Հիշում  եմ, երբ  5-րդ դասարանում  էինք, որ  ասացին. «Ընկեր  Վիրաբյանը  ձեր  դասղեկն է»: Շատ  ուրախացանք,  հատկապես  ես: Այն  ժամանակ  լիովին չէի  զգում,  թե  ինչպիսի հիանալի  անձնավորություն  է:  Օրվա  մեծ  մասը  անցկացնում էր  մեր  կողքին: Հետո մեծացա  ու սկսեցի  ավելի գնահատել  նրա  հենց  մարդ  որակը, որը  քչերը  կարող են պահպանել  իրենց  մեջ: Բարությունն ու  արդարությունը  քայլում  են  նրա  հետ  կողք-կողքի: Մեծ  տղային  կորցնելուց  հետո նրա  հոգում  մեծ  վերք մնաց, որ  անհնար  էր բուժել: Բայց  սրտի  մաքրությունը  նրան ոտքի  կանգնեցրեց:Նա մեզ  ներում  էր գրեթե  ամեն  ինչ, անգամ  ամենախիստ պատժելի արարքները: Ու  բոլոր  դասարանները  կերազեին  ունենալ նման  դասղեկ, ուղղակի  բարության մարմնացում:

Հիմա, երբ ավարտեցի  դպրոցը,  հասկացա՝ հեռանում  եմ երկրորդ  մորիցս, այսքան տարի իր  գրկում փայփայել  է ինձ  ու  մյուսներին:

Խոստանում  եմ  միշտ բարձր  պահել նրա  անունը …

Կոթիի մասին տեղեկությունները շատ քիչ են: Համարվում է հին բնակավայր, բայց ստույգ տեղեկություն, թե երբ է ստեղծվել՝ չկա: Հնագետները բազմիցս ուսումնասիրություններ են կատարել Կոթիում: Մոտ 4 տարի առաջ էլ հնագիտական պեղումներ կատարելու նպատակով Կոթի են եկել շատ հեղինակավոր հնագետներ: Նրանք Կոթիի «Պառնանց դուզ» կոչվող թաղամասում հայտնաբերել են բրոնզեդարյան գործիքներ: Բացի այդ, «Նզարանց թաղ» կոչվող թաղամասում էլ հայտնաբերել են ուրարտական արձան, որը պատկանում է Ք.ա. VIII դարին:

Լուսանկարը` Սերինե Հարությունյանի

Կարծում եմ, պատկերացնելու համար, թե որքան հին բնակավայր է Կոթին, բավական է իմանալ, որ այստեղ հայտնաբերվել են անգամ բրոնզեդարյան ժամանակաշրջանին պատկանող իրեր: Այսինքն, եթե հաշվի առնենք, որ բրոնզե դար է կոչվել Ք.ա. IV-III հազարամյակն ընկած ժամանակաշրջանը, ապա կարող ենք համոզված լինել, որ Հայաստանի հյուսիս-արևելյան սահմանին գտնվող Կոթի համայնքն ունի ավելի քան 5 հազարամյա պատմություն:
Կոթին երկար ժամանակ եղել է Վրաստանի կազմում: 1045թ. Անիի թագավորության կործանումից հետո Լոռվա տարածքը միացել է Վրաստանին: 1801թ. Կոթին Վրաստանի հետ միացել է Ռուսաստանին: Թուրք-սելջուկների հարձակումից հետո Դավիթ Շինարարը ազատագրեց Լոռին: Մոտավորապես 1113թ.-ից հետո այն կրկին Վրաստանի կազմում էր: Հայերը սկսել են գաղթել դեպի Վրաստան: Գաղթն այնքան է շատացել, որ հետզհետե Թիֆլիսում (Տփղիս) և Գորիում հայերի թիվը գերազանցել է վրացիների թվին:
Ցարական արխիվից օգտվելով պատմաբան Լեոն գրել է, որ 1801թ. Վրաստանում եղել է 9750 ծուխ հայ ընտանիք և ընդամենը 700 ծուխ վրացի: Շատ կոթեցիներ ևս հնում ապրել են Վրաստանում: Ցարական կառավարության տվյալներով 1817թ. Կոթիում եղել է 41 տուն, 262 բնակիչ՝ 132 տղամարդ, 130 կին:

Լուսանկարը` Սերինե Հարությունյանի

Հետագայում՝ 1826-28թթ. ռուս-պարսկական պատերազմից հետո թուրքական և պարսկական խաները սկսել են ավելի շատ հալածել հայերին, հատկապես՝ Ղարաբաղի շրջանում: Որտեղից էլ հայերը սկսել են գաղթել և հաստատվել նաև Կոթիում և հարակից տարածքներում: Դրա հետևանքով կարճ ժամանակում աճեց նաև Կոթիի բնակչության թիվը: 1850-ական թվականներին այստեղ կար մոտ 700 բնակիչ: Այդ ժամանակաշրջանում Կոթին բնակչության թվի մեծությամբ տարածաշրջանում եղել է երկրորդը՝ Բերդավանից (Ղալաչա) հետո:

Լուսանկարը` Սերինե Հարությունյանի

Ինչ վերաբերում է համայնքի Կոթի անվանը՝ կա 2 վարկած: Ըստ առաջին վարկածի այն եղել է տարածաշրջանի ծայրամասում գտնվող գյուղը՝ Լոռվա թագավորության կազմում,  որի շնորհիվ էլ կոչվել է Կոթի: 2-րդ վարկածի համաձայն, հին ժամանակներում կոթեցիներն ապրում էին գետնափոր տներում, իսկ ծխնելույզի փոխարեն տան կտուրին փայտե կոթ էին դնում: Այդպես էլ գյուղը կոչել են «Կոթերի գեղ՝ Կոթի գեղ»: 1964թ. փոխվեց գյուղի անունը: Կոթին դարձավ Շավարշավան, ի պատիվ Հայաստանի հեղկոմի անդամ, անվտանգության կոմիտեի նախագահ Շավարշ Ամիրխանյանի: 1991թ. գյուղապետ Սևակ Մանթաշյանի նախաձեռնությամբ, դիմում ներկայացվեց Ազգային ժողովին: Նպատակը՝ գյուղի նախկին անունը վերականգնելն էր: 1991թ.-ից ի վեր գյուղը հայտնի է Կոթի անվամբ:
Անհնար է պատկերացնել համայնք՝ առանց կրթական գործի, առանց դպրոցի:  Գյուղի միջնակարգ դպրոցը բացվել է 1893թ.: Երկար տարիներ դպրոցում դասավանդել է նաև Հովսեփ Աբովյանցը, ով ժողովրդի կողմից արժանացել է «վարժապետ» կոչմանը: Նա մեծ դեր է խաղացել նաև Կոթիի հողերի պաշտպանության ժամանակ: Կառուցել է աղբյուրներ ու հուշարձաններ: 1912թ. Աբովյանցը ժողովրդին ասել է, թե Կարմիր օրենք է ընդունվելու, սովետական իշխանություն է գալու, բայց դա երկար չի տևելու: Եվ ահա 1991թ. «վարժապետի» կանխատեսումն իրականություն դարձավ: Փլուզվեց սովետական իշխանությունը:

Լուսանկարը` Սերինե Հարությունյանի

Կոթիի մասին որոշակի տեղեկություններ է հաղորդել նաև ղարաբաղցի նշանավոր պատմաբան, քահանա Մակար Բարխուդարյանը, ով 1895թ. եղել է Կոթիում: Նա վկայել է, որ Կոթին Տավուշի մարզում առաջինն է վարելահողերի քանակով՝ մոտ 2000 հա:

Լուսանկարը` Սերինե Հարությունյանի

Ո՞վ չգիտի, որ հողն արյունով են պահում: Կոթիի հողերն էլ պահվել են մեր նախնիների արյունով: 1920թ. Կոթիի վրա հերթական անգամ հարձակում գործեցին թուրքերը: Գյուղը պաշտպանության անցավ: Կռիվը շարունակվեց 18 օր: Սակայն ժողովուրդը չհանձնվեց, դիմադրեց մոտ 10000-անոց թուրքական բանակին: Շուրջ 1000 զինվոր մարտի նետվեցին` պատրաստ լինելով հանուն գյուղի ու հայրենիքի զոհել անգամ ամենաթանկը՝ կյանքը: Գյուղում կար 2 «Մաքսիմ» գնդացիր: Գնդացիրներից մեկը բերել էր հայտնի ներկարար  Համբարձում Բեջանյանը (Զոկ), մյուսը՝ Կես թագավորը: Այս մարտերում էլ կոթեցի մի շարք հերոսներ անմահացան: Համբո և Վանիչկա Սարատիկյաններն ու բազում այլ հայորդիներ զոհվեցին անհավասար մարտերում:
Իսկ այսօր մենք էլ ավելի մեծ գործ ունենք անելու` պատվով ապրել այն հողի վրա, որ մեր պապերի արյունով է պահվել: Ապրել ու արարել այն հողի վրա, որտեղ այժմ էլ կյանքը շարունակվում է մեր սահմանապահ հայրերի ու եղբայրների անցկացրած անքուն գիշերների շնորհիվ:

Հ. Գ. ՈՒզում եմ շնորհակալություն հայտնել պատմաբան Սևակ Մանթաշյանին, ով ինձ պատմեց այս ամենը:

Լուսանկարը՝ Մարիամ Այդինյանի

Արդեն ամառ է, շոգ ու անտանելի եղանակ: Մեծերի համար պրծում չկա, բայց մեր ձեռքն էլ հո քարի տակ չէ՞: Ես պաշտոնապես համարում եմ գետի սեզոնը բացված: Սկսում է գետի սեզոնը, և դա ի՞նչ է նշանակում: Նշանակում է, որ վառվելու ենք արևի տակ, որ սկսվում են մեր ամառային արկածները, որ անպայման կլինի այնպիսի բան, որ դեռ երկար կհիշենք:

Սկսվում է «Բումը», այսինքն` կլինեն այնպիսի մարդիկ, ովքեր դժգոհ կլինեն, որ մենք, այսպես ասած, օգտվում ենք նրանց այգու համով դեղձերից:

Ու մի այսպիսի պատկեր է ստեղծվում. մեր շատ սիրելի Թոմի ու Ջերիի պատմությունը, բայց  ջերիները շատ են: Ինչպես միշտ, մենք չենք բռնվում: Դե, գիտեք, մենք` տղաներս, պարկուրի որոշ հնարքների լավ ենք տիրապետում: Ահա և հասանք գետ: Ի՞նչ է մեզ այստեղ սպասվում, հեսա տեսնենք: Հա, հաստատ մի բան կլինի, որ մեզ մինչև տուն հասնելը լավ կծիծաղեցնի: Երևի մեկը ինչ-որ արկածախնդրություն կանի, ու կսկսվի մեր արկածների երկրորդ փուլը:

Վերադարձն ամենատհաճն է. սոված, ծարավ, ուժասպառ, հոգնած, ոտքի վրա հազիվ ենք կարողանում կանգնել: Ոչ թե մենք ենք կառավարում ոտքերին, այլ նրանք մեզ: Հասնում ենք դեղձի ծառի մոտ ու գիտակցում,  որ հաստատ չենք կարողանա այս վիճակով «պլստալ» տիրոջ ձեռքից: Մեզ հազիվ զսպելով անցնում ենք կողքով ու «ջուր» կանչելով հասնում մոտակա աղբյուրին: Այսպես քայլելով հասնում ենք տուն ու սկսում հաշվել մոծակների խայթած տեղերը:

Հ.Գ. Որ հիշում եմ մոծակներին, գետ գնալս չի գալիս:

Մայիսի 9-ը ամեն տարի նշվում է որպես Եվրամիության օր, որով և սկսվում է Եվրոպային նվիրված միջոցառումների շարքը, որը Հայաստանում այս տարի տևեց մինչև հունիսի 5-ը: Հենց այդ օրն էլ Հայաստանում մեծ շուքով նշվեց Եվրոպայի օրը: Միջոցառումները բացվեցին ԵՄ դեսպանի ելույթով, որից հետո դեսպանը շրջեց տաղավարներով և հայտարարեց ցերեկույթի մեկնարկը:

Լուսանկարը՝ Նոնա Պետրոսյանի

Ողջ Հյուսիսային պողոտան վերածվել էր փոքրիկ Եվրոպայի, այստեղ առանձին տաղավարներով ներկայացված էին եվրոպական երկրների մշակութային առանձնահատկությունները, նրանցում հայ երիտասարդների համար առավել հետաքրքիր ծրագրերն ու կրթական կենտրոնները, նրանց գործունեությունն ու առավելությունները: Ներկայացված էին նաև Եվրամիության կողմից հովանավորվող կազմակերպությունները, այդ թվում նաև` 17.am կայքի և Պատանի թղթակիցների ցանցի հիմնադիր «Մանանա» կենտրոնը:

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսյանի

Օրն ավելի հետաքրքիր դարձնելու համար կազմակերպությունները նախաձեռնել էին մրցույթ-վիկտորինաներ, որոնցից յուրաքանչյուրը վերաբերվում էր որևէ կոնկրետ թեմայի: Օրինակ՝ Միացյալ Թագավորության տաղավարում Շեքսպիրը, ով դարձել էր օրվա ուրախությունը,  հարցնում էր հեղինակի ստեղծագործությունների և Մեծ Բրիտանիայի մասին, իսկ մրցանակները բրիտանական հուշանվերներ էին: Dasaran.am-ն անցկացնում էր «Բացահայտիր Եվրոպան» խաղի օֆ-լայն տարբերակը, և այսպես շարունակ: Միաժամանակ, օտարերկրացի կամավորները ներկաներին սովորեցնում էին իրենց ազգային պարերը, ծանոթացնում երկրի մշակույթին: Նրանցից մեկի հետ էլ ես  և 17-ի մի քանի թղթակիցներ սովորեցինք հունգարական գեղեցիկ մի պար:

Մասնակից յուրաքանչյուր կազմակերպություն իր առջև նպատակ ուներ հայ երիտասարդների համար հասանելի դարձնել եվրոպական ծրագրերն ու միաժամանակ, ժողովրդին ներկայացնել տվյալ կազմակերպությունը:

Անի Ավետիսյան, Արագածոտնի մարզ, գ. Ոսկեհատ

Հարցազրույց Հայաստանում Ֆրանսիական համալսարանի պրոռեկտոր Արայիկ Նավոյանի հետ

Լուսանկարը՝ Լյուբա Շառոյանի

-Պարոն Նավոյան, կարո՞ղ եք ասել, թե ինչ եք այսօր ներկայացնում հանրությանը:

-Մենք ներկայացնում ենք Հայաստանում Ֆրանսիական համալսարանը, որպես ֆրանսիական և եվրոպական համալսարան:

-Ի՞նչ հնարավորություններ եք ընձեռում երիտասարդներին:

-Մենք Հայաստանում ֆրանսիական պետական դիպլոմներ ենք շնորհում, որոնք իրենցից ներկայացնում են եվրոպական, ֆրանսիական պետական բարձրագույն կրթության ծրագրեր:

-Ինչո՞վ է տարբերվում այս համալսարանը մնացած բարձրագույն ուսումնական հաստատություններից:

-Հենց նրանով, որ մեր մոտ ինչպես ծրագրերը, այնպես էլ դասավանդման և գնահատման մեթոդները եվրոպական են:

-Ի՞նչ բաժիններ է իր մեջ ընդգրկում այս համալսարանը:

-Մենք ունենք բակալավրիատուրա` ֆինանսներ, մարքեթինգ, կառավարում և իրավագիտություն ֆակուլտետներով, իսկ մագիստրատուրան` միջազգային գործարարական իրավունք, ֆինանսներ և միջազգային մարքեթինգ բաժիններով:

-Կպատմե՞ք քննությունների կարգի մասին:

-Որպես միջպետական համալսարան, մեր քննությունները առանձին են իրականացվում կենտրոնական համակարգից: Մենք ունենք 3 քննություն`հայոց լեզու, մաթեմատիկա` կառավարման ֆինանսների և մարկետինգի ֆակուլտետում և իրավագիտություն` իրավաբանական ֆակուլտետում, օտար լեզու (դա կարող է լինել անգլերեն, գերմաներեն կամ ֆրանսերեն) բոլոր ֆակուլտետների համար: Օտար լեզուն ընտրում է դիմորդը:

-Իսկ ֆրանսերենը փաստորեն պարտադիր լեզու չէ՞:

-Ֆրանսերենը պարտադիր չէ, որովհետև մենք կարծում ենք, որ առաջին 2 տարում մենք հասցնում ենք  ուսանողներին այնպիսի  մակարդակի, որ 3-րդ կուրսից դասերի մի մասը ուսանողը լսում է ֆրանսերեն:

-Իսկ ի՞նչ հեռանկարներ ունեք ապագայի հետ կապված:

-Նախ, ես կուզեի նշել շրջանավարտների հեռանկարների մասին: Մենք այս տարի ամբողջացրել ենք 1500 շրջանավարտի շրջանում իրականացված հարցում, և մեր շրջանավարտների 81%-ը աշխատում է Հայաստանում`իրենց մասնագիտությանը համարժեք աշխատատեղերում: Շրջանավարտի տեղեկատուն մեկ ամսից կայքում հասանելի կլինի, և դուք կարող եք անվանական տեսնել, թե ով, որտեղ և ինչ է աշխատում: Եվ ամենակարևորը`միայն մեր շրջանավարտների 12%-ն են, ովքեր սովորում և աշխատում են արտերկրում: Սա նշանակում է, որ մենք չենք նպաստում խելոք ուղեղների  Հայաստանից արտահոսքին: Իսկ համալսարանի հեռանկարները… Մենք հիմա պատրաստվում ենք եվրոպական որակի հավատարմագրման, ինչպես նաև նոր կրթական ծրագրեր կառաջարկենք, որոնց մասին հանրությանը պարբերաբար կիրազեկենք:

Հարցազրույցը վարեցին` 
Սոնա Մխիթարյանը, Արմավիրի մարզ, գ. Ակնալիճ
Լյուբա Շառոյանը, Արմավիրի մարզ, գ. Ակնալիճ
Անի Ավետիսյանը, Արագածոտնի մարզ, գ.Ոսկեհատ

-Դե, եկել ես տուն, պատմի, էլի մի քիչ:

-Մամ, պապ, մորքուր, տատիկ և մնացած, հոգնած եմ, վաղը կպատմեմ:

-Է~հ, էս ինչ աղջիկ ա: Մի խոսք բերանից չես կարա պոկես,- տրտնջում էր տատիկս:

Այս նյութը գրում եմ բոլորին պատմելու և իրազեկելու տոնի ու անցկացրած օրվա մասին: Դե, լսեք:

Երբ մենք հասանք Երևան, Հյուսիսային պողոտայում նախապատրաստական աշխատանքեր էր տարվում: Դրվում էին տաղավարներ, որոնցում ներկայացվում էին Եվրամիության կողմից ֆինանսավորվող կազմակերպությունները: Մենք մոտեցանք մեր` «Մանանա» կենտրոնի տաղավարին: Արդեն ամեն բան համարյա պատրաստ էր: Նախ, ծանոթացանք երեխաների հետ, որոնք եկել էին տարբեր մարզերից, ստացանք մեր առաջադրանքները և անցանք գործի:

Լուսանկարը՝ Լյուբա Շառոյանի

Ես ու Սոֆյան պետք է հարցազրույցներ վերցնեինք և ֆոտոներ անեինք: Մոտեցանք նախ GIZ գերմանական կազմակերպությանը, քանի որ նախկինում աշխատել էինք նրանց հետ: Սոֆյան վերցրեց իր հարցազրույցը, իսկ ես լուսանկարեցի:

Այնուհետև մոտեցանք Dasaran.am-ի տաղավարին: Այնտեղ մեզ ավելի ջերմ ընդունեցին: Միանգամից կանչեցին մասնակցելու փոքրիկ վիկտորինային, որը անցկացվում էր շատ անսովոր տարբերակով: Համաձայնվեցի և մրցեցի մի աղջկա հետ: Հարցերը Եվրոպայի մասին էին: Մինչ ես մտածում էի հարցերի շուրջը, հետևում շատ մարդիկ էին հավաքվել, բայց ես այնքան էի տարվել հարցերով, որ չէի նկատել նրանց: Միայն նրանց բացականչություններից հասկացա, որ կարողացել եմ անսխալ անցնել վիկտորինան: Բոլորը ծափահարեցին, և ես պետք է ստանայի իմ պարգևը: Պտտեցրեցի անիվը և ստացա հետաքրքիր տետր նշումների համար: Դա ինձ ոգեշնչեց, և ես փորձեցի նրանցից հարցազրույց վերցնել: Հակիրճ ներկայացնեմ ներկայացուցչի խոսքը:

Dasaran.am-ը հովանավորվում է Եվրամիության կողմից: Հայաստանում գործում է 2007թ-ից:

-Որքանո՞վ է հաջողված ձեր աշխատանքը:

-Օրեցօր ավելանում են գրանցումների քանակը, ծնողները գոհ են, ուսուցիչները և աշակերտները` նույնպես: Dasaran.am-ը հնարավորություն է ընձեռում առցանց գրանցումների տնային հանձնարարությունների լրացման և ծնողներին իրազեկելու իրենց երեխաների առաջադիմության մասին: Իսկ դուք գո՞հ եք մեր աշխատանքից:

-Այո, շատ լավ միտք է: Ես ինքս օգտվում եմ և կարող եմ ասել, մեզ դա շատ օգնում է: 

Մենք շրջում էին բոլոր տաղավարներով` մանրամասնորեն ծանոթանալով բոլոր կազմակերպությունների հետ:

Հոգնել էինք և վերադարձանք մեր տաղավար: Մեզ մոտ շատ մարդ կար, և իրոք բոլորը շատ հետաքրքված էին` թե մեծ, թե փոքր:

Ծանոթացանք Արագածոտնի մարզի մեր թղթակից Արփիի հետ, աղջկա հետ, ով մեզ պես հոգնած նստել էր: Առաջարկեցինք պաղպաղակ ուտել: Չգիտենք էլ` ինչքան ենք զրուցել, բայց երբ հետ եկանք, արդեն բոլոր տաղավարները հավաքում էին: Շատ լավ ժամանակ անցկացրեցինք:

Հա, արդեն մոռանալու էի. ամեն կազմակերպության տաղավարից վերցրել եմ բուկլետներ և խորհրդանշական իրեր` քարտեզ, օրացույց, դրոշներ և այլն: Բոլորը շարել եմ սենյակումս, և եթե ցանկանաք այցելել Եվրամիությունը Հայաստանում ցուցասրահ, կարող եք համենալ մեր տուն::

Նոնա Պետրոսյան, Վայոց Ձորի մարզ, ք. Եղեգնաձոր