմ պատմել իմ նյութերի ծագման մասին: Եթե հիշում եք, ես ապրում եմ Տավուշի մարզի Բաղանիս գյուղում: Ամեն առավոտ ժամը 6:30-ին մեր խոզերը տանում եմ արածեցնելու: Վերցնում եմ տետրս և գրիչս ինձ հետ: Բարձրանում եմ տան հետևում գտնվող լեռան գագաթը և սկսում նյութս շարադրել: Նստում եմ կոճղերից մեկի վրա և ժամերով մտածում նյութիս շուրջը: Մաքուր օդին, չնայած մի քիչ մրսելով, կարողանում եմ շարադրել մտքերս: Մեկ-մեկ ընկնում եմ երազանքների գիրկը և մոռանում նյութի մասին: Մեկ-մեկ էլ վազվզում եմ խոզերի հետևից: Դե, խողերը չեն հասկանում, որ ես ստեղծագործում եմ:

Մի անգամ էլ, անձրևոտ եղանակ էր, և ես չկարողացա նյութ գրել, սակայն հուսախաբ չեղա: Նստեցի կոճղին և սկսեցի մտածել, թե ինչի մասին եմ նյութս գրելու, ինչպես եմ սկսելու, ինչպես` վերջացնելու: Միայն այս մի դեպքն էր, որ մտածածս թղթին հանձնեցի տանը:

Ես սիրում եմ մենակ մնալ և մտածել: Մենակության մեջ ավելի լավ եմ կարողանում մտածել, և դա է պատճառը, որ նյութերս լավ են ստացվում:

Իսկ գաղտնի աշխատասենյակը դա տան հետևում գտնվող լեռան գագաթն է:

Սա էլ հիմա այնտեղ եմ գրում` վաղ առավոտյան մեր խոզերն արածեցնելիս:

Երիցուկների փունջը

Շատ եմ սիրում զբոսնել և հաճախ հետս տանում եմ նաև փոքր եղբայրներիս: Մեր գյուղը` Կալավանը, անտառածածկ լեռների մեջ է գտնվում: Փոքր եղբայրներիս հետ անտառում զբոսնելը հետաքրքիր է և աշխույժ: Նրանք հավաքում են ճանապարհին պատահած գրեթե բոլոր ծաղիկները և ստացված ահռելի փունջը նվիրում են ինձ:

Լուսանկարը` Էլյանորա Բալյանի

Լուսանկարը` Էլյանորա Բալյանի

Մի օր զբոսնելիս նրանք հավաքեցին ճանապարհին պատահած բոլոր երիցուկները: Մի մեծ ու գեղեցիկ փունջ էր ստացվել: Եվ իհարկե, համաձայն սովորության, նվիրեցին ինձ: Ես շատ հավանեցի այն ու անմիջապես նկարեցի: Հետո գեղեցիկ փունջս բերեցի տուն ու դրեցի ծաղկամանի մեջ: 

Շնորհակալ եմ ձեզ, իմ սիրելի փոքրիկ եղբայրներ:

 

seda harutynyan-2

Մեր «բանակը»

Արթնացա։ Ձեռքս միանգամից մեկնեցի հեռախոսիս, որ ժամ նայեմ։ Ութն անց հիսուն էր։ Վա՜յ, հեսա կուշանամ, տաքսին առանց ինձ կգնա։ Արագ-արագ վեր կացա, որ հագնվեմ, մեկ էլ հիշեցի, որ վերջացրել ենք։ Նորից պառկեցի, բայց քունս էլ չէր տանում։

Կողքիս դրված էր այն թերթիկը, որի վրա ստորագրել էին ընկերներս Կոտայքի պատանի թղթակիցները դասընթացի վերջին օրը։ Վերցրեցի։ Եթե անկեղծ, սիրտս լցվեց մի քիչ։ Նայեցի Արտյոմի ստորագրածին, և մտքիս միանգամից եկավ ամեն փռշտոցից հետո ասված «էդքան էլ ճիշտ» արտահայտությունը։ Հետո նայեցի Գայանեի ստորագրությանը։ Կողքին մի մեծ սմայլիկ էր նկարել։ Ժպտացի հիշելով, թե ինչ հոգատար ու բարի է Գայանես։ Աչքս առավ Ռուզանների ու Մերիի ստորագրություններին։ Դե,  իրենցից խոսք ընդհանրապես չկա։ Ադամանդ են։ Նայեցի Արմանի գրածին ու նկարածին։ Իրեն անպատճառ կարոտելու եմ, որովհետև բարության կծիկ էր Արշակ-Շահբազյանը։
Մի պահ հիշեցի, որ վերջին պահին նկարվել էի տիկին Ռուզանի հետ։ Բացեցի նկարը։ Միանգամից դեմքիս ժպիտ  հայտնվեց։ Ու գիտե՞ք ինչ հասկացա։ Հասկացա, որ «Մանանան» մի հսկայական բանակ է ստեղծում։ Բայց էդ բանակը սովորական բանակ չի, է՜։  Բանակը բարի, պոզիտիվ ու յուրահատուկ +- 17 տարեկանների բանակ է: ` Հայաստանի պատանի թղթակիցների ցանցը: Ու ես հիմա այդ ջերմ ու պայծառ բանակի մեկ զինվորն եմ:

Eva Khechoyan

Չիրը

Սկսվեց… Նորից սկսվեց «չրի սեզոնը»: Բոլոր կանայք զբաղված են մրգեր մշակելով, եռացնելով, չորացնելով… Նույն իրավիճակն էլ մեր տանն է: Աչքերիս առաջ հազարավոր կեռասներ… Մայրս լվանում է դրանք, ու սկսվում է ամենապատասխանատու ու ծանր պահը… Կտերը…Վերցնում ես կեռասը, հանում կուտը, հետո հաջորդը… Ձանձրալի ու անհետաքրքիր գործ է, չհաշված այն պահերը, երբ կեռասի մեջ հանկարծ մի միայնակ ու մոլորված որդ ես նկատում, որը մի քանի վայրկյանով հետաքրքրություն է մտցնում գործիդ մեջ: 

Լուսանկարը` Եվա Խեչոյանի

Լուսանկարը` Եվա Խեչոյանի

Երբ հանում ես վերջին կուտը, ճաշակում ես իրական ազատությունն ու թեթևացած շունչ քաշում: Հպարտ հայացքով նայում ես բազմաչարչար աշխատանքիդ արդյունքին: Բայց այս ամենին հետևում է մի աննկարագրելի հաճույք… Չիրն արդեն արևի տակ է, ու այնպես է փայլում, որ թվում է, թե սկուտեղների վրա թանկարժեք քարեր են շարված: Շլացուցիչ տեսարան…

Sona mkhitaryan

Բախտավորներից

Նա, ով հավատարիմ ընկեր ունի, կարող է հաշվել, որ ինքը երկու հոգի է: Ուրեմն, ես 4 հոգի եմ: Կյանքում ես շատ տխուր օրեր եմ ունեցել,  որոնց հաջորդել են երջանիկ պահերս: Իսկ գիտե՞ք, որն է համարվում երջանիկ պահ: Այն, որ տխուր րոպեներին զգում ես, որ մենակ չես, որ կան այնպիսիները, որոնք պատրաստ են քեզ լսել, օգնել, հասկանալ ու օգնել նույնիսկ այն դեպքում, երբ ես սխալ եմ: Իմ անփոխարինելիների մասին մի փոքր պատմեմ:

Գոհարը ու ես նույն դասարանից ենք արդեն 11 տարի: Մենք մտերմացել ենք հենց առաջին դասարանում: 2006թ., հիշում եմ, երբ առաջին անգամ գնացինք դպրոց, զննող հայացքներով նայում էինք իրար: Իսկ արդեն հաջորդ օրը, երբ միասին` առանց մեր մամաների, դպրոցից տուն եկանք, ինչքան էինք ուրախացել, ու այդ օրվանից սկսվեց մեր մտերմությունը: Մենք այս 11 տարիների ընթացքում ընդամենը մեկ անգամ ենք կռվել ու մի քանի օր անց մեզ հաշտեցրել է Գոհարի տատիկը` իմ դասվար ընկեր Խաչատրյանը: Ասեմ, որ նա եղել է և իմ, և քույրերիս դասվարը: Բոլոր երեխաները ուզում էին իրենց դասղեկը ընկեր Խաչատրյանը լինի, բայց ոչ բոլորն են մեզ նման բախտավոր:

Մեր ընկերությունն ունի իր օրենքները:

1. Վստահել իրար միշտ-միշտ-միշտ:

2. Ոչ մի գաղտնիք իրարից չպահել:

Եվ ամենակարևորը`

3. Առանց իրար շոկոլադ չուտել:

Ինձ ոչ մեկը Գոհարի նման չի ճանաչում, և հակառակը: Միշտ իրար հետ, միշտ իրար կողքի:

Լյուբան իմ անբաժանելին է: Ուր գնում եմ ինձ հետ է: Այ, օրինակ, «Մանանայի» դասընթացները, կամ «Մանանայի» հրավերները Երևան… Մեր էքսկուրսիաները, դպրոցը, պարապմունքները: Իրար վաղուց ենք ծանոթ: Դեռ 4-5 տարի առաջ գնում էինք պարի, բայց մտերիմ չէինք: Կարելի է ասել նորից ծանոթացանք ու հասցրեցինք մտերմանալ նկարչության պարապմունքների ժամանակ: Եթե ես տրամադրություն չեմ ունենում, Լյուբայի հետ օնլայն շփվում եմ, ու իր տված հարցին, թե` ոնց ես, ինչ կա, եթե պատասխանեմ`  նորմալ,  2 րոպե հետո ինձ հաղորդագրություն է գալիս… Գրված է լինում~ Անբաժանտա: Ախր, Լյուբ, ես ուղղակի չէի ուզում իմ վատ տրամադրությունը քեզ փոխանցվեր:

Ես Լյուբան ու Գոհարը շատ մտերիմ ենք ու դեռ երկար ճանապարհ ունենք միասին գնալու: Իմ բախտը հավատարիմների հարցում իրոք շատ է բերել:

Այս տարիների ընթացքում ես հասկացել եմ մի պարզ բան. լավ ընկեր ունենալու մենք ինքներս պիտի այդպիսին լինենք: