Հարցազրույց հայրիկիս` Օհանավանի բնակիչ  Ժիրայր Ղազարյանի հետ

-Պապ, ե՞րբ է հիմնվել մեր գյուղը:

-Մեր գյուղը հիմնվել է 1827-28-ական թվականներին: Պարսկաստանի Մակու քաղաքից մեր նախնիները գաղթել և եկել են այստեղ, հիմնելով մեծ համայնք:

-Արդյո՞ք նախկինում գյուղում ապրել են տեղաբնիկներ:

-Հնում այս տարածքում եղել է միայն Հովհաննավանքի միաբանությունը: Երբ մեր պապերը եկել են, վանքի շուրջը հիմնել են մեծ համայնք:

-Ինչի՞ համար է գյուղը անվանակոչվել Օհանավան:

-Սկզբում գյուղը հայտնի է եղել որպես վանքի գյուղ և անվանվում էր Հովհաննավանք: Հետագայում այդ անունը փոփոխվել և դարձել է Օհանավան:

-Պատմության ընթացքում արդյո՞ք գյուղը տվել է անվանի մարդիկ:

-Գյուղը տվել է հայտնի գիտնականներ, ինչպիսիք են` փիլիսոփա, աստղագետ Ս.Ավետիսյանը, տվել է հերոսներ, օրինակ, Վահան Գրիգորյանը և Արցախյան պատերազմի ժամանակ հերոսացած այլ մարտիկներ, հզոր հոգևորականներ` Զաքարիա Քանաքեռցին, որը հայտնի է իր եռհատորյա «Պատմագրություն» աշխատությամբ:  Գիտես նաև, որ մեր գյուղում գործել են ժամանակի հզոր հայագետներ, որոնք մեծ ավանդ են թողել հայոց պատմության մեջ: Օրինակ, Ղազար Փարպեցին, որը մեզ մոտ է գրել իր պատմությունը, Առաքել Դավիժեցին և շատ ուրիշներ:

-Ճի՞շտ է, որ գյուղի եկեղեցու վերանորոգման աշխատանքներին մասնակցել են գյուղացիները:

-Գյուղի բնակիչների համար կարևոր է եղել գործող եկեղեցի ունենալ: 1990-ական թվականներին վանքը զգում էր վերանորոգման կարիք, և գյուղացիները իրենք իրենց աշխատանքով ներդրում ունեցան վանքի վերանորոգմանը:

-Գիտեմ, որ եկեղեցու խաչը դու ես տեղադրել, ի՞նչ զգացողություն ունեիր այդ ժամանակ:

-Երբ լսեցի, որ խաչը պիտի տեղադրեմ, մարմինս փշաքաղվեց, մտածեցի, որ իմ սերունդները հպարտ կլինեն և ավելի շատ կկապվեն մեր Հայաստանյայց Սբ. Եկեղեցուն:

-Երբևիցե պատկերացրել ես քեզ ուրիշ վայրում բնակվելիս:

-Շատ անգամ եմ հնարավորություն ունեցել տեղափոխվել այլ վայր, բայց երբեք չեմ լքի իմ հայրենի գյուղը, որովհետև այստեղ են գտնվում իմ պապերի գերեզմանները, ինչպե՞ս կարող եմ թողնել և հեռանալ:

Զրույցը վարեց  Սերյոժա Ղազարյանը

Տատիկիս անուն-ազգանունը Սիրանուշ Մովսիսյան է, սակայն գյուղում բոլորը նրան ճանաչում են Ջեմմա անունով: Նա 65 տարեկան է: Ես այս հարցազրույցի ընթացքում տատիկիս հետ կխոսեմ «Դուք»-ով, որպեսզի ավելի նմանվեմ պրոֆեսիոնալ լրագրողի: Ես կխոսեմ այն մասին, թե 60-ական թվականներին ինչպես են Մալիշկա գյուղի իշխանությունները որոշել գյուղի բնակչությանը տեղափոխել ավելի ներքև՝ մոտեցնելով Արփա գետի ափին:

-Տատի՛կ, Դուք հիշում եք, չէ՞ բնակչությանը տեղափոխելու այդ ժամանակները:

-Հա՛, ոնց չեմ հիշում: Դժվար էր, բայց հենց ժողովրդին էր ձեռնտու:

-Իսկ ինչո՞ւ որոշեցին, որ գյուղացիներին պետք է տեղափոխեն:

-Բնակչության թիվն արդեն մեծացել էր, ժողովուրդը շատ խիտ էր բնակեցված: Մի տան մեջ ապրում էին մի քանի եղբայր իրենց կանանց, երեխաների և ծնողների հետ: Այն ժամանակ մարդիկ շատ երեխաներ էին ունենում: Այդ պատճառով էլ իշխանությունները որոշեցին հողաբաժանում կատարել հին գյուղից մի քիչ ներքև:

-Բայց նրանք ինչ-որ բանով օգնո՞ւմ էին գյուղացիներին:

-Չէ՛, չէին օգնում, միայն հող էին տրամադրում մարդկանց, որ տուն սարքեն:

-Ինչպե՞ս է եղել, որ գյուղում բոլորի տները համարյա նույն գծագրով են կառուցված:

-Եղեգնաձորից ճարտարապետ էին ուղարկել, որ հատակագիծ գծեր: Բոլորն այդպես կառուցեցին:

-Իսկ ինչո՞ւ մարդիկ իրենք իրենց ուզած ձևով չէին կառուցում տները:

-Որովհետև մարդիկ այն ժամանակ ապրել են հողից, կավից պատրաստված տներում: Եվ գաղափար անգամ չեն ունեցել հատակագիծ գծելու մասին:

-Ինչպե՞ս է եղել, որ բոլորը եկել են, իսկ մի քանի ընտանիքներ չեն իջել և բնակություն չեն հաստատել այստեղ:

-Մարդիկ շատ անասուններ էին պահում, հին գյուղն էլ արոտավայրերին մոտիկ էր, իսկ ընտանիքի անդամները քիչ են եղել և այդ պատճառով էլ չեն իջել:

-Մարդկանց վրա լա՞վ ազդեցություն թողեց տեղափոխությունը:

-Շատ լավ: Մարդկանց պայմանները լավացան թե՛ կենցաղային, թե՛ մնացած առումներով: Լուծվեցին ջրի, հոսանքի և շատ այլ խնդիրներ, որոնք մինչ այդ շատ էին հուզում մարդկանց:

-Դրանից բնակչության թիվն ավելացա՞վ:

-Հա՛, իհարկե, գյուղի բնակչությունը շատացավ՝ եռապատկվեց:

-Հետագայում ինչե՞ր կառուցվեցին հին տների տեղերում:

-Կառուցել են գործարանը, 2-րդ դպրոցը, Սբ. Աննա եկեղեցին և այլն:

Հարցազրույցը վարեց` Սերյոժա Բաբոյանը

Հարցազրույց մայրիկիս ̀  Կարինե Գրիգորյանի հետ

-Մամ.  ես շատ եմ լսել իմ հորական արմատների մասին, բայց դու ինձ երբեք չես պատմել քո արմատների մասին: Կասե՞ս, թե ովքեր են եղել քո պապիկն ու տատիկը:

-Տատիկիս անունը Անիկ է, նա ծնվել է Վան քաղաքում, նրա հայրը հենց վանեցի էր, իսկ մայրը` Իգդիրից: 1920 թվականին Թուրքիան հարձակվել էր  Հայաստանի Առաջին Հանրապետության վրա: Տատիկիս ընտանիքը հարուստ է եղել, ունեցել են շատ մեծ ֆերմաներ: Նրանք ունեին մի թուրք հարևան, որին օգնում էին ապրելու  ու գոյատևելու:  Եվ երբ ընթանում էր պատերազմը, Անիկի հայրը ամեն կերպ փորձում էր պաշտպանել իր ընտանիքին: Եվ հենց այդ թուրք հարևանի տանն էլ թաքցրեց իր ընտանիքի անդամներին, իսկ ինքը մնաց իր սեփական տանը: Եվ երբ թուրքերը արդեն հասնում են տան բակ, հայրը դուրս եկավ, որպեսզի կարողանա ժամանակ շահել, մինչև թուրք հարևանը պահի իր ընտանիքին: Հենց այդտեղ թուրքերը սպանեցին Անիկ տատիի հորը, մտան տուն, թալանեցին ամեն ինչ, վառեցին և հեռացան:

Թուրք հարևանը երեխաներին պահել էր գոմում և այս ամենը ինչը, ինչ կատարվեց նրանց հոր հետ, իր իսկ սեփական աչքերով տեսել է: Երեխաները լացում էին, Անիկ տատը այդ ժամանակ 6-7 տարեկան էր: Մայրը չէր կարողանում կողմնորոշվել սկզբից ում հետ դուրս գալ գոմից: Մայրը իր մեծ երեխաների և թուրքի հետ փորձում է փախուստի ճանապարհը գտնել, որ այնտեղ մնացած անդամներին էլ կարողանան իրենց հետ տանել: Եվ հենց այդ ժամանակ նրանց նկատում է թուրքը ու սպանում հայերին: Թուրք հարևանը տեսնելով այդ ամենը, փորձում է գտնել երեխաների մորաքրոջը, քանի որ շատ էին կապված նրա հետ: Մորաքրոջ միջոցով և թուրքի օգնությամբ նրանք հասնում են Արտաշատ:

Տատիկս  պատմում էր, որ փախուստի ճանապարհը ուղղակի աննկարագրելի էր ̀ մահացած դիակներ, թուրքեր, որոնք սպանում էին փոքր երեխաներին …

-Եվ այս ամենից հետո, երբ  հասան Արտաշատ, հետո ի՞նչ պատահեց նրանց հետ

-Ճիշտն ասած, չեմ հիշում, թե ում միջոցով, բայց նրանք կարողանում են տուն գտնել ժամանակավոր ապրելու համար: Մորաքույրը պահում է Անիկին, նրա քրոջն ու եղբորը: Նրանք սկսում են գնալ դպրոց:

-Երեխաները ավարտո՞ւմ են դպրոցը: Եվ ի՞նչ եղավ նրանց հետ այդ տարիների ընթացում:

-Անիկ տատի մայրը դերձակ է եղել, և ինքն էլ ցանկացել է շարունակել իր մոր գործը, չնայած որ սիրում էր բժշկությունը: Նրա քույրն ու եղբայրը նույնպես ավարտում են դպրոցը: Եղբայրը Արտաշատում զբաղվում է հողագործությամբ, իսկ քրոջ մասին տեղեկություններ չեմ հիշում: Միայն հիշում եմ, որ քույրը մորաքրոջ հետ տեղափոխվում է Երևան և հենց այդտեղ էլ ամուսնանում է:

Այդ տարիներին մի երիտասարդ սիրահարվում է Անիկ տատիկին, մի որոշ ժամանակ անց նրանք ամուսնանում են, ինչքան հիշում եմ, նրանք ապրում են Արտաշատ քաղաքի ինչ-որ գյուղում: Տատիկս պատմում էր, որ նրանք շատ սիրով ու ջերմությամբ լցված ընտանիք են լինում:

Անիկի առաջին ամուսինը, զոհվել է Հայրենական պատերազմի ժամանակ: Երբ տատիկի ամուսինը բանակում է լինում, ծնվում է նրանց որդին ̀ Ժորան: Հետո երբ գալիս է բոթաբերը և տալիս նամակը, նա վերցնում է իր երեխային և վերադառնում Արտաշատ ̀ եղբոր մոտ:

Քույրն ու մորաքույրը, երբ իմանում են այդ մասին, հետագայում որոշում են Անիկին ամուսնացնել, բայց քանի որ այն երիտասարդը, որին նրանք ընտրել էին, չի ցանկանում պահել Ժորային, որոշում են այդ փոքրիկին տալ ուրիշի: Եվ հենց այդպես էլ անում են:

Մի օր տատիկս գնում է աշխատանքի իր արհեստանոց, վերադառնում է տուն և տեսնում, որ երեխան չկա: Նա ուղղակի չի կարողանում խելքի գալ, գոռում էր, գոչում, ուղղակի խելագարության էր հասել:

Մի որոշ ժամանակ անց նրան ստիպողաբար ամուսնացրել են Հմայակ պապիի հետ, որը Երևան քաղաքից էր:

-Անիկ տատն ու Հմայակ պապը ինչո՞վ էին զբաղվում:

-Նրանք ապրում էին Պուշկինի փողոցում: Պապիկս աշխատում էր որպես տնտեսվար, այն ժամանակ ЦУМ կոչվող հանրախանութում: Իսկ տատիկս այդ ժամանակ մասնակցում էր բժշկական դասընթացների, և հետո աշխատել է որպես բուժքույր:

-Ինչպե՞ս դասավորվեց նրանց համատեղ կյանքը

-Նրանք ունեցան 5 երեխա  ̀ 1  տղա և 4 աղջիկ: Բոլորն էլ ստացան բարձրագույն կրթություն, ունեցան տարբեր մասնագիտություններ ̀ երկուսը` երաժիշտ, մեկը` մանկավարժ: Մայրս ունեցել է երեք աշխատանք ̀ եղել է և վարսավիր, առևտրական և դերձակ, իսկ մեծ մորաքույրս դերձակ է եղել: Բայց ցավոք, նրանցից ողջ են 2 մորաքույրներս միայն:

-Ի՞նչ պատահեց Ժորայի հետ

-Տատիկս իր ամբողջ կյանքի ընթացքում չի դադարել հիշել Ժորային, միշտ փնտրել է: Անիկ տատիի մորաքույրը մահանալուց առաջ ասել է, որ փոքրիկը հիմա գտնվում է Երևանում: Ու տատիկս անվերջ փնտրել է նրան:

Մի օր մայրս գտավ Ժորային, բոլորին հավաքեց մի տան մեջ և հայտնեց այդ լավ լուրը: Հենց այդ պահին Ժորան ներս մտավ… Մի աննկարագրելի պահ, հույզեր ու թաց աչքեր:

Ժորան այդ ժամանակ ամուսնացած էր, ուներ 2 երեխա ̀ 1 տղա և 1 աղջիկ, և աշխատում էր Ֆիզիկայի ինստիտուտում: Անիկ տատիկի կյանքի վերջին պահին էլ Ժորան մնաց նրա կողքին:

Պապիկս շատ էր զղջում այս ամենի համար, բայց անկախ ամեն ինչից, ես շատ եմ սիրել իմ պապիկին:

-Ապրե՞լ ես նրանց հետ

-Այո, ապրել եմ նրանց հետ, հենց Պուշկինի փողոցում: Դա մի մեծ բակ էր, որտեղ ապրում էինք տատիկը, պապիկը, մորեղբայրս և նրա կինը, ես, մայրիկս, քույրիկս ու եղբայրս:

Հիշում եմ, երբ պապիկը մանկապարտեզից ձեռքս բռնած տուն էր տանում: Ցավոք, շատ բան չեմ կարողանում մտաբերել ու հիշել, անգամ նրանց դեմքն եմ աղոտ հիշում:

-Ինչպիսի՞ն էր քո մանկության Երևանը:

-Հենց Երևանի անունը տալիս եք, կարոտը ինձ խեղդում է, աչքերս լցվում են: Երևանի ամեն ինչը սիրում եմ ̀ փողոցները լվացող մեքենաները, մայթերը, պուրակները, արևից հալվող ասֆալտը, ծառերի ու ծաղիկների բույրը, որը ոչ մի երկրում էլ չեմ գտնի, մեր փողոցը, մեր բակը, մեր դուռը, էլ ինչ ասեմ… Իմ դպրոցն եմ սիրում ̀ Մռավյանի անվան: Մեր հարևաններին եմ սիրում, կարոտում ու հիշում:

Հիշում եմ Արծվիկ տատիկին, որի համար վազելով գնում էի Աբովյան փողոցից սև հաց էի գնում: Նա ինձ շատ էր սիրում, և երբ հացը տանում էի ̀ գրկում համբուրում ու ասում էր.

-Ապրես, Կարինկա ջան:

-Ի՞նչ եղան այդ տներն ու հարևանները:

-Քանդեցին, կառուցեցին տարբեր շենքեր, որը այժմյան Հյուսիսային պողոտան է: Չեմ կարողանում ինձ զսպել ու չասել, որ քանդեցին ու վերացրեցին տասնյակ մարդկանց մանկությունը, նրանց հիշողությունները, տները և հիմա մեզանից ոչ մեկը չի ապրում գոնե այդ շենքերից որևիցե մեկում: