Գիշերվա երկուսն անց 8 րոպե կլիներ, Անիի հոգնած կոպերը չէին փակվում. սպասում էր։ Օրագրի էջերն էր թերթում, կարդում բազմիցս կարդացված տողերը, ու ամեն անգամ արցունքի մի կաթիլ թրջում էր թուղթը…
Հիշում էր` սիրելիին բանակ ճանապարհելիս ասել էր, որ ամեն օր գրի է առնելու իրենց զրույցից մի դրվագ, ու այդպես այնքան, մինչև վերադառնա, ու միասին կարդան օրագրում զետեղված զրույցները…

Գիշերվա երկուսն անց 10 րոպե կլիներ, Անիի հոգնած կոպերը դեռ չէին փակվում…
Թերթում էր էջերը, բայց ամեն անգամ կանգ էր առնում այն էջի վրա, որից հետո էջերն այլևս ոչ մի տառի երես չտեսան. դադարեցին զանգերն ու զրույցները:
Բայց Անիի հոգնած կոպերը նրան երբեք չէին դավաճանում, մնում էին արթուն այնքան ժամանակ, մինչև աղջիկն ինքը որոշում էր քնել, քնել այն հույսով, որ արթնանալուն պես առիթ կունենա օրագրի ևս մեկ էջ լրացնել:

Արամը կարոտում էր Անիին, բայց կար հրաման, որն անկարելի էր անտեսել. Արամի կոպերն ավելի հոգնած էին, կռիվ էին տեսել, բայց շարունակում էին բաց մնալ։ Փակվել չէին կարող. չէ’, հրաման չէր, ուղղակի Անիի փակ կոպերի համար Արամինը միշտ բաց էին…
Արամն արթուն էր, որ Անին քներ։

28 օր չլրացվեց և ոչ մի էջ, հետո ավելացավ ևս 10 օր…
Գիշերվա երկուսն անց տասնմեկ րոպե կլիներ, Անիին զանգ եկավ, բավական էր մեկ վայրկյան, որ Անին լսեր Արամի ձայնը, բայց…
Ձայն չկար, ոչ ոք չէր խոսում, լսվում էր միայն շնչառություն։ Հեռախոսը լռում էր, բայց շնչառությունը հարազատ էր աղջկան:
Այս անգամ արցունքի կաթիլները մեկը մյուսին հերթ չտալով թրջեցին բարձը, ու մթության մեջ սիրելիի շնչառությունը մատնեց երկուսի ապրեցնող լռությունը:
Արամն էր, Անիի Արամը:
Լռությունը երկար չտևեց, բայց այնքան ասելիք կար, որ անկարելի էր ասել:
Գիշերվա երկուսն անց տասնհինգ րոպե կլիներ, Անիի թաց կոպերը շարունակում էին բաց մնալ, ճիշտ այնպես, ինչպես օրագրի էջերը:
Երկար սպասված էջը նույնպես թերթել էր, բայց ի տարբերություն  մյուս էջերի, ոչինչ գրված չէր այդ մեկի վրա, չնայած նրան, որ ամենաշատ ասելիքը հենց դատարկ էջում էր: Նրանց լռության մեջ այնքան կարոտ կար, որ երկուսի շնչառությունը լրացնում էր բոլոր անցած օրերի դատարկությունը:

Ունեցեք Արամներ ու գրեք նրանց մասին, կարոտեք նրանց ու լռեք ձեր կարոտի մասին, զանգեք նրանց, բայց մի խոսեք, փոխարենը թող ձեր շնչառությունը մատնի երկուսիդ ասելիքը…

Ոտքիս ծայրին թե կանգնեմ,

Մեծ սեղանին կհասնեմ․․․

Ոտքիս ծայրին կանգնելով շատ բաներ արել ու փորձում եմ անել ամեն օր, ինչպես սովորական մարդիկ, ինչպես դու, սիրելի՛ ընթերցող։ Սա կարծես փոքրիկ բաց նամակ է ուղղված մայրիկին․ նա կընդունի՞ արդյոք ընտրածս վերնագիրը՝ չգիտեմ, բայց կարելի է ընդունել, որ մի քիչ մեծանալը անցավ աչքս թարթելուն զուգահեռ։ Չէի ուզի այսքան շուտ հասկանալ, որ օրվա ժամանակը չի հերիքում մեզ, չէի ուզի այսքան շուտ հասկանալ, որ կան բաներ, որոնք կարող են շրջադարձային լինել, փոխել մեզ ու մի քիչ էլ հիասթափեցնել։

-Մայրի՛կ, մի՞թե դու գիտես ժամանակի՝ այսքան արագ թռչելու գաղտինքը, ասա՛ ինձ։

Ինչքան էլ փորձեմ քեզնից պատասխան կորզել, մեկ է, դու էլ չես իմանա, ի՞նչ իմանաս, դու մեծանում ես, մենք էլ վազում ենք ետևիցդ։
Տուն, շենք, փողոց, ճանապարհ, ոչինչ էլ ինձ արդեն այստեղ, քաղաքի այս խառնաշփոթ իրարանցման, մարդկանց՝ դիմակի տակ թաքնված «պերճ» դեմքերի մեջ չի զարմացնում։

Մի ժամանակ պատերազմ չտեսած սերունդը պատերազմի մասնակից է դառնում ամեն օր ու վայրկյան։ Մեր պատերազմն առաջինը հողի ու ջրի համար է, հետո՝ համաճարակի դեմ, հետո՝ առցանց-առերես, դասի գնալ-չգնալու, երբ համակարգիչն ասում է` stop: Հանդիպումն ավարտվեց, ասելիքդ պահիր մյուս դասաժամի համար, հետո, հետո․․․

Անվերջ շարան, չասված մտքեր, հետադարձ կապի բացակայություն։ Ու ի՞նչ։ Կռիվ եմ տալիս ես էլ․ մի քիչ մեծ եմ, չէ՞, դե։ Ամեն քայլափոխի ընտրության առաջ ենք կանգնում, և թե որն է ճիշտ մեր ընտրածների մեջ, մենք էլ չենք հասկանում։ Ապրում ենք այնպիսի մի իրականության մեջ, ուր կատարվում են բաներ, որոնք հանդիպում ենք մեր կարդացած գրքերից վերջիններում, որովհետև կյանքը մի տեսակ լցվել է անհավանական երևույթներով ու իրադրություններով։ Կան բաներ էլ, որոնք կուզեինք գրքի մեջ եղածի պես լիներ․ ազատություն, անկեղծ խոստովանություն, ավարտ։

Երեկ թեյում էինք տանը։ Աշուն էր, մեկի համար տերյանական, մյուսի համար` նյարդայնացնող, հաջորդի համար՝ վերջինը։ Այսօր արդեն մեկն է այն ձմեռներից, որին սպասում եմ միշտ, որովհետև գալու եմ քեզ մոտ, սիրելի՛ս։

Կգրկենք իրար, կուրախանանք, և ես այդ պահին ավելի ուժեղ կլինեմ․ձեռքերիս մեջ դու ես, ոտքերիս տակ` հայրենի հողը, որի համար դողում ենք, և որի համար պիտի էլ ավելի ուժեղանանք․ թույլ սրտով այն չես պահի երբեք էլ։

Վերջերս ավելի ինքնավստահ ենք դարձել, ավելի բաց ու լայն ճակատով ենք նայում ամենուր ու ամենքին, և դա էլ կարելի է համարել հետևանքն այն իրականության, որին բախվել ենք մենք՝ անվերջ պայքարող, անվերջ երազող, հույսով սպասող։

Մեկ-մեկ պատահում է այնպես, որ մոռանում եմ շուրջս կատարվող ամեն բան, կատակում եմ չափից շատ, խոսում դասերին ու դիտողություն ստանում կողքիս նստողին Սյունիքից Երևան ամբողջ լուրերը պատմելու պատճառով։ Մի քիչ մեծ լինելս չի ստիպում մոռանալ դպրոցից ժառանգած այդ «ավանդույթը»։

Նամակի ուղղությունը՝ հարավ։

Կընդունի՞ արդյոք ընտրածս վերնագիրը՝ չգիտեմ։

Ես Հրայրն եմ Աղավելյան: Ծնվել և մեծացել եմ Սյունիքի մարզի Գորիս քաղաքում: Իմ մանկության լուսավոր և անհոգ տարիները անցել են հենց Գորիսում: Ընտանեկան ջերմ մթնոլորտ, ընկերական անկեղծ հարաբերություններ, ինտելեկտուալ, բանավիճային խաղեր, դպրոցական խենթ օրեր:

Ես նկարագրեցի իմ 18 տարիների միայն մի փոքրիկ մասը: Իրականում ես շատ ավելի մեծ ուժով եմ կապված Գորիսի հետ: Եթե կան կարծիքներ, թե Գորիսը քիչ հնարավորությունների, հեռանկարի քաղաք է, ես կժխտեմ. Գորիսը լայն հեռանկար և հնարավորություններ ունեցող քաղաք է: Ուրախ եմ տեղեկացնել, որ թե մշակութային, թե հասարակական կյանքը նոր թափ է ստանում: Կտրվել քո հայրենի քաղաքից, ծննդավայրից, թողնել ամեն ինչ և տեղափոխվել Երևան, այդքան էլ հեշտ չէր: Կցանկանամ իմ ընթերցողի հետ անկեղծ զրուցել իրական փոփոխությունների վերաբերյալ:

Հետպատերազմական շրջանը ինձ համար, կարելի է ասել, վերաարժեվորման մի փուլ էր: Ես սկսեցի ուրիշ կերպ վերաբերվել իմ տանը, իմ քաղաքին, ընտանիքիս, հայրենի լեռներին ու շրջապատող կարևոր մարդկանց:

Կարևորը այն է, ինչ ունես, ոչ թե` ինչքան ունես: Սա թափանցեց իմ գիտակցության մեջ: Սկսեցի արշավների մասնակցել: Իմ արշավական ընկեր Միքայելից շատ բան եմ սովորել վերաարժեվորման այդ փուլում: Արշավների արդյունքում հայրենիքս մտավ իմ սրտի մեջ, իմ մարմնի մեջ, զգացի, որ հայրենիքն իմն է, և այն չեն զիջում: Ամեն մի քարը պատմություն ունի պատմելու մեր Հայաստանում:

Այդ ամենին զուգահեռ ես նաև քննական շրջանում էի. ես պատրաստվում էի այդքան իրադարձություններից հետո իրականացնել տարիների երազանքս և ընդունվել իրավագիտության ֆակուլտետ: Եթե անկեղծ, այս պահին զարմանում եմ, թե ինչպե՞ս եմ այդքանից հետո տրամադրվել և կենտրոնացել նպատակիս վրա:

Բարեհաջող հանձնեցի քննություններս, ընդունվեցի համալսարան: Եկավ ընկերներիցս ժամանակավոր բաժանվելու ժամանակը: Նրանք գնում էին հայրենիքին ծառայելու: Կյանքի ընկերներ, որոնց հետ հաղթահարել ենք մի ամբողջ հետպատերազմական ժամանակաշրջան: Իսկապես, այդքան թանկ մարդկանց հրաժեշտ տալը չափից դուրս բարդ էր ինձ համար: Նրանք մի երկրորդ Հրայր էին:

Այնուհետև եկավ ընտանիքիս և Գորիսին հրաժեշտ տալու ժամանակը: Պատերազմից հետո Գորիսի հանդեպ սերը եռապատկվել էր: Ես մի ամբողջ ժամանակաշրջան թողել եմ այնտեղ և տեղափոխվել մայրաքաղաք (ի դեպ, հեշտ չէր): Ես ընդունում էի փոփոխությունը՝ գիտակցելով, որ ոչինչ էլ առաջվանը չի լինելու: Կփոխվեմ ես, կփոխվեն ընկերներս, կփոխվի և քաղաքը, սակայն հիշողությունները մեզ միշտ կբերեն անցյալ: Գիտակցում եմ, որ թշնամին իրոք սպառնում է Սյունիքին, և հատկապես Գորիսին, ես Երևանում տեղս չեմ գտնում, գիտեմ, որ ընկերներս հայրենիքն են պաշտպանում՝ վտանգելով իրենց կյանքը՝ տագնապում եմ:

Սակայն ես Երևանում ամեն ինչ սկսեցի գրեթե զրոյից: Նոր շրջապատ, նոր առօրյա, նոր մարտահրավերներ, փորձություններ: Ես զգում էի, որ պատրաստ եմ առերեսվելու: Հասկացա, որ փոփոխություններից չպետք է վախենալ, պետք է ընդունել մարտահրավերներն և գնալ հոսանքին հակառակ: Ինձ արդեն շատ ապրումներ են փորձել կոտրել, սակայն երբեք չպետք է թույլ տանք որևէ մեկին կոտրել մեր երազանքը: Ես գիտեմ, հիմա շատերն են վախենում փոփոխություններից, իրենց փափուկ անկյունից դուրս գալուց, սակայն հենց այդ մեծ փոփոխություններն են մեզ մեծ մարդ դարձնում, դրանց միջոցով ենք մենք հասունանում և աճում: Ամիսներ առաջ ես նույնպես վախենում էի, սական նպատակս հաղթեց վախին:

Մեր վճռականությունը դեպի մեր նպատակը ավելի կարևոր է, քան նպատակի ճանապարհին եղած դժվարությունների չափը:

Ողջույն: Արդեն գրեթե երկու տարի է, ինչ ես Հայաստանում մշտապես չեմ բնակվում: Ես ժամանակավորապես ապրում եմ Գերմանիայում, աշխարհի 80-ից ավելի ազգերի մարդկանց հետ: Գիտեմ, որ ապրելակերպս առաջին հայացքից թվում է շատ գրավիչ և հարուստ տարբեր փորձառություններով, այդպես էլ կա: Բայց հեռավորությունն ու աշխարհին ավելի մոտ գտնվելը ինձ ավելի շատ կապեց  աշխարհի մյուս կողմում գտնվող, իմ փոքր ու վտանգի մեջ ապրող տան հետ:

Անկեղծ ասած, երբ Հայաստանում էի, շատ էի ցանկանում փախչել, տեսնել աշխարհը, ծանոթանալ նոր քաղաքների ու մարդկանց հետ, փոխել իրականությունս… Դա անելը ինձ հաջողվեց: Այժմ ես մուտք ունեմ ավելի շատ գիտելիքների, ռեսուրսների, հնարավորությունների և մարդկանց հետ, բայց շատ հաճախ, երբ նստած եմ լինում դասարանում, խոսում եմ ընկերներիս կամ ուսուցիչներիս հետ, քայլում եմ փողոցներով, փորձում եմ քուն մտնել, և այլն, ուղեղիս խորքից ինձ պատում են հիշողություններ, մտքեր, և նույնիսկ խոսքեր ու ձայներ, որոնք լսել եմ Հայաստանում, տանը, կամ Գորիսի փողոցներում:

Երբեք չեմ հասկացել, երբ մարդիկ նախկինում ասում էին, որ կարոտում են տունը: Ես միշտ եղել եմ ճանապարհին, տան զգացում հազվադեպ եմ ունեցել: Բայց վերջերս նման մտքերը դարձել են հազարավոր մտքերիս մի մեծ հատվածը: Չգիտեմ, արդյոք սա այն գիտակցումի՞ց է, որ տունս կարող է պատերազմի պատճառով մի օր պաշտոնապես էլ իմը չլինել, կամ նրանից, որ տատս, ում իմ տունն էի համարում, էլ չկա, կամ նրանից, որ անկեղծորեն նախանձում եմ բոլոր նրանց, ովքեր հիմա շանս ունեն լսել հայերեն ձայներ իրենց շրջապատում, լինել տանը և ուտել հայկական ուտելիքներ, բայց փաստը նրանում է կայանում, որ ես կարոտում եմ այն ամենը, ինչը ժամանակին այդքան սովորական է եղել, որ դրա բացակայությունը այժմ գալիս է հիշողությունների ու կարոտի միջոցով:

Ճիշտ են ասում, որ պետք է հեռու լինել երբեմն, որ ավելի մոտ զգաս: Հիմա ես ավելի շատ եմ գնահատում այն, ինչ ունեցել եմ, բայց երբեք չեմ արժեվորել, քանի որ այն իմ ժամանակի նորման է եղել: Օրինակ, այստեղ երբ խնդրում են հայերեն խոսել, սիրում եմ պատասխաններ տալ Գորիսի բառբառով, Հայաստանի համը զգում եմ այլազգի օդանավակայաններում հայկական ուտելիքներով, սենյակիս Հայաստանի դրոշին նայելով և այլն:

Մի խոսքով, անչափ շնորհակալ եմ այն փորձի համար, որի միջոցով կարողանում եմ սովորել աշխարհի մասին և ճանաչել աշխարհը, ինչպես նաև գիտակցել ու անսահման սիրել Հայաստանի յուրօրինակությունը այդ ամենի մեջ և զգալ զգացմունքներ, որոնք իմ անձի հետ ժամանակին չէի ասոցացնում:

Իմ տատը եղել է ամենաբարի տատիկներից (բոլոր տատիկներն էլ բարի են)։ Հիշում եմ… Թոնրի մեջ համով լավաշ էր թխում։ Ամեն անգամ թոնրատուն մտնելիս ասում էր.

-Դուրս արի’, այ բալա’, ծուխ ա, աչքերդ կցավեն։

Ու հենց նոր թոնրի միջից հանած հացը ձեռքս էր տալիս, ասում էր.

- Էս տար տուն, կերեք, թազա հաց ա…

Տատս չէր թողնում երբեք դեռ յոթ հացը չլրացած, որևէ մեկը կպներ հացին։ Ասում էր, թե իբրև եթե 7-ը չլրացած հացից ուտեն, այդ աղջկա մարդը կմեռնի։ Դե իհարկե, հազար անգամ թաքուն մի փոքր կողքից կտրել ու վերցրել եմ, որովհետև անհնար էր դիմանալ թոնրից նոր դուրս հանած տատիս թխած համով լավաշի բույրին։ Տատս ամեն հարցում էր այդպես…

Նրա ձեռքերով պատրաստածն իսկապես այլ համ ուներ։ Հիշում եմ, տատս թոնրի կողքին նստելու համար նախատեսված փոքրիկ այդ աթոռակին էր նստում ու ոտքերը դնում մի փոքր ավելի ներքև, իսկ ինձ թվում էր, թե նա թոնրի մեջ է ոտքերը կախել։ Ամեն անգամ զարմանում էի, տատս ոտքերը կրակի մեջ է դնո՞ւմ… Մի օր հարցրի տատիս, իսկ նա սկսեց ծիծաղել ինձ վրա, հետո բացատրեց, թե որտեղ է նստում ու ինչպես։

Տատս… Թվում է, թե նրա բարությունը սահմաններ չուներ։ Մեր տուն եկած յուրաքանչյուր հյուր երբեք դատարկաձեռն դուրս չէր գալիս, տատս չէր թողնի երբեք։

Իր թխած տաք-տաք լավաշն եմ կարոտել, նոր թոնրից հանած, յոթը չլրացած…

Հիմա նույն տեղում ամեն բան լքված է, հիմա տատս չկա, որ թոնրի լավաշներից ձեռքս տա, որ տուն տանեմ, նոր թոնրից հանած, խրթխրթան լավաշները…

Հիմա ոչ մի հաց ինձ համար համեղ չէ…

Մեր կյանքի առաջին իսկ օրից մենք անում ենք աննշան թվացող քայլեր և ձգտում ենք ինքնուրույն կայացնել փոքրիկ որոշումները։

Ժամանակի ընթացքում փոքրիկ որոշումները վերածվում են մեծ վճռի կայացման, որն այսուհետ պետք է բխի ոչ միայն սեփական անձիդ, այլ նաև ընտանիքիդ, ընկերներիդ, ազգիդ շահերից։

Այս գիտակցմամբ է, որ մի ամբողջ ազգ 30 տարի առաջ կայացրեց վճռորոշ և պատմական որոշում։

Այդ օրը ամեն ոք հաստատակամորեն և մտածված անում էր իր քայլը, կառուցում իր գալիք օրը, որը միտված էր լինելու մի ողջ ժողովրդի բարեկեցիկ և արժանապատիվ կյանքի ապահովմանը։

Մանուկը, որը դեռ երեկ որոշում էր կայացնում բազմապիսի և գույնզգույն խաղալիքների ընտրության հարցում, այսօր արդեն գիտակից, հասուն, համառ, հայրենասեր զավակ է, կշռադատում է արդարորեն, գործում է մտքի թելադրանքով, առաջնորդվում սրտի ցույց տված ճանապարհով, նա գիտի անկախության գինը, նա գիտի` ինչ է հայ լինելու վեհ զգացումը, գիտի` ինչ է միասնականությունը, թե ինչ է արժանապատվությունը, ազգի համար մղվող պայքարը և արդարությունը, ազատությունն ու անկախությունը վայելելու բերկրանքը, գիտի, թե ինչ է …

Ես հայ եմ։

Ես սյունեցի եմ:

Հասկանում եմ, թե ինչ է իրական հայ լինելը…

Պայքարում եմ, մարտնչում, մթության մեջ լույս եմ գտնում և հուսահատության մեջ հույսի շող տեսնում։

Այսօր ավելի քան երբևէ, կարևոր է հասկանալ հայրենիքի արժեքը, զգալ անկախության գինը, վերջապես ըմբռնել` ինչ է իրական ազատությունը։

Ես հավատում եմ գալիք օրվանդ, սպասում եմ լիակատար անկախ և ազատ մի նոր պատմության սկզբի…

Շնորհավոր երեսնամյա անկախության տոնդ, Հայաստանի Հանրապետություն, դու հազարների մեջ իմ ամենահարազատ, լուսավորների մեջ իմ ամենապայծառ…

Միշտ ազատ, միշտ անկախ ու միշտ հայինը։

Իմ Հայաստան…