mushegh kyurekhyan

Երեխաներ, առաջընթաց… շտեմարան

Մեկ ամիս է անցել` նյութ չեմ ուղարկել։ Խնդիրը նրանում չէ, որ թեմա չեմ գտնում, ուղղակի ժամանակ չեմ ունենում: Իսկ թեմա գտնելու հարցում ընտրածս մասնագիտությունը շատ է օգնում: Մի անգամ շուտ էի գնացել պարապմունքի, սպասում էի, ժամը լրանա` բարձրանամ։ Շենքի կողքի պուրա՞կ ասեմ, թե՞ կիսականաչապատ տարածք, ինչևէ, կռիվ-կռիվ էին խաղում 4-6 տարեկան երեխաներ: Նայում եմ նրանց ու հիշում մանկությունս ու հանկարծ նրանցից ամենափոքրը (այդպես էր թվում նրա արտաքինից), գոռաց.

-Աա՜, թշնամին ներխուժել է մեր մարտական տարածք։
Միանգամից քարացա ու զարմացա. որտեղի՞ց 4 տարեկան երեխան գիտի «ներխուժել» ու «մարտական տարածք» բառերը: Այդ տարիքում ես հազիվ էի ասում «հաղորդում» բառը:
Ժամը լրացավ, բարձրացա պարապմունքի ու պատմեցի` ինչ տեսել էի: Ուսուցչուհիս ասաց` շատ ճիշտ մասնագիտություն եմ ընտրել, նկատում եմ բաներ, որոնք շատերը չեն նկատում:
Հիմա չգիտեմ` ե՞ս եմ ընտրել մասնագիտությունը, թե՞ մասնագիտությունը` ինձ:
Դեռ ձմեռ է, բայց արդեն զգացում է գարնան հոտը. արևը շողում է, մարդիկ դարձել են ավելի ժպտերես ու բարի:

Դպրոցից եկա տուն, պետք է կիսատ թողած հանձնարարությունը վերջացնեի, որ գնայի պարապմունքի: Վերցրի շտեմարանը, գնացի սենյակ, բայց տեսնելով, որ դեռ դրսում արև է, որոշեցի գնալ պատշգամբ: Իսկ որպեսզի չքնեմ (այո՛, ես ցերեկներն էլ եմ քնում, նույնիսկ նստածս տեղը, բայց իրականում ցերեկները չեմ սիրում քնել), սուրճ պատրաստեցի ու գնացի պատշգամբ: Նստեցի արևի տակ ու սկսեցի գրել, բայց զգացի, որ արևը  շատ է այրում, տեղս փոխեցի` նստելով ծածկի տակ, բայց չէ՛` արև եմ ուզում. այդպես մի 5 անգամ փոխեցի նստածս տեղը: Վերջ, հարմարվեցի արևին ու շարունակեցի գրել: Սուրճս ես մոռացել եմ խմեմ: Այնքան տեղափոխվեցի, որ այն արդեն սառել էր: Նայեցի ժամին, արդեն 16:00 էր, դեռ 2 ժամ կար պարապմունքին: Հանկարծ պատշգամբի մոտով անցավ երկու մարդ` մայր ու աղջիկ. մայրը աղջկան մանկապարտեզից էր բերում: Երեխան հարցրեց.
-Մա՛մ, Արամի ծնունդին մատովի հեռախոս են առել, ես էլ եմ ուզում:
Էլի նույն զարմանքը. 5 տարեկան երեխան սմարթֆոն է ուզում: Չհասցրի լսել ծնողի պատասխանը, քանի որ արագ անցան: Զարմանալով շարունակեցի գրել ու նորից երեխայի ձայն.

-Մամ, վաղը ինձ 1000 դրամ փող կտաս, որ խանութից բան առնեմ:
Այս անգամ լսեցի մոր պատասխանը.
-Բայց ի՞նչ ես անում այդքան շատ փողը:
-Լավ, չեմ ուզում, 100 տուր:
Այս անգամ ոչ թե զարմացա, այլ սկսեցի բարձր ծիծաղել: Ուր է հասել երեխայի մտքի երևակայությունը: Երևի մտածել է այսպես. «Մամայից որ 1000 դրամ ուզեմ` շատ կծախսեմ, եթե չտա` 100 կուզեմ, մեկ է` տալու է»:
Երեխաները էլ նույնը չեն: Բակում էլ չեն խաղում, տանեցիները բարկանում են, որ ամբողջ օրը համակարգչի դիմաց են: Մի կերպ ուղարկում են բակ` խաղալու, բայց իջնում են բակ, նստում նստարանին ու սկսում հեռախոսով խաղալ, որը ծնողներն են գնել:
Էէ՜, չեմ կարողանում կենտրոնանալ` մի կողմից այս արևը, մյուս կողմից էլ` երեխաներն իրենց հետաքրքիր հարցերով: Գնացի ներս, բաց թողեցի պատշգամբի դուռը, որ թարմ օդ գա, նստեցի դռան մոտ` հատակին ու սկսեցի գրել: Երեխաների ձայնը  էլ չէր լսվում, վերջացրի, շտեմարանը դրեցի մի կողմ ու պառկեցի: Պառկելն ու զարթուցիչի ձայնը մեկ եղավ: Հագնվեցի ու գնացի պարապմունքի:
Հաջորդ օրը էլի արև էր, դպրոցից գնում եմ տուն, մեկ էլ տեսնեմ` փոքրիկ 4-5 տարեկան երեխաները բանկի աշխատակիցներից մեկի հետ, խաղահրապարակի աղբն են հավաքում ու անընդհատ հարցնում են.
-Սա ա՞ղբ է, սա ա՞ղբ է։
-Իսկ սա զիբի՞լ է։
-Զիբիլ չի՛, աղբ է,- ուղղում է երեխաներից մեկը մյուսին:
Է՜խ, մանկություն-մանկություն, անհոգ ու  անհոգս մանկություն: Մանուկները վայելում են իրենց անհոգ կյանքը, թե չէ մեր նման…
Լենինը ասել է.

-Սովորե՛լ, սովորե՛լ, սովորե՛լ…

Իսկ ես ասում եմ.
-Շտեմարա՛ն, շտեմարա՛ն, շտեմարա՛ն…

boris israyelyan

Մանկության հին մետաղադրամները

Փոքր ժամանակ շատ հետաքրքրասեր էի, ամեն աշխատող կամ չաշխատող սարք քանդում էի, տեսնելու համար, թե ինչ կա դրա ներսում: Մի օր աստիճանների տակ հեծանիվի ակ էի փնտրում, երբ աչքս  ընկավ մի մետաղադրամ, սկզբում ուշադրություն չդարձրի, մի որոշ ժամանակ անց նորից նկատեցի այդ մետաղադրամը: Վերցրեցի, նայեցի և սկսեցի մտածել: Այս ի՞նչ մետաղադրամ է, որտեղի՞ց է հայտնվել, և ինչո՞ւ նման չի այժմյան մետաղադրամներին: Վազեցի պապիկիս մոտ այդ բոլոր հարցերի պատասխանները ստանալու ակնկալիքով:

-Պապի, պապի, էս ի՞նչ փող ա:

-Էս հեչ, հին փող ա, սովետի ժամանակվա կոպեկ ա: Հիմա էլ չի օգտագործվում, բանի պետք չի:

-Բա ի՞նչի էլ չեն օգտագործում, ու ի՞նչի էլ բանի պետք չի:

-Դե, որ սովետը փլուզվեց, էս փողն էլ փոխվեց, դարձավ հիմիկվա փողը:

-Էս փողերից շատ ունե՞նք:

-Դե հա, մոտ մի փոքր բանկա կա:

-Բա ինչի՞ էս փողերը չփոխեցիք:

-Էս փողերը մի քանի տարի առաջ եմ գտել: Էդ ժամանակ էլ չէին փոխում, ու սենց էլ մնաց:

-Հիմա խանութներում էս փողը չե՞ն վերցնի:

-Չէ, վերցնում են` ի՞նչ անեն:

Որոշեցի փորձել: Վերցրեցի փողը և վազեցի խանութ:

-Գագո ձաձա, էս փողին ի՞նչ կանի:

-Ի՞նչ ես ուզում:

-Ի՞նչ էլ որ անի:

-Ախր, ոչ մի բան չի անում:

-Լավ:

Գնացի տուն, նստեցի պատի վրա, նայեցի դրամին և որոշեցի, որ այսօրվանից պետք է հավաքեմ բոլոր մետաղադրամները, որպեսզի չմոռացվեն: Մինչ այսօր էլ հավաքում եմ:

Կենսափորձ

-Մեր դովրովը, էն վախտին, վեր թուրքի ու հայի սահմանը պաց էր,-տատիկս է պատմում,- համ թուրքերը կին մեր կեղը, համ մենք քնինք ընդեղ` առևտուր անիլ: Մենք ընդեղան պամիդոր, խիյար առնինք, իրանք էլ մեզանի՝ ալիր, ցորեն, ղրդալի: Թուրքի կնանիքը էտ ձևի պաներըմը ըլարկոտ ին: Իրանք ըտենց պաներ չին բեջարըմ, կալի մեզանի ին թանգով առնըմ: Մենք միշտ իրանցի զգույշ ինք մնըմ: Դե, թուրքը մընմա թուրք: Վեր քընինք կայարանը՝ թուրքի բազարնիքը, իրանց րեխեքը կանչին` «էրմենի», «էրմենի», ու մեզ քարերով տին…

Տատիս ասածներից հետո ավելի համոզվեցի, որ  հիմա էլ ոչ մի բան չի փոխվել՝ թուրքը մնացել ա թուրք (իհարկե, չմոռանանք 1915 թվականը): Հիմա էլ էդ երեխաները մեծացել, իրենց սերունդներին էլ նույն կերպ են դաստիարակել: Ուղղակի էն ժամանակվա քարերի փոխարեն հիմա ավելի ծանր ու վտանգավոր զինտեխնիկա են օգտագործում: Նույն մարտավարությունն է, նույն ցեղը: Կարող է` շատերիդ համար դա սովորական լինի, մտածելով, որ թշնամին նույնն է, հա համամիտ եմ: Բայց մեկ ուրիշ բան է դա հեռվից տեսնել կամ իմանալ, լրիվ ուրիշ բան` և՛ իմանալ, և՛ ականատես լինել, ինչպես հիմա մենք` Ներքին Կարմիրաղբյուրցիներս ենք և իմանում, և ականատես լինում:

Ամեն օր դպրոց գնալիս, կամ գիշերը քնելիս, կրակահերթերի աղմուկը լսելիս, որոնք հաճախ հենց գյուղին են ուղղված, մտածում եմ. երանի տատս սխալված լիներ…

Լուսանկարը՝ Դիանա Շահբազյանի

Ամենազորեղ զենքը` պատմություն

Հայ ազգը հազարամյակներ շարունակ ապրել է, ապրել և միաժամանակ կերտել պատմություն: Եվ այսօր մենք այդ պատմության մի մասնիկն ենք: Ապրելով ներկայում` ստեղծում ենք պատմության մի նոր էջ, որն ապագայում պետք է հիշեն մեր հաջորդները:

Ուսումնասիրելով պատմություն, տեղեկանում ենք հավատարմության և դավաճանության, խաղաղության ու պատերազմի, սիրո և ատելության անզիջում պայքարի մասին: Առաջին հայացքից այս ամենն անիմաստ է թվում, սակայն եթե ավելի խորը նայենք, կհասկանանք, որ կյանքն առանց պայքարի ու մրցակցության անհնար է:

Լուսանկարը՝ Սուրեն Կարապետյանի

Լուսանկարը՝ Սուրեն Կարապետյանի

Մեր ժամանակներում պայքարը, իսկ ավելի կոնկրետ մրցակցությունը, նոր թափ է առնում: Պայքարում են թե’ «փոքր», թե’ «միջին» և թե’ «մեծ» պետությունները: Իսկ այդ պայքարում, որպես կանոն, տուժում են միայն ու միայն «փոքրերը»: Ինչո՞ւ է այդպես…

Պատճառը, մեծ հաշվով, պատմությունից դասեր չքաղելն է: Այս ամենի վառ ապացույցը հենց դպրոցական պատմության դասագիրքն է: Ովքեր ինչ որ չափով պատմություն ուսումնասիրել են, կհասկանան ինձ:

Քանի՞ անգամ եք հանդիպել հետևյալ նախադասությանը. «մեծ» տերություններից ակնկալած մեր սպասելիքները կրկին չիրականացան: Ամեն անգամ ակնկալում էինք օգնություն, սակայն գրեթե միշտ մեջքից հարված էինք ստանում: Այս «մարտավարությունը» շատերիս է բնորոշ: Ակնկալում ենք օգնություն` չգիտակցելով դրա գինը: Չէ որ կյանքում ոչինչ անհատույց չէ:

Այսպիսով, կարող եմ եզրակացնել. անցյալը նախատեսված է մեզ ծառայելու, մեզ ուսուցանելու համար: Մենք պետք է դասեր քաղենք անցյալից, այլապես  պատմությունը կարող է անընդհատ կրկնվել…

Ճանապարհ դեպի անմահություն

Լուսանկարը՝ Սերյոժա Բաբոյանի

Լուսանկարը՝ Սերյոժա Բաբոյանի

Հայրենական մեծ պատերազմի տարիներին Հայաստանի տարբեր անկյուններից մարդիկ մեկնել են ռազմաճակատ` կռվելու ֆաշիստական Գերմանիայի դեմ։ Նրանց թվում բացառություն չէին նաև Մալիշկայի տղամարդիկ։ Այդ զինվորների շարքում էր նաև իմ պապիկի հայրը՝ Ռաֆայել պապը։
1941 թվին Ռաֆայել պապը մեկնել է պատերազմ, կռվել Ուկրաինայում։ Տատիկիս պատմելով նա կռվել է մինչև պատերազմի ավարտը։ Նա բազմիցս վիրավորվել է։ 1945 թիվն, դեռ պատերազմը չէր ավարտվել, նրանից այլևս նամակներ չեկան: Երբ ռազմաճակատից վերադարձան մեր համագյուղացիները, հայտնեցին, որ նա անհայտ կորել է։ Նրանք իրենց հետ բերել էին մեդալներ, ռազմական հագուստ և իրեն պատկանող այլ իրեր։

Լուսանկարը՝ Սերյոժա Բաբոյանի

Լուսանկարը՝ Սերյոժա Բաբոյանի

Ես միշտ հետաքրքրվել եմ Ռաֆայել պապից։ Հարցրել տատիկիս նրա մասին և ցանկացել եմ միշտ ավելին իմանալ նրա մասին։ Մի օր ամեն անգամվա պես տատիկիցս հարցրեցի նրա մասին։ Այս անգամ նա ասաց մի բան, որն ինձ ցնցեց։ Նա ինձ ասաց, որ այդ տարիներին լուրեր էին պտտվում նրա ողջ լինելու մասին։ Չգիտեմ, իրական էր այդ լուրը, թե չստացած «սև թղթի» պատճառով պապիս ընտանիքը դեռ նրա վերադառնալու հույսը չի կորցրել, ինչևէ, անցածը հետ չես բերի։ Բայց ես հպարտ եմ և միշտ էլ հպարտացել եմ նրանով։ Նրա նկարն այժմ կախված է դպրոցի միջանցքի պատից, իսկ անունը գրված է գյուղի Հայրենական մեծ պատերազմի հիշատակին նվիրված պատվանդանի վրա։

Սերյոժա Բաբոյան

***

Ողջու՛յն, եղբա՜յր

Լուսանկարը՝ Նարեկ Բաբայանի

Լուսանկարը՝ Նարեկ Բաբայանի

Դպրոց հաճախելու պրոցեսից ամենաշատը սիրում եմ գնալն ու գալը։ Սիրում եմ, երբ գնալիս ընկերներով կիսվում ենք իրար հետ զանազան նորություններով, հետաքրքիր պատմություններով և այլն։ Իսկ գալիս՝ քննարկում ենք անցած օրը, գնահատելով այն 10 բալանոց համակարգի միջոցով։
Բայց մեր ճանապարհին կա մի բան, ինձն ամենից շատն է հետաքրքրում և դուր գալիս։ Դա՝ անհայտ զինվորի հուշարձանն է, որին մենք ուղղակի հուշարձան ենք անվանում, իսկ ոմանք, ալարելով գործի դնել լեզվի մկանները, պարզապես «հուշ» են ասում։ Ճիշտն ասած, ես դեմ եմ այդպես դիմելուն։ Ինչպես կարելի է հայրենիքի ազատության համար զոհված ազատամարտիկների պատվին կանգնեցրած հուշարձանը ժարգոնային, կրճատ բառով անվանել։ Լավ, ինչևէ․․․

Լուսանկարը՝ Նարեկ Բաբայանի

Լուսանկարը՝ Նարեկ Բաբայանի

Այդ արձանի մեջ կա մի բան, ինչն ամենից շատն է ինձ գրավում։ Դա նրա վեր պարզած ձեռքն է։ Այդ անհայտ զինվորը կարծես թե ուրախանա մեր հայրենիքի ազատության ու անկախության համար, այդ ուրախությունը միշտ փոխանցվում է ինձ, և ես, միշտ ուրախ եմ մտնում դպրոց։ Ամեն անգամ այդ հուշարձանին նայելիս, ես պատկերացնում եմ հայրենիքի պաշտպանի ուրախ, պարզ, հպարտ ու երջանիկ դեմքը։ Նա կարծես թե անգամ իբրև քարե արձան, պահպանում է մեր խաղաղությունը և ամեն անգամ բարևում ինձ։ Ես էլ իմ հերթին, հպարտությամբ լի, մտքիս մեջ պատասխանում եմ նրան․
-Ողջու՛յն, եղբա՜յր։

Լուսանկարը՝ Նարեկ Բաբայանի

Լուսանկարը՝ Նարեկ Բաբայանի

Նարեկ Բաբայան

Ես Բարեկամավանից եմ

 

Լուսանկարը՝ Վահան Ազիբեկյանի

Լուսանկարը՝ Վահան Ազիբեկյանի

Ես Աննա Ղարաքեշիշյանն եմ: Ապրում եմ Տավուշի մարզի Բարեկամավան գյուղում: 16 տարեկան եմ: Սովորում եմ Բարեկամավանի միջնակարգ դպրոցի10-րդ դասարանում:

Սահմանամերձ այս փոքրիկ գյուղում կան բազմաթիվ խնդիրներ, որոնք դեռևս չեն գտել իրենց լուծումը, և ինձ շատ են հուզում, ուստի ես անընդհատ փորձում եմ գտնել լուծումներ, պատասխաններ:

Կարևորագույն և առաջնային խնդիրը, որը հուզում է շատ-շատերին, ինչպես նաև ինձ, գյուղի դատարկվելն է, երբ կրակոցներից, սոցիալական ծանր վիճակից մարդիկ ստիպված լքում են իրենց տները, և այսպես շարունակվելու դեպքում շատ շուտով գյուղը կարող է դասվել «մեռած» գյուղերի շարքին: Ըստ իս, ճիշտ քաղաքականության, և պետական աջակցության և ուշադրության դեպքում, խնդիրը որոշ չափով կարելի է լուծել:

Հաջորդ կարևոր խնդիրը սոցիալական ծանր վիճակն է: Չկան աշխատատեղեր, նպաստավոր պայմաններ` այգեգործության, անասնապահության համար: Գյուղը չունի ոռոգման, ինչպես նաև խմելու ջուր, տները գազաֆիկացված չեն և այլն, և այլն: Մյուս հարցը, որը ինձ ավելի շատ է հուզում, գյուղում փոքր թիվ կազմող երիտասարդության վիճակն է: Երիտասարդները չունեն իրենց ժամանցը ավելի հետաքրքիր և ճիշտ կազմակերպելու հնարավորություն, չկան ժամանցի կենտրոններ: Ես, ինչպես նաև գյուղում գտնվող իմ հասակակիցները, սիրով կմիանանք նրանց, ովքեր կփորձեն ինչ-որ չափով, ինչ-որ ձևով օգնել սահմանամերձ այս փոքրիկ գյուղերին, որոնք թեպետ փոքրիկ են, սակայն կարևոր նշանակություն ունեն երկրի սահմանների ապահովության, ամրության համար:

Զարմանալի անվտանգություն

Լուսանկարը՝ Նոնա Պետրոսյանի

Լուսանկարը՝ Նոնա Պետրոսյանի

Անցած տարի՝ ծննդյանս օրը, ծնողներս գնեցին իմ կողմից սպասված նվերը: Մենք գնացինք հեծանիվների խանութ, ընտրեցինք հեծանիվը: Հանկարծ նկատեցի, որ մայրիկս ինչ-որ բանի մասին է մտածում: Նա ասաց.
-Անի՛, լավ կլինի, որ քեզ համար սաղավարտ գնենք, էդպես ավելի անվտանգ է:
Ես բնականաբար համաձայնվեցի: Հետո վաճառողը մեզ առաջարկեց նաև գնել ձեռնոցներ, որոնք հեծանիվից ընկնելուց կպաշտպանեն իմ ձեռքերը: Մայրիկս հարցական հայացքով նայեց ինձ: Ես կրկին համաձայնվեցի: Այդ օրը իմ երազանքները լիովին կատարվեցին, և մենք վերադարձանք տուն:
Առավոտյան արթնացա շատ վաղ: Երևի հասկացաք, որ գնացի փորձարկելու իմ «երկաթե ձին»: Վերցրեցի սաղավարտս, ձեռնոցներս և իջա բակ: Մայրիկս դրսում ինձ էր սպասում, մենք պետք է պտտվեինք քաղաքով: Սկսեցինք շարժվել, և ես նկատեցի ինձ համար մի տարօրինակ երևույթ: Բոլորը ապշած ինձ էին նայում: Ես մի անցորդից նույնիսկ լսեցի, թե նա իր ընկերուհուն ինչպես ասաց.
-Էս ի՞նչ ձևականություն ա: Սաղավարտը ինչի՞ ա դրել գլխին: Էս ջահելները լրիվ ընկել են մոդայի գիրկը:
Ես ուղղակի զարմացած էի: Ինչո՞ւ են բոլորը անվտանգությունը համարում ձևականություն:

Լուսանկարը՝ Նոնա Պետրոսյանի

Լուսանկարը՝ Նոնա Պետրոսյանի

Մի քանի օր ևս ականատես եղա մարդկանց զարմացած հայացքներին: Երբ չորս օր հետո դուրս եկա իմ՝ արդեն ավանդույթ դարձած զբոսանքին, արդեն գիտեի, թե ինչ է լինելու. մարդկանց ուշադրությանը պետք է արժանանամ, բայց՝ ի զարմանս ինձ , եղավ իմ կողմից անսպասելին: Մի անծանոթ կին անցնելով իմ կողքով ասաց.
-Ապրե՛ս, բալի՛կ ջան, լավ է, որ հետևում ես քո անվտանգությանը:
Ես ուրախացա: Չէի սպասում, որ կհանդիպեմ մեկին, ով կհասկանա սաղավարտ կրելու իմաստը: Տանը պատմեցի ինձ հետ պատահածը: Մայրիկս ասաց.
-Դա վատ է, որ շատերը չեն գնահատում անվտանգությունը և ծիծաղում են քեզ վրա, բայց կարևորը, որ դու հասկանում ու գիտակցում ես այն:
Մի՛ համարեք անվտանգությունը անտեղի: Այն կարող է փրկել ձեր կյանքը: Չէ որ կյանքը մի բարակ թելից է կախված: Եկեք մեր կյանքը դարձնենք էլ ավելի անվտանգ և պաշտպանված:

Հրաժեշտի պահը

Լուսանկարը՝ Վահան Ազիբեկյանի

Լուսանկարը՝ Վահան Ազիբեկյանի

1942 թվական… Պատերազմ… Ջուջևան… Դրսում միապաղաղ անդորրություն է տիրում: Ձյան ճերմակ փաթիլները մեղմիկ պարելով իջնում, փարվում են հողին, դարսվում իրար վրա: Ահա դատարկ ճանապարհով մի շուն է անցնում` գլխիկոր, ականջները կախ` ձյան ճերմակի վրա թողնելով հետքեր: Պատուհանին սառնամանիքը գեղեցիկ նախշագծեր է նկարել, որոնց միջով երևում է դիմացի բլրի մշուշապատ, ձյունով ծածկված անտառը: Ճարճատյունով վառվում է կրակը, հին թախտին նստել է հայրը և խոժոռ ու միևնույն ժամանակ գորովալից հայացքով նայում է որդիներին, որոնց մանկական աչքերի մեջ մի տեսակ տագնապ կա, արտառոց ինչ-որ բանի սպասում: Քիչ հեռու կանգնած մայրը օրորում է փոքր որդուն, որ բարուրից այնպես է լացում, կարծես նրա փոքրիկ սրտին ևս պաշարել է եղբայրներին համակած տագնապը:
Մոտենում է հրաժեշտի պահը. հայրը պետք է մեկնի պատերազմ, ինչպես շատ համագյուղացիներ, պետք է զենք վերցնի և պայքարի հանուն իր երկրի, հանուն իր երեք որդիների անվտանգ ապագայի: Պետք է կռվի ու հաղթի. չէ որ նա Խամսայի մելիքություններից Ջրաբերդի մելիք Տեր-Իսրայելյանների ժառանգորդն է, որ պայքարել ու պաշտպանել են իրենց հողն ու իրենց ժողովրդին, և հիմա արյունն է նրան մղում դեպի այդ հայրենանվեր գործին:
Ծանր վեր կացավ տեղից, խոր հառաչեց, մեկ-մեկ համբուրեց ավագ որդիների ճակատները, մոտեցավ փոքրիկի բարուրին: Մինչ այդ լացող որդին, տեսնելով հորը, անմիջապես լռեց և իր գեղեցիկ, խոշոր աչուկներով ուշադիր զննում էր հոր դիմագծերը, կարծես ուզում էր մտապահել այդ դեմքը: Հայրը համբուրեց փոքրիկի` բարուրից դուրս եկած փոքրիկ թաթիկը, որ հազիվ էր բռնել հոր մատը: Ապա նայեց կնոջը, որը փորձում էր թաքցնել արցունքները: Իր աչքերում էլ արցունքի մի կաթիլ խաղաց, բայց նա շրջվեց, բացեց դուռը, ևս մեկ անգամ ետ նայեց, հրաժեշտ տվեց ու հեռացավ:

Գնաց… Կռվեց… Նա ևս իր շատ զինակիցների հետ պայքարեց ու կյանքը զոհեց հանուն հայրենիքի` հերոսի անմահ անունով պսակելով իր հիշատակը: Իսկ իր որդիները մեծացան, դարձան իրենց հոր արժանի զավակները: Փոքր որդին էլ, իր հոր հիշատակը ամուր պահած սրտում, դիմագրավեց կյանքի բազում փորձություններին, աշխատեց, արարեց, ընտանիք կազմեց, թոռներ ունեցավ, որոնցից մեկն էլ ես եմ:
Այո, նա իմ պապիկն է, և ես հպարտ եմ դրանով, հպարտ եմ, որ կրում եմ նրա ազգանունը, հպարտ եմ, որ իմ երակներով հոսում է իմ նախնիների` հերոսական ոգով տոգորված արյունը, հպարտ եմ… Հպարտ եմ և միշտ կփորձեմ լինել իմ ամբողջ գերդաստանի բոլոր արժանի ներկայացուցիչների արժանի ժառանգորդն ու հետևորդը:

նարեկ բաբայան

Չպլանավորված օր

Նստած էի իմ շատ սիրելի համակարգչի առաջ, ամբողջ օրս այդպես էլ կանցներ, եթե չլսեի․

-Նարե՜կ,- ընկերս էր՝ Ռոբերտը։

Լուսամուտից նայեցի դուրս։

-Ի՞նչ ա եղել։
-Արի՛, գնում ենք Վերի թաղ:

«Վերի թաղ», կամ պարզապես «թաղ» մենք անվանում էինք այն փողոցը, որտեղ մեր ընկերների մեծ մասն էր ապրում։

- Վերի թաղն ի՞նչ կա։
-Գնում ենք ծար դնենք,- ծարը աղվեսների ու գայլերի համար նախատեսված թակարդ է։
-Արա, մեկ ա, չենք կարա ոչ մի բան բռնենք, ինչի՞ եք իզուր տանջվում։
-Մարդ ես էլ, կարող ա բռնում ենք։
-Լավ, իջա։

Համակարգչի առջևից չհասցրեցի ելնել, երբ քույրս մորս հետ գրավեցին այն ու սկսեցին նայել իրենց «Կակ նազվատ էտու լյուբով»-ը։ Ատում եմ այդ սերիալը։ Ինչևէ, մայրիկիս ասացի, որ գնում եմ թաղ, բայց նա արդեն լիովին խորասուզվել էր իր սերիալի մեջ ու երևի չլսեց ինձ։ Վազելով դուրս եկա տանից։ Քայլում ենք դեպի թաղ:

-Գիտես, չէ՞, գնում ենք գյուղի տակ։
-Գյուղի տակ ի՞նչ եք կորցրել։
-Եսիմ, տղերքն են ասել։

Մի կերպ, «ցեխային» փորձությունները հաղթահարելով հասանք տղաների մոտ։
-Տղերք, ինչի՞ ենք եկել ստեղ։
-Պետք ա։ Լավ, գնացինք։

Բոլորով, արդեն ոչ այդքան ցեխոտ ճանապարհով գնում էինք թաղ, երբ տղաները շեղվեցին ճանապարհից։

-Էդ ո՞ւր։
-Գնում ենք խանութ, «տռոս» առնենք,- այդ, այսպես կոչված «տռոսով», մենք թակարդն էինք պատրաստում։

Դա էլ արեցինք։ Հասանք թաղ, որտեղ մեզ սպասում էր աղվես բռնելու «վարպետ» Հարութը։ Նրան ցույց տվեցինք մեր գնած մետաղալարը։

-Հըն, մի բան դուրս կգա՞:
-Հենց ամենալավն էլ առել եք, կլինի։

Գնացինք մեր տղաներից մեկի՝ Սարմենենց տուն։ Մինչ Հարութը թակարդներ էր պատրաստում, ես Արտյոմի ու Դավիթի հետ գնացի Դավիթենց։ Դավոն «ձնադիմացկուն» կոշիկներ հագավ, մի զույգ էլ ինձ տվեց։ Մի քիչ կերանք  ու վերադարձանք տղաների մոտ։ Հարութը դեռ չէր ավարտել։ Դե քանի որ 7 հոգու օգնության կարիք չկար, մենք մի քանի հոգով գնացինք նախորդ օրվա թակարդները ստուգելու։ Դե իհարկե, ոչինչ չկար։ Բացի այդ էլ, Մհերը, ով նույնպես լավ որսորդ էր, ասաց, որ ամբողջը սխալ ենք արել։ Դե, ինչ արած։ Վերադարձանք տղաների մոտ։ Էլի նույն պատկերը։ Հարութը թակարդ է սարքում, մի քանի հոգի օգնում են նրան, մի քանիսն էլ պարապության դեմ պայքար են մղում խաղեր խաղալով։

Մի 15 րոպեից թակարդները պատրաստ էին։ Մարտական տրամադրվածությամբ, մեզնից գոհ գնացինք հին թակարդների մոտ՝ նորերը տեղադրելու։ Այդ ամբողջ ոգևորությունը ջուրն ընկավ, երբ Հարութն ասաց․

-Տաղ ոչ մե պան էլ չեյ նը պռնել։
-Լավ, բը ի՞նչ անեյ:

Իրականում բոլորս էլ գիտեինք` ինչ անել, ավելի կոնկրետ՝ ուր գնալ։ Ուղղալի այդ տեղը շատ հեռու էր, ու ոչ մեկը չէր ուզում այդքան քայլել։ Վերջապես Մհերն ասաց․

-Էլայ Գռավ։
-Դա լավ, հեռու ի,- լսվեց տրամաբանական պատասխանը։
-Խա դը մըկը, մեկ ա տաղ չէյ նը պռնել։

Դե, ինչ արած, ուրիշ տարբերակ չկար։ Ես ու Ռոբն ասացինք, որ ճանապարհին կգնանք տներով, քան որ մեր տները ամենահեռուն էին։ Ես արագ մտա Դավիթենց ու փոխեցի կոշիկներս։ Սարմենը երկու երկաթե խողովակ բերեց, որոնցով պետք է թակարդները ամրացնեինք գետնին։

-Էս մեկը ծուռ ա, բանի պետք չի։
-Գիտեմ, էդ վերցրել եմ, որ գայլերին ծեծեմ։

Ինչքան էլ Սարմենը կատակեր, իրոք այդպիսի վտանգ կար։ Գռավում երեկոյան գայլեր են հավաքվում։

Արդեն հասնում էինք այն խաչմերուկին, որտեղից ես ու Ռոբը պետք է գնայինք տուն։ Այդ պահին մեզ ընդառաջ եկան մեզանից մեծ տղաները՝Վահեն, Աշոտն ու Արմենը, որոնց հետ մենք նույնպես մոտ ենք։

-Էն ու՞ր։
-Եթաս էյ Գռավ` ծար տնեյ։
-Խո տուք գյեժ չե՞ք, ես վախտ ի՞նչ Գռավ։
-Լավ, բը տուք ո՞ւր եք եթալ։
-Եթաս էյ փուչիկ առնեյ։

Մի քիչ ծիծաղելուց հետո Աշոտն ասաց․

-Արա, բայց լուրջ, չեթա՞յ խետիքերը։
-Ես նաղդ իկյացող եմ,- ասաց Վահեն։
-Հա լավ, ես էլ եմ իկյալ,- Արմենի համաձայնությունը ստանալուց հետո շարունակեցինք քայլել։

Ես մոռացա տուն գնալու մասին, ու շարունակեցի քայլել նրանց հետ։ Մենք ուրախ, զվարթ քայլում էինք, և ոչ ոք մեր դեմքի արտահայտությունները տեսնելով չէր կարող ասել, որ գնում ենք գայլերի մոտ։ Արդեն մթնում էր։ Հասանք մի տեղ, որտեղից պետք է որոշեինք՝ ճանապարհո՞վ գնալ, թե՞ ձորով։ Մենք իհարկե ընտրեցինք ձորը։ Այստեղ ամեն մեկը մտածեց ձնոտ լանջը իջնելու իր տարբերակը։ Դավիթը պարզապես վազեց ցած, քանզի հագել էր 43 համարի ռետինե կոշիկներ, Վահեն կրունկներով աստիճան կառուցեց ու իջավ, և այլն։ Այդ ժամանակ ես ուղղակի կանգնած էի վերևում ու սպասում էի, որ բոլորն իջնեն։ Մի քիչ սպասելուց հետո ես պարզապես նետվեցի ու սկսեցի կայծակնային արագությամբ սահել ներքև։ Եթե Աշոտն ինձ չբռներ, ես 3 մետր բարձրությունից կընկնեի ցեխերի մեջ։ Իջնելուց հետո շարունակեցինք քայլել։ Երբ արդեն ահագին հեռացել էինք գյուղից, Մհերն ասաց։

-Տղներ, տենց հաշամով չէյ եթալու, կեսդ մնացեք տաղ։
-Ելավ,- Ես, Վահեն, Դավիթը, մյուս Դավիթը, Արմենն ու Աշոտը մնացինք այնտեղ։

Որոշ ժամանակ անց զանգեց Սարմենն ու ասաց, որ իրենք ուրիշ ճանապարհով գնում են տուն։ Մենք նույնպես գնացինք։ Մի ժամից հասա տուն ու արժանացա մայրիկիս կողմից «գովեստի խոսքերի», ինչ է թե` առանց զգուշացնելու տանից դուրս եմ եկել…

Հ․Գ․ Հիմա ո՞նց չասեմ՝ էն Ռաջահիցդ ու Մեհխաբա ալիլիցդ որ կտրվեիր մի րոպեով, կլսեիր ինձ։

Հավատում եմ

 

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Հարությունյանի

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Հարությունյանի

Սա իմ դպրոցն է՝ փոքրիկ ու հարմարավետ կառույց, փոքր դասարաններով՝  փոքր գյուղի, իմ` Տավուշի մարզի Ջուջևան գյուղի համար: Երկար դասամիջոցն է. դուրս եկա դասարանից, մոտեցա միջանցքի մեծ պատուհանին, որից բացվում է բակի գողտրիկ պատկերը՝  եզրին կորացած ուռի,   նրա տակ՝ նստարան:  Գեղեցկություն, բայց… Մի պահ ինձ օտար զգացի և սկսեցի օտարի աչքերով դիտել կյանքիս տասնմեկ տարիների պայծառ օրրանը: Միշտ ամենաատելին ինձ համար եղել է կառույցների դատարկությունը, հատկապես կրթօջախի, իսկ հիմա աչքերիս առաջ ծավալվում է լքվածությունը, երկար միջանցքը լուռ է և դատարկ, ականջներումս հնչում է լռության ճիչը: Ահա, վերջապես, բակում երկու փոքրիկ տղա երևացին, վազվզեցին մի քիչ և շուտով էլ անհայտացան՝ կտրելով ինձ իրենց նայելու հաճույքից: Երկար դասամիջո՛ցն է, ո՞ւր են հապա այս փոքրիկ դպրոցի բոլոր անկյունները լցնող երեխաների զանգակահունչ ծիծաղները,  ուսուցիչներին զայրացնող, բայց բաղձալի խառնաշփոթը, աղմուկը, ո՞ւր են երեխաները… Նրանք չկան. դպրոցում վաթսուն աշակերտ է սովորում, և այդ թիվը գնալով նվազում է: Վեց շրջանավարտին փոխարինելու է գալիս երեք մանուկ: Սերունդը կիսվում է, գյուղն է կիսվում, կիսվում է Հայաստանը:

Այս դպրոցը երբեք էլ շատ աշակերտ չի ունեցել, բայց երբ երեք-չորս տարի առաջվա իննսունը դնում ես վաթսունի կողքին, տեսնում ես երկրիդ ապագան: Կարիք չկա ողջ Հայաստանը շրջել, կարճ ու երկար ուսումնասիրություններ կատարել, համակարգի մի փոքրիկ բջջից էլ կարելի է ստանալ իրավիճակի ամբողջական պատկերը:

Ես ավարտում եմ արդեն, և իմ փոխարեն գալու է ընդամենը… Կես երեխա… Դպրոցում երեխա չկա. սա միջազգային հանրությանը ներկայացվող գեղանկարի հակառակ կողմն է, իսկ թշնամին միշտ առկա է և շատ:  Հայաստանը պատմական երկար ուղի է անցել վատ ժամանակների բացարձակ գերակշռումով, սակայն ապրել,  արարել ու հաղթել է: Ես չեմ հուսահատվում, որովհետև հավատում եմ հաղթանակիդ, ՀԱՅԱՍՏԱՆ: