Ժամը գիշերվա հինգն է, իսկ ես շուռումուռ եմ գալիս անկողնում ու լսում մահճակալիս` դիվային քրքիջ հիշեցնող ճռռոցները:

Ժամը գիշերվա հինգն է, ու ես առանց շունչ քաշելու ստեղներ եմ սեղմում (նյութ եմ գրում, էլի), որովհետև նյութ չեմ գրել այնքան տարի, որքան գրել եմ, որովհետև չեմ քնել այնտեղ, որտեղ կուզեի, իսկ հարցին ավելի իրատեսական նայելով` ուղղակի անքնություն է սկսել արդեն տասը օր:

Ոնց որ աշխարհում ամեն ինչ, էդպես էլ անքնությունն իր լավ կողմերն ունի: Որովհետև մութ սենյակում, որ քիչ-քիչ լուսանում է, նայում ես աշխարհից աշխարհ ճանապարհորդող մարդկանց ու հասկանում, թե որտեղ է կյանքի միակ հաճույքը: Իսկ ես էդպես էլ չեմ մեծանում, որ ինքս ու մենակ նստեմ ինքնաթիռ ու հասնեմ երազանքներիս երկրներին: Կամ մեծանում եմ, բայց չափից մի փոքր (իրականում մի փոքր չէ, շատ) դանդաղ: Երազանքներն էնքան արագ են վազում, ու ես չեմ հասնում իրենց հետևից: Ես միշտ ամեն ինչ ուզում եմ ու ուզածիս կեսին էլ չեմ հասնում: Ասելիքս շատ շատ է, բայց բառերը միշտ չեն հերիքում բացատրելու համար:

Ուզում եմ արագահոս գետեր նետվեմ ու հոսանքին հակառակ լողամ, ուզում եմ 3000 մետրից ներքև թռչել ու ընկնելու փոխարեն վերև բարձրանալ: Ուզում եմ գիշերները քնել կարողանալ:

Ու ես արդեն հանգիստ նստած եմ անկողնում, որովհետև առաջին անգամ բառերը ինչ-որ տեղ հերիքել են, ու երևի արդեն կամաց-կամաց կքնեմ:

Մինչ սա կարդալը՝ մի հատ խորը շունչ քաշիր։ Այ, ապրես։ Սկսեցինք։

Եթե դու տասներեք-տասնչորս տարեկան ես՝ սա քեզ համար է, եթե դու քննությունների մեջ խեղդվող ուսանող ես՝ հաստատ կհասկանաս ու կժպտաս։
Երկար-բարակ խոսելու փոխարեն մի խորհուրդ կտամ, որն ամենակարևորն է։ Երբեք մի լսիր, թե ինչ կասեն բարեկամներն ու հարազատները քո կրթության մասին։
Քեզ խաբել են, երբ ասել են, որ «մենակ հաշիվներով առաջ կգնաս, թարգի էդ լեզուները»։ Իրոք, խաբել են։ Առաջ կգնաս մենակ նրանով, ինչը սիրում ես անսահման շատ։ Դու ինքդ քեզ խաբում ես, երբ մտածում ես՝ տասնյոթ-տասնութ տարեկանում աշխատանք կունենաս ու կատարյալ ազատություն։
Նախ՝ ֆիզիկայի գիրքը մեզ սովորեցրել է, որ բացարձակ ազատություն գոյություն չունի, ինչի իմաստը կհասկանաս մի փոքր ուշ, հետո էլ՝ տասնութ տարեկանում շատ ավելի մեծ խնդիրներ ու երազանքներ կունենաս, քան աշխատանքը։

Ոչինչ, որ դու ճաշ սարքել չգիտես՝ կանցնի։ Ու ընդհանրապես՝ իններորդ դասարանի քննությունների համար չարժի լացել, որովհետև երկու տարի հետո չես հիշելու գնահատականներդ։

Էն օրը մի մարդ ասաց․

-Մենակ թե Դեվիդ Գիլմորը չմեռնի՝ հասցնեմ գնամ համերգին։

Ու հենց այդ պահին հասկացա, որ չորս տարի առաջ նոր սերնդի հայ երաժիշտների համերգին չգնալու համար չարժեր լացել՝ մերոնք պինդ են, կդիմանան։

Մինչև շարունակելը՝ մի հատ էլ խորը շունչ քաշիր, որովհետև քեզ խաբել են, երբ ասել են՝ մի շնչով կարդալը շատ լավ բան է։ Երբեմն պիտի նստես ու երկար-երկար մի բառը կարդաս, որ հանկարծ ոչ մի տառ իրեն արհամարհված չզգա։ Իհարկե, կատարյալ հիմարություն էր ասածս, բայց մի երեք-չորս տարի հետո դու էլ կսկսես ամեն տառին առանձնահատուկ ուշադրություն դարձնել, որովհետև դա ավելի կարևոր է, քան քո հեռախոսի ձայնը։

Քիչ էր մնում մոռանայի, հա, եթե քո ընկերները նեղանում են քեզանից, որովհետև դու իրենց հերթական նամակին չես պատասխանել երեք րոպեում՝ մի տխրիր, բան չկա, իրենք քո ամբողջ կյանքի ընկերները չեն։ Չնայած՝ այս մեկը շատ վատ խորհուրդ էր, չլսես ինձ։ Առհասարակ ոչ մեկին չլսես, երբ քեզ կասեն, որ պետք է քսանհինգ տարեկանում ամուսնանաս, թե չէ` վերջ: Մի լսիր, կարող ես նույնիսկ աչքերդ մի լավ պտտես, բայց դա կանես աննկատ, որ հանկարծ չտեսնեն ու չնեղանան։

Ես գիտեմ, որ վատ եմ խորհուրդներ տալուց, որովհետև մեկը լինի՝ ինձ խորհուրդ տա, բայց երբ գիշերը քնելը շատ անիմաստ գործողություն կթվա քեզ ու երաժշտություն լսելուց կձանձրանաս՝ բացիր ու կարդա սա, միգուցե հասկանաս այն, ինչի մասին մի քանի տարի հետո գլխի կընկնես:

Երևի ես էլ երբեք չգրեմ։

Պարապության դեմ պայքարելու միակ միջոցը ինչ-որ բան անելն է, ինչքան էլ դա ակնհայտ չթվա։ Այս մտքին ես հասա կյանքիս 21-րդ տարում կատարյալ պարապության պայմաններում։ Կարծում եմ՝ սխալ է «կատարյալ պարապություն» բառակապակցությունն օգտագործել, հատկապես այս նյութի մեջ, քանի որ մի քանի տող վերև ասացի, որ ինչ-որ բան անելով մենք այլևս պարապ չենք։ Եվ եթե նույնիսկ դու հիմա նստած ես բազմոցին ու անիմաստ վատնում ես կյանքիդ րոպեները, ինչպես ես վատնեցի մի ամբողջ օր, կամ էլ կիսապառկած դիրքով կարդում ես հեռախոսիդ էկրանին գրված այս նյութը, ապա շնորհավորում եմ, դու արդեն պարապ չես։ Եվ ես ամենայն լրջությամբ եմ դա քեզ ասում։

Երբևէ ինքդ քեզ հարցրե՞լ ես, թե ինչու ես փռվել բազկաթոռին ու աննպատակ թերթում ֆեյսբուքյան պատդ։ Այդ հարցի պատասխանը ես էլ չունեմ, ազնիվ խոսք, ու կարծում եմ՝ դու էլ։ Դու վստահ ես, որ ոչ մի հետաքրքիր բան չես գտնի, ոչ ոք քեզ չի գրի, ու որ մինչև կյանքիդ վերջը կարող ես այն թերթել, եթե ձեռքդ չհոգնի, ու դու ստիպված չլինես հեռախոսդ մի կողմ դնել, կամ էլ ուղղակի փոխել ձեռքդ ու շարունակել «աշխարհի ամենահետաքրքիր» զբաղմունքը։ Կամ երբ չգիտես՝ ինչ անել, վերցնում ես սեղանիդ ամիսներ առաջ դրած գիրքը ու բացում այն էջը, որտեղ վերջին անգամ դրել էիր էջանշանը։ Կարդում ես այն, չհիշելով նույնիսկ գլխավոր հերոսներին, բացում առաջին էջն ու նորից սկսում կարդալ գրքի սկիզբը, որ էլի դնես գրասեղանիդ ու մի քանի ամսով մոռանաս դրա և հերոսների գոյության մասին։ Մոռանաս դրա մասին, որովհետև մնացած օրերի ընթացքում պարապությունից ամեն ինչով կզբաղվես, բայց ոչ գիրք կարդալով։ Ինչևէ, այս անգամ գրքի մասին չեմ ուզում խոսել։

Ինչքա՞ն է եղել, որ պառկես բազմոցին ու լիովին անգործության կարգավիճակում նայես առաստաղին, հստակ մի կետի, չթեքելով հայացքդ, չշարժելով մարմնիդ և ոչ մի մաս, նույնիսկ չմտածելով։ Միգուցե և երբեք այդպես չես արել, կամ էլ ամբողջ օրը դրանով ես զբաղված, կապ չունի։ Այդ պահին դու չես էլ հասկանում, որ մարմնիդ յուրաքանչյուր մաս, նյարդ և մկան, ամեն կերպ իրեն զսպում է, որ դու մնաս անշարժ պառկած, չշարժես ձեռքդ, չնայես ուրիշ տեղ, չծարավես։ Եվ մնում է մի պահ բջիջներդ շեղվեն, ու դու մտածես քիթդ քորելու մասին, երբ այն կսկսի քոր գալ։ Ու դու ստիպված կլինես ձեռքդ շարժել ու քորել այդ անիծյալ քիթը, որը խախտեց կատարյալ պարապության կարգավիճակը։ Սակայն ես կրկին կասեմ, որ թե՛ քիթը քորելուց առաջ, թե՛ քորելուց հետո դու պարապ չես եղել։

Դու իհարկե ինձ չես հավատա, կասես․ «Ո՞նց թե պարապ չեմ, ոչինչ չեմ անում, նույնիսկ չեմ շարժվում, չեմ մտածում, ոչ մի բան չեմ անում»։ Իսկ ես կասեմ, որ չշարժվելուդ փաստն էլ դեռ քննարկման կարիք ունի։ Ախր, երբ պառկած նայում ես առաստաղին, միևնույնն է, գործողություն ես կատարում՝ նայում ես։ Ասեմ ավելին՝ պառկած ես նայում։ Տե՛ս, մեկի փոխարեն երկուսն ես անում։ Բա դա կարելի՞ է պարապություն անվանել։ Որպեսզի դու տեսնես այդ կետը, ուզում ես դու դա, թե չէ, բայց աշխատում է մարմնիդ մկանների և բջիջների մի ամբողջ բանակ։ Այն ամեն ինչ անում է, որ լույսի արագությամբ աչքից ուղեղ հասնի մի փոքրիկ իմպուլս, որ դու, անշարժ մնալով, տեսնես այդ կետը։ Եվ դա պարապության պայմաններում։ Պատկերացնու՞մ ես՝ ինչքան բան ես անում զբաղված ժամանակ, ինչքան մկան, նյարդային հյուսվածք ու բջիջ է աշխատում, ինֆորմացիա հասցնում ուղեղ, որ դու վերջում էլի անտեսես բնությունից տրված այդ ամենն ու փռվես բազմոցին։

Չգիտեմ՝ հավես ունեցար մինչև վերջ կարդալ, թե չէ, արդյո՞ք տեղիցդ շարժվել ես, թե դեռ նույն դիրքով հենված ես բազմոցին, նայում ես հեռախոսիդ էկրանին, թե մտափոխվեցիր ու բացեցիր այն էջը, որտեղ երեկվանից դրված է էջանշանը։

Երևի արդեն շուրջ քսան տարի կլինի, ինչ Հայաստանում զանգվածային մասշտաբով օգտվում են բջջային կապից (այն տարիները, երբ բջջային հեռախոսները նույնքան հազվագյուտ ու թանկ էին, որքան մասնավոր տիեզերանավերը, չենք հաշվում), բայց, չգիտես ինչու, դրանցից օգտվելու թեկուզ պարզագույն կանոններ չեն ձևավորվում: Եվ դա երբեմն խիստ նյարդայնացնում է:

Առաջինը` եթե մարդիկ նախընտրում են բջջային հեռախոսը միշտ պահել իրենց մոտ, դա դեռ չի նշանակում, որ նրանք ցանկանում են կամ կարող են շուրջօրյա հասանելի լինել և պատասխանել բոլոր զանգերին: Եթե ձեր զանգին չեն պատասխանում, պատճառները կարող են լինել երկուսը` ա. հեռախոսի տերը չի լսում հեռախոսի ձայնը, կամ հեռախոսն իր մոտ չէ, և նման դեպքում որքան էլ երկար զանգեք, նա չի լսի, իսկ եթե ձեր երևակայության մեջ նա այդ պահին գլխապատառ վազում է դեպի հեռախոսը, որպեսզի պատասխանի ձեր բաղձալի զանգին, ապա նույնիսկ այդ դեպքում եթե ժամանակին անջատեք, նա հետ կզանգի մեկ րոպե հետո: Եվ բ. հեռախոսի տերը չի կարող կամ չի ուզում պատասխանել զանգին: Դրա պատճառները անթիվ ու բազմազան են` նա հանդիպման է, որևէ կարևոր գործ է անում, գուցե շատ զբաղված է (կան այդպիսի մարդիկ, պետք չէ զարմանալ) կամ էլ, ինչու չէ, զուգարանում է: Միգուցե նա թատրոնում է, կամ մահացել է նրա սիրելի թութակը, ու նա թքած ունի այն «կարևոր» լուրի վրա, որ դուք հիմա հայտնելու եք: Հնարավոր է, որ նա այդ պահին երկու ծանր տոպրակ բռնած բարձրանում է աստիճաններով` անիծելով գրպանում զնգացող հեռախոսը և ձեզ էլ հետը: Կամ էլ (ի վերջո, հաշտվեք այդ մտքի հետ) այդ պահին ցանկություն չունի ձեզ հետ խոսելու, այդ տարբերակը ինչո՞ւ ոչ ոք երբեք չի դիտարկում:

Այս պարզ երևույթը հասկանալն իրականում բոլորովին բարդ չէ. եթե հեռախոսի տերը չի լսում ձեր զանգը, կամ էլ նրան հարմար չէ պատասխանել, անգամ եթե մինչև Քրիստոսի երկրորդ գալուստը շարունակեք զանգել, ոչինչ չի փոխվի: Էլ չեմ ասում ամենասարսափելիի մասին` երբ կես ժամ շարունակ բարձրախոսի մեջ հնչող ազդանշանները լսելուց հետո զանգողը անջատում է հեռախոսն ու անմիջապես նորից զանգում, ասես թե առաջին զանգը պարզապես անհաջող էր ստացվել, ու հիմա երկրորդ կրակոցը հաստատ կկպնի նշանակետին: Հավատացեք, համառությունն այստեղ չի օգնում: «Ջուրը քար կծակի» կարգախոսը տվյալ պարագայում արդիական չէ: Իսկ երբ ոչ միայն չեն պատասխանում ձեր զանգին, այլև նույնիսկ անջատում են` հստակ ազդանշանելով, որ զանգին պատասխանելու անհարմարությունը հասել է իր կիզակետին, անմիջապես ևս տասներկու անգամ զանգելով դուք նույնացնում եք ձեզ այն նեանդերթալցու հետ, որը բութ քարե դանակով փորձում է սպանել իր որսին:

Այո, բոլորս էլ չենք սիրում, երբ զանգերին չեն պատասխանում, բայց նույնիսկ եթե դուք կարևոր գործով եք զանգում, կամ նույնիսկ եթե ձեր զանգին սպասում են, ավելին` խնդրել ու թախանձել են, որ դուք այդ ժամին զանգահարեք, մեկ անգամ չվերցնելու դեպքում սպասեք առնվազն 20-30 րոպե ու նոր միայն կրկին փորձեք: Երկրորդ անհաջող փորձից հետո մնում է միայն սպասել պատասխան զանգի: Մյուս տարբերակները բացառվում են, եթե, իհարկե, խոսքը հույժ հրատապ զանգի մասին չէ: Տանեցիների առողջական վիճակով ու որպիսությամբ հետաքրքրվելը, որքան էլ դա զարմանալի հնչի հայերի մեծամասնության համար, հույժ հրատապ զանգերի շարքին չի պատկանում:

Նույնիսկ այս ամենը ճիշտ կատարելուց հետո, երբ զրուցակիցը պատասխանել է զանգին, պետք չէ կրկին մոռանալ քաղաքավարության կանոնների մասին: Կա մի ցավալի միտում շատերիս մոտ. մեզ բոլորիս թվում է, թե մեր գործերից ավելի կարևոր բան աշխարհում չկա, և որ բոլոր մյուս մարդիկ պարտավոր են ահով ու սարսափով սպասել մեր զանգերին, և նրանց մտքով անգամ չպետք է անցնի զբաղվել այլ ճղճիմ ու երկրային գործերով` երբ զանգում ենք մենք` միջմայրցամաքային կարևորության գործունեություն ծավալող վերամբարձ անձիքս: Իրականում դա այդքան էլ այդպես չէ, և պետք է քաջ գիտակցել, որ բոլորիս գործերն էլ կարևոր են միայն ինքներս մեզ համար. անծանոթ կամ քիչ ծանոթ մարդկանց դրանք, մեղմ ասած, չեն հուզում, իսկ կոպիտ ասած` նրանք թքած ունեն դրանց վրա: Այդ պատճառով, նույնիսկ եթե ձեր զրուցակիցը ժամանակին է պատասխանել ձեր զանգին, պետք չէ անմիջապես խոսափողի մեջ աղաղակել ձեզ հուզող հարցը: Նախ պետք է հարցնել, հարմար պահի՞ եք արդյոք զանգահարել: Իսկ խոսելու պահին էլ ցանկալի է, որ հեռու գտնվեք ամեն տեսակի բարձր աղմուկից: Օրինակ` բավականին տարօրինակ կլինի, երբ զանգեք սրճարանից այն պահին, երբ վատ ֆիլմի սաունդտրեկի պես հնչում է Ստաս Միխայլովի ոսկե հավաքածուից որևէ մի կատարում (և ընդհանրապես մի լսեք Ստաս Միխայլով, դա ի՞նչ աննորմալություն է, չեմ հասկանում), կամ երբ ձեր խոսակցությանը զուգահեռ հնչում է ձեր ընկերոջ պատմած անպարկեշտ անեկդոտը, իսկ այնուհետև մյուս ընկերների ծիծաղի մեղմիկ դայլայլը: Այդ ամենը կարող է տհաճ տպավորություն թողնել այն մարդու վրա, ում հետ դեռ մտադիր եք պահպանել երկարատև գործնական հարաբերություններ:

Այս կանոնները ես չեմ հորինել, դրանք գոյություն ունեին դեռևս քաղաքային հեռախոսների կիրառման ժամանակներից (հիշո՞ւմ եք, այդպիսի հեռախոսներ կային ժամանակին), պարզապես մի փոքր ձևափոխվել են: Դրա համար հերթական «բոլորովին նոր», կատարելագործված մոդելի հեռախոս առնելուց առաջ կատարելագործենք մեր վարքը, հազար ու մի հարց կա բա:

Զգացե՞լ եք, որ մենք միշտ ինքներս մեզ խոստումներ ենք տալիս:

Օրինակ` ամռանը կսկսեմ մարզվել, լեզուներ պարապել, գրքեր կարդալ, շատ մարդկանց հետ շփվել։

Ձեր մասին չգիտեմ, բայց ինձ հետ այդպես է: Փաստորեն` ես վատ եմ խոստումներ պահելուց, կամ էլ շփվող մարդ չեմ: Չնայած` դա գիտեի: Ինձ միշտ ասում են.

-Ինչ շփվող ես, կուզենայի քո նման հեշտ լեզու գտնել մարդկանց հետ:

Դե արի ու բացատրի, որ տասը րոպե խոսելուց հետո ես մտքումս Երևանի հատակագծի չափով պլան եմ մշակում, թե ինչպես դուրս գամ սենյակից ու էլ չվերադառնամ: Կորչեմ գրողի ծոցը: Հենց այդպես:

Ուղղակի, երևի ես ներքուստ պահպանողական եմ: Թող ամեն ինչ մնա այնպես, ինչպես կա: Չի կարելի շատ փոփոխություններ կրել: Այ, օրինակ` համակարգիչը չի կարելի տարին մեկ անգամից ավել ֆորմատ անել` կփչանա: Նույնն էլ մարդը: Ինչո՞վ է տարբերվում համակարգչից:

Երկու տարի առաջ որոշեցի, որ կարելի է օրական մեկ բաժակ սուրճ խմել, որովհետև ավելի առույգ կլինեմ ու ավելի շատ բաներ կհասցնեմ անել, իսկ հիմա ինձ սուրճը չի էլ օգնում ու խմում եմ ոչ թե օրը մեկ բաժակ, այլ օրը` յոթ: Դե, «յոթ որդով սեղան նստեք» արտահայտությունից եմ ոգեշնչվել: Չնայած, որ կապ չուներ:

Հենց նոր էլ ընկերուհուցս հաղորդագրություն ստացա, որ չի կարելի այդքան շատ սուրճ խմել` օրգանիզմից երկաթը հանում է: «Քաշվանք»,- մտածեցի ես՝ սուրճս խմելով:
Այ, տեսնում եք, հենց սա էլ նկատի ունեմ: Ես դավաճանել եմ երկու տարի առաջ ապրող «ես»-ին: Նույն կերպ կդավաճանեմ ներկայիս ընկերներին, եթե շատ շփվեմ:

Եվ եթե դուք չեք հասկանում, թե ինչի մասին եմ խոսում` փակեք այս պատուհանը, թող գնա գրողի ծոցը, իսկ եթե չեք հասկանում, բայց ուզում եք հասկանալ, ապա գիշերն ուղիղ ժամը երեքին գրեք ինձ՝ մարդ ես՝ արթուն եղա, ու իրար հասկացանք:

Դժվար հասկանանք: Ես նոր մարդկանց դժվար եմ հասկանում: Հենց սա էլ պատճառներից մեկն է, որ չեմ սիրում նորեկներին, նորերին, նոր ընկերներին: Ի՞նչ իմաստ ունի, եթե մենք իրար չենք հասկանալու: Ես նույնիսկ ինքս ինձ չեմ հասկանում ու խոստումներս չեմ պահում, ուր մնաց՝ ձեզ: Միգուցե դուք ամռանը շոգից, իսկ ձմռանը` ցրտից բողոքող մարդկանց տեսակին եք պատկանում, կամ «քառասունից հետո նոր-նոր կյանքը սկսվում ա» մարդկանց տեսակին: Ես չեմ հասկանում` ձեզ ինչ-որ մեկը չի՞ ասել, որ կյանքը սկսվում է ձեր ծննդյան օրվանից: Իհարկե, սկզբի տասնութ տարին հազիվ-հազիվ սկսում եք շնչել, իսկ մնացած տարիները վատնում եք աշխատանքի վրա ու ընդհանուր առմամբ՝ չեք էլ ապրում, բայց կա այն, ինչ կա: Համակերպվել է պետք:

Չնայած` կա մի բան, որը ես անում եմ միշտ` առանց ինչ-որ բան խախտելու: Դա իմ ծեսն է: Ամեն նյութից հետո ես մտովի շնորհակալություն կհայտնեմ ու համբերություն կմաղթեմ Մարիամին, ու տեքստից մի բառ վերնագիր ընտրելով, որը, ըստ ավանդույթի, չի համապատասխանի նյութին՝ կփակեմ պատուհանը:

Հուսամ` այս անգամ կհասկանանք իրար:

Երկու օր առաջ տեղեկացա, որ «Ոսկե Ծիրանը» շարունակվում է Թումոյում, և երեք ուրբաթ օրերի ընթացքում պետք է ցուցադրվեն ֆիլմեր, որոնցից մեկն էլ հենց ցուցադրվեց այսօր։

-Ֆիլմի ցուցադրությունն աջ կողմից,- լսվում էր աշխատակցի ձայնը, ով սովորականից էլ մի փոքր արագ էր խոսում, որպեսզի շուտ տուն գնար։ Կամ էլ ուղղակի թվաց․․․

Մինչ ոտքերս կտանեին ցուցասրահ՝ կողքս հայտնվեց հայ ժամանակակից գրող Արամ Պաչյանը։ «Հաստատ լավ կինո ա լինելու»,- միանգամից մտածեցի ես։

Ֆիլմի հեղինակը երիտասարդ աղջիկ էր` Սոնա Սիմոնյանը, ով այն անվանել էր «Մեծ սպասելիքներ»։ Անկեղծանամ՝ անվանման իմաստը հասկացա դիտելուց քառասուն րոպե հետո։

Հեղինակը ծնունդով Գյումրիից էր և տասը տարի առաջ տեղափոխվել էր Երևան՝ սովորելու և աշխատելու համար։ Երեսուն տարի առաջ տեղի ունեցած երկրաշարժը քսան վայրկյանի ընթացքում ոչնչացրել էր գրեթե ամեն ինչ, և երեսուն տարի հետո ոչ այդքան շատ բան է փոխվել քաղաքում։

Էկրանին հայտնվում էին երեք սերունդներն էլ, որոնք իրարից տարբեր էին, բայց ինչ-որ մանրուքներով կապված իրար հետ։ Առաջին մասում տատիկը նվագում էր դաշնամուր ու զուգահեռ խոսում տանեցիների հետ։

-Դու քեզի էնտեղ ես գտնում, Սոն ջան, ես բան չեմ կարա անեմ։ Եթե Էրևանում ամեն ինչ լավ է, ուրեմն լավ կեղնի։

Ֆիլմում ցուցադրվում էր մարդկանց կարոտը միմյանց հանդեպ, ափսոսանքը։ Ափսոսանքը քաղաքի հանդեպ, որովհետև ոմանք լքել էին ու ափսոսում էին, իսկ ոմանք մնացել էին ու ափսոսում էին, որովհետև ավելիին կարող էին հասնել։

-Քաղաքում մի հատ տխրություն կա, որը բեռի նման սերունդների ուսին դրված է, ու ոչ-մեկ չի կարողանում դրանից ազատվել,- կերպարներից մեկի արձագանքն էր իր հարազատ քաղաքին։

Հաջորդ կադրերում արդեն տան երեխան իր մոր հետ կրկին նվագում էր դաշնամուր, իսկ այն հարցին, թե ինչ է երկրաշարժը՝ մի փոքր ալտերնատիվ պատասխան ուներ․

-Ինձ թվում ա, որ  էդ պահին տիեզերքում քամի կեղնի ու երկիրը կշարժվի։ Հենց էդ էլ երկրաշարժն ա, էլի։

Չնայած կերպարների ու քաղաքի տխրությանը՝ միշտ շեշտվում էր հումորը։
Ընտանիքը պատմում էր, որ երկրաշարժի ժամանակ երեխան մտածել է, թե մայրը չի կարող թռնել պատուհանից, և շենքն էլ կփլվի իր վրա՝ դուրս է նետել մորը պատուհանից, իսկ շենքն այդպես էլ չի փլվել։

-Դե, մերն էլ մեռավ, Սոն ջան։ Խնդալու ա, բա ինճ ա,- հրճվանքով պատմում էր տան տղամարդը,- պիտի մի բանին ձեռ առնես, որ հանկարձ քեզի չկպնի։

-Չգիտեմ, մարդիկ կմտածեն, որ ես իմ քաղաքը պիտի չսիրեմ, որ լքեմ, բայց ըտպես բան չկա։ Ուղղակի էսի ամենալավ քաղաքը չի, էլի։ Հազար հատ լավ քաղաք կա։ Ես համաձայն չեմ, որ իմ քաղաքս աշխարհի ամենալավ քաղաքն է։ Ստեղ շատ քիչ բաներ կան,- նկարելով ու մի փոքր տխրությամբ պատմում էր իր քաղաքի մասին երիտասարդը, ով հետո մորը համոզում էր, որպեսզի վերջինս համակերպվի իր գնալու փաստի հետ։

Ֆիլմը վերջացավ աղջկա նվագով ու երեխայի «դիրիժորական» շարժումներով, որին էլ հաջորդեց քննարկումը ֆիլմի հեղինակի հետ։

-Իրոք, ցավն ու կարոտը փոխանցվում է սերնդեսերունդ, բայց իմ կարծիքով մենք արդեն սովոր ենք դրան։ Ուրիշ քաղաքներ ներկայացնելիս ինչ-որ պատմություն են ասում, իսկ Գյումրին ներկայացնելիս կա «Երկրաշարժից առաջ» ու «Երկրաշարժից հետո» ժամանակահատվածները, հենց դա էլ շեշտեց կերպարներիցս մեկը,- ֆիլմի հեղինակը պատասխանում էր կարոտի սերնդեսերունդ փոխանցվող հարցին, Երևանի ու Գյումրու միջև եղած տարբերությանն ու արձագանքում էր տարբեր կարծիքներին,- Ես իհարկե սիրում եմ իմ քաղաքն ու ավելի շատ ֆիլմը նկարել եմ ինձ համար, ոչ թե քաղաքի, կամ քաղաքապետարանի համար, բայց եթե Երևանը փոքր է, ապա Գյումրին էլ ավելի փոքր է։ Մտածում ենք՝ եթե ուրիշ տեղ գնանք՝ հաստատ ավելի լավ կլինի ու տարբեր։ Տարբերություն, իհարկե, կա, բայց այդ տարբերությունը նույնպես տասը տարի հետո նույնն է դառնում։

-Ես կցանկանայի նախ շնորհավորել ֆիլմի հեղինակին և շնորհակալություն հայտնել, որ նա շատ պարզ ու կենցաղային կերպով ներկայացրել էր իր քաղաքը, բնակիչներին և օգտագործել էր հենց իր ընտանիքի տարբեր սերունդներին։ Կցանկանայի իմանալ՝ ինչպե՞ս առաջացավ գաղափարը ֆիլմ նկարելու,- դիտողներից մեկն էր։

-Երևի թե ես կարոտում եմ իմ քաղաքը, բայց չեմ կարող այնտեղ գնալ, որովհետև իմ կյանքի կարևոր ու հետաքրքիր հատվածն այստեղ է, հենց դա էլ պատճառն էր այս ֆիլմի ստեղծման։

Լույսերը վառվեցին, դահլիճը ոտքի կանգնեց, որպեսզի հեռանա ու լսվեց իմ ենթագիտակցության ձայնը․

-Մեծ սպասելիքներ, որոնք երեսուն տարի է չեն եղել։

Չնայած՝ կարևոր չէ։