Ապրել ազատ

Գիտե՞ք, աշխարհում ամենաշատը ինչն եմ սիրում. մարդկանց: Հա, սիրում եմ բոլորին, «վատ» թե «լավ», դա կարևոր չի: Չնայած, ո՞նց կարևոր չի. վատն ու լավը պիտակներ են: Ինձ համար մարդը լինում է երկու տիպի` ազատ ու կախված: Կախված` առաջին հերթին կարծիքից, իսկ ազատ՝ մտքով:
Մտքից ուժեղ բան կա՞: Չէ:
Երբ մարդիկ փակում են իրենց կոպերը, աչքերի առաջ մթնում է: Բայց ես սիրում եմ տեսնել այ, էդ մութը: Տեսե’ք էլի, էդ մութը: Հա: էդ մութը թերթ ա , միտքը` գրիչ, ու երբ ես փակում եմ աչքերս ամեն անգամ, նայում եմ, թե ինչ կնկարի միտքս այդ մթության մեջ:
 Մարդկանց կարծիքներից կախվելը ինձ համար նույնն ա, թե մի թոկ կապես վզիցդ ու ծայրը գցես գետնին, որտեղ ամեն գնացող եկողը էդ պարանը քաշում ա մի կողմ: Հիմա կասեք` մեծ-մեծ ա խոսում: Չգիտեմ` մեծ-մեծ եմ խոսում թե չէ, ես խոսում եմ իմ աշխարհայացքով:
 Մենք մեր կյանքը դարձնում ենք սև ու սպիտակ, ոնց-որ շախմատի տախտակը: Բայց մենք կարող ենք էդ սև ու սպիտակ դաշտերի մեջտեղում թաքնված գունավոր դաշտեր գտնել ու ապրել գունավոր կյանքով:
 Գտեք, մի հատ հրաշալի ռոք-խումբ կա` AC/DC ու մի ֆանտաստիկ երգ ունի` Highway to hell: Էդ երգի առաջին բառերն ասում են` livin easy, lovin free – կյանքը հեշտ է, սերն` անվճար: Հիմա էդ իմ կարգախոսն ա դարձել: Գիտե՞ք երբվանից: Երբ սկսեցի ԱՊՐԵԼ ԱԶԱՏ:

Հուզող հարցեր եւ խնդիրներ. Աբովյան

Ժամանակակից մարդուն հուզում են հազար ու մի խնդիրներ: Զարգանում են գիտությունը, տեխնիկան, տնտեսությունը: Իհարկե, այդ ամենը մարդու կյանքը դարձնում է ավելի հետաքրքիր, հեշտացնում է կենցաղային շատ խնդիրների լուծումը: Բայց այդ ամենի բարենպաստ ազդեցության հետ, միաժամանակ, բարդանում է կյանքը: Ժամանակակից մարդը նյարդային է և զբաղված, թեև նրա կյանքում կա ամեն ինչ երջանիկ լինելու համար: Այս բարդ կյանքին հարմարվելու համար ստիպված ենք ինքներս էլ փոխվել: Դժվար է պատասխանել՝ դեպի լա՞վն է արդյոք դա մեզ փոխում, թե՞ դեպի վատը: Կցանկանայի, որ մարդիկ ավելի պարզ լինեին հասարակ մարդկային հարաբերություններում, ավելի շատ շփվեին իրական, քան ոչ իրական՝ վիրտուալ աշխարհում: Մարդիկ աստիճանաբար վերածվում են կենդանի ռոբոտների, և կյանքն էլ դառնում է անհետաքրքիր: Սակայն ինձ առավել հուզում է այն, որ շատերս, համոզված եմ, դառնում ենք ավելի փակ՝ պարփակված ինքներս մեր մեջ: Ցավալի է, երբ ընկերոջդ պատահաբար ես տեսնում փողոցում, ու նա շտապելով բարևում է քեզ և անցնում՝ խոստանալով գրել քեզ սոցիալական ցանցերով կամ զանգահարել: Դա տխուր է, անիմաստ: Կցանկանայի, որ մենք՝ հատկապես երիտասարդները, ավելի հետաքրքիր և շփվող լինեինք, սովորեինք օգտվել և՛ սոցիալական ցանցերից, և՛ տարբեր կայքերից, բայց չանցկացնեինք օրվա մեծ մասն այդտեղ՝ անիմաստ ծախսելով ժամանակը: Չէ՞ որ ավելի գերադասելի կարղ են լինել գրքերը, ֆիլմերը կամ ընկերուհու հետ զբոսայգում քայլելը:

Նինա Մանուկյան

***

Մեր դպրոցը այնքան էլ լավ չի ջեռուցվում: Մենք դասերի ժամանակ դողում ենք դասարանում և սպորտդահլիճում: Անգամ վերարկուներով դպրոցի ներսում ցուրտ է: Մեր դասարանը գտնվում է արևոտ կողմում, բայց միևնույն է, ցուրտ է: Անցած տարի անգամ թույլ վառարան չէր միացվում: Կամ սպորտային դահլիճի կոտրված պատուհանները. մի՞թե ոչ ոք չի մտածում, որ երեխաները կարող են հիվանդանալ: Այդ հարցն իսկապես ինձ շատ է հուզում, ես շատ եմ ուզում, որ մեր դպրոցը վերանորոգվի:
Ինձ հուզում է նաև մեր վետերանների խնդիրը: Մենք շենքում մի տատիկ ունենք, նա ապրում է մեկ սենյականոց բնակարանում, և ամենացավալին այն է, որ նա մենակ է ապրում: Նրա ամուսինը վաղուց մահացել է, իսկ միակ տղան մեկնել է Ռուսաստան, և նա մնացել է մենակ: Ես շատ եմ ուզում, որ պետությունը հետևի այդպիսի մարդկանց, որոնց շնորհիվ մենք հիմա ապրում ենք…

Գրետա Պետրոսովա

***

Շատ մարդիկ ունեն այնպիսի պահվածք, որը տհաճություն է առաջացնում: Օրինակ, ինձ դուր չի գալիս, երբ մարդը քայլում է փողոցում, և անծանոթները նրա ետևից ինչ-որ արտահայտություններ են նետում:
Ինձ հուզում է նաև օգնության կարիք ունեցող ընտանիքների կյանքը: Զոհված ազատամարտիկների կամ ծնողազուրկ երեխաները ինչպե՞ս պետք է կարողանան հոգալ իրենց կարիքները, ուսման, հագուստի, սննդի խնդիրների համար գումար հայթայթեն:

Սոնա Ավագյան

***

Իհարկե, մարդկանց հուզող շատ հարցեր կան: Ամեն բանի մեջ զգացմունք կա: Եվ այդ զգացմունքները, հույզերի զեղումները միշտ էլ խտացած են մարդու ուղեղում: Բացի «ես»-ին վերաբերվող միակենտրոն խնդիրներից շատ են շրջապատի մարդկանց կամ էլ հենց շրջակա աշխարհի խնդիրները:
Ինձ շատ հուզող խնդիրներից է ինձ հետ այս լայն ու ընդգրկուն աշխարհում ապրող այն մեկի կյանքը, ով ինձ շատ մտերիմ չէ, բայց ես իսկապես նրա հանդեպ մեծ հարգանք ու սեր եմ զգում:
Սակայն նա ունի լուրջ խնդիրներ, որոնք ծագել են ոչնչից կարծես: Կյանքի տեմպից ու ռիթմից ընկած մի շրջան, ցավալիորեն, մտցրեց նրան անել թվացող մի փակուղի, որի բնորոշումն է` հակվածություն խմիչքին: Ոչ, դա ամենևին էլ հարբեցողություն չէ, ալկոհոլին բնորոշ պահվածք չէ, այլ միայն երբեմն-երբեմն, նույնիսկ շատ հազվադեպ, խմիչքի անկառավարելի ձվով օգտագործում, մինչև վերջին կաթիլը: Սա անօրինակ և աննախադեպ էր ինձ համար, ոչ ոք կարծես չէր հասկանում բուն խնդիրը: Լավն այն է, որ ճիշտ ժամանակին ոտքի ելան նրա հարազատները, նրան սիրողները և այժմ էլ օգնում են:
Ինձ հուզում է մարդկանց՝ կյանքի հունից ընկնելը, ինչ-որ մի ժամանակ ամենի հանդեպ անտարբերության հարուցումը, անցանկալիորեն առաջացումը, ոչ խելամիտ կերպով մոտենալը դժվար հարցերին:
Յուրաքանչյուր խնդիր, եթե կա, յուրահատուկ լուծում ունի: Դեռ փոքր հասակից մարդու մեջ պետք է սերմանել ողջախոհություն, բարություն, օգնելու անսահման ցանկություն, և ինչը ամենակարևորներից է՝ ուժեղ ոգի դժվար պահերին դիմակայելու ու հաղթահարելու խոչընդոտները:

Անահիտ Բաբայան

Երբ կարոտում ես…

Լուսանկարը՝ Սաթինե Սաքանյանի

Լուսանկարը՝ Սաթինե Սաքանյանի

Լոռու մարզ, գյուղ Բազում… Իմ գյուղը, իմ մանկության տունը, կարոտել եմ: Բայց…
Կան շատ բայցեր: Յուրաքանչյուր մարդու կյանքում գալիս է մի պահ, երբ պետք է թողնես այն, ինչ ունեցել ես, և գնալ այն ամենի հետևից, ինչ ցանկանում ես ունենալ: Երեք ամիս առաջ ես նույն իրավիճակում էի: Բարձրագույն կրթություն ստանալու նպատակով հեռացա իմ ծննդավայրից: Չէ, չմտածեք, որ ես դժգոհում եմ: Այստեղ ամեն ինչ շատ լավ է՝ նոր ընկերներ, նոր ծանոթություններ, նոր շրջապատ, նոր ուսումնական հասատություն… Ամեն ինչ հոյակապ է, սպասվածից շատ ավելի լավ: Բայց ինչքան էլ ամեն ինչ լավ լինի, միևնույն է, կարոտում եմ այն ամենը, ինչը կապված է իմ ծննդավայրի հետ: Կարոտել եմ պարզ ու բարի մարդկանց՝ իմ ընկերներին, հարազատներին: Կարոտել եմ իմ գյուղը` Բազումը, հարազատ դարձած լուսավոր և ոչ լուսավոր փողոցները, մեր տան պատուհանից երևացող մատուռը և սաղարթախիտ անտառները: Նույնիսկ կարոտել եմ այն ամենը, ինչ ինձ անհանգստություն էր պատճառում: Օրինակ՝ փոքրիկ տրանսպորտային միջոցը, որի մեջ հազիվ էինք տեղավորվում, իսկ հիմա այդ ամենը հիշելով ջերմություն եմ զգում:
Կարոտել եմ Լոռվա պարզ ու միամիտ բնակիչներին: Պահ է գալիս, որ ես ինքս ինձ նմանեցնում եմ Թումանյանի Գիքորին, հարցնելով` տեսնես, ի՞նչ է կատարվում իմ գյուղում, ինչպե՞ս են մարդիկ ապրում, ի՞նչ է փոխվել, ամեն ինչ լա՞վ է:
Կարծես թե ցանկանում եմ այս հարցերով փարատել կարոտս:
Իմ գյուղը այն գյուղերից մեկն է, որ պահպանել է հին ժամանակներից եկած ավանդույթները: Այնտեղ մարդիկ բարյացկամ են, հյուրասեր: Մենք գրեթե ճանաչում ենք բոլոր նրանց, ովքեր բնակվում են այնտեղ և, տեսնելով միմյանց, ջերմորեն բարևում ենք, և այդ է պատճառը, որ կարոտում եմ իմ ծննդավայրը:

Մանեն

Ես տասնմեկ տարեկան էի, երբ իմացա, որ քույր եմ ունենալու: Շատ ուրախ էի, որ փոքրիկ արարած է հայտնվելու մեր ընտանիքում: Ուրախությունից երկու օր ուշքի չէի գալիս: Անցան ամիսներ: Նրա ծնվելուն մի քանի օր էր մնացել: Ծնողներս որոշում էին, թե ինչ դնեն նրա անունը: Ես ասացի, որ ուզում եմ Մանե դնենք, նրանք համաձայնեցին: Օրերն անցան, և ծնվեց Մանեն: Մանեի հետ մեր առաջին հանդիպումը կայացավ մեր տանը: Նա այնքան անմեղ ու թախծոտ աչքեր ուներ, իսկական հրաշք: Երբ այդ փոքրիկ հրաշքը հայտնվեց մեր կյանքում, մեր կյանքը լիովին փոխվեց դեպի լավը: Մանեի ծնվելուց անցավ մեկ տարի: Մանեի առաջին տարեդարձն էր: Ես գրկեցի և համբուրեցի նրան և ասացի` ծնունդդ շնորհավոր: Նա բռնեց մազերիցս և քաշեց: Ես բարկացա նրա վրա, իսկ նա սկսեց լաց լինել: Հետո հասկացա, որ չպետք է բարկանայի նրա վրա ու շատ զղջացի արարքիս համար: Նա շատ չարաճճի և քաղցրալեզու փոքրիկ է: Մանեն մեզ` իր մեծ քույրիկներին, չի թողնում, որպեսզի դաս սովորենք, խզբզում է գրքերի, տետրերի մեջ, պատռում տետրերը, գրիչը կոտրում, և էլի նման բաներ:

Հիմա Մանեն երեք տարեկան է: Նա հաճախում է մեր գյուղի` Ներքին Կարմիրաղբյուրի մանկապարտեզ: Սակայն մանկապարտեզում անվտանգ չէ, քանի որ ապրելով սահմանամերձ գյուղում, ամեն վայրկյան կարող են կրակել: Վերջերս մանկապարտեզի մոտ անվտանգության պատ են կառուցել, և երեխաները մի քիչ ավելի ապահով են: Մանեն առավոտներն արթնանում է, հագնվում, լվացվում, վերցնում սանրն ու մազակալները տալիս մայրիկին ու ասում. «Մամ, մազերս կապի, որ գնամ մանկապարտեզ»: Մայրիկը նրան ասում է. «Մանե ջան, դեռ շուտ է, ինչո՞ւ ես այսքան շուտ հագնվել»: Բայց նա նստում և սպասում է, թե ով է իրեն տանելու մանկապարտեզ:
Մի անգամ նրան ես տարա մանկապարտեզ: Չգիտեմ ինչու, բայց նա չթողեց, որ ես հեռանամ, և սկսեց լաց լինել: Սիրտս ճմլվեց, չկարողացա թողնել այդպես լաց լինելով ու ամբողջ օրը մնացի մանկապարտեզում:
Մանեն շատ է տարված Ձմեռ Պապիկով, երբ առաջին անգամ ձյուն եկավ, նա արթնացավ, տեսավ, որ ձյուն է եկել և միանգամից ասաց.
-Բա Ձմեռ Պապիկն ո՞ւր է:
Բոլորն սկսեցին ծիծաղել, որովհետև դեկտեմբերի 3-ին Ձմեռ Պապիկը չի գալիս: Երբ նրան հարցնում ենք, թե ինչ է ուզում, որ Ձմեռ Պապիկը բերի, ասում  է.
-Տիկնիկ և հեծանիվ:
Նա անհամբեր սպասում է Ձմեռ Պապին ու իր ամանորյա նվերներին:

Ինչն է ինձ հուզում Աբովյան քաղաքում

Ինձ հուզում է իմ բնակավայրում խաղահրապարակների բացակայությունը: Դրանց բացակայության պատճառով երեխաները ստիպված են խաղալ փողոցներում, և հաճախ այդ ամենն ավարտվում է դժբախտ պատահարով: Երբ երեխաները խաղում են բակում, լուսամուտներից հաճախ լսվում են հարևանների ձայները, նրանք երեխաներից պահանջում են խաղալ այլ վայրերում կամ էլ խաղալ առանց աղմուկի: Բայց ի՞նչ կարող են անել երեխաները: Նրանք պետք է ունենան ուրախ մանկություն, և այս ամենը խոչընդոտում է դրան:
Կա ևս մեկ հարց, որն ինձ շատ է հուզում. ամենուրեք թափառում են անտուն կենդանիներ: Նրանք հատկապես շատ են աղբանոցներում: Մարդիկ փորձում են վախեցնել և վերացնել նրանց: Լինում է, երբ գիշերները փորձում եմ քնել, լսում եմ կրակոցներ, որոնց զոհն են դառնում անմեղ կենդանիները: Այնպես կցանկանայի, որ մարդիկ ոչ թե սպանեին, այլ ստեղծեին նրանց համար հատուկ կենտրոններ, որտեղ հոգ կտանեին նրանց մասին: Եթե ունենայի հնարավորություն, ես ինքս կստեղծեի նման կենտրոններ: Սակայն միայն իմ ցանկությունը նրանց փրկելու համար շատ քիչ է: Մարդիկ պետք է մտածեն նրանց մասին, գոնե մի քիչ խղճան ու կերակրեն երբեմն: Չէ որ նրանք էլ են մեզ նման լույս աշխարհ եկել ապրելու համար: Կենդանիները նույնպես ունեն ապրելու իրավունք…

Հասմիկ Եգանյան

***

Ինձ հուզում է, թե ինչպես են մարդիկ իրենց ապրուստը վաստակում. տեսնում եմ մեկը ուրիշի տանն է աշխատում, մյուսը` մուրացկանություն է անում: Եվ այդպիսի ընտանիքների երեխաները չեն կարողանում հաճախել դպրոց, ուսում ստանալ: Նրանք խնամում են իրենց ծնողներին, որպեսզի օգնեն օրվա հացի գումար վաստակել: Ինձ այս հարցն է հուզում, քանի որ ես էլ եմ օգնում, տեսնում եմ մարդկանց, ովքեր հագնելու գումարի, սննդի պարտքեր ունեն: Որպեսզի իրենց տանը խնդիրներ չլինեն, օգնում եմ նրանց:
Գիտեմ նաև երեխաների, ովքեր գնում են դպրոց, բայց որ միջոցառումներ են լինում, նրանց չեն ընդգրկում: Նրանք հագուստ ու գրենական պիտույքներ չունեն դպրոց գնալու համար… Կարծում եմ այսպիսի երեխաների վրա ավելի շատ ուշադրություն պետք է դարձնել, ու նրանց հետ պետք է ընկերություն անել: Չէ՞որ նրանք մեղավոր չեն, որ իրենց կյանքն այդպես է դասավորվել:
Ես չունեմ ծնողներ… Հաճախ մարդիկ դա իմանալով խուսափում են ինձնից, աշխատում են քիչ շփվել, որովհետև մտածում են, որ վատն եմ… Բայց նրանք չեն հասկանում, որ պետք չէ մարդկանց թերագնահատել կամ քննարկել, չէ որ բոլորն էլ կարող են այդ ճակատագիրն ունենալ: Ես այն մարդկանցից չեմ, որ ինչ-որ մեկի հետ չխոսեմ ու հեռու մնամ` իմանալով նրա ճակատագիրը: Մարդիկ չեն ուզում շփվել ինձ հետ նաև իմ ծնողների ունեցած խնդրի մասին իմանալով: Եղել են մարդիկ, ովքեր ինձ հետ շփվել են, բայց իմանալով իմ ընտանիքի մասին, հեռացել են առանց պատճառն ասելու: Ես ցույց եմ տալիս բոլորին իմ օրինակը, ես շփվում եմ բոլորի հետ առանց իմանալու նրանց կյանքը և առանց քննարկելու նրանց ճակատագրերը: Հուսով եմ կգա ժամանակ, երբ բոլորը կհասկանան, որ պետք չէ խուսափենլ և կօգնեն այն մարդկանց, ովքեր ծանր վիճակում են…

Լաուրա Պետրոսյան

***

Ես ունեմ շատ մտահոգող հարցեր, որոնց պատասխանները չեմ կարողանում գտնել: Օրինակ, իմ բնավորությունն ու հոգեբանությունը: Ես սիրում եմ ամեն հարցով օգնել շրջապատող մարդկանց, օգնելով նրանց, ես ինձ լավ եմ զգում, հանգիստ և դրանով ուրախանում եմ: Բայց ինձ հուզում է այն, որ շատ դեպքերում իմ բարությունը շահագործվում է: Ուզում եմ հասկանալ` ինչպես լինել բարի, բայց և չշահագործվել: Այս հարցն ինձ հուզում է անընդհատ ու հանգիստ չի տալիս: Շատ դեպքեր են եղել, երբ եկել է այն սահմանը, երբ զգացել եմ ինձ շահագործված զգալու վտանգը և չեմ հասկացել ինչպես վարվել, բայց միևնույն է, չեմ կարողանում մարդկանց մերժել ու ի սրտե օգնում եմ միշտ: Փորձում եմ ինքս իմ մեջ գտնել սխալը և կարողանամ ինձ հուզող այս հարցին լուծում տալ: Քիչ թե շատ գիտեմ սխալս, բայց ինձ խանգարում են իմ բնավորությունը և մտածելակերպը:
Ինձ հուզում է նաև շրջապատին վերաբերող մի խնդիր. դա անարդարությունն է: Չկա հավասարություն հասարակության մեջ, տարբեր խավերի միջև և բոլոր բոլորի: Անարդարությունն ամեն տեղ է իշխում, և ես վախենում եմ, որ դա ինձ իմ ամբողջ կյանքում կխանգարի: Բացի այդ, տեսնում եմ, թե ինչպես է այդ անարդարությունը խանգարում նաև իմ ընկերներին ու հարազատներին: Տեսնում եմ, թե ինչպես են մարդիկ անդադար աշխատում, որ պահեն իրենց երեխաներին, ու միևնույն է, չեն կարողանում ապահովել նրանց: Իսկ նրանք, ովքեր անարդար ձևով են վաստակում, ամեն ինչի հասնում են և ամբողջ օրը զվարճանում են և տարբեր անիմաստ գործերով զբաղվում: Նույն բանը կա ուսման մեջ: Այն երիտասարդները, ովքեր շատ խելացի են և ամեն բան անում են, որ կարողանան բարձրագույն կրթություն ստանալ, գումար չունենալու պատճառով չեն ընդունվում բուհեր, իսկ նրանք, ովքեր ոչինչ չգիտեն, անբան են ու անմիտ, իրենց գումարով են ընդունվում և ավարտում:
Այսպիսի շատ օրինակներ կգտնեմ, ինձ շատ բաներ են հուզում: Ուզում եմ, շատ եմ ուզում գտնել այս բոլոր խնդիրների լուծումները և հույս ունեմ, որ կգա ժամանակ, երբ կգտնեմ այն, ինչը կօգնի ինձ և շրջապատին:
Ամեն ինչ կախված է մեր մտածելակերպից և մեր դիրքորոշումներից…

Լիլիթ Մեսրոպյան

***

Ինձ շատ է հուզում, որ մեր քաղաքում շատ են գողությունները, մարդասպանությունները: Ես ունեմ շատ ծանոթներ, որոնց բնակարաններում եղել են գողություններ: Բայց ինչո՞ւ: Կուզեի, որ մեր քաղաքում լիներ համերաշխություն, բայց ցավոք չկա, կա չարություն և այլ այդպիսի բաներ: Ինչպես գողությունը, այնպես էլ մարդասպանությունը շատ են լինում: Չեմ ցանկանում, որ մեր քաղաքում տեղի ունենան այդպիսի արարքներ:
Նաև կանդրադառնամ երեխաների սոցիալական անապահովությանը: Ինձ հուզում է, որ կան շատ երեխաներ, ովքեր չեն կարողանում իրենց նախընտրած մասնագիտությամբ առաջ գնալ: Օրինակ, այն երեխաները, ովքեր ապրում են գյուղերում, չեն կարողանում գալ քաղաք, որպեսզի կարողանան իրենց ցանկացած մասնագիտությունը սովորել: Նաև գյուղերում չկան գոնե մշակութային խմբակներ, որ այն երեխաները, ովքեր սիրում են պարել, երգել, հաճախեն…

Մարիամ Մելիքյան

Mariam barseghyan

Էլ «Մարիո» չեմ խաղալու…

-Տատ, դե ես գնացի,- վերցնելով գլխարկս դուրս եկա տանից:
Դուրս գալով շենքից ես սկսեցի քայլել դեպի կանգառ: Այս ու այն կողմ էի նայում. մայթերը լիքն էին աշխատանքի և դասի շտապող մարդկանցով: Ասացի` մայթերը լիքն էի՞ն: Չէ հա, ի՞նչ լիքը: Լիքը կլիներ, եթե երկու դասընկերներ դպրոց գնալու ճանապարհին իրար հետ զրուցեին, ոչ թե ականջակալներով երգ լսեին, լիքը կլիներ, եթե մեկը մյուսին նկատեր և ֆեյսբուքի նամակները խորասուզված կարդալով չտրորեր կանգնած մարդու ոտքերը: Լիքը կլիներ, եթե այդ կանգնած մարդն էլ մի րոպեով կտրվեր իր հեռախոսից և ետ քաշվեր: Սրան ես արդեն սովորել եմ:
Ամեն առավոտ դասի գնալիս իմ աչքի առջև բացվում է նույն սև և սպիտակ «օնլայն» տեսարանը: Մի պահ ինձ սկսում եմ զգալ «Մարիո» վիդեոխաղի մեջ: Կարծես թե իմ նպատակն է` շրջանցել զոմբիացած մարդկանց և հասնել մինչև կանգառ: Կանգառից հետո, երբ նստում եմ հասարակական տրանսպորտ, սկսվում է երկրորդ փուլը, որտեղ իմ նպատակն է վայր չընկնել և պատահական չկպնել ինչ-որ մեկի հեռախոսին ու այն վայր չգցել: Դե, մինչև կանգնած հասնում եմ ուսումնարան, վերածվում եմ օնլայն շախմատի ձիու, և հաջողությամբ ավարտելով այդ փուլը, տեղափոխվում եմ երրորդ փուլ:
Երրորդ փուլը ամենադժվարն է: Այստեղ պետք է կարողանաս պոկել ընկերներիդ համացանցից, և ինքդ չընկնես համացանցի փոսի մեջ: Պետք է կարողանաս սպանել քո մեջ ֆեյսբուք մտնելու ցանկությունը: Ինչ մեղքս թաքցնեմ, ես այս փուլը դեռ չեմ անցել: Հասնում եմ ամենավերջին քայլին և այստեղ լսում եմ հեռախոսի ծնգծնգոցը և, իհարկե, վերցնում այն և մտնում ֆեյսբուք` նամակին պատասխանելու համար:
Հաջորդ օրը սկսում եմ առաջին փուլից: Բայց ոչինչ, ես այս կախվածությունից կձեռբազատվեմ, և շրջապատս էլ կազատվի, և մենք բոլորս էլ միասին, ռեալ կյանքով ապրելու ցանկությամբ, կհասնենք խաղի վերջին և չենք հանդիպի «Game over» բառերին, քանի որ ռեալ կյանքում «Մարիո» չեն խաղում:

Մայրիկիս հմուտ ձեռքերը

Ինձ երբեմն թվում է, թե հմուտ ձեռքեր ունեցող մարդիկ հրաշագործներ են: Այդ հրաշագործներից մեկը մայրս է՝ Վիոլետտա Ստեփանյանը: Նա հիանալի հելյունագործ է: Նրա աշխատանքները գրավում են բոլորի ուշադրությունը: Նա իր գործերից հաճախ նվիրում է բարեկամներին, հարազատներին և համագյուղացիներին: Շատ է ուզում վաճառել, բայց չի կարողանում, որովհետև գյուղում վաճառելը, կարելի է ասել, հնարավոր չէ, քանի որ բնակիչները շատ քիչ են և գումար էլ չունեն: Իսկ գյուղից դուրս վաճառելու համար միջոցներ ու գումար է անհրաժեշտ: Եթե վաճառվեին, դա մեծ օգնություն կլիներ մեր ընտանեկան բյուջեին:
Մայրիկս չի հուսահատվում և ամեն բան փորձում է: Ամռանը աշխատանքները տարան Գոշ գյուղում վաճառելու, բայց ապարդյուն, գործերի անգամ կեսը չէր վաճառվել, այդ պատճառով այլևս չգնացին, ու բացի այդ, միջոցները չէր բավականցնի ամեն օր գնալ-գալուն: Եվ այդպես, աշխատանքները մնում են մութ պահարանում: Իսկ մայրիկս հույս ունի, որ կգա մի օր, ու ինքը կկարողանա վաճառել դրանք:

Մրղուզը

-Րեխե՜ք, րեխե՜ք…
Րեխեքը՝
-Ինչ ա՞ լել…
-Հլա տեսեք, Մրղուզը ծընելա (ձնել)…
Էդ բառերը լսըմ եմ ամեն աշունքի վերջ, վեր արդեն ցրտըմա ու ամեն տրետ, վեր տենըմ ենք Մրղուզը ծնած ա, գիդըմ ենք, վեր մեր կոխքին մի ամսից ծուն դի կալ արդեն: Մրղուզը Մեափորի լեռնաշղթայի ամենապարցր գագաթն ա (պարցրությունը 2993 մետր): Մեր կեղիցը (Ներքին Կարմիրաղբյուր) մոտ 50 կմ հեռավորության վըրա: Կուճուր վախտվանից եմ գիդըմ Մրղզի մասին, որովհետև ով շատ տավար կամ վեչխար էր ունենըմ, տանըմ Մրղզի տակին պահըմ ին: Էն վախտ միշտ ասըմ ի՝
-Մա՜մ, արդեն հրևաննիքը տարել են սարըմը կովերը պահիլ:
Մենք էլ ինք սար ղրգըմ տավարը, բայց հրևանների հետ: Հմի էլ են Մրղզի տակին կովեր պահըմ: Կարունքը տանըմ են, աշունքի վերջ պիրըմ: Ու վենց վեր ավանդույթ ա ջահիլնիքը չեն քնըմ տավարը պահիլ: Իրանց տան տատին ու պապին են ղրգըմ: Վենց վեր հենց իրանք տատերը ու պապերն են ասըմ՝ տա ջահիլի տեղ չի: Չնայած վեր ամեն ամառային արձակուրդներին ում վեր թոռ ա ունենըմ՝ քնըմ ա տատի-պապի կողքին կենալ: Մեր ղոլըմը լեռը մենակ պարզ ղինակի վախտն ա ըրեվըմ: Մրղուզը վերին գրական Մուրղուզ են ասըմ, մեր հըմար Մասիս պես թակ ա:
Այ սենց մեր առօրյայի մի մաս կազմող մեր թանկ Մրղուզի մասին:

Ընդամենը ինը ամիս

Մեզնից յուրաքանչյուրի առօրյան տարբեր է, խնդիրները՝ նույնպես: Բայց այն, ինչ անհանգստացնում է ինձ, անհանգստացնում է ինձ նման շատերին, ովքեր, վստահ եմ՝ ի ուրախություն իրենց, այս տարի ավարտում են «սիրելի» դպրոցը:
Ի սկզբանե սրտովս չեն եղել ավագ դպրոցը, և այն ամենը, որ կապված է դրան: Սակայն, գաղափար չունենալով իմ ապագա մասնագիտության մասին, հրաժարվեցի քոլեջներից և երկարատև որոնումներից հետո ընդունվեցի ավագ դպրոց: Տասներորդ և տասնմեկերորդ դասարանները անցան համեմատաբար հեշտ և արդյունավետ: Չնայած, այդ էլ ասեմ, հոսքերի առկայությունը ոչ մի նշանակություն չունեցավ և ոչինչ չփոխեց: Սովորողը սովորեց նաև ոչ հոսքային առարկաները, չսովորողը չսովորեց նույնիսկ հոսքայինը: Իսկ հոսքային առարկաները տարբերվեցին մյուսներից միայն ժամաքանակի առավելությամբ: Ինչևէ:
Այս տարի պատկերը փոխվել է: Դպրոցը անիմաստ է, դասերը՝ անհետաքրքիր: Ոչ մի նոր բան չկա, ոչինչ չենք սովորում: Իրար ետևից երեք ժամ նույն առարկան է: Հոգնում ենք, ձանձրանում ենք: Եվ ի՞նչ: Բացակաների շեմը իջեցրել են, նորմալ բացակայել չենք կարողանում: Հետևաբար ստիպված մեր ժամանակն իզուր չկորցնելու համար պարապմունքները դասերի ժամերին ենք անում: Դա էլ դեռ հարց է՝ ստացվո՞ւմ է, թե՞ ոչ:
-Իմ ժամին ուրիշ առարկայի տետր տեսա, կպատռեմ,- ասում է ուսուցչուհիներից յուրաքանչյուրը:
-Ախր, չեմ հասցրել պարապմունքներս:
-Ե՞ս եմ մեղավոր: Դա ինձ չի հետաքրքրում:
Ամեն ինչ մեր դեմ է: Ոչ մեկը չի մտնում մեր դրության մեջ, ոչ մեկը չի ուզում հասկանալ: Այս իրավիճակը, վստահ եմ, ծանոթ է բոլոր տասներկուերորդցիներին:
-Ծանրաբեռնվածությունս էնքան շատ ա, որ քնելու ժամանակ չեմ ունենում: Պարապմունքներս սկիզբ ունեն, վերջ չունեն,- մի անգամ ասաց դասընկերներիցս մեկը և չսխալվեց:
-Ինչքան էլ ուզեմ դպրոցի բոլոր հանձնարարություններն անել, չի ստացվի: Դրանք մղվել են երկրորդ պլան: Ժամանակ չունեմ, գերհոգնածությունը դարձել է մշտական:
-Անվերջ տանջվում ենք, գոնե վերջում ընդունվենք:
Այս ամենը իրական է և սխալ նույնքան: Բայց քանի որ մենք ուրիշ տարբերակ չունենք, և անվերջ խոսելով այս համակարգի խնդիրների մասին, ոչինչ չենք կարողանում փոխել, մնում է՝ լցվենք համբերությամբ և համակերպված պարապենք, մինչև այս ինը ամիսները ի վերջո ավարտվեն:


Վայքի ավագ դպրոցի թխկին

Թեև Վայքը չի փայլում անտառապատ սարերով և կանաչապատ մարգագետիններով: Բայց կան ծառեր, որոնց միշտ ուշադրություն են դարձրել: Այդ ծառերից մեկը Վայքի ավագ դպրոցի դիմաց գտնվող թխկենին է: Ո՞վ է իրականում տնկել ծառը, ոչ ոք չգիտի, բայց հիմա, երբ ծառը դարձել է հայտնի, բոլորը ասում են, թե իրենք են տնկել: Միայն գիտեմ, որ տնկվել է 1977-78 թվականներին, երբ կառուցվել է այն ժամանակվա Ազիզբեկովի անվան միջնակարգ դպրոցը: Հիմա կասեք` սովորական ծառ է, գրեթե բոլոր դպրոցներում էլ կան նմանատիպ ծառեր, բայց այդ թխկենին Վայքի ավագ դպրոցի խորհրդանիշն է:
Շատ քիչ տեղերում կգտնես այնպիսի ծառեր, որոնց ճյուղերը այդպիսի համաչափ փռվածք ունենան: Իսկ տերևների զարմանահրաշ երանգի մասին էլ չեմ խոսում: Թխկենին գրավիչ տեսք ունի ցանկացած եղանակի: Նույնիսկ ձմռանը, երբ տերևները թափվում են, և մնում են միայն մերկ ճյուղերը, ծառը չի կորցնում իր գեղեցկությունը:
Վայքի ավագ դպրոցում չես գտնի մի դասարան, որը միասնական գեթ մեկ նկար չունենա այդ ծառի տակ: Այն ժամանակ, երբ դպրոցը դեռ միջնակարգ էր, առաջին դասարանցիները դասարանական նկարի համար շարվում էին ոչ թե աստիճանների վրա, այլ այդ ծառի տակ:
Ճապոնացի բանաստեղծ Ռյոկանի բանաստեղծությունն ասում է.

Ի՞նչ կմնա ինձնից հետո.

Ծաղիկներ գարնանը, կկուն՝ լեռներում

Եվ թխկիի տերևները աշնանը:


Մեր թխկենին տեսնելիս ես միշտ հիշում եմ այս տողերը:

Այսպես էլ Վայքի ավագ դպրոցում ամեն տարի գալիս են ու կյանք գնում նորանոր սաներ, իսկ ծառը մշտախոհ դիրքով կանգնած է դպրոցի դիմաց: Երբ դպրոցի դռնից դուրս ես գալիս, ծառը միանգամից աչքի է ընկնում իր մեծությամբ ու վեհաշուք պահվածքով: Կարծես հսկում է աշակերտներիս սովորելը:
Ի դեպ, հայրիկս ու հորաքույրս նույնպես սովորել են այդ դպրոցում: Հորաքույրս այսպես է պատմում այդ ծառի մասին.
-Երբ որ մենք էինք սովորում, էդ ծառը շատ փոքր էր ու անշուք, բայց հիմա շատ սիրուն ա:


Մեկ է` ինչքան էլ փոքր ու անշուք լիներ, նկարվում էին: Հայրիկս, հորաքույրս նույնպես նկարներ ունեն ծառի ֆոնին: Մեզ՝ աշակերտներիս համար ծառը շատ թանկ ու հարազատ է: Նրա մեջ ինչ որ խոր իմաստ կա, ու միշտ մտածելու առիթ է տալիս: Նրա տակ նստելիս սկսում ես մտածել ժամանակի մասին: Համեմատում ես անցյալդ ու ներկադ ու սկսում կառուցել ապագադ: