-Եվ ջա՞ն, ո՞նց ես, հարմարվե՞լ ես, կարոտո՞ւմ ես տնեցիքին:

Դե, գիտեք, սուտ կլինի, որ վշտահար դեմով, Կլայդերմանի երաժշտության ուղեկցությամբ ասեմ. «Չես պատկերացնի, թե ոնց եմ կարոտել մամայիս, պրյամ դա սլյոզ…»:

Թող ներեն ինձ իմ տնեցիք, բայց իմ կարոտը դրա նման չի:

Ես ամեն իրիկուն մամայի ձեռքին կրեմ քսելն եմ կարոտել: Դե, էդ էլ մեր ընտանեկան սովորությունն է: Մաման կնստեր բազկաթոռին, ես էլ կնստեի կողքին, մի խորը շունչ կքաշեի, կսկսեի մատների հետ խաղալ, մի ժամ, երկու ժամ, կարևոր չէր, որ ձեռքերը արդեն չորացել են, մենք դեռ խոսելու բան ունեինք:

Մեր տիկին Սուսանի խաչապուրիներն եմ կարոտում: Էն տնական պանիրով, կարագով: Էն որ, դպրոցից գալիս ես, դուռը բացում, տաք, համով գոլորշին շնչու՜մ… Անդաստիարակի նման, առանց ձեռքերդ լվանալու, կոշիկներով մտնում ես ներս, քեզ վառելով վերցնում ես տաք խաչապուրին, ու «խը՜րթ…»: Այ, կարոտելու բան եմ ասել:

Պապայի ձեռքերն եմ կարոտել, էն որ միշտ կամ մեղուներն են կծած լինում, կամ էլ գործ անելուց վնասված են: Թե ոնց է հարմարեցնում՝ ես էլ չգիտեմ:

Ինչքան էլ անսպասելի լինի՝ Սարգսի՝ տան մեջ անիմաստ թափառելն եմ կարոտել: Էն որ դաս պիտի անի, բայց հավես չունի, ու սենյակից սենյակ է գնում, համ ծարավ է, համ սոված, համ ատամն է շարժվում, համ փորն է ցավում… Մի խոսքով… Ծանր է խեղճի վիճակը… Մաման էլ անխղճորեն կասի .«Հը՞, տղա ջան, էլի մոլորվե՞լ ես»:

Ծիծաղս զսպելով կնայեմ մամային, մաման էլ իրեն զսպելով նշան կանի, որ չծիծաղեմ…  Դե, որ չմատնենք մեզ:

Անգելինայի հետ անկեղծ զրույցներն եմ կարոտել, երբ հարցնում էի.

-Անգելինա, ինչի՞ ես սիրում ինձ:

Ինքն էլ ի՞նչ ասի՝ լավ լինի:

- Որովհետև դեմքերդ ու աչքերդ ու ոտքերդ սիրուն են:

Դեմքերդ… Էրեխեն մի բան գիտի, որ ասում է: Իր դեմքի մասին միշտ եզակիով է խոսում, բայց եթե մեծերի մասին է խոսում՝ միշտ «դեմքեր»:

«Ջանիկ կլուբն» եմ կարոտել: Կհիշեք երևի, Ջանիկ պապի ղեկավարությամբ, ավտոտնակում հիմնադրված կենտրոնը, որտեղ հավաքվում են թաղամասի մեծերը՝ նարդի կամ շախմատ խաղալու:

Հետո մի հետաքրքիր կարոտելու բան. ինչ եկել եմ՝ լվացք չեմ տեսել, մի տեսակ տխուր ա, է: Լվացքներին նայելը ամենահետաքրքիր զբաղմունքներից մեկն է, երբ նստում ես պատուհանի մոտ, ու մտքում վերլուծում կողքի շենքում փռած որևէ լվացքի տրամաբանական հաջորդականությունն ու անտակտ կամ ճիշտ գունային համադրությունը: Լվացքն արվեստ ա, է, ամենայն լրջությամբ:

Մեր վերևի հարևան Սվետ տատիին ամեն օր շենքի դիմաց բարև տալուն եմ կարոտել: Էն Սվետ տատին, որին փոքր ժամանակ «Բանան տատիկ» եմ ասել: Թե ինչ հիմքեր եմ ունեցել դրա համար, ես էլ չգիտեմ…

Էս էլ իմ կարոտի մասին:

Ահա թե ինչ էին ուզում փոխել երեխաները կրթական համարգում տասը տարի առաջ: Հետաքրքիր է՝ ի՞նչ փոփոխություններ կիրականացնեին այսօրվա երեխաները, եթե լինեին կրթության նախարարը: 

***

Կարո՞ղ եք ասել՝ ինչու եմ ես դպրոցական ամիսներին նիհարում, իսկ արձակուրդներին՝ գիրանում: Ահա պատճառը: Երկուշաբթի առավոտյան ժամը 8:00-ին հազիվ արթնանում եմ, արագ պատրաստվում և չեմ էլ հասցնում մի բան ուտել: Ծնողներս նախաճաշիկի համար որոշ գումար են տալիս, բայց ասա՝ օգտագործո՞ւմ եմ այդ գումարը… Իհարկե՝ ոչ; Հիմա ես դա էլ կբացատրեմ. վայրկյանները հաշվելով սպասում եմ, թե երբ է զանգը տալու: Վազելով երկու հարկ ներքև եմ իջնում, որ բուֆետից մի բան առնեմ, բայց առնո՞ւմ եմ արդյոք…

Դպրոցի կեսը բուֆետում է: Մինչև հերթս հասնում է, արդեն զանգը տված է լինում:

Իմ ընկերներից մեկն առաջարկեց ինձ այս մեթոդը. ուրեմն, եթե ցանկանում ես մի բան ուտել դպրոցում, պետք է 5 րոպե առաջ դուրս գաս դասից՝ ինչ-ինչ պատճառով և գնաս բուֆետ, որ հանգիստ, կուշտ-կուշտ ուտես:

Իսկ բժիշկն ասում է. «Երեխաներ, պետք է կամաց ուտել, երկար ծամել, փոքրիկ կտորներ դնել բերանը և անպայման ուտելուց առաջ ձեռքերը լվանալ»: Լավ, հասկացա, բայց 5 րոպեում կարելի՞ է այդ ամենը անել:

Եթե ես լինեի կրթության նախարարը, այսպիսի օրենք կհրապարակեի, որ դպրոցի յուրաքանչյուր հարկում բուֆետ լինի, յուրաքանչյուր բուֆետում 3 վաճառող, բուֆետում պետք է լինի ուտելիքի մեծ տեսականի, տիրի կատարյալ մաքրություն:

Եթե այսքանը լինի դպրոցի բուֆետում, ամեն երեխա գոհ կլինի իր քաշից:

Գարուն Պարտագճյան

***

Մեր դպրոցի ամենամեծ պրոբլեմը, իմ կարծիքով, դասամիջոցների կարճ տևելն է: Մենք չենք հասցնում մեր կարիքները բավարարել 5 րոպեի ընթացքում: Մինչև դասավորում ես նախորդ դասի դասագրքերը, տեղավորում, դուրս ես գալիս ջուր խմելու, կամ գնում ես բուֆետ, կամ էլ ուզում ես կրկնել հաջորդ դասը, զանգը տալիս է: Եթե ես լինեի կրթության նախարար. կերկարացնեի դասամիջոցները:

Տիգրան Հակոբյան

***

Դպրոցում հենց առաջին ժամին հիշեցի, որ մեր դասարանի Մարիամին դասի տեղը սխալ եմ ասել: Բախտս բերել էր, որ քիմիան 5-րդ ժամին էր: Անհամբեր սպասում էի զանգը տալուն, որ ասեի դասի ճիշտ տեղը: Զանգը տվեց, ներս մտավ տնօրենը: Պետք է հանդես կազմակերպեինք, ամեն դասարանից 5 հոգի պետք է մասնակցեր: Մինչև որոշեցին, զանգը տվեց: Ինքս ինձ ասացի. լավ, մյուս դասամիջոցին կասեմ: Բայց մյուս դասամիջոցն էլ օգտագործվեց ուսմասվարի կաբինետ գնալու համար: Էլի չհասցրեցի: Հետո դասղեկը եկավ ներկա-բացակա անելու: Այդպես մինչև 6-րդ ժամ, 6-րդ ժամից հետո Մարիամը մոտեցավ ինձ և ասաց.

-Հը՞, բան էիր ասելո՞ւ:

-Ուզում էի ասել, որ քիմիայի տեղը սխալ եմ ասել:

-Իմացա, արդեն «2» եմ ստացել:

Եթե ես լինեի կրթության նախարար, կերկարացնեի դասամիջոցները:

Ռիմա Տոֆանյան

***

Զանգը հնչեց: Դասարան մտավ գրականության ուսուցչուհին ու սկսեց բացատրել նոր դասը: Նա պատմում էր Սայաթ-Նովայի մասին: Դե, մենք էլ համարելով անհետաքրքիր, սկսեցինք խոսել միմյանց հետ, գրիչներ փոխանակել: Այդ ժամանակ ուսուցչուհին հայտարարեց, որ հաջորդ դասին Սայաթ-Նովայի երգերն ենք լսելու: Եվ չեք պատկերացնի, թե ինչպիսի լռություն տիրեց մեր դասարանում:

Հաջորդ դասին, երբ սկսեցին հնչել Սայաթ-Նովայի երգերը, լուռ լսում էինք, թեև դրանք ոչ մեկին էլ առանձնապես դուր չէին գալիս:

Եթե ես լինեի կրթության նախարար, դպրոցներում կկազմակերպեի այդպիսի հետաքրքիր դասեր: Բայց քանի որ ես նախարար չեմ, հուսով եմ, որ մեր ներկայիս նախարարն ինքը միջոցներ կձեռնարկի դասերն ավելի հետաքրքիր ու տպավորիչ դարձնելու համար:

Մարիամ Թամազյան

***

Շաբաթվա իմ սիրած օրն էր շաբաթը: Արթնացա և բարձր տրամադրությամբ գնացի դպրոց, տրամադրությունս բարձր էր, քանի որ առջևում մեզ սպասում էր «փրկության օրը»՝ կիրակին: Բայց ուրախ տրամադրությունս երկար չտևեց, քանի որ առաջին դասաժամից ինձ վրա կուտակվեց մաթեմատիկական խնդիրների մի մեծ սար: Մեր «օֆ»-երին ուսուցչուհին արձագանքեց. «Առջևում կիրակի է»: Երկրորդ դասաժամն էլ ուրախալի չէր, մի հսկա տեքստ թարգմանել անգլերենից հայերեն և պատրաստվել ստուգողական գրավորի: Դե, առջևում կիրակի է: Մյուս հանձնարարություններն էլ իրարից հետ չմնացին: Կիրակի է: Ինչպես սկսվեց օրս, այնպես էլ ավարտվեց: Դեռ մի բան էլ ավելի, այդպես էլ անցավ ամբողջ կիրակին:

Եթե ես կրթության նախարար լինեի, կհրամայեի, որպեսզի ուսուցիչները տնային աշխատանքներ չհանձնարարեին, այլ ամեն բան սովորեցնեին դպրոցում կամ էլ գոնե շաբաթ օրը հանգստյան օր անեին:

Սոնա Տոնոյան

***

Դասը նոր էր սկսվել, ու դեռ չէինք հասցրել բացել աշխատանքային տետրերը, երբ լսվեց դասարանցուս՝ Մարկոսի բարձր ձայնը: Նա սովորության համաձայն «շշուկով» գրիչ էր խնդրում իր հարևանուհուց: Նրա «շշուկի» ալիքը տարածվեց ողջ դասարանով և շուտով ընդգրկեց դասարանը: Ոչ մեկի մոտ ավելորդ գրիչ չգտնվեց:

Ուսուցչուհին սկսեց թելադրել: Անցավ մի քանի րոպե: Ուսուցչուհին դեռ թելադրում էր, իսկ Մարկոսը պարապությունից քթի տակ երգում էր և խանգարում դասը: Ես, ստիպված, գրիչս փոխանցեցի Մարկոսին և սկսեցի պայուսակս ևս մեկ անգամ քանդրտել՝ այնտեղից գրիչ գտնելու հույսով: Չգտա: Չէի էլ կասկածում, որ չեմ գտնի: Փոխարենը մի մատիտ հայտնաբերեցի, և մտածելով, որ ուսուցչուհիս շատ չի թելադրի, սկսեցի գրել անմիջապես տետրիս մեջ: Այլևս Մարկոսը մեզ չէր խանգարում: Նա գլուխը կախ գրում էր ուսուցչուհու թելադրածը: Դասին քիչ էր մնացել, իսկ ուսուցչուհիս դեռ թելադրում էր: Դասարանցիներիցս շատերն արդեն քնել էին, իսկ ես չէի կարողանում քնել: իմ քունը չէր տանում, երբ հիշում էի, որ մատիտով այսքան երկար գրվածը պետք է ջնջեի և գրիչով նորից գրեի:

Դե, իհարկե. գրիչս հետ չստացա, իսկ եթե հետ ստանայի, խեղճին պետք է վիրակապերով զարդարեի:

Եթե կրթության նախարար լինեի, գրիչ չունեցող աշակերտներին… Չէ, «պատժի» չէի ենթարկի, որովհետև, անկեղծ ասած, ես էլ եմ մեկ-մեկ գրիչս տանը թողնում: Բայց… Երբ նախարար դառնամ, հաստատ դպրոցս արդեն ավարտած կլինեմ և գրիչ չբերող աշակերտներին ինչ-որ ձևով «պատժի» ենթարկելը ինձ չի սպառնա:

Այ ուրախություն, երբ նախարար լինեմ, ինձ համար քարտուղարուհիս գրիչ կբերի, և ես կազատվեմ «ծանր» գրիչը տանել-բերելու «ծանր» պարտականությունից:

Մանե Տոնոյան

«Մանանայի» արխիվից. 2004թ.

Հաճախ մտածում եմ և փորձում տարբերություն գտնել գյուղի և քաղաքի միջև։ Ի՞նչ յուրահատկություն ունի այսպես կոչված «քաղաքը», որ բոլորը ձգտում են տեղափոխվել այնտեղ։

Ես իմ կյանքում շատ գյուղերում և քաղաքներում եմ եղել, բայց երբեք տարբերություն չեմ գտել դրանց միջև, և ընդհակառակը, որտեղ էլ որ եղել եմ, միշտ ցանկացել եմ վերադառնալ իմ հարազատ գյուղը՝ իմ Քեֆլին։

Գյուղում թե՛ մեր համագյուղացիներից, և թե՛ մյուս գյուղերի բնակիչներից հաճախ եմ լսում արտահայտություններ, որոնք այդքան էլ չեն համապատասխանում իրականությանը։ Գրեթե բոլորն ասում են, որ գյուղում կյանք չկա։ Կյանքը քաղաքում է, իսկ գյուղերում տանջվելով էլ բանի չենք հասնի։ Չգիտես՝ ինչու, բոլորին թվում է, թե քաղաքում ավելի հեշտ է ապրելը։

Այս արտահայտություններն ամեն անգամ լսելով՝ ես թևաթափ էի լինում և մտածում, որ կգա մի ժամանակ, երբ գյուղերում միայն լքված տներ և ամայի փողոցներ կլինեն։ Սակայն մտածելակերպս փոխվեց, երբ մի օր հայրիկիս ընկերներից մեկը ընթրիքի ժամանակ ասաց.

-Քեֆլին իմ երազանքն է։

Իմ կյանքում այս խոսքերը ես առաջին անգամ էի լսում. Քեֆլին իմ երազանքն է: Այս երեք բառերն ինձ ոգևորեցին և հույս տվեցին, որ ինչքան ժամանակ էլ անցնի, միևնույնն է՝ գյուղերում կլինեն ծխացող օջախներ, միգուցե մեկ-երկուսը, բայց՝ կլինեն։ Եվ ես վստահ եմ դրանում: