Լուսանկարը` Աննա Սահակյանի

Այսօր առաջին անգամ գիշերով մտել էի տատիկի բանջարանոց: Լոլիկի մարգերը հեռու չէին: Տատիկը երևի այսօր էր ջրել դրանք. գետինը ցեխոտ էր: Փնտրեցի ու մի քանի կարմրած լոլիկ գտա: Արդեն ուզում էի հետ դառնալ տուն ու հանկարծ երկնքում ընկնող աստղ տեսա… Բայց ո՛չ, դա ինքնաթիռ էր: Հետևեցի թռչող ինքնաթիռի լույսերին, մինչև այն անհետացավ մեր տան կտուրի հետևում. հետո նրա ձայնն էլ կորավ: Երկինքն այնքա՜ն սիրուն էր: Մի քանի ամպեր խաղաղ լողում էին իմ գլխավերևում, իսկ հեռվում շողում էր երբևէ ինձ հանդիպած ամենապայծառ աստղը: Այս ամառ ես ամեն օր տեսնում էի այդ աստղը: Լուսինը դեռ չէր երևում: Այն միշտ հայտնվում է տատիկի բանջարանոցի ուղիղ վերևում: Երբ գիշերները չեմ կարողանում քնել, մթության մեջ գտնում եմ ակնոցս, մոտենում սենյակիս պատուհանին ու դուրս նայում: Պատուհանիցս այն կողմ մեծ բանջարանոցն է, իսկ բանջարանոցի վերևում՝ հին ընկուզենու ճյուղերի արանքում, երևում է լուսինը: Ներքևում փայլում են հեռավոր քաղաքի լույսերը: Այդ պահերին երևակայում եմ, որ հայտնվել եմ ինչ-որ կախարդական ֆիլմում, և պատուհանիցս բացվող տեսարանն իրական չէ…

Լոլիկները ձեռքերիս մեջ պահած՝ քայլեցի տան կողմ, բայց չուզեցի ներս մտնել: Երբեք չէի մտածել այն մասին, թե ինչքան եմ սիրում մեր բանջարանոցը, ինչքան եմ սիրում այս փոքրիկ ու մի քիչ թթվաշ լոլիկները, դառնահամ վարունգները, համեղ արևածաղիկները, եգիպտացորենները, գույնզգույն ծաղիկները և հատկապես կարմիր վարդի թուփը, որը տատիկն արգելում է քաղել… Առաջ ես միշտ բարկանում էի, երբ տատիկը ջրում էր բանջարանոցը, ու այդ պատճառով մեր տան ծորակներից ջուր քիչ էր հոսում, իսկ հիմա… Կարծես թե ափսոսում եմ բարկանալուս համար:

Մոտեցա տանը, շրջվեցի, մի անգամ էլ նայեցի բանջարանոցի կողմն ու ներս մտա:

Դպրոցական տարիքում ես մեր գյուղը չէի սիրում: Միշտ երազում էի այն պահի մասին, երբ կավարտեմ դպրոցն ու կտեղափոխվեմ քաղաք: Մտածում էի՝ քաղաքում ամեն ինչ կատարյալ է: Իսկ հիմա, երբ վերջանում է հերթական ամառը, և ես պիտի նորից քաղաք գնամ, բարկանում եմ, որ մի ժամանակ այդպես եմ մտածել:

Քաղաքում ես կարոտում եմ մեր գյուղը, շա՜տ եմ կարոտում: Կարոտում եմ մեր պատշգամբից մայրամուտին նայելը, կարոտում եմ այգիների հնձած խոտերի միջով քայլելը, կարոտում եմ խնձորենու տակ նստելն ու շուտահաս խնձորներն ուտելը, կարոտում եմ զով եղանակն ու անձրևից հետո ցեխոտվող փողոցները, կարոտում եմ մեր տան հետևի չորացած խոտերի գույնը, կարոտում եմ երեկոյան պապիկի փեթակներից եկող մեղրի հոտը, կարոտում եմ թաց ընկույզի համն ու առվակով հոսող ջրի ձայնը, կարոտում եմ ամեն բան։

Վերջացավ հերթական ամառը, ու ես մտածում եմ, թե ինչու ավելի հաճախ գիշերը չէի իջնում բանջարանոց, քայլում կաղամբների ու լոլիկների մարգերի միջով, ինչու ավելի հաճախ չէի հետևում մայրամուտին մեր պատշգամբից, չէի պառկում մեր տան հետևի չորացած խոտերի մեջ ու երազում…

Ես կկարոտեմ, այս տարի էլ կկարոտեմ մեր գյուղը, նորից կափսոսամ, որ ամբողջ ամառ սենյակումս փակված եմ եղել ու չեմ հասցրել կարոտս առնել: Ինձ թվում է՝ նույնիսկ պապիկի մեղուներին կկարոտեմ և անգամ չեմ բարկանա, եթե ինձ խայթեն։

Իսկ հիմա ես նորից կմոտենամ պատուհանին, կնայեմ բանջարանոցին, հետո լուսնին, հետո հեռո՜ւ-հեռո՜ւ հորիզոնում լողացող ամպերին, կափսոսամ այս ամառ կորցրած ժամանակիս համար ու մի պահ կպատկերացնեմ, որ իմ պատուհանից այն կողմ աշխարհն անիրական է…

Լուսանկարը` Անի Ավետիսյանի

Քեզ էստեղ՝ հողի վրա հասկացողներ էլ չեն մնացել, գիտեմ։ Քեզ մի քիչ ավելի շատ երկինք է պետք։

Քեզ էստեղ սպասողներ էլ չկան, զգում եմ։ Քոնը էնտեղ է` վերևում, իսկ դրանից այն կողմ անդունդ է։ Հա, քո կյանքին մի քիչ էլ վայրէջքներ են պակասում։ Որ ներքևում` հողից ցած, կարողանաս գնահատել եղածը։ Արածդ ու չարածդ։ Եղածդ։

Դպրոցիդ ճամփեքին ամեն օր նույն դեմքերն են, իսկ դու նորություն ես ուզում։ Դու, ախր, ապրում ես այդ նորը։ Իսկ նա ինչ-որ անիմաստ համառությամբ չի ուզում գալ… ու չի գալիս։ Կամ գալիս ու ուղղակի շրջանցում է դպրոցդ, գուցե թե՝ քեզ։

Դպրոցիդ ներսում էլ նույնությունն է։ Կարող ես համալսարան կարդալ` մեկ է։ Նույնը։ Կերի համար թռչող ճայեր են (կարդա` գնահատականի համար պայքարող ուսանողներ, աշակերտներ): Իսկ իսկական կյանքը մի քիչ դրանից էլ բարձր պիտի լինի։ Մի քիչ ավելի մոտ կատարելությանը։ Կերն էլ կատարելության մի մասն է, մի՛ հերքիր։ Բայց ո՛չ ամենակարևորը, նույնիսկ երկրորդը չէ ու ոչ էլ երրորդը։ Ուղղակի պետք է։

Իսկ կերի համար պայքարելիս նրանք երկնքից քաշում-գցում են իրար, ընկնում իրար վրա ու խանգարում թռչել նրան, ով իրոք ուզում է։

Վերևում օդն ավելի մաքուր է։ Մարդկանցից։

Չնայած՝ առանց մարդկանց կյանքն էլ բանի նման չէ։ Մի քիչ ժամանակ միայն, ու խորտակվում ես ինքդ քո մեջ։ Իսկ մարդկանց հետ էլ երբեմն քեզնից հեռանում ես այնքան, որ թվում է` ետդարձի ճամփա չի մնացել։

Բայց, մեկ է, վերևում օդն ավելի մաքուր է։

Իսկ քեզ ինչ-որ զույգ ոտքեր ներքև են քաշում ու կապում հողին։

Դու արդեն դպրոցիդ կտուրին ես։ Էստեղ կհաղթես ցանկացած կրթական համակարգի, կաղապարի, ցանկացած թվանշանի։ Որովհետև դու էլ, Ջոնաթանի նման, գիտես, որ ցանկացած թիվ ուղղակի սահման է։ Իսկ կատարելությունը սահմաններ չունի։ Որ ոչ հագուստի ձևը, ոչ գույնը ու ոչ էլ գինը նրան աշակերտ չի դարձնի, ով էդպես էլ չուզեց աշակերտ լինել։ Որ ոչ մի ուսուցիչ, ոչ մի դասախոս կամ դասընթացավար չի ստիպի նրան սովորել, ով էդպես էլ չուզեց սովորել, թե ինչպես են սովորում։

Բայց, էստեղ էլ, էնտեղ էլ, գիտեն, որ քո սպասածը անպայման կլինի։ Որ հեղափոխությունը խաղ չի ու մի օրվա բան էլ չի։ Որ ներսումդ հեղափոխություն անելու համար էլ նախ ուղեղիդ իշխանափոխություն պիտի լինի։

ՀՀ սփյուռքի նախարարությունը օգոստոսի 10-24-ը իրականացնում է «Քայլ դեպի տուն» ուսումնաճանաչողական ծրագիրը, որը նախատեսված է 13-21 տարեկան սփյուռքահայ պատանիների և երիտասարդների համար: Ծրագիրն ունի երկու բաղադրիչ` կրթական և ճանաչողական: Կրթական բաղադրիչը ներառում է հայոց լեզվի արագացված ուսուցման դասընթացներ (արևելահայերեն և արևմտահայերեն):

Ծրագրի ճանաչողական մասը նախատեսում է մասնակիցների այցելություններ Հայաստանի պատմամշակութային վայրեր, ինչպես նաև մի շարք առաջատար ուսումնական, ստեղծարար և տեխնոլոգիական կենտրոններ: Ճանաչողական մասի շրջանակներում «Քայլ դեպի տուն» ծրագրի մասնակիցները օգոստոսի 11-ին և 17-ին եղան նաև Ապարանի Եղիպատրուշ գյուղում, որտեղ Ապարանի «ՍՔԱՅ» ակումբի և մի խումբ եղիպատրուշեցի կամավորների ջանքերի շնորհիվ նախապես ծրագիր էր կազմվել պատանիներին գյուղական կյանքի հետ ծանոթացնելու և դրա մասնակիցը դարձնելու։

Մասնակիցները նախ ծանոթացան գյուղի պատմամշակութային վայրերին, ապա բաժանվելով խմբերի՝ անցան խաղ-մրցույթին:

Նախապես մշակվել էր 5 առաջադրանք.

1. Թոնրի լավաշի պատրաստում և մեղվի փեթակների բացում, մեղրաքամ:

2. Բուրդ չփխել, մանել:

3. Ցորենից ձավարի ստացում և կովերի կթման գործընթաց:

4. Գյուղի մասին տեղեկության հավաքում:

5. Խոտի տուկերի հավաքում մեքենայի մեջ:

Յուրաքանչյուր վարժության կատարման համար տրվում էր 20 րոպե, վարժությունները գնահատվում էին, և արդյունքում թիմերից մեկը ճանաչվում էր հաղթող՝ նվեր ստանալով ազգային հագուստով ֆոտոսեսիա:

Հետգրություն. Լուսանկարներում են՝ «Կիլիկիա» և «Լայմն-լիմոն» խմբերի մասնակիցները:

Լուսանկարը` Անի Ավետիսյանի

Այս ամռան շոգերը ցրելու ու ոմանց ձանձրալի-ձանձրացնող տրամադրությունները փոխելու համար Արագածոտնի մարզի Ոսկեհատ գյուղի մի խումբ երիտասարդներ կազմակերպել էին բակային ճամբար։ Երիտասարդների խումբը, որ ձևավորվել է նույն գյուղի բնակչուհի Մարինե Մխիթարյանի ջանքերով, կրում է «Երիտասարդ Ոսկեհատ» անունը։ Հենց նրանք էին ճամբարի ջոկատավարները, համակարգողներն ու անվտանգությունը ապահովողները։

Լուսանկարը` Անի Ավետիսյանի

Ճամբարը մեկ շաբաթում միավորեց գյուղի 6-17 տարեկան մոտ 90 երեխաների։ Փոքրիկները սովորեցին երգ ու պար, նկարեցին ու խաղացին։ Եվ, որ ամենակարևորն է՝ ավելի լավ ճանաչեցին սեփական գյուղն ու իրար, գուցե գտան ավելին, քան գիտելիքն է։
Իրականում ծրագրի այսպիսի տարածումը անսպասելի էր բոլորի համար, թե՛ երեխաների, թե՛ նրանց ծնողների ու թե՛ կազմակերպիչների համար։
Գաղափարի մասին ավելի մանրամասն պատմում է Մարինեն։
- Ոսկեհատում ճամբար կազմակերպելու գաղափարը երևի չորս-հինգ տարվա պատմություն ունի։ Սկսվեց հենց այն ժամանակ, երբ ինքս սկսեցի մասնակցել տարբեր ծրագրերի ու ճամբարների։ Մտածում էի՝ ինչո՞ւ Ոսկեհատի երեխաները չպիտի ունենան նույն հնարավորությունը։ Իսկ ծրագիրն ավելի իրատեսական դարձավ երևի երկու տարի առաջ։

Լուսանկարը` Անի Ավետիսյանի

Ծրագրի իրատեսական լինելուն սկզբում խանգարում էր անհրաժեշտ նյութերի, ռեսուրսների պակասը․ մարզական գույք, տեխնոլոգիական աշխատանքի պարագաներ և այլն։ Փորձում էի գտնել այլընտրանքներ։ Այս տարի հանգեցի այն մտքին, որ ամենաճիշտը համայնքապետարանին դիմելն է։ Ի սկզբանե ծրագրի գաղափարին ոչ ոք չէր հավատում։ Առաջին մարդը, ով կանգնեց կողքիս, իմ համայնքից չէր, այլ համայնքի դպրոցի ուսուցչուհի Կիմա Ստեփանյանը։ Հետո համաձայնություն, աջակցություն ստացա նաև դպրոցից, տնօրենից։ Դպրոցի տարածքում էլ անցկացրեցինք ճամբարը։ Համայնքապետարանի միջոցներով ձեռք բերվեցին անհրաժեշտ նյութերն, ու սկսեցինք աշխատել։

Իհարկե, ի սկզբանե ծրագիրը նախատեսել էինք 25-30 հոգու համար։ Սակայն այնքան մեծ եղավ ոգևորությունը, որ մասնակիցների թիվը հասավ 90-ի։

Ուզում եմ անպայման նշել գյուղի այն երիտասարդներին, ովքեր համախմբվեցին՝ միասին կազմակերպելու, իրականություն դարձնելու ծրագիրը։ Առանց նրանց այն հաստատ չէր իրականանա։

Ճամբարականները բաժանվել էին չորս տարիքային խմբի։ Նրանց հետ աշխատում էին «Երիտասարդ Ոսկեհատի» կամավորները։ Ամենափոքրիկները ճամբարական մեկ շաբաթում հասցրին սովորել գունեղ մանկական երգեր, նկարել ու պատրաստել ազգային մոտիվներով տիկնիկներ։ Նրանցից շատերի համար ճամբարը փոքրիկ փորձառություն էր դպրոցական առաջին սեպտեմբերից առաջ։

Լուսանկարը` Անի Ավետիսյանի

Մյուս տարիքային խմբերն էլ զբաղված էին ուսումնական խաղերով, երգ ու պարով։ Իսկ արդեն ավագները, որոնց ջոկատավարը Մարինեի նշած ուսուցչուհին էր, զբաղված էր գյուղի ու դպրոցի բարեկարգման նախագծերի վրա աշխատելով ու այն իրականացնելով։  Կիմայի խմբի հետ աշխատելը ամենաբարդերից էր։ Նրանց տարիքային առանձնահատկություններին էլ ուսուցչուհուց ավելի ոչ ոք ծանոթ չէր․

-Իրենց դեպքում միշտ ամեն ինչ սկսվում է  «մենք ոչինչ չենք կարող»-ից, բայց արդյունքը լինում է ավելի լավը, քան հնարավոր էր։

Ի դեպ, հենց նրանց ջանքերով դպրոցի մուտքն ու բակը ստացել են առավել գունեղ ու լուսավոր տեսք։

Ըստ Կիմայի, ճամբարը փոքրիկներին առաջին հերթին կտա համախմբված, միասնական լինելու ունակություն։

-Այն, որ բակում նրանք իրար էին բաժանում իրենց սիրելի կոնֆետները, արդեն ինչ-որ բան ասում է։

Լուսանկարը` Սոնա Մխիթարյանի

Հորաքրոջս ամուսնանալու պատմությունը, ով Ակնալիճ գյուղից հարս է եկել Ապարան քաղաք:

-Հոք, ո՞նց ես ամուսնացել:

- Չուզելով: Չուզելով ամուսնացել եմ, բայց համակերպվել, ապրում եմ: Դե, հեռու էր Ապարանը, դրա համար չէի ուզում: Ոնց պատմեմ, Կամոն (հորաքրոջս ամուսինը) իրա ընկերոջ հետ եկել էր մեր տուն՝ խոզ առնելու: Ուրեմն լսի, տատիս մեր պադվալի երդիկին չիր էր փռել, սրանք էլ կեթան- կգային՝ չիր կուտեին, ես էլ կոֆե էի դրել: Հա կանչում էի՝ եկեք, կոֆեն սառավ, ես էլ ինչ իմանայի, որ էդ ընթացքում եսիմ քանի հատ ճանճ ա ընկել կոֆեի մեջ: Սրանք կգան կոֆե խմելու, մեկ էլ զգում եմ՝ հա ծիծաղում են, դե, չգիտեի, որ ճանճի համար են ծիծաղում: Ես էլ իմ կարած շորն էի հագել, էդ էլ մի քիչ բաց էր, գիտեի՝ իմ շորի վրա են ծիծաղում ու վռազ կոպտեցի: Ասի՝ ինչի՞ վրա եք ծիծաղում, ասեք՝ ես էլ ծիծաղեմ: Ու էդ պահին սրա ընկերը ասեց, թե հըլը կոֆեդ խմի, Կամո, ու լեզվին երկու ճանճ: Էս ընկերն էլ ասեց՝ արա, ղսմաթով տղա ես, էլ ի՞նչ ես ուզում:

Լուսանկարը` Սոնա Մխիթարյանի

-Քեզ ուզելու եկե՞լ են:

-Բա ոնց չեն եկել: Մի քանի անգամ եկան, ես էլ հա չէ էի ասում: Հենց գալիս էին, փախնում գնում էի հորքուրիս տուն, Հարութը (իր հորաքրոջ տղան) դնում հեծանիվ, հետ էր բերում:Մի օր էլ եկան (արդեն հինգերորդ անգամ էին գալիս) սկեսրարս պապայիս ասեց՝ Ռաֆիկ ջան, սենց չի լինի, եքա ճանապարհ ենք գալիս գնում, թող գոնե երեխեքը մի հատ առանձին խոսեն: Ես էլ սենյակս էի, եկավ, ասեց՝ բարև ձեզ, ասի՝ բարև: Հելա աթոռը տվեցի, ասի՝ նստեք, ասեց՝ չէ, չեմ ուզում, ասի՝ դու գիտես: Ասեց՝ հը՞ն, ի՞նչ ես ասում, ես էլ ուսս թափ տվեցի: Կարճ խելքով իբր էլի չեմ ուզում: Կամոն հելավ սենյակից, իրա հերը հարցրեց՝ հը՞ն, ի՞նչ ա ասում աղջիկը: Ինքն էլ ասեց՝ ի՞նչ պիտի ասի, ինքը ուզում ա: Իրանք էլ պատրաստված էին եկել: Իմ տալերը երգել պարելով մտան սենյակս, ես էլ ամոթու զոհ գնացի: Հետո եկան նշան դրեցին: Տատիս հա ասում էր՝ խի՞ չես ուզում:

Լուսանկարը` Սոնա Մխիթարյանի

-Հարսանիք արեցի՞ք:

-Հա, մեծ հարսանիք արեցինք, հարսի շորս տարան հորքուրիս տանը հագցրին: Երկար շոր չէր: Նույնիսկ եկեղեցի չտարան, էտ էլ ասեմ: Իրանց ասելով, էտ ժամանակ հարսին եկեղեցի չէին տանում: Ինձ թվում էր՝ դրանք չֆայմեցին մտնեին Էջմիածին եկեղեցի:

-Իսկ ո՞նց հարմարվեցիր, դե, գյուղից եկել ես քաղաք: Կլիմային ինչպե՞ս հարմարվեցիր:

Լուսանկարը` Սոնա Մխիթարյանի

-Դե, էս էլ էլի համարյա գյուղի նման մի տեղ էր, կարևորը, որ շոգից փախա: Ձմեռը ստեղ շատ ցուրտ էր, ճիշտն ասած, չէի պատկերացնում, որ ձմեռը տենց ահավոր կլինի, բայց հետո աստիճանաբար սովորեցի:

Լուսանկարը` Սոնա Մխիթարյանի

Ես 18 տարեկանում եմ ամուսնացել, բայց էտ սխալ ա: Սաղ կյանքը դեռ դեմս էր: Ես սովորում էլ էի՝ Հոկտեմբերյան մասնավոր կարի խմբակ էր, մի բանով կզբաղվեի: 18-ը փոքր ա, մի քիչ մեծ պիտի լինես, մեծ: