Մեկ տարի առաջ՝ մոտավորապես այս օրերին, միգուցե մի փոքր ուշ, Հայ օգնության ֆոնդի նախաձեռնությամբ գնացի Վանաձորի ծերանոց․ առաջին անգամն էր։

Երբ ցանկություն հայտնեցի մաս կազմել այդ բարի գործի, երբ եկավ գնալու օրը, երբ արդեն ճանապարհին էինք, երբ տեղ հասանք, երբ օգնում էի բարեկարգել ծերանոցի շրջակայքը, դեռևս չգիտեի՝ ինչ եմ անում և ինչու։ Միայն գիտեի՝ անբացատրելի հաճելի էր։

Ծերանոցի ետնամասն էինք մաքրում մի խումբ երիտասարդներով, երբ ես սկսեցի ճանաչել իր տեսակի մեջ քիչ պատահող, պատահական թվացող էակին, ով նույնպես ՀՕՖ-ի շահառու էր եղել և տեղեկանալով, որ ծերանոց պիտի գնանք, միացել էր մեզ։ Ընթացքում հասկացա՝ առաջին անգամ չէր այնտեղ։ Հենց մտանք շենք, սկսեց մեկին փնտրել․ մի պապիկի անուն էր տալիս ու նրանից հարցնում։ Նրա այդ փնտրտուքի մեջ ես վախ տեսա, կորուստի վախ։

Այս ամենը ես հիմա եմ նկատում միայն, այդ օրը ուշադրություն չեմ էլ դարձրել։ Երբ բակում հեռացնում էինք անպիտան խոտն ու մաքրում տարածքը, սկսեց հետաքրքրվել ինձնով․ ավտոբուսում մի քանի բառ էինք միայն փոխանակել։ Հարցնում էր՝ որտեղ եմ սովորում, ինչով եմ զբաղվում, ինչ երազանքներ ունեմ։ Նրա հարցերն սկզբում ինձ «վախեցրին»՝ հստակ պատասխաններ չունեի։ Կայուն չէինք ո՛չ ես, ո՛չ էլ ունեցածս պատկերացումները։

Նա էլ հանկարծ սկսեց հանդիմանել ինձ․ այդ պահին ես այդպես էի մտածում, հիմա եմ հասկանում՝ հանդիմանանք չէր, այլ ինձ՝ աշխարհը ճանաչել տալու մի անկեղծ ցանկություն։

Հետո կապը շարունակեցինք պահել ֆեյսբուքյան հարթակում։ Գրում էի, երբ մի փոքր թեկուզ հետ էի կանգնում ընտրածս ինքնաճանաչման ուղուց։ Մինչ օրս էլ նա կա իմ կյանքում։ Յուրաքանչյուր հաղթանակի հասնելիս միշտ հիշում եմ նրան։ Ընկերներիս խորհուրդներ տալիս նրա խոսքերն եմ կրկնում։ Ասես կյանքի ուղեցույց լինի, որ իր ժպիտով լուսավորում է շուրջը։

Ընդամենը երկու անգամ եմ դեմ առ դեմ հանդիպել նրան, բայց այնքան հեշտ ու միևնույն ժամանակ պարտավորեցնող է ինձ համար գրել իմ կյանքի ամենաԱնիի մասին։ Մինչև նրան հանդիպելը, Անիները շատ սովորական մարդիկ էին ինձ համար, նրան ճանաչելուց հետո ինձ համար մի Անի գոյություն ունի։

Ես ուզում եմ, որ բոլորը իրենց կյանքում կարողանան գտնել պատահական թվացող ու քիչ պատահող այն էակներին, ովքեր սովորեցնում են սիրել այն, ինչ կա, անել ամեն բան՝ զգալու, տեսնելու այն, ինչը պիտի սիրվի։ Անիի շնորհիվ ես կարևորում եմ ինձ տրված ամեն հնարավորություն, հենց նա ինձ սովորեցրեց սիրել ամեն գունավոր բան։

Մոտենում է մայիսը։ Այս տարի նույնպես պիտի գնանք Վանաձոր։ Անհամբեր սպասում եմ։ Ես սիրում եմ այն, ինչ անում եմ, զգում ու տեսնում․ ինձ սովորեցրել է նա, իսկ ես սովորել եմ։

Չգիտես ինչու, ես ծնվել եմ մի վայրում,

որտեղ տխուր պատմություններ են պատմում

մեր տոհմի,

աշխարհի,

բախտի և

մեր մասին։

Ու մեր մասին էս բոլոր

տխուր պատմություններից հոգնած

(որ իրականում քո մասին են),

ես դնում եմ ականջակալներս

(որտեղ քեզնից ոչինչ չի հնչում)

ու քնում։

Գուցե ես գժվե՞լ եմ,

որ սկսել եմ չսիրել մեր գենը,

որ բոլոր հռչակավորների մեջ կա

(համենայն դեպս, էդ պատմություններն էդպես են ասում),

մեր ազգը,

որ ամենահյուրընկալն է,

ամենամարդասերը,

ամենաբարին ու

առաքինին,

ամենահավատացյալն ու

ամենաիմաստունը։

 

Մի՞թե ես խենթ եմ,

որ խորշում եմ

Քո մասին գրված դասագրքերը բացելուց

(Որտեղ քո մասին գրեթե ոչինչ էլ չկա)։

Ես երևի չեմ սիրում քեզ,

որ նյարդայնանում եմ,

երբ զինանշանդ տեսնում եմ

մարզակոշիկների լեզվակների,

դրոշդ` կրկեսի շենքի կամ գուլպաների

կամ ինչ-որ հյուրանոցի

էժանագին գովազդային պաստառի վրա։

 

Ես մի օր ելա Մորփեոսի գրկից

ու դադարեցի հավատալ էն ստին,

թե դու ամենալավն ես,

ամենագրկաբացն ես,

ամենաքաղցրն ես,

ամենաբացսիրտը…

 

Դու մի խոսք ունես,

որ մեջս լավ է տպավորվել.

«գյուղ չկա, որ շուն չունենա»,

բայց էս գրողի տարած «գյուղում»

մարդիկդ էնքան են գնացել,

էնքան են հեռացել քեզնից,

ու շներն էնքան են բազմացել,

որ բազմել են աթոռներին

ու աթոռների տակ։

Ես սարսափելի կուշտ եմ նրանցից,

որ «կլպում են» Քեզ տեսնելու եկած հյուրերիդ,

որ պաշտպաններիդ հացի հաշվին

տներ են կառուցում,

մանկապարտեզում հարվածում են երեխային

հողաթափով, դպրոցում` ցուցափայտով,

կամ նրանցից, որ տարբերվելու համար

տարբերվողներին բաժին են տանում,

ու էս թագավորությունից,

որտեղ պիտի քայլես հոսանքի ուղղությամբ,

որ ստեղծվել է «թիկունքով ախպերների» կողմից։

 

Ես չափից դուրս հոգնել եմ նրանցից,

ովքեր վարդագույն ակնոցներ են դնում աչքերիս,

որ չտեսնեմ փողոցներումդ թափված աղբը,

(որ պիտի թափված չլիներ),

Քեզնից ամեն օր հեռացողներին,

որ գալու հույսով են գնում, բայց այդպես էլ չեն գալիս,

Եվ փողոցներում հազարի տակ ճռռացնողներին,

(որ էդ ասֆալտը փռող ընկերության շեֆի որդին է,

կամ վերևներից մեկի բարեկամը)։

 

Ես ուղղակի չեմ ուզում գովել քեզ

առանց պատճառի,

բայց դու սրան չէիր արժանի,

որ դրոշիդ, զինանշանիդ ու օրհներգիդ կողքին

ինչ-որ մարդկանց նկարներ կախված լինեն

դպրոցներումդ, որտեղ, իբր, քեզ սիրել ու քեզ համար զոհվել են սովորեցնում

(բայց ոչ երբեք քեզ համար ապրել)։

Ես զզվել եմ Քո մասին բոլոր կենացներից,

որ միայն բառերով են ու էն էլ շատ հաճախ էն մարդկանց շուրթերից,

ովքեր նույնիսկ հողիդ վրա լինել արժանի չեն։

 

Ես ուղղակի Քեզ ու ճշմարտությունն ավելի բարձր եմ դասում,

քան աթոռներիդ բազմածներին…

Համերաշխությունն ավելի եմ գնահատում,

ու ատում եմ կռվի դրդողներին…

 

Ես ուղղակի հոգնել եմ Քո շուրջ ստեղծված պաթոսից,

որից դու զզվել, ու որի պատճառով ամեն օր ինքնասպան ես լինում…

Հ.Գ.

Մինչդեռ միայն Դու գիտես, թե ինչքան եմ սիրում Քեզ, Հայաստան…

Արձակուրդներին նախորդող շաբաթն ընդհանուր առմամբ ծանրաբեռնված չէր, նույնիսկ շատ հետաքրքիր էր ու թեթև, որովհետև սիրելի ուսուցիչներիցս մեկը հերթական, բայց իր վերջին միջոցառումն էր կազմակերպել մեզ մոտ: Անելու դաս գրեթե չկար: Ինչո՞ւ: Որովհետև առջևում սպասված գարնանային և ուրախ մեկ շաբաթն էր: Թվում էր, թե մեկ շաբաթում կհասցնեմ լրացնել բացթողումները: Թվում էր… Այդպես էլ ծրագրել էի: Բայց… Գիտե՞ք` միշտ այդպես է լինում, որոշում եմ սահմանափակ ժամանակում կատարել առավելագույնը, բայց ոչ միշտ է հաջողվում: Այսինքն` կհաջողվի, եթե լուրջ տրամադրվեմ, ինչը սակայն միշտ չէ, որ ստացվում է: Եվ ամեն անգամ նույն խառնաշփոթն է ստեղծվում: Վերջին օրերին նոր սկսում եմ քրտնաջան աշխատել: Աշխատել` մտածելով միայն մի բանի մասին` դաս, դաս, դաս: Բայց արի ու տես, որ էլի չեմ խրատվում. շարունակում եմ նույն կերպ` անգիտակցաբար սպասելով, մինչև գա հերթականի ժամանակը: Այս շաբաթն էլ բացառություն չէր: Մեղքս ինչ թաքցնեմ, շաբաթվա սկզբում մի լավ հանգստացա` չանելով ոչինչ: Բայց հետո «հանկարծ» հիշեցի, որ լիքը անելու բան ունեմ: Գործի անցա, բայց դե, դժվար թե հասցնեի վերջին երկու օրում սկսել և ավարտել ամեն ինչ միանգամից: Իսկ այդ ընթացքում ինչե՜ր կարելի էր հասցնել: Այն պատիժը, որը ես կրում եմ հենց իմ սխալի համար, անելիքներիս կիսատ-պռատ լինելն է: Մտածում եմ ՝ ու ամբողջ կյանքո՞ւմ եմ ամեն ինչ թողնելու վերջին օրվան: Գործել է պետք:

-1975 թիվն էր,- պատմում է մայրս,- մորաքրոջս ընտանիքում վեց աղջիկներից հետո վերջապես ծնվեց այդքան սպասված տղա զավակը։ Զավակի ծնունդը համընկավ Սուրբ Զատկի տոնին, ու մորաքույրս, տղայի ծնունդը համարելով Աստծո կողմից տրված պարգև, թոնրի անուշ հաց թխեց ու բաժանեց գյուղացիներին։

Այդ գեղեցիկ ավանդույթը շարունակվում է մինչ օրս՝ անկախ այն բանից՝ Զատկի փոփոխական օրը համընկնում է տղայի ծննդյան հետ, թե ոչ։ Մորաքրոջս համագյուղացիները գիտեն, որ այսօր նրա թխած հացից պիտի բաժին ստանան, ու հաստատ հիմա թոնրատունը լիքն է մարդկանցով։ Ես էլ բազմիցս օգտվել եմ այդ հյուրասիրությունից ու հիմա կարոտով եմ հիշում այդ օրերը, որովհետև վաղուց հեռացել եմ իմ գյուղից, բայց ամեն տարի՝ Զատկի տոնին, հոգով ու սրտով այնտեղ եմ։ Վստահ եմ, որ ավանդույթը շարունակվում է, քանզի մորաքույրս ասում էր․ «Քանի Աստված ինձ ապրելու ուժ ու օր ա տվել, պիտի էս քայլով շնորհակալ լինեմ Տիրոջից։ Կերեք, անուշ լինի էս սուրբ հացը։ Աստծուց էլ արևշատություն ու երկար կյանք խնդրեք որդուս համար»։

Բոլորն էլ լսած կլինեն, որ բազմաթիվ անեկդոտներ, հումորներ վերագրում են ապարանցիներին: Ու երբեմն այդ հումորներն այնքան տհաճ ձևով են մեզ ներկայացնում, ասես ապարանցիները մտածելու ունակ չեն: Ես բնիկ ապարանցի չեմ: Ապարանի գյուղերից մեկում եմ ապրում: Նախնիներս էլ Ապարանից չեն եղել: Եղել են Ալաշկերտից, Մանազկերտից: Մի խոսքով՝ այդ տեղերից են գաղթել ու եկել Ապարանի Արագած գյուղ: Բայց ես ինձ կիսով չափ ապարանցի եմ համարում: Հիմնականում հումորն անելուց հետո էլ ասում են, թե բա՝ լավ, լուրջ մի ընդունիր, կատակ ա, ես լիքը ապարանցի ծանոթներ ունեմ: Հումոր անողը կարո՞ղ է «ուրեմն էս ապարանցին» փոխել «ուրեմն մի մարդ»-ով: Թե՞ էդպես հումորը ծիծաղելի չի լինի: Տատիկն ասում է, որ երբ սովորում էր, և ապարանցիների մասին իր ներկայությամբ վատ էին արտահայտվում, դրանից իրեն վատ էր զգում: Ասում է՝ դասախոսը եկել ու ասել էր, որ պիտի հպարտանա, որ ապարանցի է, չէ՞ որ ապարանցիները թուրքերին չթողեցին, որ անցնեն սահմանը, և արեցին դա առանց զենքի:

Գիտե՞ք՝ ինչն է «աղբյուր» հանդիսացել էդ հումորների: Կհետաքրքրի: Ասում են՝ մի կին ավտոբուսի մեջ մի ժամ ճամփա է գնացել, ու էդ մի ժամն էլ ուսից ծանր պարկը չի իջեցրել: Այդ կինը եղել է Ապարանի գյուղերից մեկում բնակվող կին:

Ինչևէ: Հումորներ շատ ենք լսում ապարանցիների մասին: Երբեմն ծիծաղում, երբեմն՝ բարկանում: Պետք է ուղղակի հումոր անողը հասկանա, որ ինքը, լինելով այլ քաղաքի, գյուղի բնակիչ, իրավունք չունի այլ վայրերում ապրող մարդկանց ծաղրելու: Դա այդքան էլ ճիշտ չէ: Ու ի դեպ, ապարանցիների նման հյուրասեր մարդկանց ոչ մի տեղ չեք հանդիպի:

Հ. Գ․ Ուրեմն կիսով չափ ապարանցին ավարտում է նյութը՝ ասելով, որ էդ ապարանցի կինը ավտոբոսում պարկը իջեցնում է: Իսկ էդ պատմությունը հորինողի երևակայությունը սահմաններ չունի:

Հա, մեկ էլ, այսօր ապրիլի մեկն է, Հումորի օրը, մաղթում եմ բոլորիդ բարի հումորներ: