Մի օր դասընկերներիցս մեկին հարցրեցի, թե որտեղ է ուզում շարունակել կրթությունը: Ի դեպ, ես նրան համարում եմ ամենախելացի աշակերտներից մեկը թե՛ մեր դասարանում, թե՛ ամբողջ դպրոցում: Նա պատասխանեց.

-Տատիկս ասում է ՝ կա՛մ Արմավիրի բժշկական քոլեջ պիտի ընդունվեմ, կա՛մ  «մարդաբանական» , այսինքն ամուսնանամ:

Ես ոչինչ չասացի:

Դասարանում 20 աշակերտ ենք:  Քսանից միայն յոթն են պլանավորում ուսումը շարունակել բուհում: Ընդ որում, սա դեռ բարձր ցուցանիշ է նախորդ տարիների համեմատ: Տղաներից շատերը պլանավորում են բանակում ծառայելուց հետո հեռանալ հայրենիքից, իսկ աղջիկներից շատերը` ամուսնանալ: Իմ կարծիքով, սա մերօրյա գյուղերի երիտասարդության գլխավոր թերությունն է: Իմ հայրենիքին պետք են ուղեղներ…

Համաձայն եմ, որ միշտ էլ եղել են է՛ սովորողներ, և՛ ոչ այնքան, բայց այս իրավիճակն ունի ավելի խորքային պատճառներ: Աշակերտը ոչ մի գայթակղիչ բանի չի հանդիպում դպրոցում, որը նրան կարող է ստիպել սովորել:

Լավ, իսկ ի՞նչ է տեսնում աշակերտն այդ լուսավորության տաճարում. դա լոկ մի շենք է, ուր երեխաների մի մասը գալիս է, քանի որ իրենց պարտականությունն է, կամ ժամանակ անցկացնելու, որտեղ ուսուցիչները ոչ ավել ոչ պակաս, իրենց գործն են կատարում: Եվ այս ամենին գումարվում են վանող, բարդ ու անհրապույր դասագրքերը:

Եվ սա դեռ միայն դպրոցն է: Իսկ ի՞նչ կարող ենք ասել բուհերի մասին… Յուրաքանչյուրը կարող է ընդունվել բուհ  և ստանալ բարձրագույն կրթություն, ավելի ճիշտ, դիպլոմ: Կրթություն ասվածը վերածվել  է մի թղթի կտորի, որը հեշտությամբ  կարելի է ձեռք բերել համապատասխան գումարի առկայության դեպքում: Այսինքն ՝ կրթությունը բառիս բուն իմաստով արժեզրկվել է: Շատերն ավարտում են մեր երկրի լավագույն բուհերը, բայց աշխատանք չունեն, և սա այն պայմաններում, երբ մեր երկրի լավագույն բուհերը  առաջատարներից են աշխարհում կրթության որակով և մակարդակով:  Սա էլ մեկ այլ ազդակ է, որ երիտասարդությանը հետ է պահում բուհերից: Պիտի նշեմ նաև, որ բուհերը դարձել են ծայրաստիճան կոռումպացված  կառույցներ:

Ահա թե ինչն է ինձ հուզում. իմ հասակակիցների և առհասարակ հայրենակիցների կրթությունը:  Ուզում եմ, որ մեր բուհերում ուսանողների թիվը կրկնապատկվի ու բազմապատկվի, և նրանք լինեն արժանավորներ, ուզում եմ, որ դասարանիս գոնե մեծ մասը ուսումը շարունակի, ու դասընկերուհիս «մարդաբանականից» ու Արմավիրի քոլեջից բացի այլ տարբերակներ ունենա:

Անունս Վիրսավիյա է: Շատեր են ասում, որ անունս գեղեցիկ է, բայց անսովոր: Եվ իրականում էլ տարածված չէ: Դա Բերսաբե անվան ռուսական տառադարձությունն է և նշանակում է` երդման ջրհոր: Անունս դրել է հայրս՝ ցանկանալով համապատասխանեցնել մյուս երեք քույրերիս անունների հետ: Նրանց անուններն են` Վերոնիկա, Վիոլետա և Վիկտորյա: Բայց ամենահետաքրքրականն այն է, որ հորս անունն էլ սկսվում Վ-ով՝ Վիկտոր: Մի խոսքով, մեր տանը, բացի մայրիկիս անունից, մյուսներինս սկսվում է «վ» տառով:

Կրում եմ Սողոմոն Իմաստունի մոր անունը: Վերջինս եղել է գեղեցիկ, խելացի և փոքր-ինչ խորամանկ: Հայրս ցանկություն ունի, որ ես էլ դառնամ նրա պես:  Դրա համար էլ փորձում եմ նոր տեղեկություններ գտնել, նոր գիտելիքներ ձեռք բերել:

Ասում են, անունը մեծ կապ ունի կյանքի ընթացքի հետ, բայց ես դրան համաձայն չեմ: Ինչևէ, ծանոթությունների ժամանակ անունս բարդություններ է առաջացնում: Կենտրոնանում են անվան ծագման, նշանակության վրա: Հաճախ ստիպված եմ լինում կրկնել այն մի քանի անգամ: Հուսով եմ, որ իմ անունը ժամանակի ընթացքում տարածում կգտնի, և մարդիկ ծանոթանալիս կկենտրոնանան իմ մարդ տեսակի, ոչ թե անվանս վրա:

Չափից շատ սիրում եմ տիեզերքը, նոր տեղեկություններ դրա մասին:  Ինչքան էլ մերժում եմ, բայց հաճախ են ասում, որ խանդոտ անձնավորություն եմ: Եվ իրոք, սիրում եմ, որ իմը իմը լինի: Նվիրվող անձնավորություն եմ: Սիրում եմ և լավատես մարդ եմ, բայց հաճախ ընկնում եմ հոռետեսության գիրկը: Հակասական անձնավորություն եմ: Կատակասեր եմ և սիրում եմ արկածներ: Սիրում եմ ազատ ժամանակ գրքեր ընթերցել: Ունեմ բարդ բնավորություն, և ինձ հասկանալն այդքան էլ հեշտ չէ: Երբեմն չափից դուրս անտարբեր եմ դառնում:

Ձգտում եմ օգնել և բարություն դրսևորել նրանց հանդեպ, ովքեր ունեն դրա կարիքը:

Ահա և ինձ էլ ճանաչեցիք:

Վիրսավիյա Դանիելյան, 15 տարեկան, Արմավիր, Բաղրամյան

Ես Հովհաննեսն եմ, արդեն չորս տարի է, ինչ ցանկանում եմ գնալ ճեմարան և դառնալ հոգևորական: Այդ որոշման մեջ մեծ է դասղեկիս դերը: Այնպես էր ստացվել, որ մի միջոցառման ժամանակ ես պետք է կատարեի Սահակ Պարթևի դերը: Հագուստի համար դիմեցի Մեծամորի Սուրբ Ղազար եկեղեցու քահանա՝ Տեր Տաթևին: Այնուհետև սկսեցի հետաքրքրվել այդ բնագավառով և սկսեցի ամեն կիրակի գնալ եկեղեցի և ուղղակի մասնակցել պատարագներին՝ սովորական հավատացյալների նման: Արդեն մեկ ամիս անց բարձրացա խորան և սկսեցի ծառայել Աստծուն: 

Այդ մասնագիտությունը ընտրելու համար շատ են պատճառները: Ես կարծում եմ, որ յուրաքանչյուր քրիստոնյա պետք է իր ծառայությունը մատուցի Աստծուն: Օրինակ, ինձ համար դա դրսևորվում է եկեղեցի գնալով և պատարագներին մասնակցելով: Հիմա ժողովրդի մոտ կա այնպիսի կարծիք, որ այժմյան քահանաները ոչ բոլորն են ճշմարիտ հավատացյալներ: Այդ կարծիքը վերացնելու համար ես մտադիր եմ դառնալ իրական հավատացյալ քահանա:

Այս ամենի հետ մեկտեղ ես չեմ դադարում հետաքրքրվել այլ բանագավառներով: Օրինակ՝ հաճախում եմ լուսանկարչության դասերի, գնում եմ բանավիճային ակումբ, մի խոսքով, շատ այլ հետաքրքրություններ ունեմ: Եվ կարծում եմ, հոգևորականը պետք է բազմաթիվ հետաքրքրություններ ունենա, խորը գիտելիքներ բոլոր բնագավառներից, որպեսզի հետագայում, երբ իրեն որևէ հարցով դիմեն, պատրաստ լինի պատասխանել ցանկացած հարցի:

 Ես ապրում եմ «աշխարհից հեռու», բայց  այս աշխարհի մի մասը գյուղում՝ Շենիկում: Գյուղս մեկն է Արարատյան դաշտի այն գյուղերից, որտեղից ամեն առավոտ կարելի է տեսնել Արարատը: Գյուղիս մասին խոսելիս ակամայից ուզում եմ ասել.

-Սա իմ գյուղն է

Չափսերով այնպիսին,

Որ կարող եմ վերցնել հետս,

Երբ մի ինչ-որ տեղ գնամ:

Այո, գյուղս փոքր է: Բոլորը ճանաչում են իրար, և դա ինձ դուր է գալիս: Այս փոքրիկ գյուղի մի փոքրիկ անկյունում է գտնվում մեր թաղը: Մեր թաղի համբավը տարածված է ամբողջ գյուղով: Այնտեղ, ուր ավարտվում են դպրոցի դասերը, այնտեղ, ուր կյանքը դառնում է պայծառ ու լուսավոր, երբ ամեն ինչ դառնում է դրական, սկսվում են մեր թաղի իրիկունները: Հավաքվում ենք  ընկերներով ՝ տղա, աղջիկ, և սկսում ենք ասել ու խոսել, խնդալ ու  խաղալ մինչև որ մութն ընկնի: Ամառները ավելի  երկար ենք մնում դրսում: Մեր երգիծաբանները  իրենց կատակներով ապահովում են  մեր ծիծաղը, հաճախ նույն կատակը մեկից ավելի անգամ կրկնելով: Դե, էլ ի՞նչ հավաքներ առանց խաղերի:

Խաղում ենք, խաղում, այնքան, մինչև հարևանուհին բողոքում է մեր  ձայներից:

Այս ամենը ավելի հետաքրքիր է դառնում «ցոգոլի սեզոնին»: Մեր հավաքույթները համեմվում են ցոգոլի թթու ու հյութեղ համերով: Իսկ հարց չառաջացա՞վ, թե որտեղից այդ ցոգոլները. դե, իհարկե, մեր հարևանի այգուց:

Քանի որ խոսք գնաց հարևանի այգուց ու ցոգոլներից, պատմեմ մի դեպք:

Ամառ էր: Մեր թաղի իրիկուններից մեկն էր: Սովորականի պես նստած էինք, ու միտքներս ընկավ հարևանի այգու ցոգոլները: Անգիր գիտեինք  հարևանի գործի ժամերը: Բախտներս բերեց, ու նա տանը չէր: Սովորաբար ցոգոլի գնում էինք բոլորով: Ամեն մեկս մի աշխատանք էր կատարում՝ մեկը քաղում էր, մյուսը ծառի տակից բռնում, երրորդը՝ հսկում, որ մարդ չգա:

Արդեն այգում էինք: Դեռ մի քանի հատ էլ չէինք  քաղել, հանկարծ լուր բերին, թե տանտերը գալիս է: Ուր որ է` ուզում էինք  փախնել, բայց չհասցրինք: Տանտերը եկավ: Մի քանի  փոքր ծառեր կային  այգում: Մի 6 հոգով թաքնվեցինք դրանց հետևում: Դեռ թաքնված էինք, երբ սկսվեց ուժեղ անձրև: Մեկն ասում էր.

-Էկեք դուրս գանք: Ավելի լավ է` բռնվենք, քան թրջվենք:

-Չէ՛, չէ՛, որ բռնվենք, էլ ցոգոլի երես չենք տեսնի,- գոչում էր մեկը մի ուրիշ կողմից:

Այսպես երկար որոշում էինք դուրս գալ, թե ոչ, իսկ անձրևը գնալով ուժեղանում էր: Չնայած ընկերների հետ արժեր ժամերով մնալ անձրևի տակ ու թրջվել: Երևի մեր բախտից էր, որ անձրևը շուտ կտրվեց: Հարմար առիթ գտանք, որ ոչ ոք չտեսնի ու դուրս թռանք այգուց: Ոտքից գլուխ ջուր էինք եղել:

Բոլորը անձրևի ժամանակ մեզ էին փնտրել, իսկ մենք ասացինք, թե թաքնվել էինք մի ծառի տակ, որ չթրջվենք: Մեր հավաքած  ցոգոլների կեսն էր մնացել միայն: Դրանք էլ կերանք ու գնացինք տուն:

Այս դեպքից հետո էլ երբեք հարևանի այգի չմտանք ցոգոլ հավաքելու, անգամ երբ տանը չէր: Բոլորս  «կշտացել» էինք գլխներիս եկածից:

Չնայած դրան, մեր թաղում իրիկունները հիմա էլ անցնում են ուրախ ու  առաջվա նման, դե իհարկե, առանց ցոգոլի:

Եվ վերջում, եթե օրերից մի օր մեր հարևանը կարդա սա, թող ների մեզ, ու մեր  պատանեկան արարքները:

Առավոտ էր, հայրենի գյուղիս գեղեցիկ առավոտներից մեկը: Ամեն օրվա պես գնում էի դպրոց: Հասա դպրոց, ու խառնվելով երեխաների ամբոխին, վազեցի դասարան: Մտա ու զարմանքից  քարացա. դասարանում բացի ինձնից ոչ ոք չկար: Անգամ սեղաններն ու աթոռները տեղում չէին: Հանկարծ աչքովս ընկավ  պատուհանի գոգին դրված  գիրքը: Զարմացած շուրջս էի նայում, երբ մեկն ինձ ասաց.
-Մոտեցի՛ր:

Ինձ թվաց, թե ականջներս են ձայն տալիս այդ լռությունից, բայց երբ մեկ անգամ էլ լսեցի, համոզվեցի, որ ո՛չ: Մոտեցա պատուհանին դրված գրքին: Կարդացի վերնագիրն ու ծիծաղի մի ճիչ արձակեցի: Գրքի վերնագիրը «Գիրք» էր:

Սովորությանս համաձայն առաջին բանը, որ արեցի, գրքի կազմը զննելն էր: Այն «գերող» էր: Բացեցի գիրքն, ու ի զարմանս ինձ, այն դատարկ էր: Մտածում էի, որ այսօր իմ օրը չէ, և չգիտես ինչու, զարմանալի դեպքերը ուղեկցում էին ինձ: Դեռ զննում էի գիրքն, ու հանկարծ գիրքն սկսեց խոսել:

-Երևի զարմացար, որ միայն դու ես դասարանում:
-Անկեղծ ասած, շա՜տ,- պատասխանեցի ես՝ ինքս էլ չհասկանալով, թե ում:

-Զարմանալի չէ, որ դու ինձ տեսնելով ամենևին էլ չուրախացար,- ասաց նա :

-Ինչո՞ւ եմ ես մենակ,- հարցրի ես:

-Ընկերներդ այսօր դասի չեն եկել, որովհետև  ուսուցչուհուդ հանձնարարած գիրքը չեն կարդացել (շա՜տ զբաղված էին համացանցում), դու այսօր մենակ ես:

-Բայց… Իսկ ուսուցիչնե՞րը… Հասկացա՜, նրանք գիտեին, որ ոչ ոք չի կարդացել, և դասի չեն գա:

-Ցավում եմ, բայց ուզես, թե չուզես, դու այսօր ստիպված կլինես մենակ մնալ ինձ հետ այնքան ժամանակ, մինչև գիտակցես իմ կարևորությունը:

-Եթե ես պետք է մենակ մնամ, առանց ընկերներիս, ես կնախընտրեի  հեռախոսով խաղալ:

-Հենց դրա համար էլ ես այստեղ եմ, որպեսզի դու մենակ չմնաս:

-Մենակ մնալ մի գրքի հետ,  որը ունի տարօրինակ վերնագիր և, չգիտես՝ ինչպես, խոսում է: Կարծում եմ՝ հետաքրքիր կլինի:

-Դուք բոլորդ գնալով մոռանում եք իմ գոյության և կարևորության մասին՝ ինձ փոխարինելով այդ համացանցի հետ:

-Լսի՛ր, ընկերս: Չնեղանաս իհարկե, բայց դու էլ գիտես, որ 21-րդ դարը տեխնիկայի դար է: Բոլորը կապված են համացանցին, և քո ժամանակը ոչ ոք չունի:

-Գիտեմ, լա՜վ գիտեմ: Բայց դուք չեք հասկանում իմ կարևորությունը: Մարդը որքան էլ  զարգանա և նոր տեխնոլոգիաներ ստեղծի, միևնույնն է, պետք է գիրք կարդա:

-Գիտես, ես  համամիտ եմ, ու դրա ապացույցն այն է, որ ես գիրքը կարդացել եմ և եկել եմ դասի: Բայց դու էլ հասկացիր, որ նոր սերունդը քեզ չի սիրում:

-Դա նման է այն բանին, երբ դու մարդուն չես ճանաչում, բայց վատ կարծիք ունես նրա մասին: Նրանցից շատերը դասագրքերից բացի ուրիշ գրքեր չեն կարդացել և չգիտեն, թե դա ինչ բան է:

Ես հասկանում էի, որ այն, ինչ նա է ասում, ճշմարիտ է: Ես ինձ մեղավոր էի զգում…

-Այդ դեպքում ինչպե՞ս անեմ, որ քեզ սիրեն:

-Վաղը, երբ դասի գաս, պատմիր ընկերներիդ, որ գիրքը շատ լավն էր, ասա՛ նրանց, որ անպայման կարդան, և վստահ եղիր՝ նրանք կանեն դա, երբ տեսնեն, որ դու այդքան ոգևորված ես պատմում գրքի մասին:

-Լա՛վ, կանեմ այնպես, ինչպես ասացիր:

-Շնորհակալ եմ: Եվ մի բան էլ: Ես գիտեմ, որ դու սիրում ես գրել. շարունակի՛ր նույն ոգով, և մի օր էլ…

-Արթնացի՛ր, արթնացի՛ր,- ձայն էր տալիս մայրս:

Ես արթնացա քնիցս, ու որքան էլ ցավալի էր, դա ընդամենը երազ էր: Մի երազ, որը իրականություն էր ասես, միայն այն տարբերությամբ, որ գրքերը չեն խոսում: Երազ, որն ինձ այնքան բան տվեց, որ իրականությունը տալ չէր կարող:

Գիրքը  խոսքերը վերջացնել  չկարողացավ, դրա համար էլ ես կգրեմ այն, ինչ ենթադրում եմ, որ պետք է ասեր նա: «Ես գիտեմ, որ դու սիրում ես գրել. շարունակի՛ր նույն ոգով, և մի օր էլ մարդիկ կկարդան քո գրքերը»:

Ես ձեռքս առա թուղթ ու գրիչ, որ գրեմ այն, ինչ տեսա երազում:

Առավոտ էր: Սովորական առավոտներից մեկը…

1988-1990-ին մի շարք հայրենասեր տղաներ մեկնում են Ղարաբաղ: Նրանք գնում են  հանուն հայրենիքի, հանուն իրենց  մայրերի ու քույրերի, հանուն մեր խաղաղ օրվա մարտնչելու թշնամու դեմ: Այդ  տղաների  թվում էր նաև հայրս: 17 տարեկան մի երիտասարդ, ով մյուսների նման գնում էր կռիվ, լավ իմանալով, որ  դա  կարող է ճակատագրական լինել:

«Արծիվ 19». ահա այսպես էր կոչվում այն ջոկատը, ուր  կռվել  է  հայրս: Տարիներ  շարունակ  կռվի  դաշտն էր հորս տունը, կռվի  դաշտի տղաները՝ ընտանիքը: Տարիներ շարունակ նա պայքարում էր  իր  ընկերների  կողքին, որ  այսօր մենք  ապրենք  անկախ երկրում: Մի երիտասարդ  էր նա, ով հասուն տղամարդ դարձավ կռվի դաշտում: Հազար ու մի փորձությունների միջով ստիպված եղավ անցնել, հազար ու մի ընկերներ կորցրեց ու գտավ կռվի դաշտում: Պատմում էր, թե քանի սոված գիշերներ են ստիպված եղել անցկացնել, բայց դրանից  զգոնությունը երբեք չի պակասել: Պատմում էր, թե քանի անգամ են ստիպված եղել դեմ առ դեմ դուրս գալ թշնամուն:

Անկեղծ ասած, էլ չեմ հիշում, թե ինչեր էր պատմում, որովհետև փոքր էի, երբ կորցրի նրան: Ափսոսում եմ, որ հնարավորություն չունեմ ավելին իմանալու այդ տարիներից: Երբ փոքր էի, երբեք չէի մտածի, որ կգա մի օր, որ կցանականամ իմանալ կռվի տարիների մասին: Այսօր, երբ ուզում եմ ամեն ինչ իմանալ, ցավոք, չունեմ այդ  հնարավորությունը: Բայց մի բան լավ գիտեմ:

Հայրս իսկական հայ էր: Նա չվախեցավ ո՛չ թշնամու գնդակից և ոչ էլ թշնամուց: Նա հպարտորեն վերադարձավ տուն: Այսօր ես հպարտ եմ, որ նրա դուստրն եմ:

Ցավոք,  մինչ օրս, Ղարաբաղում կռիվները շարունակվում են: Վերջին օրերին, երբ կարդում էի Ղարաբաղի դեպքերի մասին, ամբողջ մարմնով  դողում էի: Ափսոսում եմ բոլոր այն զինվորների համար, ովքեր զոհվեցին հանուն հայրենիքի:

Երբ լսում էի, որ կամավորների խմբեր են բարձրանում դիրքեր, և որ նախկին ազատամարտիկները նորից համախմբվում են, հասկանում էի, որ ազգս մի նվիրյալ է կորցրել:

Հասկանում եմ, որ եթե հայրս ողջ լիներ, այսօր մեր տղաների կողքին կլիներ: Ցավը մեծ է, ու ափսոսում եմ, որ  սահմանին կանգնած զինվորներ են  զոհվում: Բայց հասկանում եմ նաև, որ հայրենիքը պահողը հենց  նրանք են, և հպարտորեն ուզում եմ նայել երկինք ու ասել.

-Պա՛պ ջան, քո գործը շարունակողներ կան…