Կրկին շնորհավորում  եմ բոլորիդ  և  անցնում  առաջ, պատմելու, թե  մեզ  մոտ` Հալիձոր գյուղում,  ինչպես  է  անցել  օրը:

Այս  տարի  շատ  հետաքրքիր  բան  էինք  մտածել. կազմակերպել  էինք  «Ֆորտ  Բոյար»: Խաղը  բաղկացած  էր 10  փուլից, 6 թիմ  ունեինք,  յուրաքանչյուրում՝ 5  մասնակից:

Մենք՝ 10 խաղավարներս, թաքնվել  էինք  տարբեր  վայրերում, երեխաները  պետք  է մեզ  գտնեին, հաղթահարեին  տվյալ  փորձությունը, ապա  անցնեին  առաջ:

Այն  խաղը, որը  ղեկավարում  էի  ես, շատ  հետաքրքիր  էր, թիմից  մեկ  մասնակցի  աչքերը  կապում  էինք, առաջնորդում, իսկ  թե  ինչ  էր  սպասվում նրան, դա  անակնկալ  էր:
Փուչիկների  մեջ  ալյուր  և  ջուր  էինք  լցրել (մեծ  դժվարությամբ), պետք  է  մեկը  պայթեցնեին, իսկ  թե  ինչ  կթափվեր… Կարճ  ասած, ինձ  մոտ  եկող  թիմերը  կա՛մ  թաց  էին  հեռանում, կա՛մ  սպիտակած:

Ինչ  խոսք, բոլոր  փորձություններն  էլ հետաքրքիր  էին: Եվ  ամենակարևորը  այն  էր,  որ  խաղավարների  մեջ  ուսուցիչներ  էլ  կային:

Երկար –բարակ  չպատմեմ  ներկայացնեմ իմ  ֆոտոշարքը:

Դպրոց, երբ կյանքիդ հիշարժան օրերն ու պահերը անցկացնում ես այնտեղ: 6 տարին բոլորում ես, թե չէ՝ արդեն դպրոց գնալուդ ժամանակն է, բայց լինում են դեպքեր, երբ հենց դպրոցում են բոլորում 6 տարին: Այսպիսով, մենք գնում ենք դպրոց, չիմանալով էլ, թե ուր ենք գնում, ինչ է այնտեղ մեզ սպասվում:

Դպրոցը նկարագրելու համար, կարող ենք բուրգ գծել. շարժվելով դեպի գագաթ: Սկզբնական շրջանում (բուրգի հիմքում), գնում ենք դպրոց, պարուրված դպրոցի հանդեպ ջերմ սիրով: Առաջին անգամ մոտիկից լսում ենք զանգի ձայնը, առաջին անգամ պետք է ենթարկվենք զանգի ձայնին, առաջին անգամ դասամիջոցներին պետք է «զանգի ձայնից սարսափահար փախչենք» դասարան:

Առաջին դասարանում , երբ գնում ենք դպրոց, լինում ենք բոլորի ուշադրության կենտրոնում. նոր հագուստ, նոր կոշիկ, նոր գրենական պիտույքներ. գունավոր մատիտից սկսած, մինչև գունավոր թուղթը: Բացի այդ, լիքը նվերներ ենք ստանում, իսկ երբ մտնում ենք դպրոց, արդեն սովորում ենք տառերը, որը մեզ համար նորություն է։ Սովորում ենք թվերը, կարճ ասած, գրել-կարդալ ենք սովորում: Չորս դասաժամ ենք անում, որը մեզ համար շատ հագեցած է լինում, բայց երբեմն, չենք ուզում գնալ տուն, ուզում ենք մնալ դպրոցում:

Առաջին դասարանում գիշերները շուտ ենք քնում, որ առավոտը շուտ գա, ու գնանք դպրոց: Մոռացա նշել, որ այդ ժամանակ, պարտավորեցնող էր «Այբբենարան»-ին նվիրված միջոցառումը, որից մենք հուզվում ենք, երբեմն էլ մոռանում բանաստեղծությունները, որ ուսուցիչն էր բաժանում մեզ: Իսկ երբ մոտենում էին արձակուրդները, մեր բոլոր անցածները պետք է տետրի մեջ գրեինք: Հենց այսպես էլ անցնում է առաջին դասարանը, չես հասցնում երեք ամիս նորմալ հանգստանալ, մեկ էլ տեսար՝ ամառը թռա՜վ, եկավ նոր ուսումնական տարի, և դու արդեն…

Երկրորդ դասարանում ես, գիտես տառերը անգիր, գիտես թվերը, քիչ-միչ կարողանում ես գրել-կարդալ: Այս դասարանում նոր առարկա ես սովորում. ռուսաց լեզու, երբ մի տառ ես սովորում, երջանկությամբ ես լցվում, տուն գնալուց վազում ես, որ շուտ հասնես տուն, որ տանը հայտնես քո կյանքի ձեռքբերումը, որին քույր-եղբայրներդ քմծիծաղով են հետևում: Իսկ երբ բառեր ենք սովորում, տեղի-անտեղի փորձում ենք կիրառել այն:

Երրորդ դասարան, այս դասարանում էլի նոր առարկա. անգլերեն, էլի տառեր, բառեր, էլի տնեցիներին զարմացնել, ուրիշ ոչ մի նորություն:

Չորրորդ դասարան, երբ պետք է կրկնես քո այդքան տարիների սովորածը, որովհետև դու քննության ես, որի մասին գաղափար էլ չունես:

Հինգերորդ դասարան, երբ բարեհաջող հանձնել ես քննություններդ, երբ այլևս տարրական դասարանի աշակերտ չես, երբ այլևս բարձր դասարանի աշակերտները չեն ասում «տառական»։ Այո, հինգերորդ դասարանում նոր առարկաներ ես անցնում, մի խոսքով. ուրախություն:

Վեցերորդ դասարան, երբ քիչ-քիչ հասկանում ես դպրոցի քաղցրությունը, երբ նախանձում ես առաջին դասարանցիներին:

Յոթերորդ դասարան, երբ մասնակցում ես միջոցառումներին, արտասանում ես, երգում, պարում, երբ վերջապես հասկանում ես, որ բանաստեղծության քանակով չի որոշվում լավագույն արտասանողը, երբ նախընտրում ես ամենակարճ բանաստեղծությունը, որովհետև դասերը շատ են:

Ութերորդ դասարան, այսպես ասեմ, ութը յոթի քույրն է, նույն ձևով է անցնում տարին, չնայած, որ ութերորդ դասարանցիների շուրջ հին ու տափակ կատակներին:

Իններորդ դասարան, երբ քննություները սև ամպերի պես կուտակվել են, երբ ամեն քայլափոխի հիշեցնում են, որ դու քննության ես, որ պետք է կրկնես, ուրիշ ելք չկա:

Տասներորդ դասարան, երբ մտնում ես ավագ դպրոց, քննություններդ բարեհաջող ավարտել ես։ Այո, քեզ հաջողվեց դա:

Տասնմեկերորդ դասարան, երբ դպրոցին բան չմնաց, դրա համար փորձում ես խենթանալ, տարբեր կատակներ «խաղալ»՝ հնարավորինս հիշարժան: Երբ որոշում ես, թե ինչ համազգեստ ես հագնելու Վերջին զանգին կամ հենց սեպտեմբերի մեկին:

Տասներկուերորդ դասարան, այո դու ավարտում ես դպրոցը, պետք է «Վերջին զանգ»-ի սցենար գրել, ու փորձում ես լարել ուղեղդ, հիշել ողջ անցած տարիները դպրոցում, մեկ էլ լսում ես՝ «քննության ես»։ Այո, ավարտական դասարանում ոչինչ չես հասցնում, մեկ է, մի թերի տեղ մնում է:

Արդեն եկավ մայիսը, վերջ, ևս մեկ դասարան հրաժեշտ է տալիս դպրոցին, տանելով իր հետ թանկ հուշեր: Էլի թաց աչքեր, էլի ծաղիկներ, էլի փուչիկներ և թարմ բանաստեղծություններ:

Բացի այս տասներկու տարիներից, դպրոցում տարածված երևույթներ էլ են լինում, օրինակ. «Պատռված կալգոտկի», որը կա՛մ ճանապարհին է պատռվել, կա՛մ էլ աթոռից վեր կենալիս: Դասարանի գերազանցիկ, ով գրում է բոլոր տնայինները:
Դասերից շուտ գնալ տուն, երբ միայն երազանք է:
Դասից փախչել, երբ բոլորը համաձայն են, չկա խանգարող հանգամանք, բացի նրանից, որ արդեն վերջին ժամն է…
Վերջին զանգին, ժամը 4-ին, մեկ-մեկ բախտներս բերում է՝ 6-ին, ողջ աշխարհը իմանում է, որ Վերջին զանգ է, ավարտեցին…

Այո, դպրոցում մեր կյանքի ամենա-ամենա տարիներն են ամփոփված, այնպես որ, եկեք սիրով գնանք դասի, չէ որ բան չմնաց…

Սիրելի շրջանավարտներ, Հայաստանի Հանրապետության հպարտ քաղաքացիներ, շնորհավորում եմ բոլորիդ՝ դպրոցն ավարտելու կապակցությամբ: Մաղթում եմ ձեզ ամենալավն ու բարին:

Շնորհավո՜ր Վերջին զանգ:

Չե՞ս եղել Գորիսում, կամ եղել ես, բայց չես գնացել Ակսել Բակունցի տուն-թանգարան, ուրեմն, շատ բան ես կորցրել, հույս ունեմ, այս հոդվածը կարդալուց հետո, կոգեշնչվես և անպայման կայցելես:

Երկար ժամանակ է` ապրում եմ Գորիսին մոտ, բայց ոչ մի անգամ չեմ կարողացել այցելել Ակսել Բակունցի տուն-թանգարան: Չնայած նրան, որ միշտ հետաքրքրությամբ եմ կարդացել Բակունցի ստեղծագործությունները և սկսել եմ մտածել, թե ի՞նչ պայմաններում է գրել, այնուամենայնիվ միշտ ինչ-որ խանգարող հանգամանք կար, որի հետ մեկտեղ էլ կար նպատակ:
Գրականության դասն էր, Բակունց էինք անցնում, մտածեցի. «Կարելի է դասարանով գնալ Ակսել Բակունցի տուն-թանգարան»: Մտածելս ու բարձրաձայնելս մեկ եղավ: Դե, դասընկերներս և ուսուցչուհիս համաձայն էին:
Մնում էր օր որոշել և գնալ, դա էլ որոշեցինք և գնացինք:
Մտանք տան բոլոր սենյակները, շատ հետաքրքիր և տպավորիչ էր: Մեզ ներկայացնող տիկինը այնպես էր ներկայացնում, որ անդադար ուզում էիր լսել:

Տեսանք Բակունցի անձնական իրերը, այն սենյակը, որտեղ նա ստեղծագործել էր: Կարելի է ասել, վերապրեցինք այդ շրջանը:

Ինձ համար տպավորիչ էր նաև Բակունցի մոր դիմանկարը, որը Մարտիրոս Սարյանն էր նկարել:

Կարճ ասած, ամեն ինչ հետաքրքիր էր, թե՛ տան յուրաքանչյուր անկյունը, թե՛ այգու ծառերը, և թե՛ աղբյուրը, որից հոսող սառը ջուրը երբեք չեմ մոռանա:

Որոշեցի հոդվածիս մեջ ներառել այցելուների կարծիքները ևս:

«Էքսկուրսվարը այնպես էր պատմում, ասես ինքն ականատես է եղել: Եվ երբ պատմում էր Բակունցի կենսագրությունը, ինձ հուզեց հատկապես այն, որ նրան, փաստորեն մատնել էր իր գործընկերը:
Նաիրի Զարյանը միջակ գրող էր, բայց այն տարիներին մեծ բարձունքների էր հասել, քանի որ իսկական տաղանդների գլուխը «կերել» էր կամ բանտ ուղարկել, շա՜տ ցավալի է, դրանից պետք է դասեր քաղել»:
Ժաննա Բարսեղյան (ուսուցչուհի)

«Թանգարանի աշխատակիցն այնպես էր պատմում Բակունցի կյանքի իրադարձությունները, որ ինձ թվում էր, թե Բակունցի հետ է ապրել»:

Արաքսյա Թևոսյան (աշակերտուհի)

«Ինձ համար տպավորիչ էր Բակունցի այգում ծառի վրա Արթին պապի քանդակը»:

Նոնա Կարապետյան (աշակերտուհի)

Մանկության հուշեր 

Մի օր, շատ գեղեցիկ օր, ես և մեր հարևան Արմենը իր հեծանիվն էինք վերանորոգում, մեկ էլ՝ ինչ: Էս Արմենի պապին, ընկած մի հավի հետևից, ուզում էր բռներ ու մորթեր: Էս խեղճ հավը մտավ երկար խողովակը և խցանեց այն։ Էս մեր խելոք Վալոդ պապը ջուրը կապեց, եկավ հավը հավաքած՝ դուրս եկավ: Վալոդ պապը հավին բռնեց ու տեղնուտեղը վզքաշ արեց:

Դա եղել է իմ լավ հուշերից մեկը…

Վաչագան Ջավադյան, 10-րդ դասարան

***

Հայրենի գյու

Դարբասի գյուղապետարանի աշխատակից Սենիկ Միքայելյանի պատմածից

Սյունյաց աշխարհի մի գողտրիկ անկյունում է գտնվում իմ հայրենի, հինավուրց գյուղը: Գյուղն ունի հնագույն պատմություն։ Այն բազմիցս ենթարկվել է օտարների ասպատակումներին: Իր գոյության ընթացքում մի քանի անգամ ենթարկվել է նաև տեղահանության, սակայն ամեն անգամ հայրենի հողի կանչով մեր գյուղացիները վերադարձել են իրենց բնօրրանը: Գյուղի նախաշեմին գտնվող գերեզմանատան խաչքարերը վկայում են գյուղի պատմության հազարամյակից ավելի գոյությունը: Տարբեր պատմիչներ իրենց աշխատություններում նշում են, որ մինչև 16-րդ դարը գյուղը անվանվել է Ըղվերձ (Ըղուերձ), և ունեցել է շուրջ 700 հայկական ընտանիք, այնուհետև մոնղոլ-թաթարների և թուրք-սելջուկների հարձակումների ընթացքում վերանվանվել է Դարաբաս. թարգմանաբար Դարաբաս նշանակում է՝ ձորը գրավված է՝ «դարանը բաստ է»: 16-17-րդ դարերում Դարաբասը համարվել է վանքապատկան գյուղ, որը ենթարկվել է Տաթևի հոգևոր կենտրոնին: Գյուղից ունեցել ենք հոգևոր առաջնորդներ, որոնցից է եղել Գրիգոր Ըղվերձեցին, ում միջնորդությամբ Դարաբասը համարվել է Տաթևի վանքի դատական ատյան:

19-րդ դարի սկզբին գյուղում բնակվել են նաև թուրքեր, որոնք կազմել են բնակչության 70%-ը: Հայ-թուրքական ընդհարումների պատճառով թուրքերը մի քանի անգամ վտարվել են հայերի կողմից, սակայն կրկին վերադարձել են իրենց օթևանները: 1905 թվականին գյուղի քահանա Մարտիրոսի ջանքերով որոշում կայացվեց վերջին անգամ դուրս քշել թուրքերին: Ժողովի ժամանակ, որը տեղի էր ունենում Մարտիրոս քահանայի ղարադամում (հին տուն), թուրքերը, կանխազգալով հայերի մտադրությունների մասին, հարձակվում են ժողովականների վրա և 1905 թվականի դեկտեմբերի 26-ին գլխատում Մարտիրոս քահանային: Այդ ամենից հայ բնակչությունը չի կոտրվում, այլ իրագործում է իր մտադրությունը․ նրանք վերջնականապես թուրքերին քշում են մեր գյուղից՝ այրելով նրանց բնակարանները և կոտրատելով նրանց այգիները, որպեսզի վերադարձի հույս չունենան: Այդ դեպքից մինչև այսօր գյուղում ապրում են միայն հայերը:

1949 թ․-ին ՀՀ Գերագույն խորհրդի որոշմամբ Դարաբասը վերանվանվել է Դարբաս: Խորհրդային տարիներին գյուղը սկսել է ծաղկել ու զարգանալ, այդ ամենի հետ միաժամանակ Ստալինյան բռնապետության տարիներին գյուղից արտաքսվել է 7 ընտանիք՝ իբրև հակահեղափոխականներ: Հայրենական մեծ պատերազմի տարիներին (1943-1945թթ․) պատերազմ են մեկնել 260 համագյուղացիներ, որոնցից 84-ը զոհվել են պատերազմի տարիներին: Ի հիշատակ նրանց 1965 թվականին գյուղում կառուցվել է հուշարձան-կոթող:

Սիսիանի նախկին տարածաշրջանում Դարբասի Նոր Եռանդ կոչվող կոլտնտեսությունը գյուղական մթերքի արտադրությամբ համարվում էր ամենազարգացածը: Դարբասի միջնակարգ դպրոցը առաջադիմական բարձր հեղինակություն էր վայելում տարածաշրջանում: 1970-1980 թթ․-ին դպրոցում սովորում էր 270-300 աշակերտ, որոնցից յուրաքանչյուր տարի բուհ էր ընդունվում 15-18 աշակերտ: Դարբասցիների կրթության արդյունքում Սիսիանի շրջանի 24 տնտեսություններից 12-ի ղեկավարները դարբասցիներ էին, շրջանի շինարարական, արդյունաբերական, մշակույթի ու մյուս ոլորտներում դարբասցիները ներգրավված էին ղեկավար պաշտոններում:

1990-ական թվականներին ՀՀ-ի անկախացման և հեղափոխության թոհուբոհի մեջ խմորված էր նաև Դարբաս համայնքը: Համայնքի բոլոր բնակիչները օգտվեցին սեփականաշնորհման իրավունքից: Այսօր համայնքում ապրող 260 ընտանիքներ շարունակում են ապրել ու արարել իրենց սեփական հողից գոյացած միջոցներով: Գյուղը շարունակում է զարգանալ ու շենանալ ժամանակի ոգուն ու պահանջներին համահունչ: Դարբասը տարածաշրջանում գտնվում է իր բարձրության վրա գյուղի սոցիալ-տնտեսական և մշակութային ոլորտներով, ինչի համար կարևոր նշանակություն ունեցան բարերար Արամ և Արմեն Ստեփանյան եղբայրների ներդրումները: Նրանց ջանքերով գյուղում կառուցվեց Ս.Ստեփանոս եկեղեցին, որը փոխարինեց նախկինում Դարբասում գտնվող 7 եկեղեցիներին, միաժամանակ կառուցեցին երկու գործարան՝ ստեղծելով աշխատատեղեր, ինչը խթան հանդիսացավ կանխելու գյուղացիների արտագաղթը:

Մենք հպարտ ենք մեր գյուղով ու լցված ենք հույս ու հավատով, նրա պայծառ ապագայով:

Մերի Ղուկասյան

***

Մի կյանքի պատմություն

Սաքոյի Վալյայի պատմածը

Հինգ տարեկանըմս կորցրել եմ մորս։ Տասնհենգ տարեկանըմս կորցրել եմ հորս։ Եղբայր չեմ ունեցել։ Ունեցել եմ չորս քուր։ Չորսն ալ ռուսական ըղջկերք են իլալ, հերս էր պիրալ պատերազմից՝ զոհված ծնողների երեխեք։ Ինը աղջիկ ենք իլալ մեր տան։ Բոլորին հերս կրթություն տվավ, ինձ չըհսցրեց։ Տասնհենգ տրեկան եմ իլալ, վեր հերս մահացալ ա։ Ծանոթացա մի բանակայինի հետ։ Ճիշտն ասած, ես չեմ ծանոթացալ, խորթ մերս բոստանումը գործ էր անըմ։ Էդ տղան էլ բանակըմն էր։ Եկավ, մամայիս օգնեց՝ խորթ մորս, խորթ մերս էլ պիրավ տուն, հաց տվավ, ծանոթացավ մորս հետ։ Ես Բաքու եմ եղել, իսկ ինքը՝ հերանցս տանը Լինքորանըմը։ Տրանից հետո էդ տղան քինացալ ա, եկալ, քինացալ ա, եկալ, նկարս տեսալ ա պատան կախ, ասալ ա՝ էդ աղջիկը ստե՞ղ ա, երկու տարի ա ես էդ ըղջկան հետևում եմ, բայց չեմ մոտիկացալ։ Ուղղակի հեռուանցը, որպեսզի էդ ըղջկանը նի եկող չիլի։ Մտածալ եմ, որ բանակից պրծնեմ, էդ ըղջկանը կամ տանեմ։ Մերս ետ տառավ, թե՝ էդ աղջիկը իմ աղջիկս ա, բայց ես խորթ մերն եմ, ինքը Բաքու ա՝ իրա քրոջը տանը, ընդե ա կարդըմ։ Հետո տեղափոխվեցի հերանցս յանը, ընդեղ քինացի դպրոց։ Չթողաց ավարտեմ յոթերորդ դասարանս, ինձ եկավ պիրավ։ Խաբեցին ինձ, ասացին՝ էդ տղին յէր ենք ունում՝ որպես ախպեր։ Էդ տղան մի տարի քինաց-եկավ, ոչ ես եմ խուսցրալ, ոչ ինքը, ես երդված եմ իլալ հորս, վեր բանակայինի անունը անգամ տալու չեմ։ Նա համար, որ արդար բանակային չկա, բայց էդ տղան իրան էնքան խելուք էր պահըմ, որպես ախպեր հարգըմ ենք, բայց ես չէի խուսցնըմ, իմ մերս շատ հարգըմ էր, ինքն էլ մորս էր հարգըմ, քիվորցսալ էր հարգըմ։ Քիվորցս մինը Բեռլին էր՝ Գերմանիա։ Իմացավ տա մասին, ընդեղից ջղայնացավ քրոջս վիրա, որ ոչ մի բանակայինի իմ քուրս չի քինալու։ Խորթ մերս լսեց տա մասին, Սաքոյին ասեց՝ էդ տղուն, որ քուրը որ եկավ՝ չի թողալու։ Յոթերորդ դասարանըմը, որ պիտի քննություն տամ, դիպլոմս ստանամ, չթողաց քինամ դպրոց։ Մի աֆիցեր կար քավոր կաղնեց իրան, ինքն ալ երդվավ, որ էդ ըղջկանը սրտանց ա օզըմ։ Էկավ էդ տղան, էդ աֆիցերը երդում տվավ, ասեց, եթե էդ ըղջկանը մի մազը ծռվի, էդ տղուն հետ միասին տասը տարի բանտ եմ նըստիլու։ Ու տհենց ալ որոշեցիմ՝ որպես ախպեր։ Դե, օրերից մի օր դասավորըմ են, որ ես իրա հետ ամուսնանամ։ Դե, վերջը ըտենց դասավորվեց կյանքս էդ տղուն հետ։ Էկանք տուս, էկանք Դարաբաս։ Եկա Դարաբաս գյուղը, շատ աղքատ էր, հաց էլ չկար, որ ժողովուրդը օտեր, ձավարով էին ապրըմ։ Հացը շատ քիչ էր։ Դե, վերջը քվերքս ինձ օգնեցին, վայենի չաստը օգնեց, շենք սարքեցինք, վերջը ապրըմ ենք մինչև սօր։ Հիմա էլ նորից որբ եմ մնացալ․ ո՛չ մայր ունեմ, ո՛չ եղբայր, ո՛չ ամուսին, ո՛չ էլ ոչ մի բան։

***

Իմ պապը

Ուզում եմ պատմել իմ պապիկի մասին։ Պապիկս ծնվել է 1952 թվականի հուլիսի 4-ին՝ Դարբաս գյուղում։ 1974 թվականին եղել է Դարբասի միջնակարգ դպրոցի տնօրեն։ Մինչև այս տարվա հոկտեմբերի ութը մեր դպրոցի տնօրենն է եղել։ Նա համեստ, բարի և հարգված մարդ է մեր գյուղում։ Ես ոչ մի անգամ նրա բարձր ձայնը չեմ լսել։ Դպրոցում բոլորը նրան հարգում ու սիրում են։ Բարձր դասարանցիները միշտ ասում են․ «Ընկեր Օհանյանը լավ մարդ է»։ Պապս պատմության ուսուցիչ է։ Ես նրան շատ եմ սիրում, մանավանդ՝ իր համեստությունը։Պապիկս բացի մանկավարժ լինելուց նաև դերասան է եղել։ Մի անգամ բեմում ներկայացման ժամանակ ոստիկանները իբր պապիկիս տարել են, և հայրս դահլիճից լաց լինելովգոռացել է. -Պապայիս մի՜ տարեք, պապայիս մի՛ տարեք։

Ամբողջ դահլիճը թողել է ներկայացումը և զբաղվել հայրիկովս, որը երկար ժամանակ չի հանգստացել: Մտածել է, որ պապիկիս իսկապես տարել են։ Երևի այն, ինչ իրական է՝արվեստ է:

Զարմանում եմ, որ բողոքում են տնօրեններից, ցույցեր անում։ Ինձ թվում է՝ պապիկս երբեք այդ առիթը չի տվել։ Դրա համար էլ նրան շատ եմ սիրում և հպարտանում եմ նրանով։ Սիրում եմ քեզ, պապիկս։

Նվարդ Ռուբենյան

***

 Իմ եղբայրը

Ես Ռազմիկն եմ։ Գյուղում ինձ Ռազմո են ասում։ Ունեմ ուսանող քույրիկ և մի շատ քաղցր եղբայր, ով արդեն երկու տարեկան է։ Եղբորս ծնունդը մեզ շատ ուրախացրեց։ Ասես մի արև մտավ մեր տուն և էլ երբեք դուրս չի գալու։ Ես ու քույրս մեծ էինք, նրա հայտնվելը մեր տան մեջ մի անասելի ուրախություն էր, էլ ես ճագարներիս ու շանս հետ չեմ խաղում։ Իմ միակ խաղալիքը իմ եղբայրն է, ինձանից ուղիղ տասնչորս տարի փոքր։ Ուզում եմ մայրիկիս ու հայրիկիս շնորհակալություն հայտնել, որ ինձ մի գանձ են պարգևել։

Ռազմիկ Առաքելյան

Բարև: Մենք սովորում ենք Սյունիքի մարզի Դարբաս գյուղի միջնակարգ դպրոցի 10-րդ դասարանում: Մեր հայոց լեզվի այսօրվա դասը «Տեղեկատվական ժանրեր» թեման է: Թվում էր՝ այն կանցներ հերթական դասաժամի նման, բայց մենք այնքան ակտիվացանք, որ չէինք էլ ուզում դասն ավարտել: Ընկեր Վարդանյանը կարողացավ խոսեցնել անգամ մեր դասարանի Ռազմիկին, որը շատ պասիվ էր լինում դասերին։ Նա այսօր այնպիսի զվարճալի պատմություններ պատմեց, որ դասարանի զվարճախոս Զաքարը իրեն պարտված զգաց: Իսկ տնային հանձնարարություն կատարելիս հասկացանք, թե ինչ հետաքրքիր է լրագրողի աշխատանքը: Դասարանով գնում էինք տնից տուն և մեր գյուղացիներից պատմություններ կորզում, իսկ նրանք չէին էլ իմանում, որ դառնում են մեր ակնարկի կամ հարցազրույցի հերոսը։ Չերկարացնենք, ուզում ենք՝ կարդաք մեր ակնարկները։

Այն մասին, թե ինչպես մեկ դասաժամում մենք մեզ լրագրող պատկերացրինք:

 Արտասահմանյան փեսացուն

 

Պատմում է Ասյա Միքայելյանը.

-Դարբասի կուլտուրայի տան ինքնագործ խմբով ներկայացում պետք է խաղայինք Նորավան գյուղում: Մինչ ներկայացումը սկսելը իմացանք, որ Նորավանում է հայկական ժողովրդական դերասան Մհեր Մկրտչյանը: Բոլորս անասելի հուզված էինք, որ նա ցանկացել էր նայել մեր ներկայացումը: Աշնանային ցուրտ, անձրևոտ օր էր: Մեր չար բախտից գյուղի լույսը անջատվեց: Երկար սպասեցինք, բայց այդպես էլ լույսը չտվին: Մենք շատ վատ վիճակի մեջ էինք, որովհետև այդպես էլ չհաջողվեց լսել սիրելի դերասանի կարծիքը: Ես այդպես էլ նրան չտեսա: Նույն թվականին նա մահացավ:

***

Կովերի հերթը

Պատմում է Վրույր Առաքելյանը.

-Մի անգամ մեր կովերի հերթն էր, բայց ես չէի ուզում գնալ, որովհետև ձանձրանում էի դրանից: Այսպես վեր կացա առավոտ շուտ, 2001 թվականի մայիսի 9-ն էր, և կովերին քշեցի Սարու աղբյուր: Ես շատ անհավես էի, որովհետև ընկերներս և ամբողջ գյուղը նշում էին այդ գեղեցիկ տոնը: Կեսօրվա կողմին ես նկատեցի, որ երեք հոգի և մեկ ձի բարձրանում են դեպի իմ կողմը: Երբ նրանք մոտեցան, տեսա որ իմ ընկերներն են՝ Աշոտը, Արմանը և Հակոբը: Քանի որ ես մի քանի օրից պետք է գնայի բանակ, նրանք որոշել էին այդ օրը նշել ինձ հետ: Նրանք իրենց հետ բերել էին ամեն ինչ քեֆի համար: Ինձ հետ այնտեղ էին գտնվում նաև Գուրգեն դային (Թորգոմ) և Ժորա դային (Երևանցի Ժորան): Նրանք էլ միացան մեզ և մի լավ քեֆ արեցինք: Իրիկվա կողմ բոլորս արդեն լավ խմած էինք, այնքան, որ ես մոռացել էի կովերի մասին և տղերքի հետ իջել էի գյուղ: Սակայն Գուրգեն դային և Ժորա դային, որոնք հիմա ցավոք կենդանի չեն, հավաքել էին կովերին և իջեցրել գյուղ: Ասեմ, որ դա եղավ երևի թե վերջին կովերի հերթ գնալը: Այս պատմությունը մնաց իմ լավ հիշողությունների մեջ:

***

 Գյուղի զվարճալի կյանքը

 

Պատմում է Փնջիկ Ամիրխանյանը.

-Վարչության նախագահը՝ Եղիշ Աղաջանյանը, եկավ խնդրեց, տարավ ինձ ոչխար կթիլի: Ես էլ կյանքըմ կթած չէի: Բայց մի անգամ ուժեղ անձրև եկավ, ինքն ալ եկավ ընդե տեսավ ռեզինից սապոկնին հագիս… Հա, էլի տու տենց կկիրես… Ասավ՝ բա ղորփոր (էդ մեր ազգի պանն ա էլի), որ գիդի տենց փիսա կպիրի ստե: Վերջը ասեցի՝ դե արդեն եկալ եմ: Հա, վեդրան լիքը փրփրակալած ոչխարի կաթ էր,- խոր հառաչանք քաշելուց հետո շարունակեց,- բայց որ վարձատրությունը տենց քիչ էր, դուրս եկա:

Ոչխար կթիլը ամեն մարդու պան չի…

Զրույցները գրի առավ՝  Մարիամ Համբարձումյանը

***

Ո՛չ անհանդուրժողականությանը և խտրականությանը

 

Պատմում է Լուսինե Հարությունյանը.

-Տարիներ շարունակ Սիսիան քաղաքն ապրում էր իր առօրյա կյանքով: Այդպես էր ապրում նաև այն փոքրիկ թաղամասը, որտեղ ես եմ ապրում: Ամեն առավոտ տնից դուրս գալիս ես լսում էի հարևանների խոսակցություններ, որոնք իրար հրավիրում էին մի բաժակ սուրճի կամ քննարկում էին եղանակային կամ քաղաքական հարցեր: Մարդիկ շփվում էին իրար հետ հայերենով կամ ծայրահեղ դեպքում ռուսերենով, և անգամ չէին պատկերացնում, որ երբևէ իրենց հարևանությամբ կարող են ապրել այլազգիներ, մանավանդ՝ հնդիկներ: Բայց ահա մի օր ամեն ինչ փոխվեց․․․ Մեր տան դիմացի բնակարանը վարձակալեցին մի խումբ երիտասարդներ, որոնք անմիջապես գրավեցին բոլորի ուշադրությունը: Բոլորի խոսակցության թեման այդ երիտասարդներն էին. ովքե՞ր են նրանք, որտեղի՞ց են, ինչո՞ւ են եկել և այլն: Այս հարցերի պատասխանները նրանց շատ էին տանջում, և ավելի սկսեցին նյարդայնանալ, երբ իմացան, որ երիտասարդները Հնդկաստանից են:

Այ, հենց էստեղ սկսվեց ամենագլխավորը: Ողջ թաղամասը բաժանվեց երեք թիմի․ առաջին թիմը պաշտպան կանգնեց հնդիկ երիտասարդներին՝ ասելով, որ նրանք ազատ կարող են ապրել իրենց կողքին, և նույնիսկ փորձում էին կոտրված անգլերենով նրանց հետ հարևանություն անել: Այս խմբի մարդիկ նշում էին, որ հայերն էլ են գնում ուրիշ երկրներ, և գեղեցիկ չի լինի, եթե նրանց վատ ընդունեն և չհանդուրժեն:

Երկրորդ խումբը կտրուկ դեմ էր այն փաստին, որ հնդիկները պիտի ապրեն իրենց հարևանությամբ: Նրանք նշում էին, որ այս փնթիները, որոնց վրայից տարօրինակ հոտ է գալիս, հաստատ լրտեսներ են ու վատ մտադրություններ ունեն: Նրանք ամեն կերպ փորձում էին նեղացնել հնդիկ երիտասարդներին:

Երրորդ խումբը շատ չեզոք էր իրեն պահում և ամենևին չէր հետաքրքրվում հնդիկներով:

Կարել է ասել՝ պայքարը հիմնականում առաջին երկու խմբերի մեջ էր, որոնք ամեն ինչ մոռացած՝ ամբողջ օրը քննարկում էին միայն հնդիկների գնալ-չգնալու հարցը:

Մի օր էլ, երբ ես հանգիստ քնած էի, արթնացա աղմուկից և հասկացա, որ մեր հարևաններն են մեր դռան զանգը տվել և հորիցս օգնություն են խնդրում: Արագ արթնացա, հագնվեցի և մոտենալով դռանը՝ պարզեցի այն, որ մի քանի երիտասարդներ ցանկացել էին ծեծել հնդիկ երիտասարդներին և նրանց ստիպել հեռանալ մեր քաղաքից: Նրանք էլ, հայտնվելով անելանելի դրության մեջ, անմիջապես մեր դուռն էին ծեծել: Այս աղմուկի վրա հավաքվել էին մեր բոլոր հարևանները և կրկին վիճում էին: Հասկանալով իրավիճակի լրջությունը՝ ինձ վրա վերցրի հաշտարարի և միաժամանակ թարգմանչի պարտականությունը: Երկու կողմերին էլ փորձեցի բացատրել, որ թշնամանալով հարց չեն լուծի, և առաջարկեցի հաշտության ձեռք մեկնել իրար և ապրել հանդուրժողականության մթնոլորտում: Դեպքը հարթվեց, երբ հայ երիտասարդները ներողություն խնդրեցին իրենց պահվածքի համար և խոստացան, որ այլևս չի կրկնվի նման բան:

Եկավ այն օրը, երբ հնդիկ երիտասարդները մեկնեցին քաղաքից այնպես անսպասելի, ինչպես եկել էին: Բայց պարզվեց մի հետաքրքիր բան․ հարևանները կրկին անհանգիստ էին։ Մի շարք հարցեր էին նրանց տանջում. ինչո՞ւ հեռացան, ե՞րբ կվերադառնան և այն: Հիմա երբեմն լսում եմ նրանց խոսակցությունները հնդիկների մասին, որտեղ նշում են, որ լավ էլ խելոք տղաներ էին, տեսնես՝ հիմա որտեղ են ու ինչ են անում, արդյոք նորից կգա՞ն Հայաստան, թե՞ չէ…

Նվարդ Ռուբենյան

***

Պատմում է Կարինե Աղաջանյանը

-Ուրեմն մեր դասարանի երեխեքը մայիսի 1-ին որոշում են հավաքվել: Ինչ անեն, ինչ չանեն՝ միս չունեն: Գիտե՞ս՝ ինչ են անում, գալիս են ինձ ասում են՝ Կարինե, պապադ ո՞րտեղ ա: Ասըմ եմ՝ պապաս էսինչ տեղում ա: Դպրոցից էն յան տարածություն կա, տեղ անգեքն են պահում (էն հիվանդ ոչխարներն էլի, էն որ դժվար են քայլում), դրանք առանձին են պահում: Ուրեմն էդ տղաները որոշում են՝ ոչխար գողանան պապայիցս: Ոչխարը գողանում են, իրանց պենջակը հանում են, ոչխարի ոտերը պանը հագցնում են, ոչխարը գրկում են՝ որպես երեխա, տենց պերմ են տուն։ Պապաս տեսնում ա, բայց չի իմանըմ՝ ինչ ա, ինչ չի: Զանգեցին, ինձ ասեցին՝ Կարինե, աղջկեքին հավաքի, որ քեֆ ենք անըմ, մայիսի 1 ենք անում։ Ասեցի՝ ես չեմ կարալու գամ, ասեցին՝ չէ, պիտի գաս, դե կիկաս-կիկաս դասավորեցինք, հավաքվեցինք: Քինացինք քեֆի, խորովածը արել են, պրծել, խաշլամա էլ են արել (էդ սաղ մեր տղերքը արել են, մենք խաբար չենք): Դե, հավաքվել ենք էդ կերել ենք, պրծել, մեկ էլ էդ տղաներից մեկը եկել ա ասում ա․

-Կարինե, պապադ իրիգունը որ եկել ա տուն, քեզ պան չի՞ ասել։

-Չէ, ի՞նչ պիտի ասեր։

-Դե չի՞ ասել, որ էդ անգոցը մինը չկա։

-Չէ։

-Դե, որ չի ասել, չի ասել։

Ասեմ․

-Այ ավազակ, տո՞ւք եք գողացել։

-Չէ։

-Դե, լավ, եթե դուք գողացած եղաք, տես՝ ձեզ ինչ եմ անելու։ Ավելի լավ ա ասեիք՝ Սուրեն ձաձ, մի ոչխար տուր՝ տանենք ուտենք, քան տուք գողանայիք: Թե տուք գողացած եք, էլ ոչ մի բան չեմ կազմակերպելու:

-Չէ, Կարինե, մենք ենք գողացել,- ու տեղ սաղ պատմեց, վերջում էլ՝ թե բա,- պապայիդ չասես, որ մենք ենք գողացել:

Էդ իրիգու եկամ տուն, պապաս, թե բա․

-Կարինե, էրեգ ավազակները ոչխարի մինը գողացել են։

Դե, ես իհարկե արդեն գիդեի, ասամ՝ պապա, արդեն կերել ենք, թե բա՝ դե կերել եք, կերել եք, լավ եք արել:

Քեֆն ալ արանք Կարենանց պապիկենց տանը: Լավ կերանք, լավ խմեցինք, մի խոսքով՝ ընտիր քեֆ արեցինք:

Ալվարդ Հայրապետյան

***

Հերոս Անուշը

Անուշը պապիկիս տատն է: Հռչակավոր Գոգոլ դայու զոքանչը: Նա հերոս կին էր, սպանել էր մեր գյուղ եկած մի խումբ թուրքի: Անուշի եղբայրներին թուրքերը սպանել էին, և մենակ մնացած Անուշը որոշել է վրեժ լուծել: Մի գիշեր, երբ գալիս էր տուն, գնացել, մի տան անկյունից լսել է թուրքերի ձայնը։ Մոտենում է ու փակում տան դուռը: Հետո արագ բարձրանում է օճորք, և երդիկից խոտերը վառում ու գցում սենյակի մեջտեղը: Թուրքերը ծխից խեղդվում են, իսկ Անուշը գոհ է մնում, որ կարողացել է վրեժ լուծել։ Երկար տարիներ այս մասին ոչ ոք չի իմացել, միայն մահվան մահճում է խոստովանել, որ ինքն է վառել այդ տունը:

Զաքար Հայրապետյան, 10-րդ դասարան