Մանկությունս անցել է Մալիշկայում: Մեր բակում իմ տարիքին երեխաներ չկային, բայց ես խաղում էի ինձանից 2-3 տարով փոքրերի հետ: Երեք  ընկեր էինք, միշտ միասին: Խաղում էինք շատ զվարճալի խաղեր՝ պահմտոցի, գոռոզա նաև ունեինք մեր հորինածները՝ շեֆ-շեֆ, խանութ-խանութ: Երբ 5 տարեկան էի, հետևում էինք մեր թաղի հարևաններին, պարզում նրանց գաղտնիքները: Երբ կռվում էինք` ասում էինք. «Բարիշենք, բարիշենք, հազար տարի չկռվենք»: Ճանկռում էինք իրար, մազեր քաշում ու այդպիսի սարսափելի բաներ: 

Երբ 6 տարեկան էի, խաղացի կալիումի պերմանգանատի փոշու հետ ու թափեցի աչքիս մեջ: Մենք սարսափ-կինոների մոլի երկրպագուներն էինք: Մեր երազանքներից մեկն էր` լինել Նյու-Յորքում,  ու ես ապրիլի 1-ին  խաբեցի ընկերներիս` ասելով, որ եթե փորենք գետինը, ապա Նյու-Յորքի ամպերից կընկնենք ցած: Ես սկզբում չմտածեցի, որ նրանք այդ փաստը լուրջ կընդունեն, բայց երբ տեսա, որ բահերով իջնում են այգի, ասացի նրանց, որ դա ընդամենը կատակ էր:

Հիմա մեծ ենք, այդ «կախարդական» բառերն ասելով մի ակնթարթում րենք հաշտվում, խաղեր էլ վաղուց չենք խաղում, ամեն բանի էլ միամտաբար չենք հավատում: Չգիտեմ` երբ էր ավելի լավ:

Մենք հաճախ ենք լսում. «Դե, առաջ ուրիշ էր, էլի» արտահայտությունը: Բայց շատ-շատերս ուշադրություն չենք դարձնում կամ էլ վերաբերվում ենք հումորով, սակայն այս և այլ արտահայտությունների ետևում թաքնված է մի պարզ ճշմարտություն, որ առաջ կյանքը եղել է անհոգ, երջանիկ և ապահով: Դե հա՛,  բոլորս էլ կմտածենք՝ ի՞նչն է վատ: Հետևում ենք նորաձևությանը, ձեռք ենք բերում թանկարժեք հեռախոսներ, բայց այս ամենն ուղղակի պատրանք է, որը մեր կյանքը ավելի է հեշտացնում և տանում, այսպես ասած, նստակյաց կյանքի: Այս ամենը կարդալով՝ ձեր մեջ հարց է առաջանում, թե արդյոք ինչո՞վ են տարբերվում 70-90-ական թվականներն այժմյան ժամանակաշրջանից: Այս բոլոր հարցերի պատասխանը տվեց մայրս:

-Մա՛մ, որ էդքան ասում ես` «Առաջ ուրիշ էր», ի՞նչն էր ուրիշ:
-Դե, մեր ձգտումները, նպատակները, հետաքրքրությունները տարբերվում էին:
-Օրինակ, էդ ի՞նչ ձգտումներ են, որ տարբերվում են:
-Մենք ձգտում էինք սովորե՜լ, սովորե՜լ, սովորե՜լ՝ ինչպես բոլորը: Այս և այն ժամանակաշրջաններում տարբերությունն այն է, որ այն ժամանակ հեշտ ու հանգիստ էինք գտնում գրքեր ու նման այլ բաներ, քանի որ ուսումը, գրքերը անվճար էին, և յուրաքանչյուրի պարտքն էր միմիայն սովորել, իսկ հիմա ուսման համար առաջանում են շատ ու շատ խնդիրներ՝ կապված նյութերի, գրքերի, անվճար ուսումնական հաստատությունների հետ:
-Բա հետաքրքրություննե՞րը:
-Այն ժամանակ հետաքրքրությունները ամբողջովին ուրիշ էին: Մենք զբաղվում էինք ասեղնագործությամբ, շյուղագործությամբ, կազմակերպում էինք մրցույթներ՝ «Ամենագեղեցիկ ասեղնագործությունը» և այլն: Աղջիկների համար շատ հետաքրքրիր էին անցնում տեխնոլոգիայի դասերը: Դրանք վերջում վերածվում էինք հավաքույթների: Մենք կիսվում էինք տարբեր կենցաղային և խոհանոցային նորամուծություններով: Կազմակերպում էինք ինտելեկտուալ խաղեր զուգահեռ դասարանների միջև, այժմյան «Ամենախելացին» խաղի պես: Ավագները ուսուցիչների օգնությամբ կազմում էին հարցաշար: Այնուհետև դասարանները սկսում էին պատրաստվել խաղին: Եվ հաղթող դասարանի համար դա մի այլ ուրախություն էր, քանի որ ուսուցիչները սկսում էին ավելի լավ զգալ, քանի որ դա նրանց պարծանքն էր դառնում:
-Հա՛, լավ կլիներ մենք էլ նման խաղեր կազմակերպեինք: Բայց դե, մեր խաղերն էլ են լավը՝ 21 ենք խաղում, պոկեր ենք խաղում: Ի՞նչն է վատ,- ցանկանալով գովել մեր երիտասարդությանը՝ մեջ մտա ես:
-Լավ ա,  բայց ի տարբերություն ձեզ, մենք դասերից հետո իջնում էինք դպրոցի բակ՝ անկախ տարիքից և սեռից, և կազմակերպում էինք խաղեր ամեն ինչով՝ «ռեզինով», պարանով, գնդակով, օղակով, և հաստատ ավելի լավ էր անցնում քան հիմա, երբ այդ ամենը վերածվել է վիրտուալ իրականության:
-Այ օրինակ, որ  ասում ես` դասատուների հանդեպ հարգանք չկա, բա ձեր ժամանակ ո՞նց էր:
-Ավելի փոքր տարիքում ուսուցիչները մեզ համար առեղծվածներ էին: Մենք մտածում էինք. «Տեսնես իրենք հաց ուտո՞ւմ են…» կամ «Իրենք քնո՞ւմ են»: Իսկ հիմա … Հիմա աշակերտի և ուսուցչի միջև ջերմ և ընկերական մթնոլորտ է: Երբ իրենք միջանցքում էին, մենք դասարանից դուրս չէինք գալիս, մենք ամաչում էինք բարև տալ, բայց հիմա երեխաների ուշադրությունը  գրավում է ամեն մի փոփոխություն ուսուցչի մեջ, թե ով մազերը ներկեց, ով կտրեց, ով ամուսնացավ և այլն:

Ես ստացա իմ հարցերի պատասխանը և երևի դուք էլ, գուցե ոչ ամբողջովին: Գուցե իմ մայրիկի հասակակիցները մի քիչ տարբերվում էին ձեր մայրիկների և հայրիկների հասակակիցներից: Չգիտեմ, բայց շատ կուզեի իմանալ, երևի դուք էլ:

Ի՞նչ եք կարծում. Արժե՞ այս մասին բանավեճ սկսել:

Ամեն դեպքում միշտ էլ կարելի է հիշել հին ու բարի ժամանակները՝ չմոռանալով ներկայի և ապագայի մասին:

Դպրոց, դաս, կրթություն։ Այս բառերը բոլոր աշակերտների մոտ մի տեսակ հոգնածություն են առաջացնում։ Բոլորը մի անգամից դառնում եմ ծույլ ու քմահաճ։ Սեփական փորձիցս կարող եմ մի օրինակ բերել։ Արձակուրդների ժամանակ, երբ պետք է լինում վաղ արթնանալ, թեկուզ ժամը 6ին, դա շատ լավ ստացվում է։ Բայց դպրոցական օրերին․․․դե չի լինում էլի էդ անտերը, չենք կարողանում, հո զոռով չի։ Ինչքան էլ բողոքեմ դպրոցից, մեկ է, չեմ կարող չհամաձայնել, որ դպրոց չհաճախած մարդը լիարժեք մարդ լինել չի կարող։ Եվ այսպե, ուսումը մեր հավերժ հակամարտության մեջ մտած անդամներից մեկն է։ Այն անշուշտ կարևոր է, բայց ոչ այդքան հաճելի։

Երկրորդ անդամը, դե իհարկե, համացանց ու համակարգչայնին խաղեր։ Ի սկզբանե կասեմ՝ ես կտրականապես դեմ եմ համացանցին չարիք անվանելուն։ Դա նույնն է, որ գրքերը նույնպես չարիք անվանենք։ Եթե դուք չեք կարողանում ֆիլտրել ձեր համար օգտակար ինֆորմացիան, ապա ամբողջ օրը գիրք կարդալն էլ չի փրկի։ Դե իհարկե, գրքերն էլ իրենց տեղն ունեն, բայց եթե դուք մի բան չեք սիրում, պետք չէ վատ բաներ ասել դրա հասցեին։ Դա նույնն է , որ ես երկրպագեմ մի ֆուտբոլային ակումբին ու անպատվեմ մյուսին։ Ախր չի՛ կարելի, չէ, որ այդ ակումբն էլ  ֆանատներ ունի։ Ինչ վերաբերվում է խաղերին, ասեմ, կրթությունից բացի, երեխայի վրա իր չափազանց մեծ ազդեցությունն է թողում նրա հոգեբանությունը։  Հենց այստեղ են առաջ գալիս խաղերը։ Ես չեմ ասում, որ խաղերը մարդուն գիժ են դարձնում, չնայած որ այդպիսի խաղեր էլ կան։ Պետք չէ երեխային զրկել խաղերից։ Դա կարող է ավելի վատ հետևանքներ ունենալ։ Ուղղակի փորձեք ճիշտ խաղեր ընտրել։ Ես ինքս խաղերի մեծ սիրահար եմ, բայց դե հասկանում եմ, որ դա էլ իր սահմանները պետք է ունենա։ Մի խաղ կար, որով ես 2 տարի վարակվել էի։ «Մտել էի» մեջն ու դուրս չէի գալիս։ 2 տարի անց ես վերջապես հասկացա, որ դա այդքան էլ լավ բաներ ինձ չի սովորեցնում։ Հիմա, ցավոք, այդ խաղով վարակվել է իմ փոքր եղբայրը, և ես էլ չգիտեմ էլ ինչ անեմ, որ նրան հանեմ այդ խաղից։

Մի խոսքով։ Այս հավերժ հակամարտության մեջ հաղթող ու պարտվող չկա։ Ուղղակի փորձեք և՛ գրքերից, և՛ համացանցից ճիշտ դասեր ստանալ։

-Մինչև ե՞րբ ես գնալու դասի,-հաճախ հարցնում էի դասարանցիներիս:

Արդեն որոշել էի, որ գնալու էի մինչև չորեքշաբթի և ուզում էի իմանալ, թե էլ ով է չորեքշաբթի օրը գնալու դասի:

Ես, իհարկե, մինչև երեքշաբթի գնացի, բայց դա կարևոր չէ, որովհետև մինչև հիմա  տանը նստած եմ:

Արդեն մի ամսից ավելի է, ինչ  արձակուրդ է: Դպրոցները և մանկապարտեզները փակվել են:

Ես շատ եմ սիրում արձակուրդները և լավ վայելում եմ իմ օրերը, բայց իմ կարծիքով, ևս մեկ շաբաթ, և ես չեմ իմանա` էլ ինչով զբաղվել:

Եվ այսպես, ամեն օր արթնանում եմ, նախաճաշում,  հեռուստացույց դիտում, գիրք կարդում, և իմ օրվա ընթացքի շարունակությունը ամեն անգամ տարբեր է լինում: Հիմա հարց է առաջանում՝ իսկ դասե՞րը: Ասեմ, որ ես իմ գրավորները ավարտել եմ, իսկ բանավորներից անգիրս սովորել եմ: Ամեն օր փորձում եմ պարապել կամ ինչ-որ դասով զբաղվել, բայց կարծես թե այնքան էլ լավ չի ստացվում: Ծնողներն անընդհատ ասում են երեխաներին դաս անել, սակայն չեն էլ պատկերացնում, թե ինչ դժվար է Նոր տարուց հետո դաս անել: Եթե Նոր տարուց հետո երկու շաբաթ չերկարացնեին արձակուրդները, ապա ասեմ, որ ես արդեն տրամադրված էի դասերին և պատրաստվում էի անել, իսկ երբ մի շաբաթ երկարացրին, ես որոշեցի շաբաթվա վերջին օրերը դաս անել, սակայն երկրորդ շաբաթը արդեն չափազանց է: Ասեմ, որ ես այդքան էլ ծույլ չեմ, երբեմն անգլերեն եմ պարապում, երբեմն էլ հայերեն կամ հանրահաշիվ ու երկրաչափություն:

Բայց միևնույն է, իմ կարծիքով ես «ժանգոտած» ուղեղով կվերադառնամ  դպրոց: Պատկերացրեք (ոչ դպրոցականներ), որ մի ամիս է` չեք գնում համալսարան կամ աշխատանքի: Մենք արդեն տանն ենք ամառային աձակուրդներից քիչ տարբերվող ժամանակահատվածում:

Եթե ամառ լիներ, ապա  ամեն ինչ պարզ կլիներ, որովհետև մենք դասագրքերի ամբողջ թեման անցած կլինեինք և ինչ-որ ուրիշ բան կգտնեինք անելու:

Այսքան խոսելուց հետո վերջապես ինչպե՞ս ենք լրացնելու այս շաբաթները: Ես ունեմ մի քանի տարբերակ.

Ա.Երկուշաբթի-ուրբաթ կգնանք դասի 8 կամ 9 ժամ անելով և դրան գումարած նաև շաբաթ օրերը: (Սա իմ կարծիքով ամենահավանական տարբերակն է):

Բ.Դասի կգնանք շաբաթվա բոլոր օրերը:

Գ.Դասի կգնանք շաբաթ օրերը և գարնանային արձակուրդ չենք ունենա:

Դ. Երկուշաբթի-ուրբաթ կգնանք դասի 8 կամ 9 ժամ անելով և գարնանային արձակուրդ չենք ունենա:

Գուցե և այս տարբերակներից ոչ մեկը չի համապատասխանում անկանխատեսելի ապագային, բայց և այնպես, ճշտին մոտ է:

Այնուամենայնիվ, հուսով եմ, որ գարնանային արձակուրդներն էլ չեն երկարացնի և մեզ  չեն ուղարկի ամառային դպրոց: 

Ես սիրում եմ ապրել ներկայով և ապագայով: Ներկայում քայլեր անելով կառուցում ես ապագադ: Ինչ-որ բան անելուց առաջ ես մի քանի քայլ առաջ եմ մտածում, որպեսզի արդյունքը լավը լինի: Ինչպես ասում են. «յոթը չափի՛ր, մեկը կտրի՛ր»: Բայց նույնիսկ ներկայում քայլ անելուց հետո այդ քայլը դառնում է անցյալի մաս: Անցյալն ուսումնասիրել չեմ սիրում, քանի որ կարծում եմ՝ եղածն եղած է: Ժողովուրդը մի լավ խոսք ունի. «Անցյալը ետ չես բերի»: Երևի հասկացաք, որ ինձ համար ոչ սիրելի առարկաներից մեկը պատմությունն է: Ավելի ճիշտ, ոչ թե ոչ սիրելի, այլ քիչ հետաքրքրող: Բայց անունս Տիգրան է, և դա պարտավորեցնող է: Տիգրան անունը հայոց պատմության մեջ մեծ տեղ է գրավում: Ինձ թվում էր, թե ես քիչ տեղեկություն ունեմ անվանս մասին, բայց դա տևեց մինչև այն օրը, երբ տեղի ունեցավ հետևյալ դեպքը:

Արտասահմանցի ուսանողների մի խումբ եկել էր Վայք և ծանոթանում էր մեր քաղաքի առօրյային: Քանի որ ես անգլերենում սկսնակ եմ, ինձ հաճելի էր նրանց հետ շփվել այդ լեզվով և բարելավել այն: Ընկերներիցս մեկը, ով հետաքրքրվում է պատմությամբ, ձեռքում ուներ պատմության դասագիրք, որի վրա պատկերված էր Տիգրան Մեծի հատած դրամը: Երբ այդ ուսանողներից մեկը հարցրեց, թե ով է այդ դրամի վրա պատկերված մարդը, ես, ոգևորված այդ հարցից, քանի որ ես էլ Տիգրան Մեծի անվանակիցն եմ, բավարար տեղեկություն տվեցի նրա մասին: Ինձ համար Տիգրան Մեծի մեծագույն ձեռքբերումը Հայաստանի տարածքն է՝ մոտ երեք միլիոն քառակուսի կիլոմետր: Այս թվի մասին լսելով՝ այդ ուսանողը խնդրեց, որ խոսեմ Հայաստանի ներկայիս տարածքի մասին: Ասացի, որ այժմ տարածքը մոտ երեսուն հազար քառակուսի կիլոմետր է, ինչն ուղղակի ծիծաղելի էր երեք միլիոնից հետո. ներկայիս տարածքը փոքր է ոչ ավել ոչ պակաս հարյուր անգամ:

Այս փաստը նորից տխրեցրեց ինձ:
Ամեն անգամ, երբ լսում եմ այս և նմանատիպ փաստերի մասին, ուղղակի նախանձով եմ նայում անցյալին:

Ահա ևս մեկ պատճառ, թե ինչու չեմ սիրում պատմությունը:

Հ.Գ. Թող պատմություն ուսումնասիրողները չվիրավորվեն այս հոդվածից. չեմ կարծում, որ բոլորը սիրում են մաթեմատիկան, ինչպես ես: