Ածիկ

Զատիկը մեր՝ Արագածոտնի մարզի Ծաղկաշեն գյուղում, սկսվում է մի քանի օր առաջ, երբ սկսում ենք պատրաստել ածիկ։

Լուսանկարը` Աստղիկ Հովհաննիսյանի

Լուսանկարը` Աստղիկ Հովհաննիսյանի

 Երևի շատ քչերը լսած կլինեն և ավելի քչերը՝ կերած։ Այն պատրաստում են Զատիկից մի քանի օր առաջ։ Մեր գյուղում մարդիկ կամաց-կամաց մոռանում են ածիկ պատրաստելու սովորությունը:Սակայն ամեն տարի մենք պատրաստում ենք, ինչպես տատիկս է ասում, Զատիկի օրհնանք։

Լուսանկարը` Աստղիկ Հովհաննիսյանի

Լուսանկարը` Աստղիկ Հովհաննիսյանի

Նախ ցանում ենք ցորենը ինչպես Զատիկին, սակայն դնում ենք մութ տեղում, որպեսզի, ինչպես տատիկն է ասում, քաղցր լինի։ Հաճախակի ենք ջրում։ Իսկ երբ  ծիլերը բավականին մեծանում են, տատիկն ասում է՝ սկսեցինք աղալ։

Լուսանկարը` Աստղիկ Հովհաննիսյանի

Լուսանկարը` Աստղիկ Հովհաննիսյանի

Կներեք, մինչև աղալը այն լվանում ենք և մանրացնում։ Աղալուց հետո հյութը քամելով խառնում ենք ջրի և  ալյուրի հետ և դնում, որ եփվի։
Դե, վերջում, ինչպես ասում են՝ հացը աշխատանքից հետո համեղ է:

Լուսանկարը` Աստղիկ Հովհաննիսյանի

Լուսանկարը` Աստղիկ Հովհաննիսյանի

kadr filmic00

Հայաստանի մեկ օրը

«Հայաստանի մեկ օրը» – վավերագրական ֆիլմ, որի նկարահանումներին մասնակցել են 40-ից ավելի պատանի թղթակիցներ Հայաստանի բոլոր մարզերից

Բարև, ես խուլ եմ

Լուսանկարը` Վիոլետա Մկրտչյանի

Լուսանկարը` Վիոլետա Մկրտչյանի

Օրեր առաջ ուսուցչիս և ընկերներիս հետ այցելել էինք ԼԽՈՒԵ (Լսողության խնդիրներ ունեցող երեխաների) կրթահամալիր, որը իմ վերջին շրջանի ամենամեծ տպավորություններից մեկն է: Դպրոցը հատուկ կրթահամալիր է, որը զբաղվում է լսողության խանգարումներ ունեցող երեխաների կրթության կազմակերպմամբ և իրականացմամբ: Գործում են կարի, դիմահարդարման, կոշկակարության, գորգագործության, երգի և տարբեր տեսակի խմբակներ, որոնք նպաստում են երեխաների մտքի թռիչքին և մտավոր զարգացմանը: Երբեք չէի եղել նման կրթահամալիրում, երազանք ունեի՝ տեսնել նրանց, շփվել նրանց հետ, նվերներ տալ, գրկել, համբուրել… Եթե անգամ ժեստերի լեզուն չգիտես և չես կարողանում հաղորդակցվել, ամենևին էլ մտահոգվելու կարիք չունես, քանի որ երեխաները հասկանում են քո դեմքի, ձեռքերի և տարբեր տեսակի շարժումներն ու միմիկաները:

Լուսանկարը` Վիոլետա Մկրտչյանի

Լուսանկարը` Վիոլետա Մկրտչյանի

Շատ արագ են շփվում մարդկանց հետ, բավականին ջերմ են, որը և հենց քեզ ստիպում է սիրել այդ փոքրիկներին և ժպտալ նրանց հետ միասին: 

-Հեե՜յ, փոքրիկներ, գիտե՞ք երեխաներն են այսօր այցելելու մեզ:

-Ուուխխ, ինչ լավ է, իսկ մեզ նվերներ բերե՞լ են, -ասացին նրանք ժեստերի հատուկ լեզվով:

-Իհարկե, շատ- շատ փափուկ խաղալիքներ են բերել ձեզ համար, որ ամեն անգամ խաղալուց իրենց հիշեք:

Լուսանկարը` Վիոլետա Մկրտչյանի

Լուսանկարը` Վիոլետա Մկրտչյանի

Նրանք անընդհատ խոսում ու խոսում էին իրենց ուսուցիչների հետ, չարաճճիություններ էին անում, բարկացնում, բայց նաև զուրախացնում էին մեզ: Մի փոքր ցավալի է նաև, որ այդպիսի հրաշքները չեն կարողանում լսել, բայց դպրոցի մեծահասակ աշակերտների խումբը կրում էր հատուկ լսող սարքեր, դրա օգնությամբ կարողանում էին լսել: Մենք այցելեցինք բոլոր խմբակները, ուսումնասիրեցինք նրանց առօրյան, գրեթե մեկ օր միասին անցկացրեցինք. շփվեցինք, խաղացինք և ծանոթացանք: Ներկա գտնվեցինք նաև փոքր միջոցառման, որը հուզեց բոլորիս:

Թելերի «երաժշտությունը» լսողը

Արագած համայնքում գործում են շուրջ տասնյակ խմբակներ: Ես ևս արվեստի դպրոցի սան եմ, հաճախում եմ դաշնամուրի:

Արվեստի դպրոցում կրթվում են պատանի արվեստագետներ, իսկ թե ինչպիսի միջավայրում են աշխատում պատանի գորգագործները, բախտ ունեցա իմանալու, երբ ընկերուհուս հետ գնացի գորգագործության խմբակ: Ընկերուհիս հաճախում է գորգագործության և խմբակի առաջին սաներից է: Ես պարզապես հյուր էի, ու ինձ շատ էր դուր գալիս այդ միջավայրը: 

Երաժշտություն, կատակներ, ընկերական միջավայր էր տիրում գորգագործության խմբակում՝ շնորհիվ ուսուցչուհու՝ Շահանե Սերոբյանի, ումից էլ որոշեցի հարցազրույց վերցնել:

-Ինչո՞ւ ընտրեցիր արվեստի հենց այս ճյուղը՝ գորգագործությունը

-Սկսեմ նրանից, որ գորգագործությունը համարվում է հայ ազգին բնորոշ կիրառական արվեստներից մեկը, ու աշխարհում շատ հայտնի են հայկական գորգերը: Փոքր տարիքից սիրել եմ նկարել, թելերով աշխատել: Ծնողներս միշտ սատարել են ինձ բոլոր հարցերում, և ես, հասնելով այն տարիքին, որ արդեն պետք է ընտրեի իմ մասնագիտությունը, որից շատ բան էր կախված իմ կյանքում, ընտրեցի հենց կիրառական արվեստը, որի ճյուղ է համարվում գորգագործությունը:

-Ինչպե՞ս էին ստացվում առաջին գորգերդ

-Ընդունվեցի համալսարան: Առարկաներից մեկը գործվածքի դիզայնն էր, որի մեջ մտնում էր գորգագործությունը: Առաջին գորգս սկսեցի մի քիչ վախով, որ հաջող չի ստացվի, բայց շատ ուրախ, որ նոր բան եմ սովորելու, որ տիրապետելու եմ հայկական այս թանկարժեք գործվածքը գործելու արվեստին: Գործելիս ամենակարևորն էր՝ ճիշտ հանգույց կապելը, որը առաջին անգամ բավականին դժվար էր ստացվում, բայց մի քանի սխալից հետո ամեն ինչ ստացվեց: Առաջին շարքերը գործելիս, իհարկե, կային սխալներ, բայց մի քանի շարք ևս, ու ես սկսեցի ավելի վարժ գործել:

Լուսանկարը` Նաիրա Մխիթարյանի

Լուսանկարը` Նաիրա Մխիթարյանի

-Շահանե՛, գիտեմ, որ դեռ սովորում ես: Դժվա՞ր չէ սովորելը համատեղել աշխատելու հետ

-Մարդուն ոչինչ չի տրվում հեշտությամբ: Իհարկե, կան դժվարություններ, բայց դրանք ինձ չեն խանգարում, որովհետև ես զբաղվում եմ այն աշխատանքով, որից մեծ բավականություն եմ ստանում: Իմ գիտելիքները փորձում եմ հնարավորինս լավ փոխանցել երեխաներին՝ դաստիարակելով նրանց մեջ ազգայինը գնահատելու և պահպանելու ունակություն:

-Ինչքա՞ն ժամանակ ես հատկացնում գործելուն

-Գործելը իմ օրվա հիմնական մասն է կազմում:

-Ո՞ր գործերն ես համարում հաջողված: Դա կախվա՞ծ է գույնից, չափից, զարդանախշային հորինվածքից

-Իմ կարծիքով, ոչ մի անհաջող գորգ չկա: Բոլորն էլ յուրահատուկ են իրենց զարդանախշերով, յուրաքանչյուրն ունի իր պատմությունը, իր առանձնահատուկ տրամադրությունը:

-Ինչպե՞ս ես ընտրում գորգերիդ համար թեմաներ

-Գորգի քարտեզը պատրաստելիս՝ հիմնականում փորձում եմ ընտրել հատուկ իմաստային զարդանախշեր, որոնք մի փոքր պատմություն կստեղծեն ու համահունչ կլինեն:

-Իսկ ունե՞ս արդյոք ոգեշնչման աղբյուր

-Իհարկե, ոգեշնչվում եմ հայկականից, ազգայինից, մեր բնությունից, քանի որ չկա նման երկրորդը:

Լուսանկարը` Նաիրա Մխիթարյանի

Լուսանկարը` Նաիրա Մխիթարյանի

-Մեծագույն երջանկություն է կարողանալ տեսնել ու զգալ արվեստի գործը: Համարո՞ւմ ես քեզ երջանիկ

-Այո, իհարկե: Ամեն մի հանգույց կապելը, թելերի «երաժշտությունը» լսելը ու աշխատանքիս արդյունքը տեսնելը ինձ համար մեծ երջանկություն է:

-Երբ ներկա էի ձեր դասին, ասացիր, որ որոշել ես դասերն անցկացնել երաժշտության ուղեկցությամբ: Կմեկնաբանե՞ս՝ ինչու

-Իմ կարծիքով երաժշտությունն ավելի է տրամադրում, որ աշխատանքն անես հաճույքով: Այն օգնում է սուզվել արվեստի մեջ: Հաճելի է դարձնում մթնոլորտը:

-Ի՞նչ խորհուրդ կտաս արվեստի այս ճյուղում հաջողության հասնելու համար:

-Հաջողության հասնելու համար պետք է սիրես այն, ինչով զբաղվում ես: Վստահությունը և «ես կարող եմ ամեն ինչ» կարգախոսը հաջողության իմ բանաձևն են:

Ani avetisyan

Կժպտաս, չէ՞…

Պատկերացրու՝ նստած ես իրականի ու անիրականի սահմանին, կամ, թեկուզ ձեր բակում, աստիճաններին, տանիքին կամ խոտերի վրա:

Պատկերացրու՝ ականջներումդ, իսկ եթե մի քիչ ավելի զգայուն ես` սրտումդ սիրելի երգիդ երաժշտությունն է, իսկ բառերը շուրթերիդ են, և ինչ կապ ունի՝ երգել գիտես, թե չէ: Կապ չունի՝ երգը հայերեն է, անգլերեն, թե ֆրանսերեն, ուրախ է, թե տխուր, կարևորն այն է, թե դու ինչպես կերգես: Հա, փորձիր. երբ ուրախ ես, տխուր երգերն էլ են պոզիտիվ դառնում քեզ համար: Իսկ երբ տխուր ես, պարզապես գտիր քեզ համար այն, ինչը կօգնի ժպտալ: Իսկ ժպտալու առիթներ հաստատ կգտնես, եթե մի րոպե չմտածես, որ «էս երկիրը երկիր չի», կամ «կյանքը կյանք չի», իսկ եթե միշտ այդպես ես մտածել ու դեռ շարունակելու ես, ուրեմն այդ դու դու չես. մի քիչ ռոք լսիր, կամ մի ուրիշ բան

Գիտե՞ս, ուղղակի ուզում էի ասել, որ քո ժպտալ-չժպտալը և դրանից նաև՝ հանգիստ լինելը միայն քեզանից է կախված: Նրանից, ինչ դու կմտածես: Աշխարհն էլ միայն այն է, ինչ մենք ենք մտածում, տեսնում կամ ուզում տեսնել: Մեկի աշխարհը գունավոր է, մյուսինը՝ վարդագույն, իսկ մեկ ուրիշինն էլ սև ու սպիտակ, բայց իրական աշխարհի գույները ես ու դու էլ գիտենք, ուղղակի չենք ուզում տեսնել

Հիմա պատկերացրու՝ գրում ես շատ կարևոր մի թեստ, քննություն, օլիմպիադա կամ մեկ ուրիշ բան, իսկ պայման-պահանջների ամենավերջում, երբ մի բարդ բան ես սպասում, ուղղակի գրված է «Չմոռանաս ժպտալ»: Կժպտաս, չէ՞: Կժպտաս: Ես էլ ժպտացի: Հետո ավելի հանգիստ ես լինում: Հոգեբանները կասեն, որ ժպիտը բացասական էներգիան վանում է: Ճիշտ է, բայց երբ հաճախ ես ժպտում՝բացասական էներգիա չի էլ մնում, իսկ դու մոռանում ես, թե որքան շատ ես մտածել, տանջվել ու չարչարվել, չես էլ մտածում, թե դեռ ինչքան ես չարչարվելու, ուղղակի ուզում ես կատարել վերջին պայմանը, ու խնդրել, որ նույնից ամենաառաջին տողում էլ գրեն:Ավելի լավ կլինի

Կյանքում էլ այդպես է: Երբ խոհանոցում կամ սրճարանում թեյ, սուրճ կամ հյութ ես խմում, կամ էլ ուղղակի նստած ես՝ մտածո՞ւմ ես ժպտալու մասին: Գիտեմ՝ չէ: Չնայած ինչ եմ ասում: Ի՞նչ կասեն մարդիկ ինքն իրեն ժպտացողի մասին. խենթ է, երևի, էլի: Իսկ եթե այդ խոհանոցի կամ սրճարանի պատին մեծ տառերով գրված լինի՝ ԺՊՏԱ՛, կամ «ժպիտիկ» նկարված լինի, կժպտաս, չէ՞:

Հիմա մի բան խնդրեմ: Վերցրու կավիճ, մատիտ կամ գրիչ, մի խոսքով՝ մի բան, որով կարող ես գրել և աչքիդ երևացող ցանկացած վայրում գրիր՝ Ժպտա՛ կամ «ժպիտիկ» նկարիր, որ չմոռանաս ժպտալ, իսկ հետո, երբ կնայես դրանց, անկախ քեզանից դեմքիդ մկանները կշարժվեն, ու աշխարհի ամենագեղեցիկ երևույթը կնկարվի քո դեմքին, հետո՝ աչքերիդ մեջ: Ու դրանից հետո՝ ով էլ տեսնի քեզ, աչքերումդ այն «ժպիտիկը» կտեսնի, ու ինքն էլ կժպտա: Հոգեբաններն էլ շատ բան չեն ունենա անելու

Հ.Գ. Մանավանդ այսօր ծանր օր է՝ երկուշաբթի:

Տիկնայք փափկասուն Հայոց աշխարհի

 

heghine enoqyan

Մեկ տարի առաջ այս օրերին

2017թ.-ի ապրիլի 4: Առավոտյան արթնանալուն պես Facebook-ը հիշեցրեց մեկ տարի առաջ նույն օրը քրոջս կատարած գրառումը. «Դավս զանգեց, երեխեք, ասեց՝ լավ եմ»: Այս մի քանի բառերը մեզ անսահման ուրախություն պարգևեցին: Մեկ օրից ավելի էր անցել, իսկ Դավիթից լուր չունեինք: Դավիթը մորեղբորս տղան է՝ իմ եղբայրը: Մանկության տարիներին ես ընկերներ չունեի: Իմ ընկերները քույրերս ու եղբայրներս էին, բայց Դավիթը ամենամտերիմ ընկերս էր: Փոքր տարիքում շատ էինք չարաճճիություններ անում: Ինչ գալիս էր մտքներիս, հենց նույն պահին որոշում էինք իրագործել: Երբ արդեն պապիկս իմանում էր մեր կատարած «սխրանքների» մասին, ես արագ փախչում ու թաքնվում էի՝ մտածելով, որ Դավիթը նույնպես ինձ հետ է, բայց շրջվելուն պես տեսնում էի, որ նա տեղից չի շարժվել: Ամբողջ մեղքն իր վրա էր վերցնում և պատժվում իմ փոխարեն: Իսկ երբ «վտանգն» արդեն անցնում էր, ես հանգիստ հայտնվում էի պապիկիս տեսադաշտում:

Ապրիլյան քառօրյա պատերազմի օրերին ոչ մի կերպ չէի կարողանում խոսել նրա հետ: Զանգում էր շատ հազվադեպ, ձայնը հազիվ էինք կարողանում լսել: Եթե անգամ խոսեի, կսկսեի լաց լինել, իսկ լաց լինել չէր կարելի, նույնիսկ արգելված էր: Պետք էր ուժեղ լինել կամ, թեկուզ, թվալ:

Ապրիլի 8-ն էր: Դասից վերադառնում էի տուն: Մտքերով Արցախում էի, երբ հեռախոսիս զանգ եկավ անծանոթ համարից, բայց շատ ծանոթ կոդով: Արցախից էր: Արագ պատասխանեցի և լսեցի ինձ շատ ծանոթ ու հարազատ ձայն՝ ուրախ ու զրնգուն: Ծառայության ընթացքում չի եղել մի օր, որ Դավիթը ընկճված ձայնով խոսի: Միշտ ոգևորում և ուժ է տալիս՝ համբերելու ու հաղթահարելու ծանր օրերի ապրումները: Ուրախությունից չգիտեի՝ ինչ հարցնել: Գիտեմ, որ ծառայության վերաբերյալ արգելված է հեռախոսով որևէ հարց տալ, և երբեք էլ չեմ հարցրել:

-Դավ, գիտե՞ս, բոլորը ձեզանից են խոսում, ձեր հերոսություններն են պատմում:

-Գիտեմ, գիտեմ, կբարևես բոլորին հայ զինվորների կողմից ու փոխանցիր, որ մեր դիրքերը ամուր են ու թշնամու համար անհասանելի:

Հպարտություն, անհանգստություն ու անսահման կարոտ իրար միախառնած՝ անցնում են օրերը, մինչև կգա երկար, շա՜տ երկար սպասված հուլիսի 3-ը:

Ես կարդում եմ ռեփ

Հարցազրույց ռեփեր Լիլիթ Աղայանի հետ

Երբ ես մեր տանը լսում եմ ռեփ երաժշտություն, հայրիկս ասում է.

-Աղջիկ ջան, ի՞նչ կա այդ երգերի մեջ, որ լսում ես։ Գնա հայրենասիրական երգեր լսիր: Չեմ կարողանում գտնել այդ երգերի իմաստը: Հերիք է:

Իսկ ես, այնուամենայնիվ, լսում եմ: Ամեն մարդ ինքն է որոշում՝ ինչ երաժշտություն պետք է լսի: Երբ իմ նախընտրած երաժշտությունը լսում են նաև ընկերներս, նրանք ասում են, որ շատ լավ երգեր եմ լսում: Իսկ երբ մեր գյուղով քայլելիս եմ լինում և լսում եմ իմ երգերն առանց ականջակալների, հայտնվում եմ բոլորի ուշադրության կենտրոնում։ Ինձ վրա են սևեռվում բազմաթիվ դժգոհ հայացքներ, բայց ես ուշադրություն չեմ էլ դարձնում: Որպեսզի մարդկանց ցույց տամ, որ աղջիկներից շատերը ոչ միայն լսում են ռեփը, այլ նաև կարդում, որոշեցի հարցազրույց վերցնել Լիլիթ (Լիլոկ) Աղայանից:

-Լիլի՛թ, մի փոքր կպատմե՞ս քո մասին:

-Ես 21 տարեկան եմ, ծնվել եմ Գյումրիում, բայց ապրում եմ Երևանում: Զբաղվում եմ սպորտով՝ բասկետբոլով: Սովորում եմ, աշխատում եմ, ունեմ նպատակներ, կարդում եմ ռեփ:

-Ինչո՞ւ որոշեցիր, որ պետք է ընտրես հենց ռեփը:

-Ճիշտն ասած՝ ռեփով կարողանում եմ կիսվել, արտահայտել զգացածս այն հարցերի շուրջ, որոնց մասին խոսելիս՝ կլռեմ: Հարազատ է ինձ ռեփը, ապրելակերպ է:

-Համաձա՞յն էին արդյոք Ձեր ընտանիքի անդամները որոշմանդ հետ: Ինչպե՞ս արձագանքեցին:

-Սկզբում չէին հավատում, հետո հասկացան, որ լուրջ եմ ասում ու գրածս տեքստերն ու իմ ձայնագրություններն առաջինն իրենց էի ցույց տալիս: Տեսնում էին, որ վատ բան չեմ անում, նորմալ ընդունեցին։

-Կշարունակե՞ք արդյոք այդ ուղին:

-Ինձ թվում է, որ կգա մի օր, որ դա էլ կվերջանա: Երբ սկսեցի, ասում էի՝ մի տարի, ու ինձ թվում է՝ վերջ: Մի տարին էլ անցավ, կրկին նույնը, ու մինչև հիմա շարունակում եմ կարդալ: Չեմ կարող ասել՝ երբ, բայց մի օր կփոխեմ ոճս:

-Ի՞նչ ես կարծում, հասարակությունը քննադատո՞ւմ է քեզ այդ ոճն ընտրելու համար, քանի որ հիմնականում տղաներն են հիփ հոփի այդ տեսակում հաջողության հասնում:

-Գիտեք, չկա մի բան, որը հասարակությունը չքննադատի: Հա՛, նեղվում եմ, որովհետև շատ բաներ սխալ են խոսում, բայց փորձում եմ շատ ուշադրություն չդարձնել, որովհետև, եթե լսեմ բոլորին, ոչ մի բանի չեմ հասնի։ Չէ որ, եթե ես կարիք ունենամ օգնության, այդ նույն հասարակությունը իմ կողքին չի լինի:

-Իսկ եթե լինեն աղջիկներ, որ ցանկանան ռեփ կարդալ, ի՞նչ խորհուրդներ կտաս:

-Չսկսեն սիրո տանջված թեմաներից, մաքուր հայերեն գրեն, այլապես՝ հաճելի չի լինի նրանց լսել: Չլսեն ուրիշների կարծիքը և շարժվեն առաջ:

Հարցազրույցը վարեց՝ Աննա Գասպարյանը

Շատ սիրուն ու հեռացող մի դարաշրջան

Մի օր զրուցում էի տատիկիս հետ, և նա պատմեց իր ուսուցչի՝ ընկեր Գրիշա Ադամյանի մասին: Պարզվեց, որ նա ողջ է և մոտ 90 տարեկան է: Ընկեր Ադամյանն ինձ շատ հետաքրքրեց, ծանոթ մարդկանց միջոցով տեղեկություններ հավաքեցի և գնացի հարցազրույցի: Ցավոք, ընկեր Ադամյանը չպատասխանեց իմ բոլոր հարցերին, քանի որ արդեն ծեր էր և չէր կարողանում մտքերը հավաքել: 

Ընկեր Ադամյանը՝ Ադամյան Գրիշան, երկար տարիներ դասավանդել է հայոց լեզու և գրականություն    Ապարան քաղաքի Դերենիկ Դեմիրճյանի անվան թիվ 1 դպրոցում: Վաղ տարիքում զրկվել է հորից և մորից: Նրան միայնակ պահել և մեծացրել է տատիկը: Որբ երեխան, ճրագի լույսի տակ սովորելով, գնացել է Երևան և ընդունվել Խ. Աբովյանի անվան պետական մանկավարժական համալսարան: -Ես հիմա ասես մեռած լինեմ, աչքերս քոռցե, բան չտենամ:

-Գիտե՞ք այնպիսի աշակերտների, ում դուք դասավանդել եք, և նրանք Ձեր ճանապարհով են գնացել: 

-Մեր մոտ Ավետիքն էր շատ սիրում լեզու: Գիշեր-ցերեկ գրքեր ուներ, բերում կարդում էր: Էն ներքի թաղերն էլ կան: Մանուկյան Մարատն էր: Նույնիսկ իմ աղջիկն էլ՝ Գայանեն (թոռնուհին): Գայանեն լավ լեզու գիտի: Աղջկերքի մեջ էնի շատ լավ գիտի: Իմ մասնագիտությունով Հովհաննեսն ա (քանի որ ընկեր Ադամյանը ինձ չէր ճանաչում, բնականաբար չիմացավ, որ Հովհաննեսը իմ հարազատ հորեղբայրն է, ես էլ չընդհատեցի նրան): Քանի տարի ա Բլխեր (Շենավան) դաս ա տալիս: Որ սիրտ ունենայի՜, բալա ջան: Ինձնից մի նեղվի: Տենում ես իմ հալը: Հետո մի հատ աղջիկ էլ կար Հարթավանում: Քանի տարի դաս կիդեր: Բայց թույլ էր: Էնի ըսկի իրա անուն գրել չգիտի: Էնի տղաներով ա զբաղված: Մեր դպրոցում Ավետիքի երեխեքն էին ընդունակ, ինքն էլ էր ընդունակ:

1952 թվին ընդունվա համալսարան: Վեց տարի սովորեցի: Էն Մարգարյանի մոտ կարաս գնաս: Էնի նայած լավ ա, ոչինչ: Ոչ թե լավ ա, նա ինձնից փոքր ա: 10-16 տարի փոքր ա: Նա դեռևս մի 10 տարի կապրի: Նրա փեշը բռնի: Լավերից նա ա մնացել: Քեզ մի քիչ ուղղություն ցույց կտա: Իմ գրքերուց էնի տարավ, միջև հիմա հլը չի տվել: Դու լավ մարդու աղջիկ ես: Ես քեզ կօգնեի:

-Ի՞նչ տարբերություններ կան Ձեր ժամանակվա երեխաների և ներկա սերնդի միջև:

-Էն վախտ լռություն կար: Ավետիքն էր: Շուտ մահացավ, շուտ: Կարճ տևեց նրա կյանքը: Մենք պլաններ ունեինք՝ ուր գնայինք: Էն լճափ գնայինք: Ավետիքի հետ գնայինք ամենուր, բայց Աստված չթողեց: Դու Մարգարյանի մոտ գնա: Էդ երկուսի: Մեկ էլ Հովհաննեսի: Հովհաննեսն էր գալիս ինձ մոտ, խորհուրդներ հարցնում, գրքերս կարդում: Առաջվա մանկավարժներից Ղարաքիլիսեն կար, Բլխեր: Հիմա ոչ մեկը չկա: Մենակ Ավետիքը լավ լեզու գիտեր, էն էլ էդպես կարճ տևեց: Ես էլ լալ ու կյառ եմ դարձել: Տենում ես, Անուշ ջան: Ես սիրով քեզ կօգնեի, բայց վիշտս ծանր ա: Գիտես՝ կին չունեմ, անտեր: Ի՞նչ անիմ, ինչպե՞ս ապրիմ, ինչպե՞ս շնչիմ: Որ նույնիսկ չկարողանամ սափրվեմ, Անուշ ջան: Էդպես: Սրանք որ գրել ես, էս հարցադրումնե՞ր են: Ինչ սիրուն գրել ես, աչքերս լավ չի տեսնում (ասելուց հետո վերցրեց տետրը ձեռքիցս և առանց ակնոցի կարդաց հարցերը):

-Ձեր աշակերտներից կա՞ն մարդիկ, որ հիմա հայտնի են դարձել:

-Գրիգորյան Լյովան: Գլխավոր բժիշկ ա: Իրա սեփական հիվանդանոցն ունի: Ես էն վախտ հազար կտոր գիրք ունեի, իսկ հիմա մի կտոր գիրք կա: Մեր տան լրիվ գրքերը սաղ տարած: Իմ կինս էլ մահացավ, ես էլ թոռոմա: Իմ գրքերը սաղ տարած, թալանած:

-Ինչպիսի՞ն էր Ձեր վարվելաձևը աշակերտների հետ: 

-Բարի եմ եղել, շատ լավ հասկացրել եմ, սովորեցրել եմ: Առանց ինձ ոչ մի տեղ չէին գնա, Անուշ ջան: Լավ, գերազանց սովորեցրել եմ: Էդքան հաց չէի ուտում, մի կտոր հաց չէի առնի, ուտեի, որ գիրք առնեի: Գրքերս սաղ գողցան ավազակները:

-Ինչո՞վ եք տարբերվել մյուս ուսուցիչներից: 

-Լեզվի ճոխությամբ: Լեզու ես շատ լավ գիտեմ: Ես լավ կարդացել եմ ու բացատրել եմ: Ով եկել ա գյուղ, խոսացել եմ: Թաղման տեղերին իմ նման խոսող չկար, եթե ուզում ես իմանաս: Այ, դրանով եմ տարբերվել: Սեր ունեի, սեր: Գիշեր-ցերեկ կարդում էի, սեր ունեի, Անուշ ջան:

-Կպատմե՞ք Ձեր դպրոցական և ուսանողական կյանքից: 

-Է՜, այ քու տունը շեն, էտի ըսկի Կամոն չկռնա պատմա (այդպես էլ չկարողացա իմանալ՝ ով է այդ Կամոն): Ասեմ, որ ուսանողական 6 տարիներին սովորածիցս 6 րոպե չմոռցա: Ինչքան գիրք կար էդ գրադարանները, ես բոլորը կարդացի, Անուշ ջան: Հետո եկան ուսանողական տարիները, արդեն ավելի պարտաճանաչ դարձա, ավելի շատ դժվարություններ եղան: Հա, մեր շրջանից մեկը կար՝ Քերոբյան Քերոբ: Մեր դպրոցի դիրեկտորն էր: Չնայած էտի էս եռսուն տարի ա՝ մեռել ա: Մեր էս գյուղի դպրոցի հիմնադիրն ա: Մեր դպրոցում էդ վախտ տեղացի դիրեկտոր չի եղել: Ես որ գնացել եմ դպրոց, հիշում եմ՝ Սաման անունով կին կար: Մահացել գնացել ա: Մադաթյան Մադաթ, Մադաթյան Սերոբ: Հիմա մարդ չկա, կենդանի են Ռազմիկը, Մարգարյանը: Կարաս՝ Չապաևի մոտ գնա: Էն էլ լեզու լավ գիտեր, լավ զբաղվում ա, կարդում ա, գրում ա:

-Ինչպիսի՞ն կուզեիք տեսնել մեր լեզուն, մեր երկիրը: 

-Մեր լեզուն լավն ա, մեր լեզուն փառահեղ է և մի քանի ածականներ կկպցնես՝ կգնա, էլի: Մեր հայոց լեզուն լրիվ անաղարտ, մաքուր, լավ լեզու է: Բոլորը սիրել են: Մեր լեզուն աշխարհի հարուստ լեզուներից մեկն է: Հարուստ:

-Ինչպիսի՞ն էր երկիրը 1940-ական թվականներին:

-Վայ, ցավով, ցավով: Հայրենական պատերազմը սկսվավ 1941 թվականին, ավարտվեց 1945-ին: Ես պատերազմ չեմ եղել: Ես պատերազմ չգնացի, որովհետև մեր տանից 3 հոգի գնացին և զոհվեցին: Մենակ ես մնացի պուպու (միայնակ):

-Ովքե՞ր էին: 

-Իմ հայրը և հարազատ եղբայրները: Անհայտ կորան, գնացին ու գնացին: Մեր գյուղում ամենից շատ մեր տանը վնաս եղավ: Լավ չանցավ, էլի, կյանքս: Էս վերջին տարիներին էլ կնոջս մահը: Գիշեր-ցերեկ լաց եմ լինում, Անուշ ջան: Ինչի՞ հիմա Ավետիքը չըլներ, նստեինք ավտոն, քշեինք: Ղարաքիլիսա քշեինք, Աթմագյուղ, ուտեինք, խմեինք, ուրախանայինք, վերադառնայինք: Արդեն 90-ն անց եմ: 1927 թվին եմ ծնվել:

-Ի՞նչ սիրած գրողներ եք ունեցել: 

-Է՜, ծով ա: Թումանյան, Չարենց, Իսահակյան, Նարեկացի… Ամենից շատ Թումանյան եմ սիրել. նրա հայերեն բանաստեղծությունները: Է՜, կյանքս գնաց, բան չհասկացա: Հազար կտոր գիրք ունեի, էդ էր…

Ես այլևս հարցեր չտվեցի, թեև շատ էի պատրաստվել այդ հարցազրույցին: Մի բան ընկեր Ադամյանն անընդհատ հիշում էր ցավով. իր գրքերը, վաղ մահացած ընկերոջն ու սիրելի կնոջը…

artyom sedrakyan

Դհոլը

Ես Արտյոմն եմ, ապրում եմ Արագած գյուղում: Նվագում եմ դհոլ և շատ եմ սիրում դհոլը: Ես սկզբից հաճախում էի դուդուկի խմբակ: Դա երեք տար առաջ էր: Ես ուզում էի գնալ դհոլի, բայց չստածվեց: Որ չձանձրանայի, ընդունվեցի դուդուկի: Այդ օրը ստուգեցին մեր շնչառությունը: Իմ շունչը այդքան էլ լավ չէր: Ես մի ամիս չկարողացա նվագել ամենահեշտ նոտաները: Բայց շուտով շնչառությունս բացվեց և կարող էի մի քանի բան նվագել: Օրերն անցնում էին, սակայն ես այդպես էլ չէի կարողանում սիրել դուդուկը և ձանձրանում էի: Որոշեցի չգնալ պարապմունքի:

Դուդուկի խմբակի երեխաները եկան իմ հետևից, որ ինձ տանեն պարապմունքի, բայց ես թաքնվել էի, որ ինձ չգտնեն: Եվ ի վերջո ինձ հանեցին դուդուկի խմբակից:

Իմ եղբայրը հայրիկիս ասաց, որ ես դհոլի եմ ուզում գնալ, դրա համար էլ դուդուկի խմբակ չէի ուզում գնալ: Հայրիկս համաձայնվեց: Ես գնացի դհոլի: Իմ դասատուն՝ Մկրտիչ Հակոբյանը, ծափ տալով ինձ ցույց տվեց նոտաները, ես նրա հետևից ճիշտ կրկնեցի: Եվ երկու օր անց նա ինձ դհոլ բերեց: Ես շատ ուրախացա: Առաջին հայացքից թվում է, թե շատ հեշտ է դհոլ նվագել, բայց այդքան էլ հեշտ չէր:

Ես և իմ ընկերը դեռ նորեկ էինք: Դասատուն առաջին օրը տվեց մեզ արտագրել մի դաս, բայց մենք սխալ էինք արտագրել: Հաջորդ օրը մենք հավաքվեցինք դասարանում, եկավ և ասաց, որ նվագենք այն դասը, որն արտագրել էինք: Առաջինը իմ հերթն էր: Ես նվագեցի սխալ: Դասատուն հարցրեց, թե ինչես եմ նվագում, ասացի՝ տետրի գրածով: Նա ասաց՝ տետրդ տուր ինձ: Ես տվեցի, իսկ նա ասաց. «Դուք տառերը չգիտե՞ք»:

Ասացի՝ գիտենք: «Իսկ ինչո՞ւ եք սխալ արտագրել»:

Եվ դասատուն վերցրեց մեր տետրերը և ինքը ճիշտ արտագրեց: Մենք ամաչեցինք: Բայց հիմա արդեն շատ ուշադիր եմ, շատ եմ պարապում և սիրում եմ դհոլ նվագել: