Մնաս բարով, թախի՛ծ, և բարե՜ւ, թախի՛ծ…

Սերը, ակնթարթային անհոգությունը, պատանեկական մտքերը, այն, ինչը մնում է այդ ամենից հետո, սխալները, հուսահատությունը, տխրությունը…Բաներ, որոնց մասին քչերս ենք բարձրաձայնում կամ գրում, բայց բոլորս էլ, անշուշտ, ինչ-որ ժամանակ ապրում ենք այդ:

Ֆրանսիացի արձակագիր Ֆրանսուազ Սագանի «Բարև, թախիծ» վեպը պատմում է տասնութամյա մի աղջկա մասին, ում առաջ կյանքը դնում է բազում խնդիրներ, որոնց լուծումը պահանջում է ոչ միայն մտավոր, այլև բարոյական ուժերի լարում: Եվ այդ լարման մեջ աղջիկը, ապրելով հոր հետ, միև նույն ժամանակ ապրում է մենակ:

Գիրքը, չնայած իր փոքր ծավալին և  թեթև  տրամադրությանը, բավականին ընդգրկուն է իմաստային առումով, և  նրանից, իհարկե, կարելի է վերցնել ուսանելին, անհրաժեշտը:  Օրինակ՝ այն, որ 17-18 տարեկանը, որքան մոտ է չափահասությանը, նույնքան անկայուն ու անկանխատեսելի է, և  երբևէ պետք չէ անուշադրության մատնել ապրումները, որ նա տանում է իր ներսում: Կամ էլ այն, որ սերը իրարից անկախ զգացմունքների հաջորդական շղթա չէ միայն, և  չնայած բոլոր երջանիկ րոպեներին, մի օր ստիպում է մտածես՝ այն, ինչ զգում ես, իսկապե՞ս սեր է թե՞…

Առհասարակ ցանկացած գիրք էլ ունի այդ անհրաժեշտ կորիզը, պարզապես միշտ պետք է իմանալ՝ ինչ կարդալ, երբ կարդալ և ինչպես կարդալ:

Գլխավոր հերոսուհին՝ Սեսիլը, ապրում է քսաներորդ դարի փարիզյան կյանքի անհոգ թոհուբոհի մեջ, և ամենաթանկը, որ նա ունի, հայրն է՝ որքան նման, նույնքան տարբեր իրենից: Վերջինս էլ, րոպեական ուրախություններ որոնելով տարբեր ֆրանսուհիների մեջ, հաճախ  չի նկատում իր երիտասարդ աղջկա ապրումները: Քայլ առ քայլ հասունացնելով ընթացքը՝ հեղինակը ի վերջո հանգում է ամենաանսպասելիին. տեղի է ունենում այն, ինչ տեղի է ունենում, և  թե ում մեղքով, որոշումը ընթերցողինն է:

***

Այս անծանոթ զգացմունքը, որ մեղմ ձանձրույթով հալածում է ինձ, ես վարանում եմ կնքել գեղեցիկ և  հանդիսավոր անունով՝ թախիծ: Դա այնպիսի համակործան և  այնպիսի եսասեր զգացմունք է, որ նրանից ամաչում եմ, մինչդեռ թախիծը ես միշտ հարգել եմ:

Ցանկանում էի, որ ինձ շոյեին, մխիթարեին, ինքս ինձ հետ հաշտեցնեին:

Ուրիշի թերություններին հեշտությամբ ես հաշտվում, երբ դրանք շտկելը քո պարտքը չես համարում:

Քանզի բոլորս էլ ձգտում ենք մի բանի՝ դուր գալ մյուսներին: Մինչև այսօր էլ չգիտեմ, թե ինչ է թաքնված նվաճելու այդ ձգտման մեջ. կենսական ուժերի գերառատությո՞ւն, նկատված լինելու ցանկությո՞ւն, թե՞ ինքդ քեզ վստահ լինելու, զորեղ զգալու մի թաքուն, անխոստովանելի կարիք:

Տարօրինակ է՝ ճակատագիրը սիրում է մեզ ներկայանալ շատ սովորական և անարժան տեսքով:

Նա ինքն իրեն ժպտաց հայելու մեջ, ինչպես ժպտում ենք մեկին, որին լքելու ենք:

Aspram Parsadanyan

Ցոլակ պապն ու Նախշուն տատը

Առավոտյան ժամը վեցն էր,  արևը իր շողերից մի քանիսն ի ցույց էր դրել հանրությանը:  Գյուղում ամենից վաղ արթնանում էր Ցոլակ պապը: Տարեց այս մարդն այնքան ուժ ու եռանդ ուներ, որ գուցե գյուղի երիտասարդ տղաներից շատերը չունենային: Ցոլակ պապն ապրում էր կնոջ՝ Նախշունի հետ, և, իսկապես, այդ կինը մի նախշն էր Ցոլակի ապրած դաժան կյանքի:  Արթնանալուն պես Ցոլակը լվանում էր ձեռքերը, երեսը և երբեմն ջրով շփում էր արևից մգացած վիզն ու արմունկները: Հետո նստում էր տան առջևի մեծ թթենու տակ դրված նստարանին, հանում չիբուխը, վառում և սկսում ծխել, սակայն ծեր թոքերն արդեն չէին դիմանում. սկսվում էր հազը: Շատ հաճախ, երբ Նախշունը դիտողություն էր անում նրան, Ցոլակը պատասխանում էր, որ երբեք չի սիրել էդ անտերը, բայց վշտերը խորտակելու համար ծխում էր (իբր ծխախոտը թեթևացնում է սրտի ցավերը):

Նախշունն արթնանում էր ամուսնու հազից և շատ հաճախ բացում էր պատուհանն ու նախատում նրան.

-Զահրումար: Քանի ասեմ` թարգի էդ անտերը: Համ տենում ես վնաս ա, համ սաղ օրը փըստ, հա փըստ, -մատները բերանին մոտեցնելով ու կեղծ հազալով՝ կրկնօրինակում էր ամուսնուն:  Փոքրիկ վեճից հետո Նախշունն իջնում էր բակ, ձեռքին՝ սուրճով լի բաժակները և մի կտոր էլ իր պատրաստած մրգային լավաշից (դե փորձելու համար):

Այս ընտանիքը կարելի էր առանձնացնել գյուղի այլ ընտանիքներց: Այս տարեց ամուսինների երջանիկ սիրո, բայց դժբախտ ամուսնության մասին գիտեին բոլորը: Ցոլակը յոթանասունն անց ծերուկ էր, իսկ Նախշունը վաթսունհինգ տարեկան էր: Եթե փորձեմ նկարագրել Ցոլակին, պետք է ասեմ, որ նրա դեմքին նայելիս դիմացինին գրավում էին մանրիկ կանաչ աչքերը, որոնք հոգատար հայացքով նայում էին քեզ, իսկ երբ ժպտում էր, աչքերը կորչում էին ակնափոսերում: Ուներ հաստ ու խառը հոնքեր, որոնք սանրում էր միայն այն ժամանակ, երբ որևէ տեղ պետք է գնար, կամ էլ պետք է դուրս գար գյուղամեջ: Ուներ սպիտակ բեղեր, որոնք ամենից շատն էր խնամում:

Նախշունն ավելի երիտասարդ էր երևում: Ուներ վարդագույն, հաստ շուրթեր, սպիտակ մազերի արանքից երևում էին դեռ չսպիտակած մի քանի մազահատիկ: Եթե նայեիր նրա՝ երիտասարդ տարիների լուսանկարները, վստահ կասեիր, որ ճակատագիրը լիովին փոխել էր նրա արտաքինը: Նախշունը, իրեն հայելու մեջ նայելիս, հաճախ հոգոց էր հանում ու քթի տակ փնթփնթում.

-Ա՜խ տարիներ, տարաք գեղեցկությունս, երիտասարդությունս:

Ցոլակն ու Նախշունը իրար ճանաչում էին մանկուց. նրանց ծնողները հարևաններ էին եղել: Մի անգամ Նախշունը կորել էր դիմացի անտառում, նրան գտել էր Ցոլակը: Օգտվելով հարմար առիթից՝ Ցոլակը ասել էր նրան իր սիրո մասին, սակայն լավության դիմաց մատղաշ աղջկանից մի կոշտ ապտակ էր ստացել: Հիմա, երբ վիճում են, Ցոլակը երեսով է տալիս.

-Պետք ա թողնեի հանդ ու չոլում գելերի բաժին դառնայիր,- ու ձեռքը քսելով այտին՝ ավելացնում է,- ա՜խ, էս ոնց է մրմռում:

Դրանից հետո սկսում են ծիծաղել, հիշել անցյալն ու մոռանում են վեճն էլ, վեճի պատճառն էլ, բայց երբ հիշողությունների անիվը գլորվելով հասնում է ամուսնական կյանքին, նրանց դեմքի ժպիտը սառչում է, կորչում վշտերի ծովում: Նախշունը քսան տարեկան էր, երբ հագավ հարսի ճերմակ զգեստը, սակայն նրանց երջանկությունը երկար չտևեց: Նախշունը չկարողացավ զավակ պարգևել իր սիրելիին: Դա պատճառ դարձավ սկեսուրի և տանը մնացած տալի անվերջ վիրավորանքների: Առավոտից մինչ երեկո խոսում ու քննարկում էին այդ թեման՝ հաշվի չառնելով անգամ նրա ներկայությունը: Նրան տանը բանի տեղ չէին դնում, միայն Ցոլակն էր անկեղծ սիրում ու հարգում կնոջը: Նախշունը ամուսնու և իր սիրո համար կուլ էր տալիս այդ ամենը: Սկեսուրը նրան դիմում էր այն ժամանակ, երբ նկատողություն էր անելու կամ պետք է հրամայեր հավաքել իր կամ աղջկա կեղտոտածը: Ոչ մի ականջ չէր լսել, որ տիկին Հեղնարը նրան անունով դիմեր: «Չբեր» կամ «աղջի»՝ այս բառերով էր նա դիմում իր հարսին: Չար լեզուներն ասում էին, որ Ցոլակի հայրը հենց կնոջ դարդից էլ մահացավ: Ասում են՝ նա շատ էր հայհոյում իրենց տատերին, որ տարիներ առաջ, դեռ բարուրում երեխաներին ամուսիններ էին կնքել (այդ սովորույթը կոչում էին «բաշիքյարթմա»):

Կեսօր էր: Հուլիսյան արևը սպառնում էր խանձել ու չորացնել ամեն ինչ: Նախշունը վաղուց էր արթնացել ու քանի որ առավոտյան խոսք էր տվել ամուսնուն հարիսա եփել, նստած մաքրում էր ձավարը, երբեմն էլ փեշով մաքրում էր ճակատի քրտինքը: Հանկարծ դրմփոցով բացվեց տան դուռը. կարելի էր եզրակացնել, որ եկողը ոտքով բացեց այն: Ներս մտավ մի տղա, ով իր մկանոտ ձեռքերով գրկել էր Ցոլակի որովայնը:

-Վա՜յ քոռանամ ես, բեր, բեր, Աշոտ ջան, թախտին պառկացրու: Էս ի՞նչ ա էլել, Աշոտ ջան:

-Գիդեմ ոչ, Նախշուն մոքիր, ասի` գամ քեռի Ցոլակին ձեն տամ, որ մի քիչ դինջանանք, տենամ վեր ընգած ա:

-Ապրես, մատաղ, ապրես: Ցոլակ ջան ո՞նց ես, հլա խոսի, մատաղ,- նրա հարցերի պատասխանն էր դառնում` «վա՜յ , վա՜յ»:

Անցան օրեր, նույն թախտին պառկած էր Ցոլակը, կողքին՝ Նախշունը, ով քրտնքի փոխարեն սրբում էր արցունքները: Գյուղի բժիշկը ասել էր, որ Ցոլակին քիչ ժամանակ է մնում ապրելու:

-Նախշու՜ն:

-Հա ջան, ասա, Ցոլակ ջան ,- ամուսնու վրա թեքվելով՝ պատասխանեց Նախշունը:

-Դու գիդես, որ ես ձևական բաներ չեմ սիրըմ, գիդեմ, որ մեռնում եմ: Դարդս դու ես, Նախշուն ջան, քեզ ո՞ւմ եմ թողելու: Պետք ա թողել էի` գելերը քեզ կերել էին, որ հըմի սրտիս դարդ չլեիր: Դու իմ համար շատ բան ես կուլ տվել. որ մեռնեմ, շատ չլացես, էն վախտ էլ էի ասում, հըմի էլ եմ ասում: Երբ որ մի տեղդ ցավում ա, մի լացի, մատաղ ըլնեմ, սեղմի ատամներդ ու պայքարի, դու չպտի հանձնվես:

Վերջին բառերը մի կերպ դուրս թռան նրա բերանից: Ոչ ոք դեռ այդ մարդու աչքերին արցունքի կաթիլ չէր տեսել: Ցոլակը հաճախ էր ասում. «Այ կնիկ, դու լացում ես՝ հանգստանում, իսկ իմ արցունքները ներս են գնում, ու կամ դեմքիս նոր կնճիռ ա ավելանում, կամ էլ գլխիս՝ սպիտակ մազ»: Այս օրը այն միակ օրն էր, որ ճակատագիրն իր վշտի անդունդն էր նետել այդ ալեհեր ծերուկին, այն օրն էր, որ մեկը պետք է տեսներ նրա արցունքները, որը չէր դառնալու ոչ կնճիռ, ոչ էլ նոր մազահատիկ էր սպիտակեցնելու:

Նա անթարթ հայացքով նայում էր մրոտ առաստաղին, երբ այդքան տարի սրտում կուտակած արցունքները սկսեցին թափվել աչքերից: Վերջին հատիկը սառավ դեմքին, սառավ նաև մարմինը:

Անցավ մեկ տարի: Նախշունը ամուսնու մահից հետո ծերացել, մի բուռ էր դարձել: Անգույն,  մենակ ու մռայլ էին դարձել նրա օրերը: Նրանց կրակին էլ երբեք չեփվեց ավանդական հարիսան:  Խավար գիշերը այդ խրճիթում ոչ մի ճրագ չէր վառում, լույսի շող չկար: Գյուղի գերեզմանատանը հավերժական դրկիցները գրկել էին իրար և կատակում էին անցած-գնացած օրերի մասին, բայց երբ հերթը հասնում էր ամուսնական կյանքին, լռում էին, և Ցոլակը սփոփում էր կնոջը. »Սեղմիր ատամներդ ու պայքարիր»:

Լռությունն ու խավարը կուլ էին տալիս Նախշունի թափած արցունքներն ու Ցոլակի վշտերը:

«Պարտադրված» հաղթանակ

Ես լսեցի հեռախոսի զանգը. ուսուցչուհիս էր: Նա ասաց, որ ես գրանցաված եմ  «Հայաստանի խորհրդանիշեր» խորագրով նկարների մրցույթում: Կիրակի էր: Չէի ցանկանում գնալ դպրոց, բայց քանի որ գրանցված  էի, ստիպված գնացի: Ինձ հետ էին նաև համադասարանցիներիցս մի քանիսը: Ուսուցչուհիս մեզ հանձնեց թերթիկներ, որոնց վրա գրված էին մրցույթի պայմանները: Մենք սկսեցինք քննարկում, որը ինձ նույնիսկ ձանձրալի թվաց:  Դուրս գալուց հետո ես ասացի ընկերներիս.

-Օֆ՜, ձանձրալի է: Չեմ սիրում պարտադրված բաները…

Բարկացած գնացի տուն: Սկսեցի նկարել: Նկարը չէր ստացվում, զայրանում էի: Շուտով ամեն ինչ թողեցի և դուրս եկա բակ: Չգիտեմ, մաքուր օդից էր, թե երևակայությունս խաղաց, մտքիս եկավ մի հրաշալի տեսարան: Վազեցի տուն, արագ վերցրի մատիտներս ու անցա գործի: Նկարեցի ծիրան, դեղձ, նուռ ու խաղող, նրանց ետևում հոսում էր Արաքսը, երկնքում երևում էր արևը և Հայաստանի քարտեզը` ներկված եռագույնով, իսկ երկնքի ու երկրի միջև վեր էր խոյանում վեհափառ Արարատը:

Նկարը պատրաստ էր: Մենք այն ուղարկեցինք քննարկման: Մի քանի օրից պարզվեց , որ իմ նկարը անցել է երկրորդ փուլ՝ ֆեյսբուքյան քվեարկության, և ես ինքս սկսեցի հետևել դրան: Քվեարկության ժամկետը լրանալուց հետո տևական լռություն էր: Մի օր էլ, ճիշտ այնպես, ինչպես առաջին օրը, հեռախոսիս զանգ եկավ, և ուսուցչուհիս ասաց , որ ես հաղթել եմ մրցույթում:

Դրանից  հետո ինձ հրավիրեցին Երևան` Կամերային երաժշտության տուն, այնուհետև նախագահի նստավայր, և ես հասկացա, որ երբեմն պարտադրված գործերը հաղթանակներ են բերում:

նարեկ բաբայան

Դաս, պարապմունքներ, քննություն․․․

Երևի բոլորը, ոդքեր սովորում են 9-րդ կամ ավելի բարձր դասարաններում, կհասկանան ինձ։ Եվ այսպես՝ դասեր, քննություններ, պարապմունքներ, օլիմպիադաներ և այլն։ Տիպիկ 9-րդ դասարանցու առօրյա։ Երբեմն ուղղակի ուզում եմ թողնել այս ամենն ու ինչքան հնարավոր է` հեռու փախչեմ։ Բայց դե, դա ընդամենը անհասանելի ցանկություն է։ Պետք է մնալ, ու ինչպես Լենինն է ասում՝ սովորել, սովորել, սովորել։ Թե ասա` այ Ձերդ գերազանցություն, չէր լինի՞ ասեիք, օրինակ, հանգստանալ, հանգստանալ, հանգստանալ… 

Դե լավ, ինչևէ։ Վերադառնանք մեր, ոչ այդքան հաճելի, իրականություն։

Եվ այսպես, արթնանում եմ, գնում եմ դա․․․ Մի րոպե, այսօր ռուսերենի օլիմպիադայի մարզային փուլն է։ Պլանների փոփոխում՝ գնում եմ Եղեգնաձոր։  Եղեգնաձորում մի ժամ, եթե ոչ ավել, սպասում եմ ըստ օրենքի, արդեն վաղուց սկսած օլիմպիադայի սկզբին։ Եվ ահա, սկսում ենք։ Կատարվեց հաշվարկ, ըստ որի պետք է տպվեին ճիշտ քանակի հարցաթերթիկներ, և այդ պահին, երբ ամեն ինչ պատրաստ էր, ներս է մտնում ուշացած մեկը։ Ինչ արած, նորից հաշվարկ են  կատարում, ու էլի, մեկը եկավ։ Եվ այսպես մի 20 հոգի ուշացած ներս մտան։ Հարցերը բերեցին, գրեցինք, դուրս եկանք։

Դե իհարկե, ամեն ինչ լավ գնալ չէր կարող։ Ավտոբուսից ուշացել եմ։ Դե, ես այդքան էլ տխուր չեմ, քանի որ այս ավտոբուսով պիտի ուղիղ դպրոց գնայի, իսկ հիմա արդեն չեմ հասցնի, կգնամ տուն։

Հասա տուն։ Կարծես ամեն ինչ լավ է։ Դաս ու պարապմունք չունեմ։ Հանգիստ ապրում եմ, երբ․․․

-Նարեկ, վեցի գրքից խնդիր գրի,- վեցի գիրքը, դա սովետական ժամանակների 6-րդ դասարանի դասագիրքն է։

-Ահա,- այս «հոգնած» պատասխանից հետո վերցնում եմ գիրքը, կարդում եմ, բան չեմ հասկանում ու դնում եմ տեղը։ Դե, ես հո մեղավո՞ր չեմ, որ չեմ հասկանում։

Այսպես անցնում է համեմատաբար ավելի թեթև օրս։ Բայց դե այդ թեթևությունը երկար չի տևի, առջևում դեռ կան դասեր, գրավորներ, պարապմունքներ, քննություն․․․

Էհ, լավ է։ Էլի կանչեցին «վեցի գրքից» խնդիր գրելու:

hasmik givargizyan

Ընդմիջում

Օրը շաբաթ է, բայց դպրոց գնալու պատճառով մեջս ընդհանրապես ուժ չի մնացել: Գրքերս տարածված են անկողնուս ամբողջ մակերեսով. սիրում եմ անկողնուս վրա դաս անել, քանի որ ցանկացած պահի կարող եմ քնել ու չանհանգստանալ ինձ սպասող մեջքի և ուսի ցավերի մասին: Բացում եմ օրագիրս ու դասավորում երկուշաբթի օրվա գրքերը: Հերթով անցկացնում եմ աչքիս տակով, հասկանում՝ որ հեչ դաս սովորելու տրամադրություն չունեմ: Ամեն դեպքում գրավոր աշխատանքներն անում եմ ու թողնում միայն բանավորները՝ իհարկե, կիրակի օրվա համար: Վերցնում եմ հեռախոսս ու երաժշտություն միացնում, ճոճվելով տեղումս նստած՝ երաժշտության ռիթմին համընթաց:

-Հաս, ի՞նչ ես անում:

-Յանթամ դաս, բայց երգ եմ լսում:

Մայրս ծիծաղում է ու փակում դուռր: Մայրս գրեթե երբեք չի բարկանում ինձ վրա «ինքս ինձ համար» կազմակերպած արձակուրդի համար, քանի որ երբեմն առանց դրանց ուղղակի անհնար է: Բայց դրանից ես «երես չեմ առնում» ու աչքաթող անում դասերս, այլ ընդհակառակը՝ փոքրիկ ընդմիջումից հետո ավելի եռանդով եմ սկսում սովորել:

Վերցնում  եմ նոթատետրս ու այս բոլորը գրառում նրա մեջ, մտածելով, որ ինչ-որ մեկին հետաքրքիր կլինի: Լսում եմ երգը մինչև վերջ ու անցնում դասերիս, որ թողել էի կիրակի օրվա համար:

-Հաս, ի՞նչ ես անում:
-Դաս, մամ:

Ծիծաղի փոխարեն մայրիկիս դեմքին ժպիտ եմ նկատում: Նա փակում է դուռը ու հեռանում: Երևի երկու ժամ անցած կլիներ արդեն, զգում էի, որ ընդմիջման կարիք ունեմ, ու ինչպես միշտ, մայրիկս հայտնվեց ճիշտ տեղում ճիշտ ժամանակին:

-Հաս, չվերջացրեցի՞ր:

-Համարյա մամ, բան ա՞ պետք:

-Ուզում էի տորթ թխեի, ասեցի՝ կարող ա օգնես:

Երևի արդեն գուշակեցիք, թե ինչքան ուրախ էի այդ ամենը լսելով: Վեր թռա տեղիցս և ուղիղ խոհանոց: Մնացած դասերս այդպես էլ մնացին մինչև կիրակի, որովհետև երեկոյան դաս անելու փոխարեն ես ավելի լավ ժամանակ անցկացնելու ձև գիտեմ՝ դիտել սիրելի ֆիլմերը ընտանիքի հետ:

Լամբադան

Լուսանկարը՝ Բորիս Իսրայելյանի

Լուսանկարը՝ Բորիս Իսրայելյանի

Ամռանը, երբ մեր փեթակները սարում էին, ժամանակ առ ժամանակ բարձրանում էինք սար` մեղուների մոտ: Հայրս հետևում էր նրանց վիճակին: Այդ օրն էլ լուսաբացից արթնացել,   և դեռ լույսը չբացված` սար էինք հասել: Քունս տանում էր:

Մոտ  3 ժամ մաքուր օդում քնելուց հետո արթնացա, վազեցի դուրս` լվացվելու և տեսա, թե մեքենայի միջից ինչպես է իջնում քեռի Ռուբը` մեր հարևաններից մեկը: Հետո մեքենայից իջան մյուսները… Ասեմ, որ  քեռի Ռուբը շատ է սիրում խմել և ծիծաղել: Մոտ կես ժամ խմելուց հետո, երբ ընկերները գնացին,  նա  հագավ մեղվապահի հագուստն  ու մոտեցավ փեթակներին: Բայց… Հաշվի չէր առել, որ մեղուները չեն սիրում խմիչքի հոտը, գրգռվում ու  ագրեսիվ են դառնում: Ու երբ մոտեցավ նրանց` բզզանները պարսով հարձակվեցին քեռու վրա, ու մի  անհասկանալի տեսարան բացվեց… Նա սկսեց թափահարել իրեն, ոտքերը խփում էր գետնին, ձեռքերը`գլխին և այդպես վազում էր այս ու այն կողմ: Կանչեցի հայրիկիս:

Լուսանկարը՝ Բորիս Իսրայելյանի

Լուսանկարը՝ Բորիս Իսրայելյանի

-Պապ… Պապ… Հըլը շուտ արի…

-Ի՞նչ ա, մեղուն կծե՞ց:

-Չէ, հըլը շուտ արի տես` քեռի Ռուբը լամբադա ա պարում: Մենք սկսեցինք ծիծաղել և հեռվից հետևել նրա տարօրինակ շարժումներին:

Երբ նա մի կերպ հասավ վրանին, որոշեցինք գնալ ու տեսնել վիճակը: Մտանք ներս, ուր  ամբողջովին կարմրած և ուռած նստել էր քեռի Ռուբը:

-Ռուբ քեռի, էն ինչի՞ էիր լամբադա պարում:

-Էլ մի ասա, է, էդ մեղուները լցվել էին վրես:

-Շա՞տ կծեցին:

-Է՜… էլ տեղ չթողեցին:

-Ռուբ քեռի, մի քիչ մածուն քսի` թող շուտ անցնի:

-Էտ էլ եմ արել` չի օգնում:

Հիմա, երբ  ամեն անգամ տեսնում եմ Ռուբ քեռուն, հիշում եմ նրա լամբադան…

sona saribekyan

Երևի մի օր ավելի լավ կլինի

Ես ծնվել եմ Հայաստանի սահմանամերձ գյուղերից մեկում՝ Ոսկեվանում, որտեղ ամեն օր լսվում է արդեն սովորական դարձած կրակոցների ձայնը:

Մեր գյուղի մարդիկ սիրում են իրենց երկիրն ու հողը, և չնայած ամեն օր լսվող կրակոցներին, նրանք մնում են  գյուղում ու վառ պահում իրենց  տան ճրագը:

Ամեն առավոտ դուրս եմ գալիս  պատշգամբ ու մտածում`տեսնես  այսօ՞ր էլ են կրակելու: Եթե անկեղծ` վախենում եմ… Մեր և նրանց միջև ընդամենը հինգ հարյուր մետր տարածություն կա:

Մեր  ընտանիքը բաղկացած է հինգ հոգուց: Հայրս մասնագիտությամբ ռադիոտեխնիկ է, բայց հիմա զբաղվում է շինարարությամբ և  արդեն երեսուն տարի է մեկնում է   արտագնա աշխատանքի:  Մայրս տնային տնտեսուհի է: Ունեմ քույր, եղբայր: Քույրս սովորում է Երևանի Խաչատուր Աբովյանի անվան մանկավարժական համալսարանի հոգեբանության բաժնում: Եղբայրս դպրոցն ավարտելուց հետո  հայրիկիս հետ մեկնել է արտագնա աշխատանքի…

Եվ այսպես հայրս ու եղբայրս ուրիշ երկրում, քույրս՝ Երևանում… Տանը մնացել ենք  ես ու մայրս: Մի տեսակ դատարկվել է  տունը, և   ձայներ էլ  քիչ են լսվում:

-Մա՞մ:

-Ասա՛:

-Ձայն լսեցի՞ր:

-Հա, չվախես, նստի՛ր տեղդ, պատուհանի մոտ մի՛ գնա:

Մեր տան լռությունը ամեն անգամ խախտվում է  հերթական կրակոցներից: Այդ ժամանակ  մայրս գալիս, նստում է  կողքս, ամուր գրկում, որ չվախենամ… Բայց, ախր, ինչպե՞ս չվախենաս, ինչպե՞ս հանգիստ նստես, երբ մտածում ես, որ ամեն պահի  գնդակներից մեկը կարող է քո ուղղությամբ գալ: Մտածում ես  համագյուղացների, ընկերների, եղբայրների մասին, ովքեր գնդակների առաջ կանգնած, պաշտպանում են, ինձ, ձեզ, բոլորիս: Այդ միտքը հանգիստ չի տալիս, չես կարողանում զսպել զգացմունքներդ, արցունքներդ: Մայրս էլ տեսնելով ինձ, տխրում ու անպաշտպան է  զգում իրեն: Ես էլ, իմ հերթին, փորձում եմ զուսպ լինել ու չհեռանալ նրանից…

Ամեն գիշեր,երբ  պառկում եմ  քնելու, աղոթում եմ բոլոր նրանց համար, ովքեր դիրքերում կանգնած` մեր հանգիստն  են հսկում: Աղոթում եմ, որ առավոտյան  արթնանամ… Երբեմն, անկախ քեզնից, վախենում ես, որ չես արթնանա…

2014 թվականի օգոստոսի սկիզբն էր… Նորից  կրակոցներ  սկսվեցին… Որոշ ժամանակ անց դրանք ավելի սաստկացան  ու շատ մոտիկից  էին լսվում: Տանը մնալն արդեն անհնար էր:

Վազեցինք   հետևի սենյակ ու փորձեցինք պատուհանից դուրս գալ: Առաջինը ես դուրս եկա: Հետո` մայրս: Տան հետևում` ապահով վայրում, մեզ էր սպասում հորեղբայրս: Կրակոցների ձայնից ես անընդհատ լաց  էի լինում, չէի կարողանում զսպել արցունքներս: Մի կերպ դուրս եկանք այդ դժոխքից…Առավոտը դրախտ էր, իսկ երեկոյան արդեն՝ դժոխք: Թե՛ ինչպես դուրս եկանք տնից, ինչպես հասանք տատիս տուն, չեմ հիշում…

Երբ հաջորդ առավոտյան արթնացա` ծանոթ, բայց տարակուսած ձայներ լսեցի.

-Հա՛, բանկեքն ա ջարդվել, տուն ա ընկել, պատին ա տվել… ,- հորեղբորս կնոջ ձայնն էր:

Վազեցի դուրս:

-Հարսի՛կ, էդ  ին՞չ ասիր, ի՞նչա ելել, ո՞ւմ բանկեքն ա ջարդվել, ո՞ւմ պատին ա տվել:

-Դե, դե…,- հարսիկս սկսեց կմկմալ:

-Ո՞ւր ա մամեն:

-Գնաց տուն,- ասաց նա ու փորձեց ինձ հանգստացնել:

Բայց ես չէի կարող նստել ու սպասել, թե երբ մայրս կգա: Արագ պատրաստվեցի ու դուրս եկա: Գլխումս այնքան մտքեր էին պտտվում, որ էլ չէի համբերում, թե երբ եմ տուն հասնելու:

Հասա մեր թաղը:   Շուրջս  այնքան դատարկ էր… Վերջապես մտա տուն, ու… ահավոր էր: Պատուհաններին,  դռներին,  ամեն տեղ կրակոցի հետքեր էին…

Մտա մեր նկուղը… Մայրս տխուր` խռով ձայնով, քթի տակ խոսելով հավաքում էր ջարդված բանկաների կտորները: Ամառվա ընթացքում արած գործը` մորս չարչարանքը, ջուրն էր  ընկել: Գրեթե ամեն ինչ ջարդվել էր: Մոտ մեկ ամիս ապրում էինք այդ անորոշ իրավիճակում ու մինչև օրս վախը սրտներումս քնում ու արթնանում ենք` մտածելով ու հուսալով, որ «Երևի մի օր ամեն ինչ ավելի լավ կլինի»: 

մարինե իսրայելյան

Երբ հասկացա, որ մեծացել եմ

Կյանքը իրար հետևից իր հարվածներն է հասցնում՝ առանց շունչ քաշելու ժամանակ տալու, և ի՞նչ է մեզ մնում, եթե ոչ հնազանդորեն կրել մեզ բաժին հասած ճակատագիրը: Բայց մարդն ունի նաև մտածելու և ամեն ինչ վերլուծելու աստվածային կարողություն, և կյանքի մեծ մասը քննում է իր հետ կատարվածը: 

Ես էլ, ինչպես բոլորը , ունեմ իմ յուրահատուկ ներաշխարհը, իմ երկնաթռիչ երազանքները, սպասումները, բայց…  Երևի ուրիշ ժամանակ ես այսպես չէի մտածի և աշխարհը չէի ընկալի այսպես. չէ որ այնքան սպասել էի… Այս ուստարվա սկզբին ես մասնակցեցի Ամերիկյան խորհուրդների Վաշինգտոնյան գրասենյակի կողմից անցկացվող Flex ծրագրին, քննությունները, կարծում եմ, այնքան էլ վատ չէի հանձնել, ու անհամբերությամբ գարնանն էի սպասում` պատասխանն իմանալու համար: Վախենում էի երազել, բայց երազանքները գաղտագողի ներթափանցում էին ուշադրությանս պատուհանի փոքրիկ ճեղքից և, ինձ իրենց ձեռքերի վրա առնելով, տանում հեռու-հեռու՝ դեպի Նոր աշխարհի ափերը: Իմ մտահորիզոնում Ամերիկան պատկերանում էր կոլումբոսյան Եվրոպայի բնակիչների աչքերով, այսինքն, մի հեռու, ոսկով ու արկածներով լի աշխարհ, որտեղ միայն ես եմ պակասում հեքիաթն ամբողջացնելու համար: Հետո հանկարծակի արթնանում էի ճամփորդությունից, և, օրինակ, գտնում ինձ դասասենյակում նստած երկար դասամիջոցին, երբ բոլորը դրսում են, իսկ ես, չգիտես ինչու, մոռացել եմ դուրս գալ: Բարկանում էի ինքս ինձ վրա, բայց երևակայությունս միշտ հաղթում էր ինձ: Բայց ահա պատասխանը եկավ բացասական: Չգիտեմ ինչ զգացի, երբ պատահաբար աչքովս ընկավ այդ նամակը: Երևի ոչինչ, ես չտխրեցի, քանզի այլևս տխրելու տեղ չկար, իմ ողջ կենտրոնացումը, ուշադրությունն ու մտքերը հայրս էր. մյուս օրը նա հիվանդանոց էր գնալու, և շատ հավանական էր, որ սրտի շտապ վիրահատություն կատարվեր:

Համակարգչի առջև նստած իբր գիրք էի կարդում՝ փորձելով անհանգստությունս բթացնել, երբ հանկարծ էլփոստս բացվեց ու տեսա նամակը: Թեթև քմծիծաղ անցավ դեմքովս, ես տեսա այնքան խնամքով կառուցված երազանքիս փլուզումը, որն ինձ համար այլևս նշանակություն չուներ: Թե ինչպես եկավ հաջորդ օրը, չիմացա, բայց երբ հայրս զանգեց հարցնելու` ինչպես եմ (ինչ-ինչ պատճառներով ինձ չհաջողվեց ուղեկցել նրանց), ես հազիվ տիրապետելով թրթռացող ձայնիս, սկսեցի ոգևորել պապայիս, բայց այդ խոսքերը գուցե ավելի շատ ասվում էին ինձ քաջալերելու համար, քան նրան: Հետո հիվանդանոց, սպասման անանց ժամեր…

Երբ մարդը նյարդերի գերլարումով ինչ-որ բանի է սպասում, ցանկացած պատասխան հանգեցնում է անզուսպ արցունքների: Հենց այդպես եղավ, երբ քույրս զանգեց ու ասաց, որ ստուգման արդյունքը բոլորովին էլ այն չէ, ինչ մենք էինք կարծում: Հոգիս թռավ, բարձրացավ երկնքից էլ վեր և… Աշխարհն այնտեղից այնքա՜ն գեղեցիկ էր: Ես ինձ մեծ զգացի, իսկ այդ մեծությունից, ա՜խ, Ամերիկան այնքա՜ն փոքր էր…

Հիմա նստած եմ խաղաղ, երջանկությունից նույնիսկ մի քիչ ապուշացած, և ոչինչ չի պղտորում հոգուս անդորրը: Եվ այն, ինչ հիմա մտքիս գալիս է, այն է, որ աշխարհում կան մեծ ու փոքր բաներ, որ հաճախ փոքրերին մենք նայում ենք խոշորացույցով, տխրում, լալիս, երջանկանում ու երազում խոշորացված: Բայց այսօր իմ խոշորացույցն ընկավ ձեռքիցս, ու կյանքը տեսա իրական չափերով: Ես հասկացա, որ մեծացել եմ:

Ծանոթացեք Մումսիկի հետ

Ընկերասեր, խաղաղասեր, բարի, սևաչյա այս կատուն, որին դուք տեսնում եք Մումսիկն է՝  մորաքրոջս կատուն: Այս տարի կլրանա երրորդ  տարին,  ինչ նա ապրում է մորաքրոջս տանը: Մումսիկը  շատ  է սիրում,  երբ խաղում ենք ի ր հետ  և ուշադրություն ենք դարձնում իրեն, իսկ եթե ո՛չ, նա ստեղծում է այնպիսի միջավայր,  որտեղ ուշադրության կենտրոնում ինքն է: Սակայն Մումսիկը ամենաշատը սիրում է մորաքրոջս տղային: Նրա անկողնում է պառկում, ուտում է հաց միայն նրա ձեռքից,  նույնիսկ ֆուտբոլ նայում է իր հետ: 

Մումսիկը ասես մորաքրոջս տան հաջողության խորհրդանիշը լինի: Երբ նա օրերով չի շարժվում, գրեթե չի սնվում, ուրեմն մի վատ բան է լինելու մոտալուտ օրերի ընթացքում: Իսկ եթե ակտիվ է, ապա մի լավ բան է լինելու:

Հավանաբար բոլորդ դիտել եք Փիթեր Հյուիթի «Գարֆիլդ» ֆիլմը: Մումսիկին մենք նմանեցնում ենք Գարֆիլդին, այդ պատճառով նրան նաև այսպես ենք կոչում: Լավ, անցնեմ բուն թեմային, ինչի մասին ուզում եմ պատմել:

2011 թվականի հունիսին եղբայրս զորակոչվեց բանակ: Մի քանի շաբաթ Մումսիկը պասիվ էր, չէր խաղում, չէր ուտում, ինչը շատ էր տխրեցնում մեզ: Մի օր էլ տեսանք,  որ Մումսիկը չկա: Անցնում էին շաբաթներ, ամիսներ… Փնտրում էինք նրան, ամեն հնարավոր վայրերում, բայց նա չկար ու չկար: Արդեն մոռացել էինք նրա մասին:

2015 թվականի ամռանը եղբայրս զորացրվեց: Ամառային տաք ու վառ գույներով լի օր էր: Արևը փայլում էր, բայց ո՛չ սովորական: Նոր օր էր, բայց ոչ կրկնվող: Ականջակալները ականջներիս գնում էի մորաքրոջս տուն: Բարձրանում եմ աստիճաններով ու… Ի՞նչ: Մումսիկը հետ էր վերադարձել… Երկու տարվա ընդմիջումից հետո հետ էր վերադարձել…

Ինչպես նախկինում, հիմա ևս նա չի հրաժարվել իր  «Հաջողություն»  պաշտոնից և  «զգուշավոր քաղաքականություն»-ից, ավելին՝ ավելի ակտիվ կյանք է վարում և վայելում է բոլորիս սերն ու հարգանքը:

Ինչևէ, շատ ուրախ եմ, որ Մումսիկը վերադարձել է, բայց ինձ համար դեռևս երկու չբացահայտված հարցեր կան.

1. Որտե՞ղ էր նա այսքան ժամանակ և ինչպե՞ս էր ապրում:

2. Անծանոթ բնակավայրից ինչպե՞ս է հետ վերադարձել:

nelli goginyan

Ծանր օր

Աշնանն էր: Առավոտը դեռ չէր բացվել, բայց թշնամու կրակոցները արդեն հասցրել էին Նոյեմբերյան քաղաքը խուճապի մատնել: 

Երբ կրակոցները փոքր-ինչ դադարեցին, դուրս եկա, որ գնամ դպրոց: Ճանապարհին շատ հայրեր  իրենց ընտանիքները հավաքում, որոշ ապրելու միջոցներ վերցրած քաղաքից դուրս էին տանում: Ես ցավով եմ սա հիշում: Մի քանի րոպե անց հասա դպրոց, դասարանում ընդամենը յոթ հոգի էինք, ուսուցիչները սկսեցին մեզ հետ խոսել հայրենասիրությունից, հայի հոգու և Հայաստանի ներկայիս վիճակի մասին: Դպրոցի անվտանգությամբ զբաղվող մասը մեզ արդեն նախապատրաստել էր ապաստարանում թաքնվելուն: Ներսում փակցվել էր դեպի ապաստարան տանող ճանապարհի ուղեցույցը:
Արդեն ապաստարանի ներսում էինք, մութ էր, նստարանը  քարից, լուսամոտ չկար, բայց կար լույսը ներս թողնող ճեղք, որը հնարավորություն էր տալիս տեսնել գրքի տառերը աղոտ: Այդտեղ մի աղջիկ կար, որը ապաստարանի փոքրությունից, մթությունից սկսել էր լաց լինել: Նստած դողում էր, նույնիսկ խոսելու ունակությունն էր կորցրել: Իսկապես վախ ու անհանգստություն ապրեցի նրան տեսնելով:
Մեծերը դպրոցից չէին թողնում տուն գնայինք, քանի որ շենքերը, սեփական տները ապաստարաններ չունեն:

Այնտեղից հազիվ դուրս պրծա: Անհանգստությունս ինձ ներսից այրում էր, քանի որ քույրիկս` Միլենան, կողքի դպրոցում էր սովորում, չգիտեի, թե նա ինչպես է: Քրոջս տեսա, մի քիչ հանգստացա, և վազելով գնացինք տուն:

Պապիկս տատիկիս հետ քննարկում էին Ճոճկան գնալու հարցը: Դա պապիկիս ծննդավայրն է և սահմանից բավականին հեռու: Չէի ցանկանում գնալ, բարեկամներս Նոյեմբերյանում շատ էին: Տանից դուրս եկա, ընկերներով հավաքվեցինք, որ գնանք տեսնենք, թե «գրադի» մասնիկները որտեղ են և ինչքան են տարածվել: Մեր այդ արշավը կատարեցինք այն ժամանակ, երբ 2-3 ժամով դադարեց կրակոցը: Այնպես ստացվեց, որ որոշ նկարներ արեցինք` մնացածին ցույց տալու ու զարմացնելու  համար:
90-ական թվականներին Նոյեմբերյանը ունեցել է շատ զոհեր, բայց նույնիսկ դրանից հետո քաղաքում ապաստարանների քանակը չեն ավելացրել: Դպրոցի ապաստարոնում ես ամենաշատն այն մասին էի մտածում, որ թեև ես ապահով եմ, բայց չգիտեմ, թե ինչ վիճակում եմ իմ հարազատները, որոնք դրսում են մնացել: