Դասեր, շտեմարաններ, շտեմարաններ: Հարցեր, որոնք տեղ են գտել օրակարգիս մեծ մասում: Առավոտներ, որոնք նման չեն անցած տարիների առավոտներին: Առաջ ինձ համար առավոտը բացվում էր ժամը 8-ին` ստիպելով պատրաստվել դպրոց հաճախելուն, իսկ հիմա, հիմա ամեն ինչ ուրիշ է: Այժմ իմ արթնանալու ժամը դարձել է 6-ը: Արթնանում եմ և մի քանի րոպե մտքովս անցնում է այն իրադարձությունների շարքը, որոնք կատարվել են նախորդ օրը: Հետո հագնվել, լվացվել և վերադառնալ այնտեղ, որտեղ գտնվում են շտեմարանները: Բազմել նույն տեղում, որը կարծես դարձել է մշտական վայր՝ թվաբանություն կատարելու: Ժպիտով ինձ էին սպասում գրքերը, որոնք դեռ 4 ամիս պատրաստվում են ինձ արթնացնել ժամը 6-ին: Ա՜խ, այդ անպիտան շտեմարանները, որոնք այդքա՜ն պիտանի են: Գնում եմ դպրոց շտեմարանների հետ, վերադառնում եմ տուն, և կրկին նրանք ինձ հետ են: Նույնիսկ երազներս են նրանք առաջնորդում: Բայց մի պահ մտածում եմ, թե ինչքան կարևոր են նրանք յուրաքանչյուր շրջանավարտի համար: Ամեն օր մի նոր էջ շրջելիս նոր օրենք և հավասարում ենք սովորում: Ես ուզում եմ դառնալ տնտեսագետ, և դա է պատճառը, որ թվերը դարձել են իմ ապրելու միջոցը: Երբեք չեմ ցանկացել աշխատել թվերի հետ, սակայն կյանքում անկանխատեսելի իրադարձություններ պատահում են: Եվ թվաբանությունը ինձ համար դարձավ այդ անկանխատեսելին: Երբ փորձում էի նրանցով աշխատել, կարծես բարկանում էին և չէին ուզում, բայց ժամանակի հետ նրանք ամուր բռնեցին ձեռքս, և հիմա էլ չեն ուզում ինձ լքել: Եվ այն, ինչ ունեմ և ինչին կհասնեմ, դրա համար պարտական եմ այդքան ատելի և նույնքան սիրելի շտեմարաններին:

Ծնվելիս Աստված յուրաքանչյուրիս նվիրում է մի փոքրիկ աշխարհ, որտեղ մենք կապրենք մեր մնացած կյանքը: Սակայն այդ վայրը պետք է մենք գտնենք: Այն 18 տարի ապրում է գաղտնի, մինչև ես կամ մյուսը գտնենք նրա ուղին: Սահմանված վայրը, այն աշխարհը, որը ստեղծել էր Աստված ինձ համար, դա թվերի աշխարհն էր: Կապրեմ թվերի մեջ և այդ աշխարհում կգտնեմ իմ ուրույն տեղը:

-Բարև Ձեզ, կներեք Ձեզ անհանգստացնելու համար, չորսամյա Մարիամին ենք օգնում, երեխային վերականգնողական բուժում է հարկավոր, մայրն է խնդրել։

Այսպես էր սկսվում իմ աշխատանքը։ Ինչպես հասկացաք կամ կռահեցիք․ ես աշխատում էի մի բարեգործական խմբագրությունում, որը այդ ժամանակ օգնում էր չորսամյա Մարիամին։ Զանգահարում էինք մարդկանց և օգնություն խնդրում․ կային մարդիկ, ովքեր մինչև վերջ լսում էին և չէին անջատում։ Կային մարդիկ, ովքեր օգնում էին։ Մարդիկ էլ կային, ովքեր շատ հարց էին տալիս, մեզ համարում խաբեբա, վիրավորում։ Դե պատկերացրեք, տարբեր մտածելակերպի, սեռի, մասնագիտության մարդիկ։ Ինչպես ասում են՝ ինչքան մարդ, այնքան բնավորություն ու մտածելակերպ։

Իմ աշխատանքը ինձ դուր էր գալիս։ Կստեմ եթե ասեմ, որ այն ինձ դուր չէր գալիս,  մանավանդ, երբ աշխատում ես քո կուրսեցիների հետ։ Մի անգամ էլ մի մարդ երեխայի մորը մեծ գումար փոխանցեց, որից ես լավ զգացի, դե մեծ գումարը հարաբերական է։ Երբեմն ծիծաղելի դեպքեր էին պատահում։ Լինում էր դեպքեր, երբ համարները կրկնվում էին։ Մի անգամ այդպիսի դեպք ինձ հետ կատարվեց։ Զանգեցի մի կնոջ, ով հրաժարվեց օգնել։ Սխալմամբ նորից զանգահարեցի, և այդ կինը մինչ կսկսեր բարկանալ, ես չկորցրեցի ինձ և ասացի, որ սոցհարցում ենք կատարում քաղաքացիների զբաղվածության մասին։

Հա, մոռացա նշեմ, որ հիմա էլ չեմ աշխատում։ Պատճառն այն չէ, որ դասերս չէի հասցնում, ընդհակառակը, ավելի պարտաճանաչ էի սովորում։

Մի քանի օր առաջ ստացա իմ առաջին աշխատավարձը։ Ամբողջը վատնել եմ եղբորս նվեր գնելու վրա։ Կարծում եմ, որ տեղին եմ ծախսել, այդպես չէ՞, և քանի որ Ամանորի նախաշեմ էր, ես եղբորս համար տոնածառի խաղալիքներ գնեցի, ամբողջ տոնածառը իմ գնած խաղալիքներով զարդարեցի: Բոլորս ուրախ էինք, ես էլ ներքուստ հրճվում էի, որ կարողացել եմ ուրախացնել ընտանիքիս։ Այս խաղալիքները դարձան իմ ամենասիրելի իրերը, չէ որ դրանք իմ աշխատանքի արգասիքն էին, և առաջին կուրսեցուս առաջին նվերը մայրաքաղաքից։

Մայրս պատմեց, որ առաջին աշխատավարձը քառասուն ռուբլի է եղել, ստացել է ու նվիրական մասունքի նման պահել դարակում, մտածել է, որ այդ փողերը տարբերվում են ուրիշ փողերից, և ափսոսել է օգտագործել։

Հետո էլ ավելացրեց, որ իր աշխատավարձով որոշել էր իր Սուրիկ հորեղբորը նվեր գնել և այդպես էլ որոշումը չիրականացրեց։

Ես ուրախացա, որ իմ որոշումը կարողացել էի կատարել: Ես ու քույրս որոշել էինք մեր աշխատավարձերով եղբորս նվերներ գնել, և ես կատարեցի իմ խոստումը։

Հիմա, երբ  գրում եմ այս տողերը, տոնածառի  լույսերի տակ փայլփլում են եղբորս նվիրական խաղալիքները, իսկը իր փոքրիկ աչուկների նման։

Երբ փոքր էի, սիրում էի նստել տատիկիս կողքին ու լսել նրա պատմությունները իր ու պապիկիս կյանքի, հարազատների ու մտերիմների մասին: Ճիշտ է, շատ բան չէի հասկանում, քանի որ երեխա էի, բայց միևնույն է, ինձ հետաքրքիր էր այդ ամենը: Հետաքրքրությունս կրկնապատկվեց այն ժամանակ, երբ ուսուցչուհիս հանձնարարել էր կազմել մեր ընտանիքի տոհմածառը: Իսկ տոհմածառ կազմելը իրոք շատ հետաքրքիր է: Տատիկս պատմում էր, թե ովքեր են եղել պապիս պապը, նրա որդիները, և ես շատ մեծ հետաքրքրությամբ կազմում էի տոհմածառը: Որոշ ժամանակ անցավ, ու ես հասկացա, որ միայն անուններն իմանալը շատ քիչ է, և պետք է նաև իմանաl նրանց կյանքի ու գործերի մասին: Սկսեցի հետաքրքրվել և արդյունքում հետաքրքիր բաներ իմացա:

Գյուղում մարդիկ պատկանում են տարբեր «ազգերի»: Մեր գյուղի հիմնական ազգերն են` Պապունց, Ապունց, Դավութանց, Կիրիքորանց, Շեթանց: Յուրաքանչյուր ազգ ունի իրեն բնորոշ հատկանիշներն ու յուրահատկությունները: Մեր ազգը Պապունց ազգն է: Պապը ունեցել է հինգ տղա, որոնցից մեկը Զաքարան է եղել`պապիկիս պապը: Զաքարայից էլ առաջացել է Զաքարունց ճյուղը: Գյուղում այդպիսի մարդ չկա, ում հարցնես Պապունց ազգի և Զաքարյանների մասին, ու նրանք չիմանան:

Հայրիկիս ու տատիկիս հետ զրուցեցի, և նրանք ինձ պատմեցին Զաքարյանների մասին մի քանի բան:

Զաքարյանները Շամբ գյուղում մեծ հողատարածք են ունեցել: Այնտեղ բերք ու բարիք են ցանել: Մի մեծ խնձորենի է եղել այնտեղ, որը «շաղկալդի» են կոչել:

-Տատ, բայց ի՞նչ հետաքրքիր բան կա այդ ծառի մեջ:

-Բալաս, էդ ծառը մի տոննա խնձոր ա տվալ: Լյավ մեծ-մեծ կարմիր խնձորնի: Շատ են ըշխադալ, վեր լյավ բերք ստանան:

Զաքարայի տղաներից մեկը հորս պապիկն է եղել` Ներսեսը: Մի անգամ Ներսեսը երեկոյան որոշում է այգին ջրել: Մութ է լինում և ոչինչ չի երևում: Նրա կինը` Կայանը (անունը Գայանե է, ուղղակի բարբառով այսպես է հնչում), հրացանը վերցնում է և կրակում, կարծելով, որ գող է մտել այգի: Բայց բարեբախտաբար Նեսեսը չի վնասվում, փամփուշտը գլխի մոտով է անցնում: Ներսեսը չորս որդի է ունեցել` Սուրենը (պապս), Ռուբենը, Վանուշը և Ժորան

1941 թ. Ներսեսը որդու` Ռուբենի հետ մեկնել է ռազմաճակատ՝ Հայրենական մեծ պատերազմին մասնակցելու:Ռուբենը զոհվել է ռազմաճակատում, իսկ Ներսեսը վիրավոր վերադարձել է և մեկ-երկու տարի անց մահացել:

Մնացել են Ներսեսի երեք որդիներն ու չորս քույրերը: Պապիկս գյուղում հայտնի մարդ է եղել, և նրան ճանաչել են որպես Շոֆեր Սուրեն:

-ԽՍՀՄ-ի տարիներին թորքերի նհետ շատ լյավ էինք, պապիդ ալ պիրըմ էր տոն, հաց տալիս: Ասըմ էր՝ սաղս ալ մարդ ենք, խե՞ թշնամություն անենք:

Պապիկիս ու նրա նախնիների թողած ժառանգությունը իրոք մեծ է: Երբ գյուղում ինձ հարցնում էին, թե ով եմ, ծնողներիս անունը տալով չէին ճանաչում, բայց երբ ասում էի, որ Զաքարյան Սուրենի թոռն եմ, միանգամից ճանաչում էին:

-Պապունց ազգի հարսները շատ խելոք, կրթված ու դաստիարակված են իլալ,-ասում է տատս:

Մեր հարևան Աղավնի տատը, ով նույնպես Պապունց ազգի հարս է, միշտ ասում է.

-Շտեղ մի լյավ ու ըշխադող աղջիկ ա իլալ, ընգալ ա Պապունց ազգի տղերքի ձեռը:

Միշտ այն համոզմանն եմ եղել ու հիմա էլ համոզված եմ, որ մարդ պետք է հպարտանա իր արմատներով: Եվ, այո’, ես իրոք հպարտ եմ, որ Դարբաս գյուղից եմ, և որ Պապունց ազգի ու Զաքարյանների ժառանգներից մեկն եմ: Մեր նախնիները մեզ հպարտանալու առիթ են տվել, մենք էլ պետք է այնպես անենք, որ մեր սերունդները հպարտանան մեզնով, ու Զաքարյանների անունը միշտ բարձր պահենք:

Ամանոր՝ ծախսեր, նվերներ, Ձմեռ պապ, տոնածառ և այլն: Համոզված եմ, որ բոլորդ էլ շատ եք սիրում Ամանորը, մանավանդ երեխաները (դե մտածելու ոչինչ չունեն): Իմ կարծիքով, շատ սիրելը կապված է նվերների և Ձմեռ պապի հետ: Ես էլ եմ շատ սիրում Ամանորը և հիմնականում սիրում եմ այն ամենի համար, ինչի համար սիրում են երեխաները:

Երբ ասում ենք Նոր տարի, միանգամից հիշում ենք Ձմեռ պապին, ով ամեն հունվարի 1-ին մեզ նվերներ է բերում: Երեխաները մեծանալով սկսում են չհավատալ Ձմեռ պապի գոյությանը, սակայն ես կարծում եմ, որ նրանք իրենց սրտի խորքում հավատում են այդ հրաշքին, ում կոչում են Ձմեռ պապ: Ես հավատում եմ այդ հրաշքին, բայց ոչ հոգուս խորքում: Հիշում եմ, երբ 4-5 տարեկան էի, տեսել էի, թե մայրս մեր նվերները ինչպես է դնում տոնածառի տակ, և նեղացել էի նրանից՝ կարծելով, թե թույլ չի տվել, որ Ձմեռ պապը բերի, իսկ երբ իմացա, որ Ձմեռ պապ չկա, էլի նեղացա մայրիկիցս, սակայն այս անգամ մտածելով, թե նա վիրավորվել է մայրիկիցս, քանի որ մայրիկս նրան թույլ չէր տվել գալ մեր տուն: Անցավ որոշ ժամանակ, և ես հաշտվեցի մայրիկիս հետ, իսկ իմ հավատը էլ ավելի շատացավ:

Դեկտեմբերի 23-ն էր, երբ մայրս մեզ արթնացրեց և ասաց.

-Դեռ քնա՞ծ եք, ի՞նչ է, արթնացեք, գիտե՞ք՝ ամսի քանիսն է:

Իսկ մենք պատասխանեցինք, որ գիտենք, թե ամսի քանիսն է, և մայրս ասաց.

-Հապա նայեք մեր տանը, զգացվո՞ւմ է, որ շուտով Ամանոր է:

Մենք արագ վեր կացանք և վազեցինք խանութ, գնեցինք ամեն տեսակ զարդարանքներ, բրինձ, ուլունքներ և այլ բաներ ու վերադարձանք տուն: Վերադարձանք ու սկսեցինք պատրաստվել Նոր տարվան: Այն բրինձը, որը գնել էինք, ձնեմարդեր պատրաստեցինք, նորոգեցինք իմ տնակը, որը պատրաստել էինք անցյալ տարի, պատրաստեցինք նոր տոնածառեր ու վերջացրինք անտառը: Այս տարի որոշեցի պատրաստել ևս մեկ ձնեմարդ, բայց ոչ թե բրնձով, այլ բաժակով՝մեկ անգամյա օգտագործվող, նաև շրջանաձև տոնածառ, որը կախեցի դռան վերևից: Երեկոյան զարդարեցինք տոնածառը, իսկ հաջորդ օրը ձևավորեցինք տունը: Դեկտեմբերի 28-ի երեկոյան ամանորյա գնումների ցուցակ կազմեցինք ու 29-ի առավոտյան գնացինք գնումների, վերադարձանք ու անցանք գործի:

Լուսանկարը` Լուսինե Աթանեսյանի

Պատրաստեցինք թխվածքներ, աղցաններ, տատիկս պատրաստեց տոլմա, հայրիկս՝ խորոված Նոր տարվա գիշերը և այլ ուտելիքներ: Գնացինք Սիսիան և նվերներ գնեցինք երեխաների համար, որը այցելության ժամանակ նվիրեցինք նրանց:

Լուսանկարը` Լուսինե Աթանեսյանի

Ամանոորը դիմավորեցինք մեր տանը, իսկ մոտավորապես ժամը 1-ին գնացինք տատիկիս տուն: Ամեն տարի մենք, մորաքրոջս և մորեղբայրներիս ընտանիքները հավաքվում ենք այնտեղ և նշում Ամանորը մինչև առավոտյան ժամը 4-5-ը: Մոռացա նշել, որ մինչև ժամը 10-ը երեխաներով ենք նշում՝ պարում ենք, պայթուցիկ պայթեցնում և հրավառություն կազմակերպում:

Հենց այդպես ենք մենք նշում Ամանորը Անգեղակոթ գյուղում: