Ու արդեն երկրորդ տարին է՝ նույն կերպ ամեն առավոտ քնից չկշտացած, հոգնած դասի եք գնում: Արթնանում եք դու ու քո կիսատ քունը, կիսատ մնացած երազները, գնում եք լվացվելու, հետո գալիս եք հագնվելու՝ անընդհատ հիշելով ու վերլուծելով երազը: Երբ ուզում ես մտածել, որ մենակ ես, հիշում ես, որ կիսատ մնացած երազը հետդ է, վերցնում ես ականջակալներդ, գնում քայլելով կանգառ՝ տրանսպորտին սպասելու, էլի մենակ չես, էլի կիսատ մնացած երազը, ու արդեն ականջակալները հետդ են, չես մոռանում, չես հանգստանում, այն քեզ հետ է էլի, որովհետև կիսատ է, որովհետև էլի մենակ ես, մենակ երազի հետ, կռվում ես, ուզում ես հիշես՝ ինչ էր, ինչի կիսատ մնաց, քեզ հույս ես տալիս, որ կհիշես, կամ կգա էլի գիշերը ու կիսատ քնի ժամանակ կշարունակես. գոնե մի անգամ կիսատ չմնա, գոնե հասկանաս, որ կշարունակվի, որ չես մոռանա այն էլի, որ կկառուցես էն, ինչ կիսատ թողեցիր։ Ու մտածելով՝ հասնում ես քաղաք, էլի նույն մետրոն, նույն կիսատ մնացած երազների մտքերով մարդիկ, էլի նույն ուրախ-տխուր, մի տեղ ամեն ինչից հոգնած, մի տեղ` նեղված դեմքերը, էլի մետրոյի աշխատողների շտապող հայացքները: Գնում ես՝ մտածելով երազի ու օրվա երազների մասին, հասնում ես դասի, ընկնում դասերով ու մոռանում առավոտվա կիսատ երազի մասին, օրվա վերջում միայն մտածում ես, որ մի տեղ՝ անցումում, մետրոյում, համալսարանում մոռացար, կորցրիր կիսատ երազը։ Ախր, կիսատ էր ու տենց էլ մնաց: Կիսատ կմնան բոլոր սերերը, կիսատ կմնան «լավ» հարաբերությունները, կիսատ կմնան դասերը, ընկերների հետ շփումը, բայց երբեք չենք մտածի․

-Ախ, առավոտվա կիսատ երազն էլ թողեցինք կիսատ։

Էլ ո՞նց չի մնա ամեն ինչ կիսատ, երբ կյանքը արևածագից է, իսկ մեր գիշերվանից կիսատ երազ էր մնացել: Կիսատ ենք մնում մենք, կիսատ է մեր օրը՝ չկշտացած քնով, կիսատ մնացած զանգերով, ժպիտներով վայելե՞նք ամեն րոպեն ու վայրկյանը, դարձնենք մե՞րը, պայքարե՞նք մեր կիսատի համար:

Այո՛, պայքարենք, որ կիսատ չմնանք, որ արևն էլ ավելի ջերմ ժպտա, որ հենց արևն ինքն էլ կիսատ չմնա:

Օրս սկսվեց ինչպես իմ կյանքի 5844 (16*365+4 նահանջ տարիները, իմ մաթեմատիկական հաշվարկներում չեք կարող սխալ գտնել) օրերից մեկը. օպտիմիստ տրամադրվածությամբ, պայծառ ժպիտով, բաց չակրաներով (չակրա բառը ես սովորել եմ երկու տարի առաջ)։ Մի խոսքով՝ սովորական օր, սովորական Հայկ։

Օրենքին համաձայն՝ ես ու իմ դասընկերները երկուշաբթի օրերը գնում ենք Թումո, բայց քանի որ ավտոբուսի ժամերը չեն համընկնում մեր դասերին, մենք վարձում ենք տաքսի։ Այդ օրը բացառություն չէր, սակայն տուն գալու ճանապարհին դեպքերը ստանում են այլ ընթացք.

-Սուսեք, տղեք, ոնց որ մեքենայից ձայն է գալիս,- ասաց վարորդը։

-Ինչ-որ հոտ չե՞ք առնում։

-Հը՞, կարո՞ղ է շմոլ գազ է, -տագնապալի ձայնով հարցրի ես։

-Ընկեր Վարդանյանին որ կանչենք, ինքը հաստատ կասի։

-Արմեն, ընկեր Վարդանյանը որ գար, կշնչեր ու կմահանար, -պատասխանում է Դավիթը, ինչին հաջորդում է բոլորիս ծիծաղը։

-Ծուխ է հելնում, -բացականչեցինք բոլորս…

Է՛լ վարորդը, է՛լ տղաները, ջանք չէին խնայում վերականգնելու փչացած մեքենան։ Թարսի պես մեքենան փչացել էր ինչ-որ ռեստորանի առջև, որտեղ կարծես պատրաստվում էին ընթրել նախկին իշխանավորները։ Շատ ախորժալի էր բուրում։

Մինչ բոլորը նստած «Գույն տրամադրության` սևն» էին լսում, ես նախընտրում էի the neighborhood-ի R.I.P. to my youth-ը, քանի որ արդեն ժամը ինն էր, ու մենք դեռ Երևանում էինք։ Ինչևէ, չենք մոռանում, որ ես օպտիմիստ եմ, ու դրանք զուտ խոսքեր չեն։ Սրա մեջ լավ կողմ էլ կար։ Մենք չենք ասի վաղվա գրականության անգիրը։ Յե՜հ։ Ես անկեղծ էլ ուժ չունեի սովորելու Թումանյանի «Հայոց լեռներում» անգիրը։ Սա մենք կարող էինք օգտագործել որպես արդարացում, ու քանի որ մենք յոթով էինք, մեր՝ «երկուս» ստանալու շանսերը քչանում էին։ Առաջ ընկնելով ասեմ, որ մենք պարտացուցակի մեջ ենք, ու վաղ թե ուշ ասելու ենք այդ անգիրը։

Հետո բոլորս նկատեցինք, որ դեպի մեզ է սլանում մի էվակուատոր։ Մենք փրկված էինք։ Այնպիսի զգացողություն էր, ասես մեր ինքնաթիռը ընկել էր ամայի կղզի, և մի քանի տասնամյակ այնտեղ գոյատևելուց հետո վերջապես գտել էր փրկության նավը։ Իսկ այ, էվակուատորով մեր ճանապարհորդությունը այլ պատմություն է, որը չգիտեմ՝ ինչի ես, ձեզ չեմ պատմի։

-Ա՛ն, գիտե՞ս՝ չեմ կարծում, որ մամադ ուրախությունդ կկիսի, արդեն բուսաբանական այգի ես դարձնում…

-Է՜, Արփին, չէ՛, էլ ո՞ւր մնաց հարմարվողականությունը: Հետո էլ ես Սուկուլենտների թագուհին եմ, մոռացե՞լ ես: Ես եմ ընտրյալը. հասարակ աղջիկ, ով կփրկի մի ողջ դինաստիա…

Իմաստալից զրույցը շարունակելով՝ ես ու Արփինեն ուրախ-ուրախ մոտեցանք կակտուսներ վաճառող բարի պապիկին:

-Ախր, էնքա՜ն լավն են, որ չգիտեմ, թե որը ընտրել։

-Այ աղջիկ ջան, արդեն տասը րոպե է՝ հերթով բոլորին ուսումնասիրեցիր, կարո՞ղ է գաղտնի առաքելություն ունես… Կամ էլ երևի տիեզերքից ես եկել:

-Վա՜յ, չէ, ի՞նչ եք ասում, ուղղակի Սուկուլենտների աշխարհից…

-Չէ՜, չգիտեմ իրենց աշխարհի տեղը, բայց վստահ եմ՝ էլի ամեն ինչում Եվրոպան է մեղավոր, ի՞նչ են ուզում, չես հասկանում։

-Ներեցեք, բայց սխալվեցիք, Ամերիկայի ու Հարավային Աֆրիկայի անապատներին մեղադրեք, Եվրոպան ոչինչ չի արել։

-Է, փոքր ես, դեռ չես հասկանում… Լավ, ասա՝ տեսնեմ, ո՞րն ես ընտրում: Մի գաղտնիք ասեմ, որն էլ ընտրես, մեկ է, երկու շաբաթից արդեն կմոռանաս իր մասին, դեռ մի բան էլ վրայի փոշին էլ չես սրբի, ջրելն էլ… Հա՜, չնայած, հիմա գիտնականները պարապ նստած ամեն օր մի նոր սարք են հնարում։ Ոնց էլ չլինի, ջրելու սարքի բանաձևն էլ գտած կլինեն։

-Ես հաստատ չեմ մոռանա խնամել, անկեղծ եմ ասում (տեսնես այս մարդը մամայիս հետ տիեզերքի մեյլով կա՞պ է պահպանում. ոնց իմացավ, որ փոշիները չեմ սրբում… Է՜, մամ, քո մաքրասերների դինաստիան գնալով հզորանում է)։

-Ասացի չէ՝ դեռ փոքր ես… 75 տարեկան եմ, ու հենց աչքերս խոնարհում եմ այս փոքրիկ էակների վրա, կամ էլ բոված հացի վերջին կտորն եմ ծամում, կամ էլ թե` լուսաբացին եմ հետևում, այնքա՜ն հիշողություններ են գալիս, որ գլուխդ վերցրու ու փախիր ինչքան կարող ես հեռու… Այնքա՜ն դեմքեր, ձայներ, շշուկներ ու մտքեր կան, որոնց սպասում եմ, սպասում, որ կգան, որ ինձ մենակ չեն թողնի, որ չեն թողնի հիշողությունների ծովում՝ առանց փրկարար բաճկոնի… Միայնակ մնալը սարսափելի է, ամենասարսափելին։

Բայց ինչ արած, մարդիկ գալիս են, գնում, մոռանում նրանց, որոնց համար իրենց ներկայությունն ամենաթանկն է աշխարհում։ Գիտե՞ս, չեմ ցանկանա, որ իմ կակտուսներն էլ իրենց երբևէ մենակ զգան։

-Ես՝ որպես Սուկուլենտների արքայադուստր, խոստանում եմ, որ երբեք-երբեք նրանց ջրել չեմ մոռանա, միշտ կխոսեմ նրանց հետ, միայնակ չեմ թողնի, ու…

-Ու, ու վստահ եղիր, որ վերջում, դե՜, լավագույն դեպքում կակտուսներիս հետ միայնակ ես մնալու, հիշողություններից զատ ոչինչ չի մնալու… Հա՜, մեկ էլ թաքուն մի հույս, որ ինչ-որ տեղ ինչ-որ մեկի կամ ինչ-որ մարդկանց սրտի կամ մտքերի մութ, կամ էլ թե էլեկտրական լամպով լուսավորված անկյուններում պտտվում են այդ նույն հիշողությունները, որոնք ծնվում են քո հոգում։ Ու նրանք մտածում են քո մասին այնպես, ինչպես դու ես կարոտում նրանց։

-Մի տխրեք, Դուք միայնակ չեք։

-Չէ, մի լսի՛ր ինձ, մոռացիր ասածներս, ծերունիները ամեն ինչը չափից շատ են իրենց սրտին մոտ ընդունում: Երբ լինես իմ տարիքին, կհասկանաս ինձ… Իսկ հիմա, ահա, վերցրու ամենասիրուն կակտուսն ու դարձիր այդ քո նոր աշխարհի արքայադուստրը։

Բարև, գիտեմ, որ դու էլ ինձ նման տխուր նստած ես, չափում ես սենյակի լայնությունը, հետո ոտքերդ ուղղում ու հիմա արդեն որերորդ անգամ շրջանագծով քայլում սենյակում։ Հաշվում ես գցած քայլերդ ու նորից տեղավորվում աթոռին՝ նորից սենյակում դեգերելու մտքով լցված։

Գիշերվա կեսին կարևոր չէ, թե աշխարհում ինչ է կատարվում, կարևոր չէ, որ մարդիկ երջանիկ են, սիրված, կարևոր չէ, որ 21-րդ դար է, ու դրան տեխնիկայի դար են կոչում, կարևոր չէ, թե վաղն ինչ եղանակ է սպասվելու, կարևոր չէ…

Կարևորները միայն թղթին են գրում ու ամպագոռգոռ արտահայտություններ կազմած օդում հնչեցնում, իրականում սրանք էլ կարևոր չեն։ Կարևորները մենք հեռվում ենք թողնում, կամ ծալում, դնում մեր սիրած գրքի վերջին էջերում, ինչպես աշնան չորացած տերևը կդնենք։ Հետո մի օր բացում ու համարում կարևոր հնություն՝ չորացած, անէացած, բայց աչքին սիրելի։

Միևնույնն է, չենք տարբերում, աշխարհում ամեն բանի անուն ենք կպցնում՝ կարևոր է, անկարևոր։ Կարևորները պահարանի առաջին դարակում ենք խցկում, երկրորդ դարակում կարևորների երկրորդ աստիճանն է, սրանք մեկ-մեկ ենք հիշում, վերցնում, թերթում այն հույսով, որ մի օր պետք կգա։ Դե, իսկ երրորդն էլ լցված է ցաքուցրիվ անկարևորներով՝ առանց դասավորելու, ուղղակի մատնված մոռացության։ Չնայած՝ մեկ-մեկ մոտենալու և դասակարգելու հույսը մտքներումս պահած։

Ու նորից, կրկին իջնում ես քո չոր աթոռից ու մտքումդ քայլերիդ թիվը մոռացած՝ փորձում ես սենյակիդ այս պատից մյուս պատն ընկած հեռավորությունը չափել, բայց փոշմանում ես ձեռքիդ տակ համապատասխան չափիչ սարք չունենալու պատճառով։ Այնուամենայնիվ, դու չես ընկճվում, ի վերջո 21-րդ դար է, և որ վաղը հեռուստացույցը միացնես, հաստատ կտեսնես, որ մի նոր չափիչ սարք են հորինել։ Գիտեմ՝ դու էլ սպասում ես, որ մի օր, երբ հեռուստացույցը միացնես, զիլ ձայնով մի տղամարդ կհաղորդի. «Բրիտանացի, կորեացի և ճապոնացի գիտնականների համատեղ ուժերով ստեղծվել է կարոտը չափելու սարք»։ «Ա՜յ քեզ գյուտ»,- կմտածես դու ու վազքով կփնտրես քո արխիվներում պահած, վաղուցվանից հավաքած գրոշները այն հույսով, որ դու էլ ձեռք բերես այդ սարքից։ Չնայած, այն դժվար վաճառեն մահկանացուներին։ Այդ միտքը գլխումդ՝ գրոշները հետ կշպրտես տեղը, թող մնան, մի օր պետք կգան։ Կգամվես հեռուստացույցի առաջ, ուշադիր կլսես զիլ ձայնով տղամարդուն, որն արդեն հազար անգամ կկրկնի, թե սարքը ձեռք բերել կարող են միայն չափահասները։ Դե, իսկ դու, ցավոք, դեռ տասնյոթ ես։

Տեսնես` ինչպե՞ս են օգտագործում սարքը, ո՞նց են ստեղծել։ Հա՜, երևի մարդկանց հոգին առանձնացրել են սրտից, տեղափոխել հարմար տարրայի մեջ և զննել, թե հոգին ինչ է զգում ամեն անգամ «կարոտ» բառն արտաբերելիս։ Հոգին, բառը լսելուն պես, կծկվել է և փոքրացել… Այն ցավ է զգացել, անասելի ցավ։ Հոգին չի խաբում, ցավ ես զգում, որովհետև գիտես, որ չես կարող անցնել այդ պատնեշը, չես կարող շրջանցել, քանդել։ Ա՜յ, էդպիսին է կարոտը։ Չգիտեմ՝ ինչպես են չափում այդ գիտնականները կարոտը, բայց, ըստ իս, անհնար է չափել տիեզերքը, անհնար է չափել սերն ու կապվածությունը դեպի ամենաթանկ մարդը։ Ճիշտ է, այն սկիզբ ունի, բայց ոչ երբեք ավարտ, այն միշտ ցավեցնում է հոգիդ, այն միշտ ստիպում է հիշել ու կորչել հիշողությունների քարտեզում։ Փակի՛ր այդ քարտեզը, արդեն շա՜տ ուշ է…

Ու դու նորից հազարերորդ անգամ կդեգերես սենյակումդ, կչափես լայնությունն ու հեռավորությունը, իսկ զիլ ձայնով տղամարդը կասի, որ կարոտ չափող սարքը փչացել է, իսկ գիտնականների Նոբելյան մրցանակը հետ են վերցրել…

-Ա՛ն, իսկ ձեր գյուղում հայկական եկեղեցի կա՞ր,- մի անգամ զրույցի ընթացքում հարցրի ազգակցուհուս՝ Անիին, որը եկել էր Ախալքալաքի փոքրիկ գյուղից:

-Հա՛, իհարկե, հենց մեր տան կողքին էր, ու երևի դրանից էր, որ երազումս շատ հաճախ էի սրբերի տեսնում:

-Ի՜նչ հետաքրքիր է, ինձ հետ նման դեպք երբեք չի պատահել: Իսկ դու հաճա՞խ էիր գնում եկեղեցի:

-Գրեթե ամեն երեկո: Կուզե՞ս մի շատ հետաքրքիր և հուզիչ բան պատմեմ դրա հետ կապված։

-Հա՛, հա՛, լսում եմ,- խանդավառված տեղիցս թռնելով՝ բացականչեցի:

-Լավ։

Ստացվել էր այնպես, որ եկեղեցու գմբեթի խաչն ընկել էր, ու այդ ընթացքում արագիլները բույն էին հյուսել այդ նույն տարածքում ու ապրում էին իրենց փոքրիկ ձագուկների հետ: Դե, բնական է, որ բույնին ոչ ոք ձեռք չէր տա, հետևաբար նրանք հրաշալի ապաստարան ունեին, դե, մենք էլ մեծ ուրախությամբ և հիացմունքով էինք դիտում իրենց: Բայց օրերից մի օր՝ ուշ գիշերին, քամի ու փոթորիկ եղավ, որին հաջորդեց կայծակը. էնպիսի մի կայծակ, որը ի զորու էր մեծ ավերածություն գործել: Ես այդ երեկո տանից դուրս չեկա, քանի որ սարսափում եմ կայծակներից, թեև այն դադարել էր: Հաջորդ օրը՝ լուսադեմին, ձայներ հասան ականջիս, ու վեր թռա տեղիցս: Դուրս եկա տանից ու տեսա, որ եկեղեցու բակում մի մեծ ամբոխ էր հավաքվել: Մոտեցա ու կարողացա ճեղքելով մարդկանց բազմությունը՝ հասնել եկեղեցու դռան մոտ ու տեսնեմ՝ ինչ… Մարդիկ ցավով ու հիասթափությամբ աչքերները հառել էին անշնչացած արագիլներին, որոնց սպանել էր այդ չարաբաստիկ կայծակը, իսկ բույնը ավերվել էր: Մի քանի արագիլներ էլ դեռ քանդված բույնի վրա ընկած էին, որոնց հատուկ սարքավորումներով ներքև իջեցրին: Մենք դրանց հողի մեջ թաղեցինք՝ մտածելով, որ կենդանության կգան, բայց ապարդյուն:

-Տե՜ր Աստված, ինչքան ափսոս…

Սակայն ձագուկներից մեկը դեռ շնչում էր: Գյուղացիներով նրան վերցրինք, պահեցինք ու մեծացրինք՝ մեր երեխայի պես. պարզապես, նա բոլորինս էր: Սկզբից փորձում էր հեռու մնալ մարդկանցից, բայց ժամանակի ընթացքում ընկերացանք: Այդ փոքրիկ չարաճճին սովորել էր, որ մենք պետք է նրա հետ կիսենք մեր հացը ու չէր էլ փորձում կեր փնտրել: Հա, ի դեպ, նա շատ-շատ էր սիրում ձուկ ու գորտ ուտել: Նա արդեն չէր վախենում մարդկանցից, այլ ազատ շրջում էր տարածքում, մոտենում գյուղացիներին՝ թեկուզ շոյվելու համար:

Լսիր, մի օր էլ, երբ զարթուցիչս չէր արթնացրել ինձ, ու ես չէի հասցրել ճիշտ ժամին դպրոցում լինել, հանկարծ պատուհանիս կտկտոց լսեցի. կարծեցի, թե փողոցի չարաճճի փոքրիկներն են մանր քարեր նետում դեպի իմ սենյակի պատուհանը: Բարկացած վեր կացա, որպեսզի դուրս գամ տանից և մի լավ դաս տամ այդ չարաճճիներին: Բայց երբ բաց արեցի պատուհանը, տեսա, որ ոչ թե երեխաներն են, այլ այն փոքրիկ արագիլը, ով եկել էր ինձ արթնացնելու:

-Իսկ դպրոցում չբարկացա՞ն ուշանալուդ համար։

-Դե՜ հա, ամենավատն էլ այն էր, որ հենց տնօրենի դասն էր: Բայց գիտե՞ս՝ այդ օրից ի վեր ես այլևս չուշացա դասից. նախ զարթուցիչս էր զնգում, այնուհետև պատուհանիս կտկտոցը… Այո՛, նա մեր լավագույն ընկերն էր։ Ախր շատ էինք սիրում, է՜:

-Իսկ հիմա՞, մինչև հիմա այդտե՞ղ է ապրում։

-Ափսոս, հիմա տեղեկություն չունեմ: Գուցե կրկին բույն է հյուսել այն նույն տեղում, որտեղ իր հայրն ու մայրն էին իրենց համար ապաստան գտել, կամ էլ մեկ այլ վայրում, չգիտեմ…

-Ինչ հուզիչ է։ Հուսով եմ, որ այդ արագիլը նույնպես կունենա ձագուկներ ու նրանց կբերի, որպեսզի ընկերանան իր հարազատ գյուղացիների հետ:

-Հա, ես էլ հույս ունեմ, որ երբ գնամ էնտեղ, կհանդիպեմ իմ հին ընկերոջը։

Մեր կյանքն իրոք զարմանահրաշ է։ Թռչուն լինի, թե կենդանի, կամ էլ այն փոքրիկ սարդիկը, որը ժրաջանորեն ճերմակ սարդոստայն է հյուսում և նույնիսկ մրջյունը, որը անընդհատ այս ու այն կողմ կեր է փոխադրում, շատ հնարավոր է, որ մի օր դառնա լավագույն ընկերդ:

Հ. Գ. Ի դեպ, Անին հիմա այնտեղ է ու իր փոքրիկ ընկերոջ հետ ջերմ ողջույններ է ուղարկում քեզ։

-Լիլիթ, ինչո՞ւ մեզ կտրեցիր: Լա՞վ էր, որ մեր շնորհիվ քեզ բոլորը նկատում էին:

-Հանգի՛ստ թողեք ինձ: Ես ընդhանրապես չեմ փոշմանել:

Առավոտյան ժամը 8-ին զարթուցիչս զնգաց ու ընդհատեց մազերիս հետ իմ ճակատամարտը:

Մազերս մինչև վերջերս մղձավանջ էին ինձ համար: 17 տարի մերոնք արգելում էին կտրել մազերս: Իմ մեկ մետրանոց «ընկերները» բեռ էին ինձ համար: Հիմա մազերս կտրել եմ, բայց երազները ինձ հանգիստ չեն տալիս: Երևի մազերս նեղացել են ու վրեժ են լուծում:

Գնացի դպրոց՝ հույս ունենալով, որ կմոռանամ երազիս մասին: Մուտքի մոտ տեսա ընկերուհուս՝ Սյուզիին: Սյուզին սովորական, առանց ձևերի աղջիկ է (ինձ նման). սիրում է գրքեր կարդալ ու ինձ հետ փիլիսոփայլել, բայց նա տառապում է «պրիչոսկամանիայով»: Ես միամտաբար մոռացել էի դրա մասին, ու լայն ժպիտով մոտեցա նրան:

-Լիլ, լավ ա՝ եկար: Մի հատ ասա՝ մազերս շա՞տ թափած ա:

-Սյուզ, բայց դու քո մազերը էսօր փռել ես: Շատ սիրուն ես, քո գանգուրներից էս աշխարհում ոչ մեկը չունի: Դե, պատմի, ինչ կա-չկա:

-Լիլ, բա մազերս շա՞տ գզգզված ա:

-Սյուզ, չէ, ընդհանրապես:

-Բա մեջտեղից սիրո՞ւն ա բացած:

-Ուռա՜, զանգը տվեց,- կյանքում դեռ զանգի ձայնից չէի ուրախացել:

-Լի՜լ, սպասի, մի հատ հայելիդ տուր:

-Սյուզ, չեմ բերել,- ստեցի:

Երևի պիտի չկտրեի մազերս ու հանգիստ ապրեի: Հիմա էլ Սյուզիի մազերի հետ կռվեցի: Հաստատ գիշերը նոր ճակատամարտ է լինելու:

Հոգուս խորքում մի քիչ փոշմանել եմ, որ կտրել եմ, բայց զգուշացնում եմ՝ հանկարծ մազերիս չասեք, թե չէ` ինձ երբեք հանգիստ չեն թողնի:

-Ըհը, մեկը եկավ, սրանով էլ կգնամ, ոնց որ թե սա էլ է գնում,- մտածեցի ես ու նստեցի 18 համարի երթուղայինը կայարան հասնելու համար։

Առավոտից շատ էի քայլել, ու աչքերս փայլեցին, երբ բարձրանալով ավտոբուս, ազատ նստարան գտա, ու քանի որ տրամադրությունս էլ մի քիչ անհաջող էր, նստեցի և շրջապատին անտարբեր նայում էի պատուհանից, երբ հանկարծ հետևում մեկն ասաց.

-Էս հասնում ա, չէ՞, կայարան։

Ակամա պտտվեցի, տեսա մի տատիկի։ Կողքինից հետաքրքրվում էր, թե ավտոբուսը հաստատ հասնո՞ւմ է կայարան, ու ես չթողեցի ուրիշը պատասխաներ։

-Հա, հասնում է, ես էլ էնտեղ պետք ա իջնեմ, որ հասնենք, կասեմ՝ միասին կիջնենք։ Եկեք կողքիս նստեք, ավելի լավ է։

Տատիկը արդեն կողքիս էր, ասում է՝ գյումրեցի եմ, եկել էի գործերով, հիմա էլ հետ եմ գնում տուն։

Չգիտես՝ ինչու, այնքան ջերմ թվաց տատի ներկայությունը, որ առանց երկար-բարակ մտածելու՝ դու-ի անցա, ու սկսեցինք խոսել։

Տատիկի անունը Ասյա է, նա գյումրեցի է, երկրաշարժի պատճառով հիմա «դոմիկում» է ապրում։ 75 տարեկան է Ասյա տատիկը։ Ապրում է միայնակ, բայց սիրտը լիքն է ջերմությամբ ու սիրով։ Երբ նայեցի նրա դեմքին, այնքան շնորհակալ հայացքով էր նայում ինձ։ Ու հիշեցի, որ պապս ասում էր, թե մեծերը նման են երեխաների, որոնք իրենց երջանիկ են զգում մի փոքր ջերմ վերաբերմունքից անգամ։ Նրանք շնորհակալ են զգում, նրանք երջանիկ են լինում։
Տատիկը շնորհակալ էր, ես երջանիկ էի։

Միասին իջանք կանգառում։

-Բալա ջան, դե գնա, ես կգնամ արդեն։

-Չէ, է՜, տատի, ես քեզ հետ եմ գալիս։ Համ էլ չասացիր՝ անունդ ի՞նչ է։

-Ասյա։

-Իմ անունն էլ Տաթև է։

-Վայ, Տաթև ջան, Տաթև վանք։

Միասին, ոնց ասեմ, երկու ընկերուհիների պես զրուցելով քայլում էինք, ուղղակի տատիկն ասաց, որ ընկել է, ու ոտքը ցավում է, չի կարող արագ քայել։

-Դու իմ ոտով չես կարա քայլես։

-Ինչի չէ որ, դանդաղ կքայլենք, համ էլ երկար կզրուցենք։

Չնայած իմ ճանապարհն այլ կողմում էր, ես տատիկին տարա մինչև անցումը։

-Տաթ ջան, համար ունե՞ս։

-Հա, տատի ջան։

-Դե, գրիչ հանի, գրեմ մոտս, որ գնամ տուն, կզանգեմ քեզ։

-Հա, հա, գրի տատի ջան, սպասի՝ քոնն էլ ես գրեմ։

Դե ինչ, տատիկի նոթատետրում գրվեց համարս, կողքին` Տաթև, Կայարան։ Ինչի՞ կայարան։ Բա որ հիշի, թե որ մեկն եմ, որովհետև բոլոր համարներն էդ գրքույկի մեջ էին։ Իսկ ես գրեցի` Ասյա տատիկ։ Մենք շատ երջանիկ էինք այդ պահին, գրկախառնվեցինք։ Շատ ջերմ։ Երկար։ Հոգատար։ Հարգանքով։ Քնքշանքով։ Դե ինչ, մենք բաժանվեցինք, ու չնայած, որ ես մինչ այդ մռայլ էի ու երեսիցս կայծակ էր ցայտում, տատիկից բաժանվելիս անկախ ինձանից ժպտում էի, ուրախ էի ու եթե մոռանայի տարիքս, կցատկոտեի։

Չէ, լուրջ, մի ծիծաղեք, այդպես է, երբ արածդ սրտովդ է, ու ոչ միայն քո սրտով է, դու քեզ երջանիկ ես զգում։ Կապ չունի՝ այդ պահին ինչ տրամադրություն ունես, կապ չունի, որ ոչ մեկին չես ուզում տեսնել այդ պահին, միայն մի փոքրիկ ջերմ վերաբերմունքը դրա կարիքը զգացողին ցույց տալը քեզ էլ հաստատ կուրախացնի ու կխաղաղեցնի։

Երբ դու փոքր էիր, առաջին քայլերդ ուղեկցում էին ծնողները` բռնելով ձեռքիցդ։ Երբ մեծանում ես ,ու քայլերդ դանդաղում են, ուզում ես, որ ձեռքդ բռնեն։

Տատս ու պապս 53 տարի է, ինչ միասին են։ Նրանք իրենց երկար ու ձիգ համատեղ կյանքի ընթացքում ունեցել են երեք որդի։ Այժմ երջանիկ վայելում են իրենց ծերությունը, որովհետև ունեն 9 թոռ և 3 ծոռ։ Հաճախ եմ կատակով պապիկիս ասում.

-Պա՛պ, բա էդ ո՞նց տատիկին հավանեցիր։

-Է՛, շան աղջիկ, էդ ինչե՞ր ես խոսում։

-Լավ, տատ, դու պատմիր։

-Ա՛յ մարդ, երեխուն մի նեղացրու։ Ես կպատմեմ, բալես։ Ուրեմն մի անգամ աղի բլիթ կերա ու երազումս պապիդ տեսա։

-Ո՞նց թե, տատ։ Ի՞նչ ես ասում, աղի բլիթը լրիվ սուտ բան ա։

-Սուտ չի, Լիլ ջան։ Ուրեմն պապդ կարմիր «սպարտիվկով» ինձ ջուր տվեց, ես էլ խմեցի։

-Տատ, ի՞նչ կարմիր «սպարտիվկա», հնարավոր չի։

-Հո չե՞մ խաբում, հաջորդ օրը նույն շորերով պապիդ տեսա, ու սիրահարվեցինք։

-Տատ, մեկ ա՝ չեմ հավատում, ի՞նչ աղի բլիթ, ի՞նչ կարմիր «սպարտիվկա»։

-Տո, այ բալա, խաբում ա, էլի: Տեսավ՝ սիրուն հարուստ տղա եմ, միանգամից սիրահարվեց։

-Պապ, բա դու չսիրահարվեցի՞ր։

-Լիլիթ աղջիկ, հաջորդ թոշակից քեզ մի մանեթ չեմ տալու։

-Լավ պապ, էլ չեմ հարցնի, բայց միևնույնն է, չիմացա՝ ո՞նց եք սիրահարվել։

Ու էլ պատասխան չստացա:

-Արս, իմ արև, դու նեղվելու տեղ չունես. Տիգրան Մեծինը իրա անվան պես ա եղել,- մի աննորմալ պատռում էր կոկորդը, ինչպես Արքիմեդը լողանալուց կբացականչեր էվրիկան:

Մի քանի րոպե ուշադիր զննելուց հետո աչքերը պտտեցրեց այն հուսահատ հայացքով, որը առանց տարիների իմաստնության ու փորձի կտեսնեիր մեկի աչքերում, ում դիմաց ֆրանսիական թեորիայով անկաշկանդ համբուրվում են իր սիրած էակն ու ինչ-որ լպրծուն, ու թերությունը չընդգծելու համար կամաց ասաց․

-Լավ չես, իմին չի հասնի: Մաքսիմում քոնին:

Լռեց, մտածեց, նայեց, մտածեց, շարունակեց․

-Հա, բայց իմը բնական ա, քոնը ռինգի մեջ են թրծել:

-Ասե՞մ:

-Ասա:

-Սենց ավելի սիրուն ա, քան կլիներ: Թարս էլ մի նայի, ես ճաշակով տղա եմ:

Կենտրոնական բանկում դրամներն էինք խոշորացույցով ուսումնասիրում, երբ դեպքը պատահեց:

Արսենը դպրոցական ընկերս է՝ հասարակ տղա, որը լսում է ռուսական ախմախություն, սիրում` աղջիկներին, օձիքով վերնաշապիկ ու մեծ դրամապանակներ, բայց խնայում է ընդմիջման փողը դրամապանակը լցնելու համար: Հիմա էլ քոլեջում ենք սովորում, էլի իրար հետ: Ես ատում եմ Արսենի ճաշակը: Աննորմալն էլ դու ես:

Իններորդ դասարանում հայոց լեզվի ուսուցչուհին հանձնարարեց գրել, թե ինչ կփոխեինք մեր կյանքում, մեր մեջ: Արսենն առանց մտածելու, լայն ժպիտով, հիմար հայացքով ասաց.

-Քիթս:

Ուսուցչուհին շփոթմունքը ցույց չտվեց ու խրախուսելու համար գրել տվեց գրատախտակին, Արսենն էլ խրախուսվեց ու մինչև հիմա ամփոփում է իր էությունը գրատախտակին տառերով գրված իր քթի մեջ:

Արսենի քիթը տառերով գրվեց գրատախտակին ու չջնջվեց իմ հիշողությունից, որովհետև ամեն անգամ դասի ժամանակ արևելք նայելիս ես ակամա ստիպված եմ հիշել ու ժպտալ: Արսենը կողքիս է նստում: Երբեմն:

Ըստ իս՝ մարդու քթի ձևը արտացոլում է նրա բնավորությունը: Ինչպես չես կարող բացատրել զգացողությունը, որ ստանում ես երեխաներին դրսում հողով կամ գնդակով խաղալիս տեսնելուց կամ հենց նոր հայտնաբերած երգից մնացած բոլոր անգամները լսելու ցանկությունը մեկում սեղմելու անունակության հաճույքը, այնպես էլ քթի ու բնավորության հարաբերությունն եմ անկարող բացատրել: Պիտի նայես ու զգաս: Աննորմալն էլ դու ես:

Սյունեն՝ Ազնավուրին բնութագրող իր ֆեյսբուքյան ստատուսներից մեկում, բավականին գեղեցիկ կերպով նկարագրել է․ «Իր ներկա ստանդարտներով՝ երիտասարդ ժամանակ խիստ համեստ արտաքին տվյալներով խելքահան էր անում ամենագեղեցիկ կանանց, որոնք իր երաժշտության պես էսթետիկ էին՝ առանց ավելորդ բացվածքների, գռեհկության հասնող սեքսուալության, որովհետև ինքն էլ երբեք ստանդարտներին համապատասխանող կանանց չի սիրել: Տարբեր կանանց հետ լուսանկարներ թերթեք, մեկը բարակ շուրթերով է, մյուսը՝ լայն կոնքերով, երրորդը՝ մեծ քթով: Ու էդ ամենով հանդերձ սիրունիկ են, գրավիչ են, իսկապես ձգող են: Ու մտածում ես՝ էդ ինչ շքեղ դետալ-առանձնահատկություն են ունեցել, որով Ազնավուրը գերվել է, երանի-երանի մեկը մի օր մեզ էդպես նայի, մեր թերությունների մասին էդպես երգի»։

Դու էլ երևի Արսենի պես շարքային ոչ ստանդարտ քիթ ունեցող հայ ես, ով կոմպլեքսավորվում է ինչ-որ դիրքից նկարներ ունենալուց կամ հավանած աղջկա դիմաց մի որոշ դիրքով նստելուց: Դու քեզ ազատորեն վերագրում ես նրա ճաշակի տեր ու քննադատում ինքդ քեզ՝ նպաստելով ինքնագնահատականիդ անկմանը:

Ուզում եմ ասել քեզ, որ շարքայինը ոչ թե քո հարթուփոս քիթն է, այլ դու ու քո մոտեցումը արտասովորին: Ու քեզ առանձնապես ոչինչ չի տարբերում քառանկյուն հայացքներով սահմաններ գծող էն ոչնչությունից, ով ի զորու է ձայնի բոլոր ելևէջները օգտագործել ուսուցչին նվաստացնելու ու լսարանի առաջ «բեթմեն» խաղալու համար, ու քեզ համար էլ երևի հակառակ սեռը զուտ հաճույքների բավարարման աղբյուր է, իսկ խնջույքներին միայն մոր կենացը խմելը՝ հարգանքի չափանիշ:

Դու էլ այն շարքային հասարակն ես, ով խեղկատակ է պիտակավորում մեկին, ով ցույց է տալիս միանգամայն տարբերվող երգացանկը կամ ասում, որ սիրում է կարճ կտրվածքով ու դեղին մազերով աղջիկներին:

Վերջին մրցումներից հետո տուն մտնելիս մայրս սարսափած աչքերով նայեց ուռած, կապտած ու կիսաջարդած քթիս: Ժամանակի ընթացքում հայելու դիմաց կանգնելու ու սանրվելու հետ համատեղ չսիրված լինելու վախի փոխարեն փայլող աչքերով ես նայելու խորդուբորդ քթիդ: Քո՝ ինքդ քեզ գնահատելուց ես կախվածության մեջ դնում շրջապատի գնահատականը:

Գժվելիք են հայկական սիրուն, սապատավոր արծվաքթերը, գիժ եք դուք: