Ձյուն է իջնում քո շիրիմին

Ձյուն է իջնում քո շիրիմին,
Ծածկում հողը ծանրացած,
Ու սրտիս է քար ծանրանում
Քեզ հետ տարած կարոտից։

Իջնում է մեղմ, առանց ձայնի
Իր մեջ պահած ցավ ու վիշտ,
Ու դառնում է ճերմակ սավան
Քո չարթնացնող մահճակալին։

Սպիտակ, ինչպես դեմքդ անգույն,
Ու լուռ` վերջին հանդիպման պես,
Որ բաժանեց մեզ իրարից`
Ինձ խոր անցյալ, քեզ` դեպի վեր։

Եվ ապրելով լոկ անցյալով
Ներկաս թողնում եմ ձյան տակ,
Որ սավանիդ ընկեր դառնա
Ու չթողնի քեզ մենակ։

Միտքս թմրած խնկի բույրից
Ու քայլերս անորոշ
Քեզ են փնտրում այն անցյալում,
Որ ձյան տակ է մինչ այսօր։

Եվ կհալչի ձյունը ճերմակ,
Ու կբացվեն գարուններ,
Բայց կյանքը քո ձյան հետ անդարձ
Կհեռանա դեպի վեր։

Կբերեմ ճերմակ մեխակներ
Ձյան փոխարեն շիրիմիդ,
Որ իր բույրով կյանք հիշեցնի
Քեզ հետ ննջող հուշերին։

Ձյուն է իջնում քո շիրիմին
Ծածկում հողը ծանրացած,
Ու սրտիս է քար ծանրանում
Քեզ հետ տարած կարոտից

Դու հաղթեցիր, մենք պարտվեցինք

81 դաժան օրեր` սպասումով ու աղոթքով: Հավատալով սպասում էինք քեզ: Սպասում էինք, որ կգաս: Հավատում էինք, որ ամեն ինչ լավ է լինելու, հավատում էինք, որ կգաս ու կկատարես մայրիկիդ տված խոստումը: Ասում էիր. «Մամ ջան, լաց չլինես: Կգամ ու քեզ թագուհու նման կպահեմ»:

81 օր, դաժան օրեր, որոնք խեղդում էինք հպարտությամբ ու կարոտով, որ քեզ նման հերոս տղա ունենք: Բայց մենք հերոս չենք ուզում ունենալ, մեզ դու էիր պետք: Քո հայրենասիրությանը, ընկերասիրությանը չկար սահման: Հպարտ էիր, որ ծառայում էիր, ու ավելի հպարտությամբ էիր խոսում, որ ծառայում ես Արցախում։ Դու էիր ասում. «Տղան Արցախում պետք է ծառայի»։ Դու ապացուցեցիր, թե ինչ է նշանակում ծառայել հայրենիքին ու զոհվել հանուն նրա։

Չհանձնեցիր դիրքդ… Քո ու ընկերներիդ կյանքով կանգուն մնաց: Դուք հաղթեցիք, մենք պարտվեցինք ձեր բոլորի առաջ, ձեր կամքի ու ուժի առաջ, Դավո ջան, անմահացած հերոս, Դավիթ Ավոյան… Դու ընդամենը 19 տարեկան էիր…

Քո ու բոլոր անմահացած հերոսների հոգիները հավերժ լույսերի մեջ մնան:

Ինչ-որ մի տեղ ինչ-որ մի բան սխալ է

- Իմ մանկությունն անցել է Գոռի հետ։ Միշտ երազող էր, լուռ, գործող, ադեկվատ ու սթափ: Գնալով՝ նա իր հետ իմ մանկությունից մի կտոր տարավ, իմ արևից՝ մի շող, բայց վստահ եմ, որ հիմա նայում է մեզ ու առավել քան երբևէ լույսերի մեջ է՝ Տիրոջ կողքին,- պատմում է Գոռի ընկերը՝ Ռազմիկը։

Գոռ Հայկի Աբգարյանը ծնվել է 2002թ.-ին, Օշականում։ Երաժիշտ էր, սովորում էր Ռոմանոս Մելիքյանի անվան քոլեջում: Ուզում էր դուդուկահար դառնալ, շվի էլ էր նվագում։

https://youtu.be/gI0YcHP8jJs

Մասնակցում էր Օշականի մշակույթի պալատում կազմակերպվող բոլոր միջոցառումներին։ Փոքր տարիքում դերասան և ռեժիսոր Արմեն Սարգսյանի հետ նկարահանվել է «Տխուր փողոցի լուսաբացը» գեղարվեստական ֆիլմում, որտեղ կատարելով թուրք երեխայի դեր, պատերազմի ժամանակ թիկունքից վիրավորվում ու զոհվում է։

https://youtu.be/dD3OPuNVBmI

Մատաղիս, հոկտեմբերի 25: Ֆիլմը ասես տեղափոխվում է մարտի դաշտ։ 18-ամյա Գոռը մարտական գործողությունների ընթացքում ընկնում է թիկունքի հարվածից ու հերոսանում։

-Էս ե՞րբ մեծացար, զինվոր դարձար, հայրենիքի պաշտպան դարձար․․․ Ինչ լուռ ու առանց հոգնելու աշխատում էիր․․․ Մի քանի ամիս առաջ միասին զրուցում էինք ու քննարկում, որ երբ հետ գաս ծառայությունից, իմ որևէ ներկայացման մեջ պետք է նվագես,-հիշում է դերասան Արմեն Սարգսյանը։

Միշտ լուռ, բայց գործնական Գոռը երազում էր ծառայությունից վերադառնալուց հետո նոր, ավելի լավ երաժշտական գործիքներ գնել, տուն կառուցել ու վայելել ընտանիքի հետ անցնող ամեն թանկ րոպեն։ Բայց ի՞նչ է պատերազմը, որ հակառակորդին սեփական կյանքը թելադրելու նպատակով մեզնից խլում է թանկագին մարդկանց, այդ մարդկանցից մի ամբողջ կյանք՝ հյուսված երազանքներով։

Ավա՜ղ, աշխարհն է այդպես կառուցված, միշտ ինչ-որ մի տեղ, ինչ-որ մի բան սխալ է…

Հողի կանչը

Հողը երեխայի պես գրկում է ոտքերդ ու ասում՝ ինձ մենակ մի թող։

Դուշման Վարդան

 

Ինձ մենակ մի թող… Չէ՞ որ քոնն եմ ես, քո մոր պես անգին, հոգուդ պես ծանոթ, անցյալի պես հին ու երեկվա պես մոտ, ինձ մենակ մի թող…

Վաչիկը լսեց հողի կանչը, մնաց մինչև վերջ։

Վաչիկ Անդրանիկի Ղարիբյանը ծնվել է 2001թ հոկտեմբերի 8-ին Գեղարքունիքի մարզի Լանջաղբյուր գյուղում։ Սովորել է տեղի միջնակարգ դպրոցում։ Շատ ընկերասեր, խելացի ու կենսուրախ երիտասարդ էր։  Մայրը պատում է.

-Դպրոցում ինչ չարաճճիություն էլ աներ, միևնույն է, ժպիտը դեմքին տուն էր գալիս և ասում. «Մամ, ծնողական ժողով է, կգաս խնդրում եմ»։

Վաչը, ինչպես կոչում էին նրան ծնողները, իրենց միակ որդին էր։ Իսկ իրենց դուստրը՝ Վաչի կրտսեր քույրը, հպարտանում էր եղբոր ցանկացած փոքր թվացող ձեռքբերմամբ ու հաջողություններով։

9-ամյա կրթությունն ավարտելով՝ Վաչիկն ուսումը շարունակել է Գավառի պետական Գյուղատնտեսական քոլեջի համակարգչային շահագործման բաժնում և, 2 տարի սովորելով, ստացել է տարկետման հնարավորություն, որպեսզի ընտանիքի հետ մեկնի Ղազախստան։ Բայց երբ հասավ իր ծառայության տարին, նա ցանկացավ հետ վերադառնալ, որպեսզի զորակոչվի Հայոց բանակ։

Չնայած որ հնարավորություն ուներ մեկ տարի հետո ծառայության անցնել, Վաչիկն այնուամենայնիվ վճռում է.

-Ուզում եմ ընկերներիս հետ գնալ, որ միասին էլ հետ գանք։

Ծնողները չհանդիմանեցին տղայի ընտրանքը և շուտով նրան ուղարկեցին Հայաստան։

2020թ. հունվարի 9-ին Վաչիկը զորակոչվում է բանակ։ Ծառայում էր Լեռնային Ղարաբաղի Մարտակերտի շրջանի Ներքին Հորաթաղ գյուղի մերձակայքում գտնվող զորամասի դիվիզիոնում, որպես հրետանու վարորդ, սակայն պատերազմի ընթացքում, իրավիճակից ելնելով, իր վրա է վերցրել այլ պարտականություններ ևս։

Ընտանիքի անդամները պատմում են, որ Վաչիկը միշտ գոհ է եղել  ծառայությունից, իսկ սեպտեմբերի 27-ին ադրբեջանաթուրքական հարձակման ժամանակ նրանց փոխանցել է.

-Մի անհանգստացեք, մեզ մոտ ամեն ինչ լավ է, ես մեծերի հետ եմ։

Մարտական գործողությունների ընթացքում նա խոցել է 2 տանկ և 1 շտապ օգնության մեքենա։ Մեկ ամիս մարտնչելով՝ Վաչիկը վիրավորվեց գրադի հարվածային ալիքի հետևանքով, ստանալով ներքին օրգանների տարբեր վնասվածքներ։ Առաջին օգնություն ստացել է Ստեփանակերտի Հանրապետական հիվանդանոցում, ապա տեղափոխել են Երևանի Միքայելյան վիրաբուժական կենտրոն։ 8 ժամ տևած վիրահատությունից հետո երկու օր գիտակից վիճակում է եղել, տեսել և ճանաչել է մորը, սակայն 13 օր կյանքի ու մահվան կռվում Վաչիկը չդիմացավ և նոյեմբերի 7-ին միացավ հայոց անմահ հերոսներին։

Պատերազմի ավարտից հետո ծառայակից ընկերները պատմել են, որ հերոս Վաչը պատերազմի օրերին եղել է Մատաղիսի դիրքերից մեկում, մոբի ծառայողների հետ։ Նրա մասին հիշելիս ասել են.

-Մեր ժուլիկ, ժպտերես Քյավառն էր։

Հավերժ փառք ու խոնարհում մեր հերոսներին, ովքեր մեր մեջ միշտ ներկա են, ովքեր պարզապես լսեցին հողի կանչը ու չցանկացան նրան մենակ թողնել…

Ուրիշ` ոչինչ

Վարդերի բույր ուներ,

Աստղերի բույլ ուներ,

Հավքերի բույն ուներ

Իր սրտի մեջ։

 

Մի ավեր տուն ուներ,

Մի կիսատ քուն ուներ,

Մի քոսոտ շուն ուներ

Իր կյանքի մեջ։

 

Մի շեկ կարոտ ուներ,

Մի շեն հավատ ուներ,

Մի շեղ կասկած ուներ

Իր հոգու մեջ։

 

Քրտինքե ցող ուներ,

Ծածուկ մի դող ուներ,

Մաշված մի պող* ուներ

Ձեռքերի մեջ։

 

Խաղաղ գիշեր ուներ,

Անցած հուշեր ուներ,

Դատարկ շշեր ուներ…

Ուրիշ ոչինչ…

 

*Պող – Շորե մեծ կտոր, որը գյուղում օգտագործվում է խոտը տեղափոխելու համար

shushanik papazyan

«Իմ օրագրի անունը Կիտտի չէ»

Բարև, իմ սիրելի օրագիր,

ես նորից քեզ գրում եմ, որովհետև մի կարգին անելու բան չի մնացել։ Դու արդեն գիտես՝ ինձ որևէ մեկը չի խնդրել գրել ու ոչ էլ գովաբանել է, թե գրել գիտեմ։ Ուղղակի այս առավոտ մեջս այնպիսի ուժեղ զգացողություն էր, ասես համակերպվեցի, որ գլուխս դնելու տեղ չունեմ։ Կընդունե՞ս ինձ։ Շատ ասելու բան էլ չունեմ։

Ամանորը ընտանիքիս հետ դիմավորեցի ու հասցրի մի գիրք ավարտել (Զամյատինի «Ջհանդամում»-ը)։ Չգիտեմ, էդ ոնց է ստացվում, բայց ընտրածս գրքերը ինչ-որ բանով գլխիս են տալիս, ես էլ թիթիզանում ու մտածում եմ՝ վա՜յ, իսկը ես եմ հերոսը։

Իմ սիրելի օրագիր, գիտե՞ս, այս անգամը շատ տխուր ստացվեց։ Ինձ համար հանգիստ կարդում էի, մեկ էլ Իվանիչն ասում է. «Ինքս ինձ հետ՝ դեմ դիմաց մնալու ուժ չկա»։ Թիթիզություն կանեմ, բայց իսկն իմ մասին է։

Քաղաքում այս տարի ձմեռը շատ զզվելի ու ցուրտ է, դրսում մնալու ուժ չեմ ունենում, տանն էլ ուժերս հատում են ու անկողնուց չեմ կարողնում վեր կենալ։ Իսկ անելիքներ շատ կան, ու ինձ թվում է, թե դրսում իմ կարևորությունը գնալով նվազում է։ Ի տարբերություն նոյեմբեր և դեկտեմբեր ամիսների, ես շատ քիչ եմ զբաղված, քնելու շատ ժամանակ ունեմ ու օրվա մեջ կարգին՝ երեքանգամյա սնունդ ընդունելու։ Մայրս ասում է, որ արդեն ժամանակն է ինձ հետևելու՝ նախորդ 4 ամիսների ընթացքում կարգին հոգնել եմ։ Գիտե՞ս՝ չեմ ուզում գրել նախորդ ամիսների մասին։ Չնայած չէր խանգարի մի երկու բանով կիսվելը։

Նախքան որևէ բան պատմել սկսելը, ուզում եմ քո էջերում թողնել նախորդ գիշերների բոլոր վատ երազները, որ նստել են շնչիս ու փախցնում են քունս։

Իմ սիրելի օրագիր, զգացողություն ունեի, որ եթե չպատմեմ որևէ մեկին անքուն գիշերներիս մասին, դրանք կկորչեն։ Արդեն մի քանի ամիս է, ես նորմալ չեմ քնել, ու օրերս ինձ ասացին, թե տեսքս շատ վատ է՝ աչքերս սովորականից ուռած են ու գույնն էլ կարծես կապույտին է տալիս։ Ես անընդհատ լսում եմ ինքնախնամքի մասին, բայց ուշքի գալ չի ստացվում։ Հիմա ժամանակներ են, երբ գիտակցում եմ ՝ վաղն այսօրվանից ավելի ցավոտ կարող է լինել։ Ու գիտե՞ս վատը որն է, որ հենց այդպես էլ պատահում է։ Չի կարելի ասել, թե համակերպվել եմ, որովհետև ամեն օրվա հետ կորստի ու ցավի նոր կետեր են բացվում մարմնիս վրա, ու ես զարմանում եմ։

Իմ սիրելի օրագիր, ես չեմ կարող պատասխանել, թե սա ի՞նչ կյանք է, և ի՞նչ եմ անում դրա հետ ես։ Այս առավոտվա պես առավոտներին ես սովորականի պես խմում եմ մեկ բաժակ թեյ ու անցնում գործերիս։ Իսկ գիշերները մեկը մյուսից տարբերվում են։ Դրանք գալիս են,  և ուղեղիս ծալքերում թառում են անցած-գնացած օրերի տաք հիշողությունները։ Ցուրտ գիշերներին դեմքիս տաք արցունքներն են մաղվում։

Ես կարծեմ քեզ պատմել եմ, թե ինչպես պատերազմը սկսվելու պահից դարձա ընկեր Շուշանիկ, բայց հիմա դրա մասին չեմ ուզում գրել՝ շատ եմ խոսել։

Իմ սիրելի օրագիր, կներես, որ քո էջերին վերջերս գրում եմ միայն տխուր ու հիմար բաներից։ Ուզում եմ, որ ընդունես ինձ ու գուրգուրես։ Երբ փոքր էի, տատս մատները սահեցնում էի մազերիս միջով, ու աշխարհում ամեն փոթորիկ թափվում էր ականջներիցս, ու ես խաղաղվում էի։ Ինչի մասին էլ ուզում եմ գրել, գալիս ու կանգնում եմ լուսեղեն իր առաջ։ Չեմ թաքցնի, որ միակ անհարմարությունը, որի հետ չեմ համակերպվում, իր չլինելն է։

Իմ սիրելի օրագիր, ինձ մոտ չի ստացվում չգրելը պատերազմի մասին։ Այս առավոտվա պես առավոտներին, ուզում եմ գրոտել քո էջերն։ Ընդամենը ասա քեզ կարդացողներին, որ իմ միջի բոլոր կանայք հոգնել են։ Ու որքան էլ տհաճ է խոստովանելը, այս առավոտվա պես առավոտները ամենաիսկականն են թուլանալու համար։

Իմ սիրելի օրագիր, ինձնից չե՞ս նեղանա, եթե քո էջերին արտագրեմ 12 ամյա մի աղջնակի օրագրից, ում հետ ծանոթացա պատերազմի սկզբից։ Գիտե՞ս, երբ դասասենյակում էի (որը բնավ էլ դասասենյակ չէր եղել նախկինում՝ գրում էի իրերի պահարանի վրա, որպես գրատախտակ), իսկական ուժեղ աղջիկ էի ու թույլ չէի տալիս՝ տեսնել, որ ամենաշատն այդ պահին ուզում էի թեքվել բարի մեկի ուսին ու դատարկել արցունքներս։

Քեզ այսօր ուզում եմ ծանոթացնել Միրայի հետ, ով եկել է Հադրութից, իսկ այժմ վարձով բնակարանում է ընտանիքի հետ։ Իմ սիրելի օրագիր, ես չգիտեմ, թե ինչպես ստացվեց, բայց դասարանիս հետ արագ մտերմացա ու դարձա իսկական խորհրդատու՝ օգնելու կյանքի դաժանություններին դիմանալու։ Մի ծիծաղիր, դու միակն ես, որ գիտես՝ ինքս չեմ դիմանում, ուր մնաց` օգնեմ ուրիշին։ Ես քեզ գրում եմ ու մենակությունս կոտրվում է։ Իրենց համար էլ օրագրեր գնեցի ու դարձրի իսկական Աննա Ֆրանկներ։ Միրան էլ մեծ սիրով ընդունեց խնդրանքս՝ գրել ամեն օրը ժամանակավոր կացարանում։

Իմ սիրելի օրագիր, միակ լավ նորությունն այն է, որ այժմ դասարանիս օրագրերը վստահելի ձեռքերում են և սպասում են հրատարակման։ Բայց այս մասին ավելի ուշ կպատմեմ քեզ։ Ինչպես ես եմ քեզ գրում, այնպես էլ երեխաներս իրենց օրագրերին, ու գիտե՞ս, ինձ համար ամենազարմանալին այն էր, որ օրվա վերջում դրանք ինձ էին հանձնում։

Իմ սիրելի օրագիր, բանից պարզվում է, որ ես միակը չեմ, ով ամեն օր կարող է զգալ ցավի ու կորստի զզվելի զգացողությունը։ Բայց հասկանո՞ւմ ես մտահոգությունս՝ նա ընդամենը 12 տարեկան աղջնակ է։ Երբեմն թվում է, թե իր օրագրությունները կարդալու ուժ չունեմ, բայց ես եմ չէ՞ խնդրել։

«Դեկտեմբերի 14: Շուտով Նոր տարի է, և ես լսել եմ, որ Ամանորին բոլորի երազանքները կատարվում են։ Դե երևի դու արդեն գիտես, որ ես երազանք կպահեմ, որ պատերազմը վերջանա, և իմ հայրենիքը ինձ վերադառնա։ Այսօր ինձ համար ցավալի օր էր։ Չնայած այսօր բոլորով գնացել էինք Գյումրին տեսնելու։ Երբ դեռ գնում էինք, մեքենան կանգնեց, բայց բարձրանալիս մայրս կանչեց ինձ ու ասաց, որ պապիկս մահացել է։ Ես շատ տխրեցի, բայց մայրս ասում է, որ պապիկը մահացել է կորոնավիրուսից, բայց ես չեմ հավատում։ Իմ կարծիքով, նա ոչ թե կորոնայից է մահացել, այլ իր տան կարոտից։ Մինչև մահանալը նա հորս ասում էր՝ ինձ իմ տուն տարեք։ Մենք նրան չէինք կարողանում բացատրել, որ այլևս Հադրութ չկա. նա մեզ չէր լսում ու իր ուզածն էր կրկնում։ Ես շատ եմ սիրում իմ պապիկին, նա միշտ մեզ համար ամեն ինչ անում էր, մենք ոչ մի անգամ դժգոհ չէինք։ Բայց նա հիմա չկա, և ես դրանից ազդվում եմ։ Նա միշտ մորս ասում էր. եթե մահացա, երեխաներին լավ կնայես։ Երբ ուշ էինք տուն գնում, նա անհանգստանում էր։ Թեկուզ հիմա նա չկա, իր սրտում մենք միշտ կմնանք։Պապիկ, թող քո հոգին ճախրի երկնքում։ Գիտե՞ս՝ մայրս էլ է համաձայն, որ պապիկս կարոտից է մահացել։ (Նկարել է սրտիկ՝ Հադրութ, իմ ծննդավայր։ Մի քանի տեղ ընդգծել է գրածը, ես էլ արտագրելիս նույնությամբ կրկնել եմ)»:

Իմ սիրելի օրագիր, հասկանո՞ւմ ես, էս աշխարհում մի բան սխալ է, ինքն ընդամենը 12 տարեկան է։

Այստեղ ուզում եմ քեզ հրաժեշտ տալ, դեռ պատմելու շատ բաներ կան։ Խոստացիր ինձ, որ կընդունես ու կգուրգուրես ինձ, ինձ թվում է՝ սիրտս էլի կոտրված է։

Իսկ ու՞ր ես դու…

Սիրուն է, ու…

Չէ~… Ավելի շատ սիրուն է: Տխուր է … Շա~տ է տխուր:

Տեսնես` իմ սիրտն էլի էսպես ցավե՞լ է: Կարծես թե ցավել է, բայց չեմ հիշում արդեն:

Մի օր այս ձեռագիրն էլ մոռանամ, ու «լինենք խայտառակ», ինչպես կասեր ապարանցի տատիկս: Այս ցավի ձեռագիրը. ՄՈՌԱՆԱՄ…

Բլինչիկ: Նա: Նա: Նա: Նա: Հեռուստացույց: Նա: 11:48: Նա: Նա: Ձեռքեր: Մութ: Մանդարին: Նոր օծանելիքի բույր: Մոխրահոտ: Կանաչ: Արցախ: Նա: Այնտեղ: Կնճիռներ: Այտերի փոսիկներ: Ոսկեգույն սփռոց:11:49: Լույս: Նա: Նա: Նա…

ՀԻՇԻ՛Ր

Հիշի~ր …

Ու՞ր ես…

Մոռացում…

Ես շու՞ն եմ:

-Չէ հա, ինձնից ի՞նչ շուն՝ թեկուզև միայն այն պարզ պատճառով, որ շներին սիրում եմ:

Ես վախկոտ կենդանի եմ: Իսկ միգուցե անիմա՞ստ է վախենալը: Իսկ եթե ջնջվի՞ ամեն բան:

Դատարկություն…

Մոռացում…

Մոռացում: Մոռանալ: Մոռացել եմ: Մոռանում ենք: Մոռացում: Մոռացկոտ: Կենդանի: Կենդանիներ: Կապիկ, շուն, նապաստակ, գայլ, մարդ, շնաձուկ…

Տենց մի նայի սառած աչքերիս: Հյուրերը մեկ է` գալու են: Աչքերս կապ չունեն: ՉՈՒՆԵ~Ն:

Ըհը~ն, թարսի պես պատառաքաղը գցեց գետնին. հիմա էլ հետդարձ չկա:

Հյուրերը հմուտ սահում են տան ճանապարհների սառույցների վրայով: Ես էլ ասում եմ` ինչու՞ ենք աղ լցնում ճանապարհին, մեր քարաշատ, ցեխոտ, նեղ ճանապարհին:

Իսկ ես, այն օրը՝ չգիտես ինչու, համարյա ընկա:

Պետք է որ երկու կաթիլ օղի թափվեր մեր մաշված ու շքեղ սփռոցներին, որոնց մաշված հատվածներին աման-չաման ենք դնում, երբեք չեն երևում: Հետո էլ զարմանում են, թե ինչու՞ է մեր սեղանների դիզայնն այդքան ճաշակով: Հայ մայրերն ու տատերը ճաշակով են երևի: Կամ դժբախտ ուղղակի: Կամ ճաշակով դժբախտ: Կամ հազար տարվա տան տնտեսուհի են: Տան խնայողուհի: Տան պահողուհի: Տան ուհի: Տուն են երևի: Տունը ուհի է: ՈՒՀԻ: Գենդերային հավասարությունը մեզ դեռ չի հասել:

Ես դեռ չեմ կարողանում ծածկել մաշվածությունները սփռոցիս: Դրանք առանձնահատուկ շիտակություն ունեն ինձ համար: Ես ոսկեգույնը չեմ սիրում: Իսկ մեր սփռոցները միշտ ոսկեգույն են: Սովորական օրերին էլ՝ սպիտակ, որ երբեք դարավոր մոխրից՝ պապերի ծխախոտի, չեն մրոտվում:

Ես համաձայն չեմ մեր սփռոցի ոսկեգույնին ու սպիտակին: Ավելի ճիշտ՝ դրանց դասավորությա՛նը համաձայն չեմ: Շա~տ են խառնում: Ոսկեգույնը թող փռեն դռան վրա, շարեն ուտելիքները՝ եթե շա~տ են ուզում: Սպիտակը թող փռեն տանը ու երբեք չծխեն:

Ես դեմ եմ ծխախոտի ու սպիտակ սփռոցի համադրությանը:

-Է~հ, խելոք ջան: Առանց մոխրի սպիտա՞կ:

Նույնիսկ նրան հանդիպելիս էիր սպիտակ հագել: Սպիտակ էիր դու՝ տան սփռոցի պես:

Մենք միշտ լվանում ենք: Մենք ամեն բան լվանում ենք ու փռում՝ չորանա, ու նորից ենք լվանում: Լվում՝ լվանում, լվում, լվանում, բայց երբեք չենք փոխում: Սփռոցն ասեղնագործ է, քանդել հավաքել էլ չի լինում:

Ես, օրինակ, ասեղնագործել եմ սովորում, բայց չեմ կարող սպիտակ սփռոցը փոխել: Չեմ կարող նորը փռել: Ուրեմն կամ ռեալիստ եմ կամ անտաղանդ: Ես սփռոց փռել էդպես էլ չեմ սովորի երևի: Փռելուց միշտ ուղղում են, ասել է թե՝ «ծուռ» եմ փռում:

Հիմա էլ չեն գործում: Մարդիկ չեն գործում: Մարդիկ գնում են պատրաստի սփռոցներ:

Ես էլ մտածում եմ ինքս իմ բոյի՝ փոքրը, ծուռը ասեղնագործել կամ գործել, բայց կծիկս խճճվել է: Դեռ չեմ էլ ուզում քանդել:

ԻՐԱՐՈՎ: ԻՐԱՐՈՎ: ԻՐԱՐՈՎ: ԻՐԱՐՈՎ: ԻՐԱՐՈՎ: ԻՐԱՐՈՎ: ԻՐԱՐՈՎ: ԻՐԱՐՈՎ:

Աչքեր, աչքեր, աչքեր, աչքեր, աչքեր, աչքեր, աչքեր…

Տեսնես իմ աչքերին ինչ որ մեկը նայե՞լ է մոտիկից: Իսկ ի՞նչ կա իմ աչքերում հիմա:

Եվ մի՞թե բոլորի աչքերում նույնը չէ…

-Չէէէ~, դժվար:

Քո աչքերը… Էս նեղ մաջալին աչքերդ էին ինձ պակաս: Քո աչքերը չափից շատ վառ են: Այս տարի հրավառություն չենք անելու. կորցրու՛ աչքերդ մի տեղ:

ՓՈՔՐ: ՄԱՆՐ: ՓՈՔՐ ԵՄ: ՇԱՏ ԵՄ ՓՈՔՐ:

-Ստալիչնիից: Հերի… էէէ~…

Ա~խ, սիրտս խառնում է: Չէ~, «ստալիչնին» լավն էր, հաստա՛տ «մայրաքաղաքային» աղցանից չի: ՍԻ՛ՐՏՍ է խառնում. ստամոքսս վաղուց չի խառնվել իրար:

Դառն ու քաղցր է այս ամենը:

Իսկ ինչու՞ եմ սուրճը դառը խմում: Երևի մի բան գիտեմ:

Մի րոպե~. սուրճը մեկ է, դառն է:

Իսկ քաղցր գցողներն ինչի՞ հույսով են քաղցր ավելացնում:

Իսկ ես քաղցր ավելացնող չե՞մ:

Սիրտս դառն ու քաղցրից է խառնում: Բոլորս էլ քաղցր ավելացնողներ ենք: Հաաաա~…

Գուցե այս տարին դառը սու՞րճ էր:

Ես միշտ հավատում էի, որ սուրճի մեջ շաքարավազ կա: Այն լուծված է սուրճի հետ: Իսկ միգուցե սու՞րճն է լուծվում շաքարի հետ:

Անհա~մ ջուր, փաստորեն ես ամենաքաղցր խմողներից եմ:

Չէ~, ամեն դեպքում շատ խնայող եմ կարևոր հարցերում. ինքս ինձ էլ առատաձեռն եմ համարում: Ստախոս էլ եմ փաստորեն: Լա~վ, խաբեցի. դա վաղուց գիտեի:

Չէ~, խնայող չեմ ուզում լինել ու մի մե~ծ դրամապանակ եմ ուզում:

Տեսնես ինչ-որ մեկն ինձ կնվիրի՞  դրամապանակ:

Չէ՛, ես եմ գնելու:

Ես էլ ասում եմ ինչու՞ եմ ավելի շատ սիրում նվիրել: Լա~վ էլ ռեալիստ եմ փաստորեն. նվերների չեմ սպասում:

Հա~, իդեալական խոհափիլիսոփայական կենաց է. «ՄԱՂԹՈՒՄ ԵՄ, ՈՐ ԱՅՍ ՏԱՐԻ ՆՎԵՐՆԵՐԻ ՉՍՊԱՍԵՄ»:

Հիմա չեմ ուզում նոր դրամապանակ, ոչ էլ նոր սփռոց: Ուզում եմ տեղավորվել ունեցածումս ու չնեղվել, ուզում եմ լայն լինի այն: Ես կփորձեմ այնքան լայնացնել, որ տեղ անեմ: Ուզում եմ անընդհատ լայնացնել դրամապանակս ու մեկ է բողոքել, որ նեղ է:

Բայց դու սխալվեցիր այս անգամ. ես էլ ոչինչ չեմ ուզում:

Բայց հո կուզե՞մ էլի մի օր:

Փաստորեն էլի ճիշտ դուրս եկար:

ՀԻՄԱ: ՀԻՄԱ: ՀԻՄԱ: ԼԱՎ Է: ՀԻՄԱ ԼԱՎ Է: ՀԻՄԱ Է ԼԱՎ: ՍԵՐ: ԳՆԱՀԱՏԱՆՔ: ԼԱ~Վ Է: «Ըսկի անցած տարի սենց լավ չէր»,-կասեր դեռ ապարանցի տատս, բայց այս տարին բացառություն էր՝ չասեց:

Չնայած… Կարևորը` չեմ փախչում:

Հա~, հիմա հաստատ գիտեմ. աչքերս փոխվել են:

Տեսնես հիմա կճանաչե՞ս աչքերս: Չէ~: Չե՛մ բացելու էլ, եթե իհարկե «աչքերը հոգու հայելին են» խոսքերը սուտ չեն:

Բայց ախր, աչքերը բաց լինելու համար են, և ինչու՞ եմ միայն ես չռում դրանք:

Սիրտ, ինչու՞ ես արագացնում ռիթմդ:

Իսկ ինձ միշտ ապացույցներ էին պետք:

Սի~րտ, կարող էիր չխփել, ինձ այս տարի ապացույցներ պետք չեն: Հավատում եմ:

Հավատում եմ, որ մարդ եմ, դրա համար էլ չեմ գրում, որ հետո կարդամ: Չե՛մ գրելու այս տարվա մասին: Այս տարի կարևորների մասին չեմ գրելու, միայն գրելու եմ կարևորներին, ասելու եմ, շա~տ եմ ասելու, անելու~ եմ, մի~շտ եմ անելու: Իսկ անկարևորները թող տեղավորվեն ենթագիտակցությանս մեջ ու դուրս պրծնեն անարմատ թվացող քայլերիցս, իսկ մանրուքները թող կերտեն ինձ դետալ առ դետալ, իսկ ծանոթ անծանոթությունները թող պահի խաղի տակ կրկնապատկերներ առաջացնեն, որ զարմանամ մեկ-մեկ:

Փաստորեն ոչի՛նչ էլ չեմ ուզում փոխվի:

Մեկ է` սրտիս ցավի ձեռագիրն անընդհատ փոխվելու է ու ամեն անգամ ավելի տգեղ ձեռագրերն եմ կարողանալու կարդալ՝ մոռանալով նախորդները: Եվ կարևորը, հասցնեմ սովորել սիրուն ձեռագրերի բոլոր տառերն ու մասնիկները: Եվ կարևորը, պահեմ բոլոր նամակների պատճենները: Եվ կարևորը, ամենաիսկական վերջակետից հետո հիշեմ կարմիրով ընդգծված տողերը:

Ես չեմ էլ ուզում վերջանաս, սիրու~ն ձմեռ, սևուսպիտակ ձմեռ:

Դու այլևս անմահ ես

Մեր եղբայրներն ընկան կռվի դաշտում․․․

Քանի ապրում ենք ու քանի դեռ կանք՝ անուն առ անուն պատարագելու ենք այն լռությունը, որ ամեն ընկնողի հետ խորանում է մեր աչքերում:

Մեր անմահ հերոսների անվան կողքին գրվեց նաև ժամկետային զինծառայող Վաչե Սարգսյանի անունը։

Վաչեի հետ տասներկու տարի պատիվ եմ ունեցել նույն դասարանում սովորելու։

Բոլոր իրեն ճանաչողները կփաստեն՝ իր բարությունն ու հոգատարությունը սահմաններ չէր ճանաչում։

Այսքան սեր, մտավոր ու հոգևոր հարստություն՝ մեկտեղված մի մարմնում, ուրիշ ոչ ոքի չեմ ճանաչել։

Երբ մենակ եմ ինքս ինձ հետ, այս օրերի համար ամենաթանկ ու ամենացավոտ ակնթարթների մեջ, աչքերիս առաջ հառնում է Վաչեն՝ ձեռքը միշտ սրտին դրած, հայացքը վճիտ, ուղղախոս ու շիտակ:

Չնայած նրան, որ Վաչեն շա՜տ էր սիրում խոսել, պահ էր գալիս, որ լուռ նստում էր վերջին նստարանին, ու ժպիտը դեմքին, ուշադիր զննում էր բոլորիս։

Վաչեն ինձ միշտ իրեն հատուկ ձևով ասում էր. «Ծով, որ լրագրող դառնաս, իմ մասին չգրես, էլի, չեմ ուզում «խայտառակ» լինել»։

Ես էլ պատասխանում էի, որ առաջին նյութս հենց քո մասին պիտի լինի՝ որպես հանրահայտ մարզիկ։

Մեր մշտական «կռիվները» ռուսաց լեզվի շուրջ էր, խոսում էինք ու «գրազ» գալիս, թե ով է ճիշտ, ու միշտ Վաչեն փայլում էր ռուսերենի իր իմացությամբ։

Նա շատ լավ ընկեր էր, համարձակ և ուժեղ տղա, ու վստահ եմ, այսօր բոլորն են համոզված դրանում:

Այսօր ես ինձ համարում եմ մարդ, ով թանկին է կորցրել: Բայց ցավը, որ ներսից կրծում է ինձ, տեղի է տալիս, երբ հասկանում եմ, որ ամբողջ կյանքն իր առջև ունեցող այդ զուլալ տղան գիտակցված մահվանն ընդառաջ գնալով՝ պայքարել է մինչև վերջին շունչը՝ հանուն հայրենիքի:

Վաչ ջան, ես՝ քո տարիների ընկերը, ում հետ մանկությունդ ես կիսել, մեծացել ու հասակ առել, այսօր խոստովանում է, որ դու կյանքի դաս ես տվել քեզանից տարիքով  հարյուրավորների:

Վաչ ջան, ես խոնարհվում եմ քո սխրանքի, քաջության ու պսպղուն, զուլալ հայացքի առաջ։

Հավերժ փառք քեզ, ընկերս, որ այլևս լույս ես:

Քանի ապրում ես մարդկանց սրտերում, ողջ ես, իսկ ես իմ մասով վստահեցնում եմ քեզ, որ դու այլևս անմահ ես:

Ինչպես դու էիր ձեռքդ սրտիդ սեղմած խոսում, այսօր էլ ես՝ քեզ պես ձեռքս սրտիս սեղմած խոստանում եմ, որ հիշատակդ միշտ վառ եմ պահելու ու չեմ դադարելու խոսել քո մասին, Հերոս…

Ծնունդդ շնորհավոր, մեր հերոս Կարեն

Էսօր 20 կդառնայիր… Կզանգեինք, կշնորհավորեինք տարեդարձդ, կմաղթեինք բարի վերադարձ, կլսեիր էն ամենը, ինչ սովորաբար մաղթում են զինվորին: Օմարից էստեղ կլսվեին ուրախ ձայնիդ պարզ հնչյունները, զրնգուն ծիծաղդ կլսվեր` մեզ ծանոթ ու հարազատ ծիծաղդ։ Քեզ լավագույնը կմաղթեինք և կսպասեինք, անվերջ կսպասեինք, որ գաս… Պատերազմը վերապրած հերոս ունենալու հպարտությունից հեռավորությունն էլ չէր խանգարի ժպիտներ տալ քեզ ու քո ժպիտը պատկերացնել… Քեզ նվերներ կուղարկեինք առաջին պատահած մեկի հետ, ով մոտդ կգար:

Հիմա քո շիրիմին ենք գալիս, Կարեն ջան, օծանելիքի կամ ժամացույցի փոխարեն քեզ ծաղիկներ ենք բերում: Իսկ ինչպե՞ս ժամացույց բերենք, երբ կյանքիդ ժամանակը մոտ 3 ամիս է, կանգնել է` հավերժի կանգառով… Ինձ համար անտանելի է քո մասին այսպես գրելը, անտանելի է ծնունդդ շնորհավորելիս գործածել շիրիմ գոյականը, գրել ենթադրական եղանակով, անցյալով…
Հիմա եկել եմ քեզ մոտ, քեզ ծաղիկներ եմ բերել` թարմ վարդեր, մուգ կարմիր, անուշաբույր, չբացված… Ծնկել ու արտասվում եմ, ծնկել ու ափսոսանքով հիշում եմ դպրոցական երջանիկ տարիների պատմությունները, որ էդ նույն տարիների մեջ մտքներովս անգամ չէր անցնի, որ լավագույններից մեկն էդպես էլ 20 չի դառնա, որովհետև գրողի տարած պատերազմը նրան 19-ում կտաներ մեզանից…

Չգիտեմ` միամի՞տ էինք, թե պատմության դասերին էինք պաթոսով վերաբերվում, որ չէինք մտածում մեր օրերի պատերազմի ու պատերազմում բոլոր ժամանակների ընկեր կորցնելու մասին: Հիմա էլ միամիտ լինեինք, չհավատայինք ու չիմանայինք` ինչ բան է պատերազմը, ընկեր կորցնելը…
 Եկել եմ ասեմ` մենք քեզ հավերժ սպասում ենք, մենք երբեք չենք բուժվելու քո բացակայության ցավից, մենք քեզ բացակա չենք էլ դնելու… Քո հիշատակը վառ կմնա դարեր ու դարեր, քեզ կփնտրենք երկինքների մեջ, կխոնարհվենք ամեն անգամ` երկնքին նայելիս:

Շնորհավոր հերոսական ծնունդդ, մեր հին, բայց երբեք չհնացող ընկեր: Շնորհավոր 20-րդ չապրածդ տարեդարձը… 
Մեզնից ոչ մեկը չի կարող ապրել նաև քո փոխարեն, որովհետև ոչ մեկս  քո փոխարեն չանմահացավ: Մինչև վերջ երդմանդ հավատարիմ մնացիր` չխնայել կյանքը հանուն հայրենիքի: Ուր էր, թե հանուն հայրենիքի ապրեիր…
Պատկերացնում եմ` աչքերդ փակելիս էլ հաստատ ժպտացել ես, էն քո լայն ժպիտով: Հիմա բոլոր ժպիտները դեմքներիս սառել են, և միայն արցունքներն են, որ անվերջ սահում են, ու ամեն կաթիլի մեջ մի հիշողություն կա, մի կիսատ կյանքի ու չապրած տարիների պատմություն…

Հայրենիքի համար զոհվածներն հրեշտակներ են: Նրանք չեն երևում, բայց միշտ մեզ հետ են: Դու էլ ես մեզ հետ։ Քո աթոռը, նստարանը, տեղը, ափսեն ու բաժակը միշտ քոնն են` նույն տեղում դրված…

Ծնունդդ շնորհավոր, հավերժ ժպտացող, հավերժ անկեղծ ու հավերժ ներկա Կարեն: Երկնային արքայության մեջ լինես: 
Խաղաղ ննջիր իմ հերոս ընկեր, դասընկեր, եղբայր…

Varduhi Vardanyan

Բարի եղեք, մարդիկ…

Հոգու համար բարությունը նույնն է, ինչ առողջությունը՝ մարմնի. այն չի երևում, երբ ունես, և ամեն դեպքում միշտ բերում է հաջողության։

Այս է բարությունն ըստ Տոլստոյի, ինչ խոսք, լավ համեմատություն է արված։ Իսկ թե ինչու խոսքս սկսեցի նրա խոսքերով, պատճառը մեկն է` պարզապես բարությունն է պակասում մեր մեջ: Ասում են մարդու մեջ ապրում են երկու կողմ՝ բարի և չար։ Ու որ կողմը  մենք ավելի սնուցենք, պահենք ու փայփայենք, դա էլ կգերակշռի մեր մեջ: Ամեն բան մեր ձեռքերում է:

Բարի եղեք, մարդիկ, և ամեն վատ արարք գործելուց առաջ հիշեք Ոսկե կանոնը. «Այն, ինչ կուզենայիք, որ մարդիկ ձեզ անեն, նույնն արեք նրանց նկատմամբ»: Մենք ենք պատասխանատու մեզ հետ կատարվածի համար: Եթե կանգնում ենք ինչ-որ դժվարին որոշման առաջ, ապա վանենք այն վատ մտքերը, որոնք գալիս են այդ պահին, մտածենք բարու մասին, մտածենք լավի մասին, մտածենք, թե ինչը կուրախացնի մեզ այդ որոշումը ընդունելուց հետո։ Մեզ մանկան անկեղծությունն ու բարությունն է պակասում:

Եվ ամենևին էլ բարությունը խեղճությունը չէ: Այն վկայում է մեր մեծ ու մաքուր ներքին աշխարհի մասին, որից զրկված են այն մարդիկ, ովքեր բռնել են չարության ուղին: Բարի լինելու համար մե՜ծ- շա՜տ մեծ ուժ է հարկավոր, հարկավոր է ունենալ ներելու կարողություն: Միայն մեծ սրտի տեր մարդն է ունակ ներելու։ Բարի մարդիկ ունակ են անկեղծ սրտով ուրախանալու, սիրելու:

Դու կարող ես լինել այն պատճառը, որի շնորհիվ մարդիկ կհավատան բարությանը, բարի մարդկանց գոյությանը: Եվ մի՞թե դա այդքան դժվար է: Ամեն ինչ կախված է մեզանից, կախված է մեր ներքին աշխարհից, մեր ուժեղ կամքից։ Եվ ինչո՞ւ չէ, հենց հիմա, հենց այս պահին գործիր մի բարի արարք և կզգաս, թե ինչ ներդաշնակություն է տիրում ներսումդ, և կտեսնես, թե որքան մեծ ուրախություն պատճառեցիր և դիմացինիդ, և ինքդ քեզ: Կզգաս ու կտեսնես, թե քո մի արարքից որքան մեծ բավականություն ես ստանում։

Մեծ բան չէ, ուղղակի բարի եղեք, մարդիկ: