Իմ գրադարակը խորագրի արխիվներ

Lilit Abrahamyan

Պապիս թողած գանձերը

Հա, հիմա կմտածեք գանձեր ասելով նկատի ունեմ փող։ Սխալվում եք։ Պապիս թողած գանձերը երբեք չեմ փոխի ինչ-որ բանի հետ։ Նրա թողած գանձերը դրանք գրքերն են։ Երբ պապ ու թոռ  զրուցում էինք, պապս շատ էր սիրում խոսել իր գանձերից՝ գրքերից։ Պատմում էր հերոսների կյանքից, թե նրանք ինչքան բան են սովորեցնում, թե  ինչքան բան են փոխել իր կյանքում, ինչքան կարևոր են իր համար ու միշտ ասում էր․

-Գիրքը կարող է փոխել ներաշխարհդ։ Գրքում դու կարող ես գտնել այն հարցերի պատասխանները, որոնք մարդիկ չեն կարող տալ։

Ու իրոք, պապս ճիշտ էր։

Երբ դեռ փոքր էի, չէի մտածում, որ ինչ-որ գիրք կարող է փոխել վերաբերմունքս մարդկանց նկատմամբ։ Չէի մտածում, որ կլինի գիրք, որ հետագայում կդառնա իմ ամենասիրելի գրքերից մեկը։ Բայց փաստորեն նման գիրք կա․ ինձ համար դա Ռաքել Պալասիոսի «Հրաշք» վեպն էր, որը դասվում է պապիս թողած «գանձերի» շարքին։ Նախքան վեպը կարդալը, ես վերևից էի նայում այն երեխաներին, ովքեր ունեին առողջական խնդիրներ,  խղճում էի  նրանց, փորձում էի ծաղրել։ Բայց դա առաջ էր․․․

«Հրաշքը» ամեն ինչ փոխեց․ թե վերաբերմունքս, թե հայացքներս նրանց նկատմամբ։ Գիրքը սովորեցրեց, որ նրանք մեղավոր չեն։

Մեղավոր չեն, որ ունեն նման խնդիրներ։

Մեղավոր չեն, որ նման կյանք է իրենց բաժին հասել։

Մեղավոր չեն, որ ես չէի գիտակցում իմ սխալ լինելը։

Ու ես հասկացա, որ պետք չէ մարդու մասին կարծիք կազմել արտաքինով։

Հասկացա, որ նրանք են բոլորից ուժեղը։ Քանի որ կարողանում են ՊԱՅՔԱՐԵԼ։

Հ․Գ․«Հրաշք»-ը դարձավ  իմ ամենասիրելիներից և իմ գրասեղանի գիրքը:  Ու «պապիս թողած գանձերը» իմ գրապահարանը լցրեցին, և ինչպես փոխեցին պապիս կյանքը, այնպես էլ իմն են փոխում։

mariam tonoyan

«Ուխտագնացություն Արևելք»

Կան հեղինակներ, որոնց գործերին մոտենալուց առաջ կարիք է զգացվում ծանոթանալու նրանց ապրած կյանքին, սիրելի հեղինակներին, նախընտրած երաժիշտներին, հոգեկան ու ֆիզիկական կացությանը՝ ստեղծագործության ծնունդի պահին, հոգևոր-կրոնական կողմնորոշմանը կամ նույնիսկ այնպիսի տերմինների ու ոլորտների, որոնց հետ այս կամ այն պատճառով առնչվել է հեղինակը։ Այդ մարդկանց թվին է պատկանում նաև գերմանացի նշանավոր գրող Հերման Հեսսեն։ Կա կարծիք, որ Հեսսեի գրելաոճը կամ իսկույն սիրվում է ընթերցողի կողմից, կամ բացարձակապես վանում նրան։ Պատճառը երևի թե դժվարամատչելիությունն է ու պատկերների հստակության բացակայությունը։ Երբեմն գիրքն ավարտելիս ես ինքս ինձ հարցնում եմ՝ իսկ ինչի՞ մասին էր այն։ Պատասխանները տարրալուծվում են երկու ուղղություններով․ մի կողմում պատկերն ու ապրումն է՝ բարդ ու դժվարահաս, մյուս կողմում սիմվոլը՝ պարզ ու ոչ մի ենթիմաստ չթելադրող։ Մարդկային գիտակցությունը սիրում է ամեն պարզ բան վերծանել բարդ կառույցների ու դրանցում խորհուրդ փնտրել, բայց շատ հարցերի պատասխաններ երբեմն հենց մանրուքների մեջ են։ Հեսսեին բնորոշ է նյութին, երևույթին երկու առանցքներով օժտելը՝ ներքին և արտաքին, արդ՝ նրա ստեղծագործությունները երբեմն սիմվոլիզմի ժանրից հեշտությամբ վերածվում են ինքնակենսագրականի։

Վերջին տարիներին միմիայն Հեսսե ընթերցելուց ու վերընթերցելուց հետո միայն համարձակությունս ներում է բարձրաձայնել իմ անձնական լուծումներից մեկը նրա «Ուխտագնացություն Արևելք» ուտոպիայի բովանդակության մասին, չնայած այն բանին, որ «բառերը չեն նպաստում գաղտնի իմաստների ըմբռնմանը, խանգարում են դրան»։

Հեսսե ընթերցելիս իմ ամենասիրելի պահը ծանոթագրություններում ինչ-որ բառի կամ արտահայտության բացատրությունները կարդալն է։ Այդ «արարողակարգի» շնորհիվ էլ ես մի բոլորովին այլ դիտանկյուն բացահայտեցի «Ուխտագնացություն Արևելքը» վերլուծելիս։ Նախ, հարկ է նշել, որ գրքում առկա են և իրական, և մտացածին կերպարներ ու տեղանուններ։ Մտացածին կերպարներից շատերն իր այլ ստեղծագործություններում հանդիպող կերպարներ են, որոնց կերտած հեղինակը այստեղ նրանց որպես ընկեր կամ ուղեկից է ներկայացնում։ Դրանցից մեկը Լեոն է, որը, ինչպես ենթադրվում է, եղել է նաև Հեսսեի սիրելի կատվի անունը։ Եթե հաշվի առնենք գրքում պատմվող իրական հերոսների մասնակցությամբ իրադարձությունների համընկնումները տվյալ շրջանում կամ նախկինում Հեսսեի կյանքում տեղի ունեցած իրադարձությունների հետ, կարելի է ենթադրել, որ Լեոյի կերպարը հենց իր կատվի վերամարմնավորումն է վեպում։ Այս դեպքում ինչի՞ մասին է գիրքը, որը կարելի էր բոլորովին այլ կերպ ընկալել։

Հեսսեն ունեցել է կրոնական, աստվածաբանական բազմաճյուղ հետաքրքրություններ, և չկան հավաստի տվյալներ, որ նա երբևէ որևէ կրոնի պատկանելիություն ունեցել է։ Արևելք ուխտագնացությունը՝ Լույսի, Ճշմարտության հասնելու ուղին, կյանքի ու երազանքի ճանապարհն էր՝ յուրաքանչյուրի համար անհատական ու տարբեր։ Այդ ճանապարհը հաղթահարելու միակ ուղեկիցը հուսահատությունն է, որը բացակայում է միայն արթնացածների ու երեխաների մոտ։

Կարծում եմ, Հեսսեն այդ հուսահատությունն զգացել է կամ պարզապես փորձել է ցույց տալ ամենապարզ օրինակով, երբ ենթադրենք, կորել էր իր կատուն, որին նա Լեո էր կոչում։ Նա այդ կորուստը ներկայացնում է այսպես․ «Որքան մեզ համար ավելի ու ավելի որոշակի էր դառնում նրա կորուստը, այնքան կարծես ավելի կարևոր էր դառնում նրա անհրաժեշտությունը»։ Այո, կատուն, երբ նրան կապվում ես, արժեքավոր ու հարազատ է դառնում, չնայած նրան միշտ որպես երկրորդական կերպար ենք ընդունում կյանքում (ինչպես Լեոյին, ով այս ստեղծագործությունում որպես ծառա էր ներկայացված)։ Լեոյի միջոցով Հեսսեն իրեն հատուկ այլաբանությամբ ներկայացնում է ծառայության ու սպասավորության փիլիսոփայությունը․ «Ինչը երկար է ուզում ապրել, պետք է ծառայի։ Իսկ ինչը իշխել է ուզում, երկար կյանք չի ունենում»։ Ահա կորստի գիտակցական հուսահատության մեջ նրանում արթնանում է վերստյան գտնելու հավատը, որն «ամրակայուն  էր ու վստահություն էր ներշնչում», և նա պնդում է, որ հավատն իրականությունից զորավոր է։ Լեոն կարողանում էր քաղցրահունչ մեղեդիներ սուլել (երևի թե ակնարկում է իր կատվի հաճելի մլավոցը, որը հնչում էր «անսովոր բարեբանությամբ ու բնականությամբ»)։ Հետաքրքիր է, որ տարիներ անց (իրականում դա կարող է ավելի փոքր ժամանակահատված եղած լինել) հեղինակը հենց սուլոցը ճանաչելով է գտնում Լեոյին, որը, սակայն, (ինչպես հատուկ է կենդանիներին) չի ճանաչում նրան։ Վերջինիս քայլվածքի նկարագրությունը կարդալիս կարելի է պարզապես մի պահ հիշել, թե ինչպես են քայլում կատուները․ «երանավետ քայլքով ցած էր ընթանում նա երեկոյան փողոցի միջով, հազիվ միայն լսելի, բարականերբան ոտնամաններով»։ Անտեսվելով իր երբեմնի ընկերոջ կողմից՝ հեղինակը հետևում է նրան թփերի միջով, որպեսզի չկորցնի տեսադաշտից։ Ի՞նչ կարող էր սովորեցրած լինել կատուն հեղինակին․ դե իհարկե, խաղալ։ Լեոն ասում է․ «Խաղը հենց ինքը կյանքն է որ կա, գեղեցիկ ու երջանկավետ կյանքը․․․»։ Երբ հեղինակը խնդրում, փորձում է հասկանալ, թե արդյոք նա իրո՞ք մոռացել է իրեն, Լեոն պատասխանում է, որ նա մարդկանց ճանաչողներից չէ, բայց օրինակ շներին, թռչուններին, կատուներին շատ լավ է ճանաչում։ Իսկ այնուհետև Լեոյի սուլոցի վրա հայտնվում է գելխեղդ մի շուն։ Հուսահատության մեջ հեղինակն ի վերջո գիտակցում է, որ Լեոն ընդհանրության մեջ էր գտնվում իրեն շրջապատող ամեն ինչի հետ, միայն ոչ իր հետ, չնայած այնքան սիրում էր նրան ու կարիքը զգում։

Այս պատկերները, սակայն պարզագույններն են, որոնք կարելի է նկատել այս փոքրածավալ, բայց թաքնախորհուրդ ստեղծագործության մեջ, որտեղ յուրաքանչյուր ընթերցող կարող է այլ նշանակություն ու խորություն որսալ։ Սա սիմվոլները կենսագրական դրվագների վերածելու անշուք մի փորձ էր, որը գուցե բնավ էլ իրականության հետ ընդհանուր եզրեր չունի, սակայն հեսսեասեր ընթերցողի համար, հավանաբար, նոր, անսովոր պարզ դիտանկյուն է:

Բանսարկուն կենաց է առաջարկում

Քլայվ Ս. Լյուիս
«Բանսարկուի նամակները» գրքի վերջաբանը

Քլայվ Սթեյփլս Լյուիսը անցյալ դարի ամենահայտնի բրիտանացի գրողներից է: Ընդ որում հավասարապես հայտնի է և իր գիտական մենագրություններով (որպես միջնադարյան գրականության պատմության մասնագետ կյանքի մեծ մասը դասավանդել է Օքսֆորդում ու Քեմբրիջում), և որպես գիտաֆանտաստիկ վեպերի հեղինակ ու պոետ, և որպես մանկագիր ու քրիստոնեության ջատագով (շատերի կարծիքով` լավագույնը 20-րդ դարում): Իսկ «Բանսարկուի նամակները» նրա առավել հայտնի ստեղծագործություններից է:

Բանսարկուն կենաց է առաջարկում

Դժոխքում, գայթակղիչ դևերի ավարտական երեկոյին, ուսումնարանի ռեկտորը` դոկտոր Ստորը, առաջարկեց խմել հյուրերի կենացը: Բանսարկուն` երեկոյի պատվավոր հյուրը, վեր կացավ, որպեսզի պատասխան կենաց ասի:

«Ձերդ անսրբություն և դուք` անողորմ պարոնայք,

Սովորություն է դարձել այսպիսի ճաշկերույթների ժամանակ առաջին հերթին դիմել նրանց, ովքեր նոր են ավարտել դասընթացը և շուտով կսկսեն գայթակղողի իրենց աշխատանքը: Սիրահոժար հնազանդվում եմ: Հիշում եմ, թե ինչ հուզմունքով էի սպասում իմ առաջին նշանակմանը, և հուսով եմ, ոչ, համոզված եմ, որ ձեզնից յուրաքանչյուրն էլ մի փոքր հուզվում է այսօր: Ճանապարհը բաց է: Դժոխքը ձեզ օգնական: Մենք մեծ ակնկալիքներ ունենք ձեզանից: Եթե չարդարացնեք մեր սպասումները, ինքներդ գիտեք, թե ինչ կլինի:

Ոչ մի դեպքում չէի ուզենա մարել այն օգտակար, առողջ վախը, այն համառ սարսափը, որը միայն կխթանի ձեզ: Հաճախ եք դուք նախանձելու մարդկանց, որոնք լավ թե վատ, բայց մոռացության են մատնվում քնած ժամանակ: Այնուամենայնիվ, ես մի փոքր կոգևորեմ ձեզ՝ նկարագրելով ներկա իրավիճակը:

Մեր մեծաստոր ռեկտորն իր ճառի մեջ կարծես ներողություն էր խնդրում մեզնից` աղքատիկ ճաշացանկի համար: Իհարկե, նա մեղավոր չէ, բայց անհնար է ժխտել, որ հոգիները, ում տառապանքով մենք սնվում ենք, ամենացածրորակ տեսակի են: Մեր բազմահմուտ խոհարարներն անգամ անզոր են գոնե չնչին համ հաղորդել դրանց:

Ո՞ւր է Հենրիխ VII-ը, ուր է Ֆարինատան, գոնե Հիտլերը: Այ, այն ժամանակ կերակուր կար, հոշոտելու բան կար: Ինչ չարություն, ինչ դաժանություն, ինչ եսասիրություն` մեզնից ոչնչով չէին զանազանվում: Եվ ինչպես էին դիմադրում… Այրող կրակ էր…

Իսկ ի՞նչ ենք տեսնում մենք հիմա: Ահա ուտում էինք մենք մի կաշառակեր քաղաքապետի: Չգիտեմ, թե դուք ինչպես, ես անձամբ չտեսա այն վայրի, կրքոտ ագահությունը, որը աննման համ է տալիս անցյալ դարի չարագործներին:

Ես համոզված եմ, որ նա մանր մարդ էր, ով հիմար կատակներ էր անում կաշառք վերցնելիս, և հիմարաբար դատափետում էր անազնվությունն իր ճառերում, ուստի անաղմուկ սահեց այստեղ` մեզ մոտ, ինքն էլ դա չնկատելով, պարզապես այն պատճառով, որ «դե, բոլորն են կաշառք վերցնում»:

Այստեղ կային նաև շոգեխաշած շնացողներ: Դե, ասացեք ինձ խնդրեմ, որտե՞ղ է սրանց մեջ բոցաշունչ, կատաղած, կրակոտ կիրքը: Ըստ իս, սրանք անսեռ հիմարներ են, ովքեր հայտնվել են ուրիշի անկողնում գովազդի ազդեցության տակ, վախենալով հետամնաց երևալ, ինչ-որ մեկին ապացուցելու համար, թե իրենք «նորմալ» են, կամ պարզապես պարապությունից դրդված:

Անկեղծ ասեմ, ես, ով համտեսել է Մեսալինային և Կազանովային, քիչ մնաց փսխեմ:

Այ, արհմիության առաջնորդը դեղին թանձրուկի մեջ, ուրիշ բան. նա, համենայնդեպս, ավելի մեծ վնաս է հասցրել: Այսպես թե այնպես, նրա պատճառով արյուն է թափվել, մարդիկ սովի են մատնվել, բռնապետությունը փոխարինել է ազատությանը, բայց ի՞նչ օգուտ: Նա համարյա չէր էլ մտածում այդ վեհ նպատակների մասին: Ինքը դրանցով չէր ապրում: Կուսակցական գիծը, սեփական կշիռը, իսկ մնացյալը`  դատարկություն:

Բայց հարցը դա չէ: Այո, կշտանալու բան չկա, բայց հուսով եմ, դուք որկրամոլության գերի չեք: Իսկ հիմա տեսնենք, թե կա՞ն արդյոք այլ, ավելի ծանրակշիռ նվաճումներ:

Նախ և առաջ, նայեք, թե ինչքան շատ բան կա այստեղ: Որակը` ավելի վատ հնարավոր չէ պատկերացնել, բայց փոխարենը հոգիների քանակը (եթե իհարկե, դրանք կարելի է հոգի համարել) երբեք այսքան շատ չի եղել:

Ավելին, կարող է թվալ, որ այսպիսի հոգիները, չէ, ինչ հոգի, ես կասեի` հոգու մնացուկները, անգամ չարժե կործանել, բայց չգիտես ինչու, Թշնամին որոշել է, թե դրանք արժանի են փրկության: Հավատացեք, որոշել է: Երիտասարդ, անփորձ գայթակղիչները չեն էլ կարող պատկերացնել, թե մենք ինչքան ենք ջանացել ու տքնել, որպեսզի որսանք դրանց:

Դժվարությունը հենց այն է, որ դրանք ոչնչության չափ փոքր են: Նրանք, այդ ստոր արարածները, այնքան բութ են, այնքան պասիվ, այնքան կախված են միջավայրից: Բառացիորեն չես կարողանում մղել նրանց ընտրության այն ազատությանը, որի առկայությամբ է մեղքը դառնում մահացու: Նկատի առեք. նրանց պետք է մղել, և վերջ. ավելին անել չի կարելի, որովհետև այլ վտանգ էլ կա` նրանք կարող են զղջալ: Իսկ եթե չհասցնես, ապա մեռնելուց հետո կհայտնվեն լիմբուսում, քանի որ ոչ դրախտ, ոչ դժոխք գնալու արժանի չեն: Ինչպես ասում են. մարդ չդառաք, դե ինչ, իջեք մարդուց ավելի ցածր մակարդակի: Շատերին դա նույնիսկ դուր է գալիս:

Ընտրելով այն, ինչը Թշնամին համարում է «վատ», այս արարածները գրեթե (կամ ամբողջովին) պատասխանատու չեն իրենց գործողությունների համար: Նրանք չեն հասկանում, թե որտեղից են գալիս և ինչ են նշանակում իրենց կողմից խախտված պատվիրանները: Իհարկե, մենք ամեն ջանք գործադրել ենք, որպեսզի լեզուն ամեն բան ավելի խառնի. ասենք, կաշառքը նրանք կոչում են «թեյավճար» կամ «նվեր»: Գայթակղիչը պետք է նախ և առաջ նրանց ընտրությունը վերածի սովորության (դրան կարելի է հասնել կրկնողությամբ), իսկ հետո, ինչը շատ կարևոր է` սկզբունքի, որը նրանք պատրաստ են պաշտպանել: Այդ ժամանակ ամեն բան շատ հարթ կընթանա: Հասարակ կախվածությունը շրջապատից նրանց համար դառնում է հավատամք, իդեալ. կարո՞ղ է արդյոք դոնդողը դիմակայել: «Ոնց բոլորը, այնպես էլ ես»: Սկզբում նրանք պարզապես չէին տեսնում պատվիրանը, իսկ հիմա ունեն համոզմունքի պես մի բան: Պատմությունը նրանք չգիտեն և Թշնամու բարոյական օրենքը համարում են «պուրիտանություն» կամ «բուրժուական»: Այդպես ամենախորքում առաջանում է մի խիտ, կոշտ թանձրուկ, և նրանք միտումնավոր գնում են այնտեղ, ուր գնում են, ու մերժում են գայթակղությունները: Թանձրուկը այնքան էլ մեծ չէ, նրանք դրա մասին ոչ մի բան չգիտեն (նրանք առհասարակ քիչ բան գիտեն), դա ինչ-որ կրակի բոց չի (ուր էր թե` զգացմունքները չեն հերիքի, երևակայությունն էլ), այն անգամ քարի նման կոկիկ, համեստ է: Սակայն այդ թանձրուկը իր գործն անում է. վերջապես նրանք սեփական կամքով մերժում են այսպես կոչված, շնորհը:

Եվ այսպես, մենք իրավունք ունենք կատարելու երկու լավատեսական եզրահանգում. 1. որսը շատ է` այն համ չունի, բայց սովից չենք մեռնի, և 2. մեր գայթակղիչների վարպետությունը իսկապես դարձել է վիրտուոզ: Բայց կա նաև երրորդը, միգուցե ամենակարևորը:

Հոգիները, որոնց քայքայման ու կորստի շնորհիվ մենք հնարավորություն ունենք եթե ոչ խրախճանք կազմակերպել, ապա գոնե սովի չմատնվել, կրկնում եմ, այդպիսի հոգիներն ավելի ու ավելի են շատանում, բայց ահա ակնառու մեղավորները գնալով քչանում են: Պակասում են հզոր կրքերի տեր մարդիկ, ովքեր իրենց կամքի ողջ ուժով ձգտում են նրան, ինչը չի սիրում Թշնամին: Մեր որսն աճում է, բայց առաջ նման աղբը մենք կթափեինք Կերբերուսի առաջ: Թվում է, թե սա ցավալի իրողություն է. իրականում ամեն ինչ փոխվել է դեպի լավը: Ես կցանկանայի ձեր ուշադրությունը հրավիրել այն մեթոդների վրա, որոնցով մենք դրան հասել ենք:

Նշանավոր (համեղ) մեղավորները ճիշտ նույն խմորից են, ինչ որ այդ ստոր արարածները` մեծ սրբերը:

Ճիշտ է, ահա այսպիսի մանրուքը նույնիսկ չես ուզում բերանդ տանել: Բայց պատկերացրեք, թե ի՞նչ է զգում Թշնամին: Արդյո՞ք սրա համար է Նա ստեղծել մարդկանց, դարձել նրանցից մեկը, չարչարվել ու մեռել, որպեսզի բազմանան այս լիակատար մարդ չդարձած արարածները, որոնք միայն լիմբուսի են արժանի: Նա ուզում էր տեսնել աստվածների նոր սերունդ, սրբեր, ինչպիսին Ինքն է: Ճիշտ է, սրանց համը մեզ տհաճ է, բայց ինչ ուրախալի է: Չէ, դուք միայն պատկերացրեք, Նրա փորձը չհաջողվեց: Ավելին, մեծ մեղավորները հիմա շատ ավելի օգուտ են տալիս: Ցանկացած բռնակալ, անգամ դեմագոգ, կինոյի կամ էստրադայի աստղ, իր հետևից հազար հազարներին են տանում: Ժամանակակից մանրաձկները այն ամենը, ինչ մնացել է իրենցից, նվիրաբերում են նրանց, հետևաբար` մեզ: Հավանաբար շուտով մենք կկարողանանք զբաղվել հաշվված թվով մարդկանցով:

Գիտե՞ք, թե ինչպես է մեզ հաջողվել այսքան մեծ թվով մարդկանց վերածել ոչնչության: Սա պատահականություն չէ: Սա պատասխանն է մեր առջև երբևէ ծառացած ամենամեծ մարտահրավերին:

Թույլ տվեք հիշեցնել, թե ինչ էր կատարվում անցյալ դարի երկրորդ կեսին (հենց այդ ժամանակ ես թողեցի մասնավոր գայթակղիչի գործս և անցա ղեկավար աշխատանքի): Ազատության ու հավասարության ձգտումը սկսել էր էական պտուղներ բերել: Ստրկությունը վերացավ: Աճեց կրոնական հանդուրժողականությունը: Պետք է ասել, որ այդ շարժումների մեջ ի սկզբանե արդեն կային բարենպաստ տարրեր` աթեիզմ, հակակղերականություն, նախանձ, վրեժի ծարավ, նույնիսկ հեթանոսությանը հարություն տալու փորձեր (բավականին հիմար):

Մենք իսկույն չկողմնորոշվեցինք, թե ինչպես վերաբերվել այդ ամենին: Մի կողմից` մեզ համար զզվելի էր, հիմա էլ է զզվելի, որ սովածներին կկերակրեն, գերյալներից կհանեն շղթաները: Բայց մյուս կողմից, հաճելի է տեսնել այսքան անհավատություն, աշխարհիկություն և ատելություն: Ինչպե՞ս չսատարես դրանք:

Դարավերջի տասնամյակների ընթացքում ամեն ինչ ավելի հստակացավ, բայց և առավել սրվեց: Անգլիական հատվածում, որտեղ ես հիմնականում աշխատում եմ, տեղի ունեցավ մի սարսափելի բան. Թշնամին համարյա իր ձեռքն առավ: Առաջադեմ և ազատական ​​շարժում` ի շահ իրեն: Քրիստոնեության հանդեպ նախկին թշնամանքից շատ քիչ բան էր մնացել: Ամենուր տարածվեց գարշելի մի երեւույթ, որը կոչվում էր քրիստոնեական սոցիալիզմ: Հին բարի ժամանակների գործարանատերերին, ովքեր շահույթ էին ստանում ուժից վեր աշխատանքից, բանվորները չէ, որ սպանում էին. դա հրաշալի կլիներ, այլ դատապարտում էին հենց իրենց դասի ներկայացուցիչները:

Գնալով ավելի ու ավելի հաճախ հարուստներն իշխանությունն ու փողը տալիս էին ոչ թե վախից դրդված, ոչ թե բռնության սպառնալիքի տակ, այլ իրենց խղճի թելադրանքով: Իսկ աղքատներն իրենց ուղղակի զզվելի էին պահում: Մենք ողջամտորեն հույս ունեինք, որ ազատություն ստանալով նրանք մի կարգին կթալանեն, կսպանեն, գոնե հարբեցողության կտրվեն, բայց այդ գարշելիները դարձան մաքրակենցաղ, խնայող, ավելի կրթված, ինչ ասեմ` ավելի պարկեշտ: Չեք հավատա, պարոնայք, թե որքան մոտ էր բարոյական, առողջ հասարակություն ստեղծելու սպառնալիքը:

Մեր հոր` Ստորագույնի շնորհիվ, մենք կանխեցինք վտանգը: Հակահարվածն իրականացվեց երկու մակարդակով:

Խորքային մակարդակում մեզ հաջողվեց բացահայտել ու զարգացնել այն, ինչ թաքնված էր շարժման մեջ հենց սկզբից ՝ ատելությունը անձնական ազատության հանդեպ: Առաջինը դա հայտնաբերեց Ռուսոն, ով իսկապես անգին է: Ինչպես հիշում եք, նրա կատարյալ ժողովրդավարության մեջ թույլատրվում է միայն պետական ​​կրոնը, ստրկությունը պահպանվում է, և անհատին ասում են, որ նա, ըստ էության, ուզում է այն, ինչ ուզում են իշխանությունները: Ելնելով դրանից ՝ Հեգելի (մեկ այլ անգնահատելի օգնական) միջոցով մենք նրանց հեշտությամբ ուղղորդեցինք դեպի նացիզմ և դեպի կոմունիզմ: Անգամ Անգլիայում մենք քիչ բան չենք արել: Երեկ ես լսեցի, որ այնտեղ անհատն առանց հատուկ թույլտվության չի կարող իր կացնով իր սեփական ծառը կտրել, ոչ էլ իրավունք ունի այն սղոցելու և իր այգում ցախանոց կառուցելու:

Խորքային հակագրոհի էությունը սա է: Սակայն ձեզ` սկսնակներիդ ոչ ոք չի վստահի աշխատել այս մակարդակում: Ձեզ կկցեն առանձին անհատների: Դրանց դեմ (կամ դրանց միջոցով) դուք այլ կերպ պետք է գործեք:

Այստեղ բանալի բառը «ժողովրդավարությունն» է` դեմոկրատիան: Մեր բանասերները լավ աշխատանք են տարել մարդկային լեզվի հետ, և կարծում եմ կարիք չկա ձեզ զգուշացնելու՝ թույլ չտաք, որպեսզի այս բառը գործածվի հստակ, հասկանալի իմաստով: Նրանք դա չեն էլ անի: Նրանց մտքով չի էլ անցնի, որ դա քաղաքական համակարգի, ավելի ճիշտ, քվեարկության համակարգի անվանում է, որը շատ հեռավոր աղերս ունի այն ամենի հետ, ինչը դուք եք փորձում նրանց հրամցնել:

Իհարկե, ոչ մի դեպքում չի կարելի թույլ տալ, որ նրանք Արիստոտելի պես հարցնեն. ի՞նչ է նշանակում «վարվել ժողովրդավար կերպով»`  «սիրաշահե՞լ ժողովրդավարությանը», թե՞` «օգնել ժողովրդավարության պահպանմանը»: Եթե ​​հարցնեն, մեկ էլ տեսար, գլխի կընկնեն, որ դա միևնույն բանը չէ:

Այսպիսով, գործածում ենք հիմնաբառը որպես հմայիլ, թե կուզեք` որպես պիտակ: Նրանք դա շատ են սիրում: Ի վերջո, նրանց երազանքն է, որպեսզի ամենքի հետ միանման վարվեն: Պետք է աննկատ կերպով նրանց գիտակցության մեջ լծակը տեղաշարժել` երազանքից, իդեալից դեպի հավատն առ այն, որ իրականում բոլորը միանման են, հատկապես ձեր խնամարկյալը: Այդ դեպքում նա իր սիրելի բառով կսրբացնի մարդկային զգացումներից ամենահոգեկործանը (և ամենացավոտը): Առանց ամաչելու, ինքն իրենից գոհ, նա կհամարձակվի ասել մի բան, որն այլ պարագայում կդատապարտեր: Ինչպես կռահեցիք, ես նկատի ունեմ այն զգացումը, որը ծնում է «Իսկ ես քեզանից ոչնչով պակաս չեմ» արտահայտությունը:

Նախ և առաջ՝ արդեն լավ է, որ նա անկյունաքար է դարձնում ակնհայտ, անամոթ սուտը: Հարցը միայն այն չէ, որ դա ճիշտ չէ, որ ինքը ոչ ավելի լավն է, ոչ ավելի բարի, ոչ ավելի խելացի մյուսներից. բանն այն է, որ ինքը նույնպես չի հավատում դրան: Այդ արտահայտությունն անելիս՝ ոչ ոք դրան չի հավատում: Եթե ​​ինչ-որ մեկը հավատար, այդպես չէր ասի: Սենբեռնարը դա չի ասի լապդոգին, գիտնականը` տգետին, գեղեցկուհին` տգեղ կնոջը: Քաղաքականությունից դուրս, հավասարությանը հղում են անում միայն նրանք, ովքեր զգում են, որ իրենք ավելի վատն են:

Այս արտահայտությունը հենց վկայում է, որ մարդը ցավագին կերպով զգում է իր թերարժեքությունը, բայց չի խոստովանում: Ուստի և չարանում է:

Այո, նրան զայրացնում է ուրիշի ցանկացած առավելությունը, ուստի և մերժում ու ժխտում է: Եթե ​​ինչ-որ մեկն այնպիսին չէ, ինչպիսին ինքն է, նա վիրավորվում է: Ոչ ոք իրավունք չունի այլ կերպ խոսել, հագնվել, զվարճանալ, սնվել: «Մի սրան տեսեք, ինչ գրագետ է խոսում: Պարզ է, գոռոզացել է…», «Պահ, պահ, պահ… երշիկ չի ուտում, վերին արտի ցորեն է»: Մի խոսքով, ինչո՞ւ է նա, այդ սրիկան, ինձանից տարբերվում: Սա հակա-դե-մո-կրա-տական է…

Այս երեւույթը օգտակար է, բայց բնավ նոր չէ: Մարդկությունը հազարավոր տարիներ սրան այլ անուն էր տալիս` նախանձ: Նրանք, ովքեր իրենց մեջ տեսնում էին նախանձի դրսևորումներ, ամաչում էին: Նրանք, ովքեր չէին նկատում իրենց նախանձոտ վարքը, դատապարտում էին այն ուրիշների մեջ: Ներկայիս իրավիճակը նրանով է լավ, որ վերոնշյալ կախարդական բառի օգնությամբ դուք կարող եք այն սրբացնել` դարձնել պարկեշտ, անգամ գովելի:

Այդ դեպքում յուրաքանչյուր ոք, ով ինչ-որ հարցում իրեն մյուսներից թերի է զգում, կկարողանա բացեիբաց և հաջողությամբ բոլորին քաշել ցած, իջեցնել իր մակարդակին:

Ավելին, նրանք, ովքեր դարձել են (կամ ունակ են դառնալու) մարդու նման, միանգամից կմտափոխվեն՝ վախենալով, թե դա հակաժողովրդավարական է: Հավաստի աղբյուրներից ես գիտեմ, որ երիտասարդ արարածները հաճախ ճնշում են դասական երաժշտության կամ բարձրարժեք գրականության հանդեպ իրենց հակումը, որպեսզի այն չխանգարի իրենց «լինել ինչպես բոլոր մարդիկ»: Նրանք, ովքեր կուզենային ազնիվ կամ մաքուր դառնալ (իսկ այդ դեպքում Թշնամին կօգներ նրանց) զսպում են իրենց, որպեսզի չտարբերվեն մյուսներից, չառանձնանան, աչքի չընկնեն: Մի տարբերվիր, թե չէ մեկ էլ տեսար անհատ կդառնաս: Ինչ սարսափելի բան:

Այս միտքը շատ դիպուկ արտահայտեց մի երիտասարդ աղջիկ, ով վերջերս աղերսում էր մեր Թշնամուն. «Օգնիր ինձ դառնալ նորմալ և ժամանակակից»: Մեր ջանքերի շնորհիվ դա նշանակում է. «Օգնիր ինձ դառնալ պոռնիկ, սպառող և հիմար»:

Արտադրական թափոնները նույնպես վատ չեն: Նրանք, ովքեր չեն ցանկանում «նմանվել բոլորին», «… մարդկանց նման լինել», «նորմալ դառնալ», «հարմարվել» և այլն (այդպիսիք ավելի ու ավելի քիչ են), ի վերջո դառնում են հպարտ ու խենթ, այնպիսին, ինչպիսին այդպիսիններին միշտ են համարել: Կասկածամտությունը հաճախ է ստեղծում կասկածի առարկա. «Ինչ էլ որ անեմ, ես կհամարվեմ կախարդ (կամ «լրտես»): Այսպես թե այնպես կորչելու եմ, այդ դեպքում ավելի լավ չէ…»: Մենք ստանում ենք քչաթիվ, բայց  չափազանց օգտակար մտավորականություն:

Բայց սրանք թափոններ են, ոչ ավելին: Կարևորն այն է, որ ամենուրեք և անշեղորեն աճում է անվստահությունը, հետևաբար և ատելությունը ցանկացած առավելության հանդեպ:

Մարդիկ տանել չեն կարողանում, եթե ինչ-որ մեկն իրենցից ավելի ազնիվ է, քաղաքավարի, խելացի կամ ավելի կիրթ: Հաճելի է տեսնել, թե ինչպես է ժողովրդավարությունը (հմայությունը) մեր համար անում ճիշտ նույն աշխատանքը, ինչը ժամանակին անում էին հնագույն բռնապետությունները և այն էլ` նույն մեթոդներով: Հուսով եմ՝ հիշում եք, որ մի հույն բռնապետ (այն ժամանակ նրանց բռնակալ էին անվանում) սուրհանդակ էր ուղարկել մյուսի մոտ՝ խորհուրդ հարցնելու՝ ինչպե՞ս կառավարել մարդկանց: Երկրորդ բռնապետը սուրհանդակին տանում է դաշտ և գավազանով տապալում բոլոր այն հասկերը, որոնք մյուսներից բարձր էին: Խրատը հստակ է. թույլ մի տուր ինչ-որ մեկին տարբերվել: Կենդանի մի թող նրան, ով ավելի խելացի է, համարձակ, ավելի լավը, կամ ավելի գեղեցիկ է մյուսներից: Հավասարեցրու բոլորին, թող լինեն ստրուկ, զրո, ոչնչություն: Այն ժամանակ հարկ էր լինում գլխատել, հիմա ամեն ինչ գնում է իր հունով: Ներքևի հասկերն իրենք կպոկեն իրենցից բարձր եղած գլուխները: Ավելին, վերևիններն իրենք կպոկեն իրենց գլուխը, միայն թե չտարբերվեն:

Ես արդեն ասացի, որ այս ոչնչությանը, որին իսկի մարդ էլ չես անվանի, արմատախիլ անելը դժվար և հետևողական աշխատանք է պահանջում: Բայց եթե չխնայեք ձեր ջանքն ու եռանդը, արդյունքը երաշխավորված է: Թվում է, թե մեծագույն մեղսավորներին կորստյան մատնելն ավելի դյուրին է: Բայց այնքան էլ այդպես չէ: Նրանք անկանխատեսելի են: Դուք նրանց հետ զվարճանում եք շուրջ յոթանասուն տարի, և յոթանասունմեկին, խնդրեմ, Թշնամին փախցնում է նրան ձեր քթի տակից: Բանն այն է, որ նրանք կարող են ապաշխարել: Գիտեն, որն է իրենց մեղքը: Նրանք պատրաստ են դրժել բոլոր պայմանագրերը, պայմանականությունները հանուն Թշնամու, ինչպես նախկինում դրժել էին հանուն մեզ: Բոռ որսալն ավելի դժվար է, քան փղին դիմահար սպանելը, բայց եթե վրիպես, փիղն ավելի մեծ վնաս կհասցնի:

Ես ինքս, ինչպես արդեն նշեցի, աշխատում էի հիմնականում անգլիական հատվածում, և մինչ օրս ավելի շատ այնտեղից եմ լուրեր ստանում: Գուցե այն, ինչ ասելու եմ, ձեր գործունեության վայրերին լիովին չհամապատասխանի: Այդ դեպքում տեղ հասնելուն պես կատարեք անհրաժեշտ շտկումներ: Եթե ​​այս ամենը առհասարակ կիրառելի չէ, ապա փորձեք ձեր երկիրը հնարավորինս նմանեցնել Անգլիային:

Այս բազմախոստում աշխարհամասում «Ես քեզնից վատը չեմ» սկզբունքն արդեն ներթափանցել է կրթական համակարգ: Թե որքան խորը` դեռ չեմ կարող ասել, և այնքան էլ կարևոր չէ: Ուղղության տենդենցը հասկանալով, կարող ենք հեշտությամբ կանխատեսել, թե դրանից ինչ դուրս կգա, հատկապես` մեր աջակցությամբ:

Այսօրվա կրթությունը խարսխված է այն մոտեցման վրա, որ հիմարներին ու ծույլերին չպետք է նվաստացնել, այլ կերպ ասած ՝ նրանք չպետք է կռահեն, որ իրենք ինչ որ բանով տարբերվում են խելացիներից և աշխատասերներից: Ինչպիսին էլ լինի տարբերությունը, պետք է թաքցնել: Ինչպե՞ս: Տարբեր մակարդակներում՝ տարբեր ձևերով: Համալսարանում ավարտական ​​քննություններին այնպիսի հարցեր են դրվում, որպեսզի բոլորը կարողանան պատասխանել: Ընդունելության քննություններին այնպիսի հարցեր, որպեսզի բոլորը կարողանան համալսարան ընդունվել ՝ անկախ նրանից՝ մտադի՞ր են արդյոք հետագայում կիրառել բարձրագույն կրթությունը: Դպրոցականներին, ում խելքի բանը չէ քերականությունը կամ թվաբանությունը, թույլ են տալիս զբաղվել նրանով, ինչով տանն էին զբաղվում. ասենք, թխել զատկական բուլկիներ, և այն կոչել «մոդելավորում»: Կարևորը` ոչ մի կերպ չակնարկել, որ իրենք տարբերվում են այն աշակերտներից, ովքեր ջանասիրաբար սովորում են:

Անկախ նրանից, թե ինչ անհեթեթությամբ են զբաղված, պետք է դրան «նույնքան լուրջ» վերաբերվել (Անգլիայում սա հաջողությամբ ներդրվեց): Ավելին, առաջավոր աշակերտներին շուտով կթողնեն նույն դասարանում, որպեսզի մյուսներին չվիրավորեն (անողորմ Բեհեղզեբուղ, տես ինչ են մտածել): Մի խոսքով, հիմարն իրավունք ունի սովորելու իր հասակակիցների հետ, իսկ որևէ պատանի, ով ունակ է հասկանալու Էսքիլեսին կամ Դանթեին, թող լսի, թե ինչպես են վանկերով կարդում. «Կա-տուն պա-տու-հա-նի գո-գին է»:

Մի խոսքով, երբ ժողովրդավարական սկզբունքը («Ես ավելի վատը չեմ…») պատշաճ կերպով ներդրվի, մենք կարող ենք հուսալ, որ առհասարակ կրթություն այլևս չի լինի: Կվերանա սովորելու իմաստը և անկիրթ երևալու վախը: Այն քչերին, ովքեր դեռ ծարավի են գիտելիքի, կնստեցնեն իրենց տեղը, որպեսզի աչքի չընկնեն: Ասենք ուսուցիչներն էլ (ավելի ճիշտ՝ դայակները) ժամանակ չեն ունենա նրանցով զբաղվելու. քանի բթամիտի դեռ պետք է խրախուսեն, քանի հիմարի սփոփեն: Մեզ այլևս պետք չի լինի մարդկանց մեջ ինքնագոհություն և տգիտություն ներարկել: Իրենք գլուխ կհանեն:

Իհարկե, սա կգործի միայն այն դեպքում, եթե բոլոր դպրոցները լինեն պետական: Բայց անհանգստանալու կարիք չկա, հավասարեցումն իր գործը կանի: Հարկերը հաջողությամբ կվերացնեն հենց այն շերտը, այն մարդկանց, ովքեր զոհողությունների էին գնում, որպեսզի իրենց երեխաները որակյալ կրթություն ստանան: Այս շերտի ոչնչացումը սերտորեն կապված է վերը նշված սկզբունքի հետ: Ըստ էության, այս խավից են հիմնականում սերել գրեթե բոլոր գիտնականները, փիլիսոփաները, աստվածաբանները, բժիշկները, նկարիչները, քանդակագործները, ճարտարապետները և բանաստեղծները: Ահա իսկապես առողջ ու բերքառատ հացահատիկի խուրձ: Ինչպես արդարացիորեն նկատել է մի անգլիացի քաղաքական գործիչ. «ժողովրդավարությանը ականավոր մարդիկ պետք չեն»: Պետք չէ հարցնել նրան, թե հատկապես ինչ նկատի ունի. «Ժողովրդավարությունը այդ մարդկանց կարիքը չունի՞», թե՞ «չի ուզում, որ նրանք լինեն»: Բայց մենք ձեզ հետ միասին պետք է դա պարզենք: Չէ որ այստեղ կրկին Արիստոտելի կողմից առաջադրված հարցն է մեջտեղ գալիս:

Մենք դժոխքում շատ ուրախ կլինեինք, եթե վերանար ժողովրդավարությունը բառիս նեղ, քաղաքական իմաստով: Ինչպես կառավարման ցանկացած ձև, այն հաճախ աշխատում է ի շահ մեզ, բայց մյուսներից ավելի հազվադեպ: Բայց մեր, դիվային իմաստով («ինչպես բոլոր մարդիկ …», «քեզնից վատը չեմ»), այն հաջողությամբ կհաղթահարի քաղաքական ժողովրդավարությունը:

Ժողովրդավարությունը բառիս ստորին իմաստով (այսպես կոչված «ժողովրդավարական ոգին») ստեղծում է առանց մեծ անհատների ազգ, կիսագրագետներից, բարոյապես անկայուններից, քանի որ նրանց մանկությունից են աչքաթող արել, բացարձակ կամազուրկներից, քանի որ նրանց ողջ կյանքում դայակություն են արել, ծայրաստիճան ինքնավստահ (տգիտություն + շողոքորթություն) մարդկանցից կազմված ազգ: Սա հենց այն է, ինչ մեզ պետք է: Երբ այդպիսի ժողովուրդը բախվում է մյուսի հետ, որի երեխաները դպրոցում ջանասիրաբար աշխատել են, տաղանդավորները քաջալերվել, տգետներին իրենց տեղն է ցույց տրվել, կարող է միայն մի բան պատահել…

Վերջերս մի ժողովրդավարություն զարմացել էր, որ ռուսներն իրենցից առաջ են անցել տիեզերագնացության մեջ: Մարդկային կուրության ինչ հրապուրիչ օրինակ: Եթե ​​ամեն ինչ ծառայում է համահարթեցմանը, ապա որտեղի՞ց պետք է ի հայտ գան ականավոր գիտնականներ:

Մենք պետք է նպաստենք այն վարքին, այն սովորություններին, այնպիսի մտածողությանը, որոնք այնքան հաճելի են ժողովրդավարության համար, քանի որ հենց դրանք էլ, եթե ազատություն տաս, կոչնչացնեն ժողովրդավարությունը: Դուք գուցե հարց տաք՝ իսկ ինչու՞ մարդիկ չեն տեսնում դա: Լավ, ասենք թե Արիստոտել կարդալը ժողովրդավարական չէ, բայց ֆրանսիական հեղափոխությունը կարող էր հուշել, որ արիստոկրատների սիրելի վարքը ոչնչացրեց արիստոկրատիան: Ներդրեք սա ձեր կառավարման ձևի մեջ և վերջ:

Այնուամենայնիվ, ես չէի ցանկանա ավարտել այս նոտայի վրա: Ոչ մի դեպքում չպետք է ենթարկվենք այն մոլորությանը, որը մենք ջանասիրաբար ներդնում ենք մեր զոհերի գիտակցության մեջ. գաղափարը, թե ազգերի ճակատագիրն ավելի կարևոր է, քան անհատի ​​հոգու ճակատագիրը: Մեզ պետք է, որ ազատ երկրների թիվը գնալով նվազի, իսկ ստրկատիրական երկրների թիվն ավելանա ոչ թե այն պատճառով, որ դա հաճելի է, այլ որովհետև այդպես ավելի մեծ է հավանականությունը, որ բազմաթիվ հոգիներ կկործանվեն:

Միայն առանձին անհատը կարող է փրկվել կամ կործանվել, դառնալ Թշնամու որդի կամ մեզ կերակուր: Հեղաշրջումները, պատերազմները, սովը լավ են միայն որպես միջոց, նպատակը` չարությունն է: «Ես քեզնից ոչնչով վատը չեմ» սկզբունքը հրաշալի կերպով քայքայում է ազատ հասարակությունները, բայց նաև իբրև նպատակ է լավը: Այդպիսի հոգեվիճակը աներկբա բացառում է խոնարհությունը, ողորմածությունը, ուրախությունը, գոհաբանությունը և ակնածանքը: Մի խոսքով, արգելափակում է Թշնամու մոտ տանող գրեթե բոլոր ճանապարհները…

Իսկ հիմա անցնենք ամենահաճելիին: Ինձ պատիվ է վիճակվել ձեր անունից կենաց ասել Ամենաստորագույնի և մեր ուսումնարանի համար: Լցնենք բաժակները: Բայց ի՞նչ եմ տեսնում: Ինչ հիանալի բույր է տարածվել: Չեմ սխալվե՞լ ես արդյոք: Հետ եմ վերցնում բոլոր դժգոհություններս: Ի հեճուկս ամեն ինչի, մեր մառաններում կա փարիսեցիական, ամենաբարձր որակի: Հրաշալի է, հրաշալի… Կարծես հին բարի ժամանակները լինեն: Խորը ներշնչեք այս բույրը, պարոնայք: Պահեք գինին լույսի հանդիման: Գիտե՞ք արդյոք, թե ինչպես են պատրաստում այս գինին: Որպեսզի այսպիսի փունջ ստացվի, մի տակառի մեջ են լցնում տարբեր տիպի փարիսեցիների. նրանց, ովքեր երկրի վրա ամենակատաղի ձևով էին ատում միմյանց: Ոմանք կենտրոնացել էին կանոնների պահպանման վրա, ուրիշները` մասունքների ու տերողորմյաների, մի այլ խումբ` տաղտկալի խստությունների և մանր ծիսական պահեցողության (խաղաքարտերից, գինուց, ներկայացումներից): Փոխարենը ամեն մեկն էլ վստահ էր իր արդարության մեջ, մինչդեռ իրենց հայացքների և Թշնամու կամեցածի միջև տարբերությունը գրեթե անսահման է: Նրանց հավատի մեջ կենդանի էր միայն ատելությունը առ այլադավանները: Հայհոյանքը նրանց ավետարանումն էր, զրպարտությունը` սաղմոսերգությունը: Ինչպես էին նրանք ատում միմյանց այնտեղ, որտեղ շողում էր արևը: Որքան սաստիկ են ատում հիմա, երբ միավորվել են հավիտյանս:

Հայտնվելով միասին՝ նրանք այնքան զարմացան, այնքան զայրացան, անզղջում կատաղությունն այնքան թունավորեց նրանց, որ խմիչքն իսկապես բոցավառվում է: Տեսեք, ինչպիսի խավար բոց է: Մեզ համար վատ կլինի, ընկերներս, եթե երկրագնդի երեսից անհետանա այն, ինչ մարդկանց մեծ մասը կոչում է «կրոն»: Այս երևույթը մեզ ապահովում է առավել հետաքրքիր, անգերազանցելի մեղքերով: Չարության նուրբ ծաղիկը աճում է միայն սրբության ստվերում: Ոչ մի տեղ մենք այնքան չենք հնձում, որքան զոհասեղանի աստիճաններին:

Ձերդ խավարագույններ, անպատվելիներ և դուք, անողորմ պարոնայք, եկեք խմենք մեր դժոխափրկիչ ուսումնարանի կենացը»:

 

Ֆրիդրիխ Դյուրենմաթ. Շունը

Քաղաք ժամանելուց հետո արդեն առաջին օրերին փոքրիկ հրապարակում գտնվող քաղաքապետարանի առաջ հայտնաբերեցի մի քանի մարդու՝ շրջապատած մի քրջոտ մարդկային կերպարանքի, ով բարձր ձայնով Աստվածաշունչ էր կարդում։ Շանը, որին նա պահում էր իր մոտ, և որը պառկած էր նրա ոտքերի առաջ, նկատեցի միայն շատ ավելի ուշ, զարմացած, որ այդ հսկայական ու սարսափելի կենդանին անմիջապես չգրավեց իմ ուշադրությունը, քանի որ այն մուգ սև գույնի էր և ծածկված էր ողորկ, քրտինքով պատված մորթով։ Նրա աչքերը ծծմբադեղին էին, ու երբ նա բաց արեց իր հսկայական երախը, ես նկատեցի նրա միատոն մոխրագույն ատամնաշարը։ Տեսքն այնպիսին էր, որ ես դա չէի կարող ոչ մի կենդանի էակի հետ համեմատել։

Ես այլևս չհանդուրժեցի այդ խոշոր կենդանու արտաքինը և հայացքս դարձրի կարճլիկ կազմվածքով քարոզչին, որի ցնցոտիները կախվել էին իր մարմնից։ Նրա մաշկը, որ ասես պսպղում էր ճաքերից, այնուամենայնիվ, մաքուր էր, նման իր չափազանց մաքուր, պատառոտված հագուստին։ Աստվածաշունչը, սակայն, բավական թանկարժեք էր երևում. նրա կազմին փայլփլում էին ոսկին և ադամանդները։

Տղամարդու ձայնը հանգիստ էր և հաստատուն։ Նրա բառերն առանձնանում էին արտասովոր պարզությամբ, այդ պատճառով  խոսքը պարզ ու վստահ էր թվում։ Ինձ նույնիսկ թվաց, որ նա այլաբանություններ բնավ չէր օգտագործում։ Դա հանգիստ ու մոլեռանդությունից զերծ աստվածաշնչյան մեկնություն էր, որ մատուցում էր նա, և եթե անգամ նրա խոսքերը չէին համոզում, դա պայմանավորված էր միայն շան՝ այդտեղ հայտնվելով, որ անշարժ պառկել էր նրա ոտքերի մոտ և իր դեղնավուն աչքերով զննում էր ունկնդիրներին։ Ամենից առաջ քարոզչի և իր կենդանու միջև եղած հենց այդ տարօրինակ կապն ինձ գրավեց ու գայթակղեց, որ կրկին ու կրկին հետևեմ նրան։ Նա ամեն օր քարոզում էր քաղաքի հրապարակներում ու նրբանցքներում, բայց դրանք գտնելը հեշտ չէր, չնայած որ նա իր գործով զբաղվում էր մինչ ուշ գիշեր, քանի որ քաղաքը խճճված էր, թեև այն պարզ ու հստակ էր կառուցվել։ Բացի այդ, նա ստիպված էր տարբեր ժամանակներում լքել իր բնակության վայրը և երբեք իր գործունեության համար պլաններ չկազմել, քանի որ իր ելույթների մեջ դեռևս երբեք կանոններ չեն եղել։

Երբեմն նա առանց դադարի, ամբողջ օրվա ընթացքում խոսում էր միևնույն վայրում, երբեմն էլ քառորդ ժամը մեկ տեղափոխվում էր մեկ այլ վայր։ Նրան ամենուրեք ուղեկցում էր իր շունը՝ այդ սև ու հսկայական կենդանին, որը քայլում էր նրա կողքով, երբ վերջինս անցնում էր փողոցներով, և որը դժվարությամբ գետնին էր պառկում, երբ մարդը սկսում էր քարոզ կարդալ։

Նա երբեք շատ ունկնդիրներ չէր ունենում և մեծամասամբ միայնակ կանգնած էր լինում, բայց, ինչպես կարողացա նկատել, դա նրան չէր շփոթեցնում, և նա չէր լքում տարածքը, այլ շարունակում էր խոսել։ Ես հաճախ տեսնում էի, թե ինչպես էր նա հանդարտ կանգ առնում մի փոքրիկ փողոցում ու բարձր ձայնով աղոթում, մինչդեռ նրանից քիչ հեռու շրջող մարդիկ անուշադրությամբ անցնում-գնում էին որևէ ավելի լայն փողոցով։

Քանի որ ինձ չհաջողվեց մի ապահով մեթոդ գտնել նրան հետևելու համար, ես ստիպված էի դա թողնել պատահականության քմահաճույքին։ Այժմ, սակայն, փորձեցի գտնել նրա բնակարանը, բայց ոչ ոք չկարողացավ ինձ որևէ տեղեկություն տալ այդ մասին։ Այդուհանդերձ, ես նրան հետևեցի մեկ ամբողջ օր, բայց ստիպված էի դա կրկնել օրեր շարունակ, քանի որ նա իմ տեսադաշտում էր հայտնվում միայն երեկոյան, իսկ ես ջանում էի աննկատ մնալ, որպեսզի նա չբացահայտեր իմ մտադրությունը։

Ահա ի վերջո, ուշ գիշերով, ես տեսա, թե նա ինչպես մտավ այն նրբանցքի տներից մեկը, որն, ինչպես ինձ էր հայտնի, բնակեցված էր միայն քաղաքի ամենահարուստ մարդկանցով։ Դա ինձ ապշեցրեց։ Այդ պահից ի վեր ես փոխեցի իմ վերաբերմունքը նրա նկատմամբ և հրաժարվեցի իմ գաղտագողի կարգավիճակից, որպեսզի մոտերքում, նրա հարևանությամբ որոշ ժամանակ անցկացնեմ, ու որ նա տեսներ ինձ։ Բայց ես չէի անհանգստացնում նրան, միայն ամեն անգամ, երբ մոտենում էի, շունը սկսում էր գռմռալ։

Այսպես անցավ մի քանի շաբաթ։ Ուշ ամառ էր, երբ նա Հովհաննու Ավետարանի մեկնությունը ավարտելով՝ մոտեցավ ինձ ու խնդրեց տուն ուղեկցել իրեն։ Նա այլևս ոչ մի բառ չասաց, քանի մենք չափչփում էինք փողոցները և երբ տուն մտանք, արդեն այնքան մութ էր, որ այն մեծ սենյակում, ուր ինձ առաջնորդեցին, լույս էր վառվում։

Սենյակը գտնվում էր ավելի ցածրում, քան փողոցն էր, այնպես որ դռնից հետո պետք է ևս մի քանի աստիճան իջնեինք։ Նույնիսկ պատերը չէին երևում, քանի որ ամենուրեք դրանք ծածկված էին գրքերով։ Լամպի տակ եղևնու փայտից պատրաստված մի մեծ, հասարակ սեղան կար, որի հետևում մի աղջիկ էր կանգնած, ով կարդում էր։ Նա մուգ զգեստ ուներ հագին և չշրջվեց, երբ մենք ներս մտանք։ Երկու նկուղային պատուհաններից մեկի տակ, որոնք ծածկված էին վարագույրներով, դրված էր ներքնակը, իսկ հանդիպակաց պատի մոտ՝ մահճակալը և երկու աթոռ՝ սեղանի մոտ դրված։ Վառարանը դռան մոտ էր։

Երբ մենք մոտեցանք աղջկան, նա շրջվեց այնպես, որ ես տեսա նրա դեմքը։ Նա ձեռքն ինձ մեկնեց և մի շարժումով ցույց տվեց աթոռը։ Այդ ընթացքում ես նկատեցի, որ մարդն արդեն պառկել էր ներքնակին, իսկ շունը՝ նրա ոտքերի տակ։

-Նա իմ հայրն է,-ասաց աղջիկը,- նա արդեն քնած է և չի լսում՝ ինչ ենք մենք խոսում, իսկ այդ մեծ, սև շունը, որն անուն չունի, պարզապես եկավ մեզ մոտ մի երեկո, երբ հայրս քարոզել սկսեց։ Մենք չէինք փակել դուռը, ու նա կարողացել էր իր թաթերով ցած քաշել բռնակը ու ներս ցատկել։

Ես խլացածի պես կանգնել էի աղջկա առաջ։ Ցածրաձայն հարցրի, թե ով է եղել իր հայրը։

-Նա հարուստ մարդ էր՝ բազմաթիվ գործարանների տեր,- ասաց աղջիկը՝ աչքերը խոնարհելով,-նա լքեց մորս ու եղբորս, որպեսզի մարդկանց հայտնի Ճշմարտությունը։

-Մի՞թե դու հավատում ես, որ դա է Ճշմարտությունը, ինչը քո հայրը քարոզում է,-հարցրի ես։

-Դա է,- ասաց աղջիկը,- ես միշտ եմ իմացել, որ դա Ճշմարտությունն է։ Այդ պատճառով նրա հետ եկա այս գետնափոր տունը, որտեղ էլ ապրում ենք միասին։ Բայց ես չգիտեի, որ այնժամ, երբ Ճշմարտություն են քարոզում, նաև շունը պետք է գար,- աղջիկը լռեց ու նայեց ինձ այնպես, ասես ուզում էր ինչ-որ բան խնդրել, բայց չէր համարձակվում բարձրաձայնել։

-Այդ դեպքում, վռնդիր դրան՝ այդ շանը,- պատասխանեցի ես, բայց աղջիկը տարուբերեց գլուխը:

- Նա անուն չունի և այդպես նա չէր էլ գնա,- կամացուկ ասաց նա։

Տեսնելով, որ ես անվճռականությամբ եմ համակվել, նստեց սեղանի մոտ դրված աթոռներից մեկին։ Ես նույնպես նստեցի։

-Դու վախենու՞մ ես այս կենդանուց,- հարցրի ես։

-Միշտ եմ վախեցել նրանից,- պատասխանեց նա,- և մեկ տարի առաջ, երբ մայրս մի փաստաբանի և եղբորս հետ եկել էր ինձ ու իմ հորը վերադարձնելու, նրանք նույնպես վախեցան մեր անանուն շնից։ Ընդ որում, նա կանգնել էր հորս առջև և գռմռում էր։ Ու երբ ես պառկում էի իմ անկողնում, վախենում էի նրանից։ Այո՛, հատկապես այդ ժամանակ, բայց հիմա ամեն ինչ այլ է. հիմա դու ես եկել, և ես կարող եմ ծիծաղել այդ կենդանու վրա։ Ես միշտ իմացել եմ, որ դու կգաս։ Իհարկե, ես չգիտեի, թե ինչ տեսք ունես, բայց գիտեի, որ դու իմ հոր հետ կգաս մի երեկո, երբ արդեն լամպը վառված կլինի ու փողոցում լռություն կտիրի, որպեսզի միասին մի փոքր նշենք հարսանեկան գիշերը՝ մեր կիսով չափ գետնի տակ գտնվող տանը, իմ անկողնում, բազմաթիվ գրքերի կողքին։ Մենք կպառկենք կողք կողքի ինչպես այր ու կին, իսկ մյուս կողմում՝ ներքնակի վրա, երեխայի պես հայրս քնած կլինի մթության մեջ, իսկ այդ սև շունը կհսկի մեր խղճուկ սերը։

Ինչպես կարող էի ես մոռանալ մեր սերը։ Լուսամուտները նեղ ուղղանկյունների տեսքով գծագրվում էին սենյակի մեջ ինչ-որ տեղ՝ սավառնելով մեր մերկ մարմինների վրա։ Մենք պառկեցինք կուրծք-կրծքի՝ կրկին ու կրկին մեկս մյուսի մեջ ներսուզվելով ու ագահորեն իրար փաթաթվելով։ Մեր կրքի կորած ճիչերին էր խառնվում ճամփի աղմուկը, որ երբեմն հարբեցողների երերուն քայլքն էր, ապա շորորվող մարմնավաճառների դանդաղ մանրաքայլքը, երբեմն կողքով անցնող զինվորական շարասյուների միատոն դոփյունները, ձիերի սմբակներից ու անիվների պտույտներից արձակվող խուլ ձայները…

Մենք միասին պառկել էինք ասես գետնի տակ՝ նրա տաք մթության մեջ պարուրված, առանց վախենալու։ Իսկ անկյունից, ուր ներքնակի վրա մեռածի նման լուռ քնած էր մարդը, մեզ էին սևեռված շան դեղին աչքերը՝ ծծմբե լուսնի երկու սկավառակներ, որ հսկում էին մեր սերը։

Շուտով եկավ շիկացած աշունը՝ դեղին ու կարմիր։ Այդ տարեվերջին նրան հաջորդեց մեղմ ձմեռը՝ առանց նախորդ տարվա արկածախնդիր սառնամանիքի։

Ինձ երբեք չհաջողվեց նրան իր նկուղային սենյակից դուրս բերել՝ իմ ընկերների հետ ծանոթացնելու կամ թատրոն այցելելու համար (որտեղ կարևոր ցուցադրություններ էին պատրաստվում), մառախլապատ անտառներում շրջելու կամ բլուրներ մագլցելու համար, որ ալիքների նման ամենուրեք շրջապատում էին քաղաքը։ Նա միշտ նստում էր այնտեղ՝ եղևնու փայտից պատրաստված սեղանի շուրջ, մինչև հայրը վերադառնում էր իր մեծ շան հետ, և ինձ իր անկողին էր քաշ տալիս՝ պատուհանից մեզ վրա ընկնող դեղին լույսի ներքո։

Բայց երբ եկավ գարունը, երբ քաղաքում դեռ թաց ու կեղտոտ ձյուն էր նստած, իսկ ստվերոտ վայրերում այն մինչև մեկ մետրի էր հասնում, աղջիկը մի օր իմ սենյակ մտավ։

Արևը թույլ փայլում էր պատուհանից այն կողմ։ Ուշ կեսօր էր, և ես վառարանում կրակ էի վառում, երբ հայտնվեց նա՝ գունատ ու դողդոջուն, հավանաբար նաև մրսած, քանի որ առանց վերարկուի էր՝ այնպես, ինչպես միշտ էր հագնված՝ իր մուգ կապույտ զգեստով։ Առաջին անգամ էի նրա ոտքերին կոշիկներ տեսնում. դրանք կարմիր էին ու մորթապատ։

-Դու պետք է սպանես շանը,- ասաց աղջիկը, դեռ դռան շեմին կանգնած՝ շնչասպառ ու արձակած մազերով, լայն բացված աչքերով։ Նրա հայտնվելն այնքան տեսիլքի նման էր, որ չհամարձակվեցի դիպչել նրան։ Ես գնացի դեպի պահարանը ու սկսեցի փնտրել հրացանս։

-Ես գիտեի, որ մի օր այդ մասին կխնդրես ինձ,-ասացի ես,-դրա համար էլ ես զենք էի գնել։ Ե՞րբ պետք է դա արվի։

-Հիմա,- ցածրաձայն պատասխանեց աղջիկը,- Հայրս էլ է վախենում այդ կենդանուց ու միշտ է վախեցել, ես ախր, դա գիտեմ։

Ես ստուգեցի հրացանը ու հագա վերարկուս։

-Նրանք նկուղում են,- ասաց աղջիկը՝ հայացքը խոնարհած,-Հայրս ամբողջ օրը առանց շարժվելու պառկած է ներքնակին։ Նա այնքան է վախենում, որ ոչ մի անգամ չի աղոթել, իսկ շունը պառկած է դռան առջև։

Մենք գետի ընթացքին հակառակ ցած իջանք, ապա քարե կամրջով վեր բարձրացանք։ Երկինքը բորբոքված կրակի նման խորը, սպառնալի կարմիր էր հագել։ Արևը նոր էր ամպերի հետևն ընկղմվել։ Քաղաքը կենդանի էր, ինչպես սովորաբար. լիքն էր մարդկանցով ու մեքենաներով, որ ասես շարժվում էին արյան ծովի տակ, քանի որ տների պատուհաններն ու պատերը արտացոլում էին երեկոյի լույսը։ Մենք գնացինք՝ ամբոխը ճեղքելով։ Մենք շտապում էինք խտացող երթևեկության արգելակվող մեքենաների ճռնչյունների, ճոճվող հանրակառքերի միջով, որոնք ինչպես ճիվաղներ, չար ու լուսավորված «աչքերով» անցնում էին նյարդային ժեստեր ցույց տվող, մոխրագույն սաղավարտավոր ոստիկանների կողքով։

Ես այնքան վճռական էի առաջ նետվում, որ աղջիկը հետ էր մնում։ Ի վերջո հևալով ու բաց վերարկուով ճանապարհն ի վեր վազեցի՝ մանուշակագույնով բռնկված մթնշաղին ընդառաջ, բայց չափազանց ուշ տեղ հասա։ Երբ ես՝ հրացանը ձեռքիս, նկուղային սենյակ ներխուժեցի՝ դռները ոտքի հարվածով բացելով, անմիջապես իմ առջև տեսա սարսափելի կենդանու հսկայական ստվերը՝ դուրս փախչելիս պատուհանից, որի ապակին փշրվել էր ու հատակին՝ սև ճահճի սպիտակ զանգվածում մարդն էր ընկած՝ շան կրծոցներից պատառ-պատառ եղած այնքան, որ նրան էլ հնարավոր չէր ճանաչել։

Մինչ ես դողալով հենվեցի պատին՝ գրքերի մեջ ընկղմվելով։ Դրսում մեկը մյուսի հետևից ոռնում էին մեքենաները։ Ապա ինչ-որ մարդիկ եկան պատգարակով։ Ստվերների մեջ մահացածի առջև բժշկի ու խիստ սպառազինված մի գունատ ոստիկանի նշմարեցի։ Շուրջբոլորս մարդիկ էին։ Ես աղջկա անունը ճչացի ու շնչասպառ քաղաքն ի վար վազեցի։ Կամուրջն անցնելով հասա իմ սենյակ, բայց այնտեղ չգտա նրան։ Հուսահատ, անհանգիստ ու քաղցած շարունակեցի փնտրել նրան։

Ոստիկանները, հսկայական գազանից վախենալով, զինվորներ դարձած, թափառում էին երկար շղթաներով ձգվող անտառներում։

Նավակներ էին մտցրել կեղտոտ, դեղին գետը ու երկար ձողերով հետազոտում էին տեղանքը։

Ահա վրա հասավ գարունը՝ իր տաք, հորդառատ անձրևներով, որոնք անընդհատ քշվում, լցվում էին քարհանքերի խոռոչները՝ շառաչելով ու պսպղուն հորձանքով։ Նրանց փնտրեցին անգամ ջրատար խողովակներում ու տաճարի ձեղնահարկում, բայց աղջիկն չգտնվեց, իսկ շունը այլևս չհայտնվեց։

Երեք օր հետո, ուշ գիշերով իմ սենյակ եկա։ Հոգնած ու հուսահատ,  առանց շորերս հանելու անկողին նետվեցի և իսկույն փողոցից ոտնաձայներ լսեցի։ Շուտ վազեցի պատուհանի մոտ, բացեցի այն, ու հենվելով, դուրս թեքվեցի։ Ներքևում՝ փողոցի վրա, անձրևից թրջված մի սև ժապավեն էր ընկած, որ նախքան կեսգիշերի վրա հասնելն էր այնտեղ հայտնվել։ Փողոցի լապտերները, ինչպես աղոտ, դեղնավուն բծեր, արտացոլված էին դրա վրա։ Մյուս կողմից, ծառերի միջով քայլում էր աղջիկը՝ իր մուգ շրջազգեստով ու կարմիր, մազմզոտ կոշիկներով, որ գիշերվա լույսի տակ կապույտ երանգ ունեին։

Երկար պարանով կապված՝ իր կողքով սահում էր մի գորշ ստվեր՝ գառնուկի նման հանդարտ ու լուռ. այդ շունն էր՝ իր դեղին, կլոր, պսպղուն աչքերով։

Գերմաներենից թարգմանեց Մարիամ Տոնոյանը

——–

Պատմվածքում գլխավոր սիմվոլիկ կերպարը շունն է, որը նկարագրվում է որպես հսկայական, արսափելի արարած։ Քարոզչի կերպարը խորհրդանշում է Բարին, իսկ շունը՝ Չարը։ Ստեղծագործության հիմնական ակնարկն այն է, որ աշխարհում և բոլոր ժամանակներում չարը քայքայում է բարին՝ անտեսելով նույնիսկ սերունդները (Աղջիկը ևս շան զոհը դառնալու վտանգի տակ էր և ապրում էր վախով)։

Դյուրենմաթը ցույց է տվել, որ անհատն անզոր է բարու և չարի այս անկանխատեսելի ու փոխկապակցված զարգացումների դեմ, իսկ հասարակությունը նկատում է այդ, բայց անտարբեր է։

mariam tonoyan

Էրիխ Ֆրիդ․ Բանաստեղծություններ

Այդժամ

Երբ քո երջանկությունը
երջանկություն չէ այլևս,
այդժամ կարող է քո ուրախությունը
դեռևս ուրախություն լինել,
և քո կարոտը՝
դեռևս քո իրական կարոտը։
Անգամ քո սերը կարող է դեռևս սեր լինել,
դեռևս գրեթե երջանիկ սեր,
և քո ըմբռնումը կարող է աճել։
Բայց այդժամ անգամ քո տխրությունը
կցանկանա տխուր լինել,
և քո մտքերը ավելի ու ավելի
քո՛ մտքերը կդառնան։
Դու այդժամ կրկին դու կլինես
և գրեթե չափազանց մոտ ինքդ քեզ։
Քո արժանապատվությունը
քո արժանապատվությունն է,
միայն թե… երջանկությունդ
երջանկություն չէ այլևս։
***
Ինչ որ է 
-Դա անմտություն է,- ասում է Բանականությունը։
-Այն է, ինչ որ է,- ասում է Սերը։
-Դա դժբախտություն է,- ասում է Կշռադատությունը։
-Դա ոչ այլ ինչ է, եթե ոչ ցավ,- ասում է Վախը։
-Դա անհույս է,- ասում է Ըմբռնումը։
-Այն է, ինչ որ է,- ասում է Սերը։
-Դա ծիծաղելի է,- ասում է Հպարտությունը։
-Թեթևամտություն է,- ասում է Զգուշությունը։
-Դա անհնարին է,- ասում է Փորձառությունը։
-Այն է, ինչ որ է,- ասում է Սերը։
***
Միայն  թե
Կյանքը, գուցե, ավելի պարզ լիներ,
եթե ես երբեք քեզ հանդիպած չլինեի.
ավելի քիչ վիշտ՝
ամեն անգամ մեր բաժանումից,
ավելի քիչ վախ՝
հաջորդ և դրան հաջորդող բաժանումներից առաջ,
և նաև ոչ այդքան շատ՝
անզոր կարոտից,
երբ դու այստեղ չես,
և այն (կարոտը) միայն անհնարինն է ցանկանում
այն էլ իսկույն՝
հաջորդ ակնթարթին
և դրանից հետո։
Ու քանի որ դա չի կարող պատահել՝
ցավալի է
Ու շնչելը՝ դժվարացած։
Կյանքը, միգուցե, ավելի պարզ լիներ,
եթե ես երբեք քեզ հանդիպած չլինեի,
միայն թե դա ի՛մ կյանքը չէր լինի։
***
Քեզ
 
Քեզ թողնել,
որ դու դու լինես,
լիովին դու։
Տեսնել,
որ դու միայն դու ես,
երբ դու այն ամենն ես,
ինչ որ կաս՝
քնքշությունը և վայրին.
այն ինչ պոկվել,
այն ինչ գգվել է ուզում։
Ով միայն կեսդ է սիրում,
նա քեզ ոչ թե կիսով չափ է սիրում,
այլ բոլորովին չի սիրում։
Նա ցանկանում է քեզ վերաձևել,
անդամահատել,
աղավաղել…
Քեզ թողնել,
որ դու դու լինես։
Արդյոք այդ ծանր է, թե թեթև,
չի որոշվում նրանով,
թե որքան են դիտավորությունն ու դատողությունը,
այլ նրանով, թե որքան է սերը
և թե որքան է անկեղծ կարոտը ամենի հանդեպ,
ամենի հանդեպ, ինչը «Դու» է՝
տաքության ու սառնության,
բարության ու համառության,
կամքի ու դժկամության,
քո յուրաքանչյուր դիմաշարժի,
քո յուրաքանչյուր անհնազանդության,
անկայունության,
հարատևության հանդեպ…
Ապա, հավանաբար,
բնավ էլ դժվար չի լինի
ինքդ քեզ թույլ տալ՝
լինել Դու։
***
Մինչ կմեռնեմ
 
Եվս մեկ անգամ խոսել կյանքի ջերմությունից,
որպեսզի ևս մի քանիսն իմանան.
ջերմ չէ,
բայց կարող էր ջերմ լինել։
Մինչ կմեռնեմ,
ևս մեկ անգամ խոսել սիրո մասին,
որպեսզի ևս մի քանիսն ասեն.
դա եղել է,
դա պետք է լինի։
Եվս մեկ անգամ խոսել
երջանկության համար փայփայած հույսի
երջանկության մասին,
որպեսզի ևս մի քանիսը հարցնեն.
-Ի՞նչ էր դա,
ե՞րբ կվերադառնա։
***
Դու
 
Որտեղ ազատություն չկա,
դու ես ազատությունը,
Որտեղ արժանապատվություն չկա,
դու ես արժանապատվությունը,
Որտեղ ջերմություն չկա,
չկա մտերմություն մարդուց մարդը,
դու ես մտերմությունն ու ջերմությունը,
Սիրտը անսիրտ աշխարհի։
Քո շուրթերը և քո լեզուն
հարցերն են ու պատասխանը
Քո ձեռքերի մեջ, քո գրկում
ինչ որ բան կա.
ինչ-որ հանգստություն։
Եվ ցանկացած ստիպված բաժանում քեզնից,
ավարտվում է վերադարձով դեպի քեզ։
Դու ապագայի սկիզբն ես,
Սիրտն ես անսիրտ աշխարհի։
Դու ո՛չ հավատալիք ես,
ո՛չ փիլիսոփայություն,
ո՛չ կանոն, ո՛չ սեփականություն,
որից կառչում են,
Դու կենդանի մարդ ես,
Կին ես,
որ կարող է սխալվել, և կասկածել, և բարիանալ…
Դու սիրտն ես անսիրտ աշխարհի։
 ***
Նատուրալիզացիա
 
Սպիտակ ձեռքեր
Կարմիր մազեր
Կապույտ աչքեր
Սպիտակ քարեր
Կարմիր արյուն
Կապույտ շուրթեր
Սպիտակ ոսկորներ
Կարմիր ավազ
Կապույտ երկինք
 ***
Գիշերերգ
 
Քեզ ծածկեմ, ոչ թե համբույրներով,
այլ միայն ընդամենը քո ծածկոցով
(որ ցած է սահել ուսերիդ վրայից),
որ դու քնիդ մեջ չմրսես։
Ավելի ուշ,
երբ արթնացած կլինես,
բացեմ պատուհանները և քեզ գրկեմ,
քեզ ծածկեմ համբույրներով,
քեզ բացահայտեմ։
 ***
Բայց
 
Սկզբում ես սիրահարվեցի
հուրհրանքին քո աչքերի,
քո ծիծաղին,
քո բերկրանքին՝ կյանքին տածած։
Հիմա ես սիրում եմ նաև արցունքներդ,
և քո վախը կյանքի հանդեպ
ու աչքերդ անօգնական։
Բայց ուզում եմ
օգնել ես քեզ ընդդեմ վախի,
որովհետև
Իմ բերկրանքը կյանքի հանդեպ
Դեռ հուրհրանքն է քո աչքերի։
 ***
Իշխողներին
 
Այրվե՞լ են երբևէ ձեր սիրտն ու աչքերը։
Տասից ավելի արդարություն չկա՞ աշխարհում։
Դուք գազանային չէիք, քանի որ այդպես չի սպանվում և ոչ մի կենդանի։
Ձեր ոչ մի զոհը այնքան մեռած չէ, որքան դուք։
***
Անկատակ
 
Երիտասարդները
որպես կատակ
քարեր են նետում
գորտերի վրա։
Գորտերը մեռնում են
ամենայն լրջությամբ։
***
Պատասխան
 
Մեկը ասաց քարերին.
-Մարդանման եղեք։
Քարերն ասացին.
-Մենք դեռ բավական կարծր չենք։
***
Թշնամիները
 
Նրանք արդեն իսկ կյանքից պատռված,
դեռ մտահոգ են, որ չեն իմանա
պատասխանները չհարցված հարցերի։
Եվ իրենց կյանքի մնացած մասը
վատնում են իրենց չապրած կյանքի գովերգի վրա։
Եվ, հավանաբար, անգամ պատրաստ են
իրենց կյանքը տալ գեթ նրա համար,
որ ստիպված չլինեն տեսնել՝
ինչու և ինչի համար են ապրում։
Եվ նրանք անգամ վաղվա հույս ունեն,
առանց այսօրվա ու երեկվա մասին իմացության։
Նրանք բաց են բոլոր ստերի ու խաբկանքների համար,
նրանք իմ եղբայրներն ու քույրերն են։
***
Ի վերջո
 
Երեխա ժամանակ ես մտածում էի,
որ յուրաքանչյուր թիթեռ՝
իմ կողմից փրկված,
յուրաքանչյուր սարդ ու խխունջ,
յուրաքանչյուր մժեղ, ականջմտուկ,
յուրաքանչյուր անձրևաորդ
կգա ու լաց կլինի շիրիմիս վրա,
երբ գերեզման կմտնեմ։
Ասես մի անգամ փրկվածներն էլ չէին կարող մեռնել
և բոլոր-բոլորը կգային իմ գերեզմանին։
Մեծ տարիքում ես հասկացա,
որ դա անմտություն է։
Նրանցից ոչ մեկը չի գա,
 չէ՞ որ չի ապրի մինչ այդ պահը։
Իսկ հիմա, ծերության մեջ
ես հարցնում եմ.
եթե ես կրկին ու կրկին նրանց փրկեմ,
նրանցից երկուսը կամ երեքը ի վերջո կգա՞ն։
***
Definition
Այն շունը,
որ մեռնում է
ու գիտի,
որ մեռնում է շան պես
և որը կարող է ասել,
թե գիտի,
որ շան պես է մեռնում՝
մարդ է։
***
Որտե՞ղ ենք սովորում
 
Որտե՞ղ ենք ապրել սովորում,
և որտե՞ղ ենք սովորում սովորել,
և որտե՞ղ մոռանում
սովորածը ապրելու մասին։
Որտե՞ղ ենք սովորում
բավական խելացի լինել
հարցերից խուսափելու համար,
որոնք մեր սերը շահավետ չեն դարձնում
և որտե՞ղ ենք սովորում
բավական ազնիվ լինել
հանուն մեր սիրո՝
հարցերից չխուսափելու համար։
Որտե՞ղ ենք սովորում
ընդդիմանալ իրականությանը,
որն ուզում է մոլորեցնել մեզ մեր ազատությունից
և որտե՞ղ ենք սովորում երազել
ու արթուն մնալ մեր երազների համար,

որպեսզի դրանցից որոշները իրականություն դառնան։

Թարգմանությունը գերմաներենից՝ Մարիամ Տոնոյանի

Ester Asatryan

Փոքրիկ իշխանը

Կարծես ավանդույթ լինի, որ ամեն տարի կարդամ Փոքրիկ իշխանը, այս տարին էլ բացառություն չէր, մանավանդ, որ ունեինք հսկայական ազատ ժամանակ։ Իրականում շատերը, երբ իմացան, որ Իշխանն եմ կարդում, ծիծաղեցին՝ ասելով, որ մեծ աղջիկ եմ, բայց հեքիաթերն են ինձ մինչև հիմա հետաքրքիր։ Այդ խոսքերն ինձ ստիպեցին համոզվելու այն մտքի մեջ, որ «մեծերի աշխարհն», իրոք, լավը չէ։ Մարդիկ սովորել են, կամ ավելի ճիշտ՝ վարժվել են ուշադրություն դարձնել ձևին և ոչ թե բովանդակությանը՝ չհասկանալով, որ ամենակարևորն աչքին տեսանելի չէ։

Ասածս ինչ է. այդ մի քանի էջանոց հեքիաթի մեջ, որն ինձ համար երբեք հեքիաթ չի եղել, ամեն տարի առանձնացնում եմ մի նոր միտք, նոր գաղափար, չնայած՝ մտածում եմ, որ ոչ թե ես եմ միտքն առանձնացնում, այլ միտքն է առանձնանում հատուկ ինձ համար։

Այս տարի առանձնացավ հետևյալը. մենք պետք է մարդկանցից պահանջենք այն, ինչ գիտենք, որ նրանք կարող են անել մեզ համար։ Ես այս ամենին կավելացնեի ևս մի բան․այն, ինչ կարող են և կցանկանան անել։ Սա ինձ համար առանձնացավ ոչ թե մեկ ամսվա, մեկ տարվա, այլ ամբողջ կյանքի համար։ Ես հասկացա, որ չեմ կարող ինչ-որ մեկից պահանջել հավատարմություն, պատասխանատվություն կամ ուրիշ նման բաներ, որոնք գիտեմ՝ ինձ չեն տա կամ չեն ուզում տալ։ Բայց այս ամենից նաև սովորեցի լինել ամենապատասխանատուն և հավատարիմը, մանավանդ նրանց նկատմամբ, ում ընտելացրել եմ, սովորեցի ուշադրություն դարձնել մանրուքներին, պատասխանել փոքր եղբորս շարունակ կրկնվող ու հաճախ ինձ ձանձրացնող հարցերին։ Իշխանն ինձ սովորեցրեց նաև չափսոսալ ու առաջ գնալ, միշտ առաջ, բայց ոչ ուղիղ։ Եթե ուղիղ գնանք, երկար չենք գնա։

Իսկ վերջում ուզում եմ ասել. երանի՜, երանի՜ բոլորն ունենան Իշխանի նման հավատարիմ մեկին: Աշխարհին Իշխանի պարզությունն է պետք:

Կարծում եմ՝ դու էլ քո միտքը կառանձնացնես, մի օր գուցե կիսվես, իսկ ես, որ կգտնվեմ քո մոլորակի վրա, կնայեմ այն աստղին, որին նայում ես դու և կժպտամ, որ իմ մոլորակի վրա էլի մի տեղ վերապրեց իմ Իշխանը։

SvetlanaDavtyan

Երջանկության պարադոքսը

Արտակարգ իրավիճակում պետք է կարդալ արտակարգ գիրք: Եվ ինչը կարող էր լինել դա, եթե ոչ հենց այն՝ իր արտակարգ վերնագրով՝ «Թքած ունենալու նուրբ արվեստը»: Մարկի գիրքը նման է շտապ օգնության, որը ճիշտ ժամանակին հասնում է տեղ և ցույց տալիս օգնություն, սա այն է, ինչ հիմա քեզ պետք է:

Մինչ կարդալը շատ էի մտածում՝ կարդա՞լ, թե՞ չկարդալ: Այս է խնդիրը:

Գրքի մասին իրարից շատ տարբեր կարծիքներ էի լսում (ոչ այնքան բարի կարծիքներ), գռեհիկ բառեր, սլենգ, ազատ բառապաշար: Դե, ինչ պետք է մտածեի, որ մեղմ ասած՝ գիրք չէ, այլ ապուշություն: Չէ խաբում եմ, ես էդպես չմտածեցի: Դե հա, երբ հայ մարդը լսում է, որ կա ազատ բառապաշար նորմալ է, որ խռովկան հոգին մի քիչ փոթորկվում է: Բայց ասեմ քեզ, սիրելի ընկեր, ի վերջո կարդացի: Հաստատ կասեմ, որ գոնե մեկ անգամ պետք է կարդաս: Իսկ դրանից հետո դու ինքդ կցանկանաս կրկին կարդալ, վերջում կկարդաս նորից, որպեսզի ոչ մի միտք բաց չթողնես և ճիշտ հասկանաս, իսկ ամենավերջում ինքդ կհասկանաս, թե ինչպես է այն տանում քեզ իր հետևից ու ստիպում նորից կարդալ բառերի ուժը զգալու համար: Ոչ մի գիրք այսչափ երկար իր ազդեցությունը չէր պահել երակներումս:

Գիրքն ընթերցվում է մեկ շնչով, տալիս է մեծ փորձ ու փոխանցում հաճույք: Ամեն օր չես գտնի գիրք, որը քեզ անկեղծ կասի, որ որոշ բաներ սխալ ես անում, բայց այնպես, որ չնեղանաս ու շպրտես մի կողմ: Սովորեցնում է, որ եթե մի քանիսի համար ազդեցիկ մարդ ես ուզում լինել, պետք է գիտակցես, որ մյուսների համար դառնալու ես ծաղրածու: Եթե մի քանիսին օգնելու ես, ապա այլոց խանգարելու ես: Ու պետք է չթքել ամեն ինչի վրա, բայց պետք է թքել քեզ համար պրոբլեմ ստեղծողի երեսին:

Դե, էլ ինչ ասեմ:

Իզուր մի սպասիր, չեմ նկարագրելու սյուժեն: Իսկական ժամանակն է, գնա ու սկսիր:

Mariam Harutyunyan

Հարմարվենք կարանտինին

Երբևէ փորձե՞լ եք դեմ գնալ օրենքներին՝ հարմարվելով դրանց հետ։ Համաձայն եմ՝ տարօրինակ է հնչում։ Ըստ իս՝ եթե մենք գտնենք իրավիճակին հարմարվելու այլընտրանքային ճանապարհ, հաղթանակած դուրս կգանք։ Մի օր իմ ամենամոտիվացնող դասախոսներից մեկն ասաց՝ օրենքների դեմ պետք է պայքարել՝ ստեղծելով մեր comfort zone-ը հենց այդտեղ։ Հաշվի առնելով դասախոսիս՝ մտածել ստիպող միտքը և ներկայիս լարված իրավիճակը՝ կարծում եմ հենց այդպես էլ պետք է վարվենք։

Կարանտինի օրերին մեզ մոտիվացնող մտքեր են պետք, որպեսզի ցրենք լարված իրավիճակը։ Իսկ լարված իրավիճակը ցրելու լավագույն օգնականները գրքերն են։ Ձեզ եմ ներկայացնում 3 գիրք, որոնք կփոխեն կյանքի նկատմամբ ձեր հայացքները։

1․Ջեյն Օսթին «Հպարտություն և նախապաշարմունք»

Սերն ընդդեմ խտրականության. սա է այս գրքի գլխավոր իմաստը։ Սուր հեգնանքը, իրապաշտությունը, հումորը և սոցիալական խավերի նկարագրությունները օգնել են վեպի հեղինակին համբավ ձեռք բերել քննադատների, գիտնականների և ժամանակակից հանդիսատեսի շրջանում։ Ես դեռ դպրոցական էի, երբ կարդացի այս գիրքը։ Սկզբում կարծում էի՝ անիմաստ սենտիմենտալ գործ է՝ լի ռոմանտիկ, կամ ինչպես ասում եմ ես հաճախ՝ «ղզիկ» դրվագներով։ Բայց սխալվեցի։ Այս վեպի միջոցով ես հասկացա, որ խտրականություն ասվածը ոչինչ է՝ բացի ֆանտաստիկ ուտոպիա լինելուց։ Խտրականությունը ապրում է մեր մեջ, փորձում «կառավարել» մեզ։ Երբ գրադարանից գիրքը վերցրի, մի կին, ով այդ պահին այնտեղ էր, ինձ հարցրեց.

-Իսկ սիրահարվա՞ծ ես։

-Դա որևէ կապ ունի՞ այս գիրքը ընթերցելու հետ։

-Ընթերցելուց հետո կհասկանաս։

Ինձ մոտ ինչ-որ տարօրինակ զգագողություն առաջացավ այս կնոջ հետ կարճատև զրույցից հետո։ Տպավորություն ստեղծվեց, որ ես զրուցում եմ հենց Ջեյն Օսթինի հետ։ Ցավոք, դա մեր առաջին և վերջին հանդիպումն էր, այդ կնոջը այլևս չտեսա։

2․ Հերման Հեսսե «Տափաստանի գայլը»

Գիրքն առաջարկել է կարդալ իմ ամենամոտիկ ընկերներից մեկը։ Միջանկյալ քննությունների նյութերը մի կողմ դրած՝ կլանվել էի այս գրքի մեջ։ Այնքա՜ն ասելիք կար գրքում։ Չեմ կողմնորոշվում՝ ինչպես մեկնաբանել, որտեղից սկսել։ Առաջին հերթին՝ ինձ շատ հետաքրքրեց գրքի հեղինակի կյանքը։ Կարծես դժբախտ բառը նրա համար է ստեղծված, անգամ ինքնասպանության փորձ է արել, որն իր արտացոլումն է գտել վերոնշյալ գրքում։ Գիրքը ինձ տվեց հետևյալ միտքը՝ ինքնասպան լինողները միայն նրանք չեն, ովքեր ֆիզիկապես գոյություն չունեն, մարդը կարող է ապրել, շնչել, բայց լինել ինքնասպանված։

«Տափաստանի գայլը» գիրքը երբեմն անվանում եմ «անշունչ հոգեբան», քանի որ ահռելի հոգեբանական-ուսուցողական ենթատեքստ կա այնտեղ։

3․ Վիկտոր Հյուգո «Թշվառները»

Սա ամենահզոր գիրքն է, որ երբևէ կարդացել եմ։ Այդ ժամանակ սովորում էի 12-րդ դասարանում։ Մի կողմից միասնական ընդունելության քննությունների համար էի պարապում, մյուս կողմից կարդում էի գիրքը։ Ուսուցիչներս ասում էին՝ մի՜ կարդա, ընդունվելուց հետո կկարդաս, չես հասցնի, բա միասնականներիդ համար ո՞վ ա պարապելու։ Եվ ես միշտ հանգստացնում էի նրանց՝ ասելով՝ ամեն ինչ կհասցնեմ, այս գիրքը մոտիվացնում է ինձ, այդպես ես ավելի դրական եմ տրամադրվում քննությունների նկատմամբ։ Այն ամենը, ինչ գիրքը տվեց ինձ, դժվար է բառերով բացատրել։ Դուք ի՞նչ եք զգում «թշվառ» բառը կարդալիս կամ լսելիս։ Մինչ այս գիրքը կարդալը ես միայն տհաճություն էի զգում, «թշվառը» մարդու թույլ, խղճուկ վիճակն է։ Բայց գիրքը կարդալուց հետո ներսումս հեղափոխություն տեղի ունեցավ։ Հասկացա, որ ամենաուժեղ ու ամենապատվավոր մարդիկ հենց թշվառներն են։ Հենց նրանց է բաժին ընկել ճակատագրերից ամենադառնահամը, բայց նրանք այդ դառնահամ ճակատագրի արժանապատիվ կրողներն են։

Դե ինչ, սրանք իմ ամենասիրելի 3 գրքերն էին, կիսվեք ձեր սիրելի գրքերով ևս, փակվեք ձեր սենյակում, զբաղվեք ընթերցանությամբ և «հաղթեք» օրենքներին։

image2

Այսօր գիրք նվիրելու օրն է

Քեթրին Պատերսոն

Հատված «Հրաշալի Գիլի Հոփկինսը» վիպակից

Հյուրը

 

Գոհաբանության տոնից մի քանի օր առաջ պարոն Ռենդոլֆը գրիպով հիվանդացավ: Ըստ էության, գրիպը ծանր հիվանդություն չէ, սակայն պարոն Ռենդոլֆը ծեր էր, իսկ ծերունիների համար, ինչպես ասում էր Տրոտերը, ամեն հիվանդություն դժբախտություն է:

Տրոտերն ու Գիլին ձեղնահարկից վար իջեցրեցին ծալովի մահճակալն ու դրեցին հյուրասենյակում, որն սկսեց հիվանդասենյակի նմանվել:

Երկար ժամանակ քննարկում էին, թե արդյոք կարիք կա՞ ծերունի հոր հիվանդության մասին տեղյակ պահել նրա որդուն՝ նշանավոր փաստաբանին: Պարոն Ռենդոլֆը վստահ էր, որ որդին, իմանալով այդ մասին, անմիջապես կգա և իրեն ընդմիշտ կտանի Վիրջինիա: Ու թեև Տրոտերը դա լավ էր գիտակցում, սակայն իր բարոյական պարտքն էր համարում մերձավորներին տեղեկացնելը:

-Պատկերացնո՞ւմ եք, նա այցի է գալիս, իսկ դուք հիվանդ եք: Մի՞թե դրանից հետո նա ձեզ կվստահի: Այդ ժամանակ նա առանց հապաղելու ձեզ այստեղից կտանի:

Սակայն պարոն Ռենդոլֆը կարծում էր, որ կարելի է փորձել: Վերջապես համաձայնության եկան: Որոշեցին ծերունուն տեղափոխել Տրոտերի տուն, որպեսզի իրենց աչքի առաջ լինի:

-Բա որ հանկարծ մեր տանը մահանա՞ք:

-Պատվովս եմ երդվում, ձեր տանը չեմ մահանա:

-Գիլի, եթե նրա վիճակը վատթարանա, մենք նրան իսկույն իր տուն կտանենք, թե չէ, էդ նշանավոր փաստաբանը մեկ էլ տեսար դեռ մեզ դատի տա:

-Եթե ես ձեր տանը մեռնեմ, ինձ դատի կտաք: Եվ թող իմ ողջ ունեցվածքը ձեզ հատկացնեն,-ասաց պարոն Ռենդոլֆն ու պառկեց մահճակալին:

-Մեռնելուց հետո դուք անգամ թոշակ չեք ստանա: Ինձնից ձեզ խորհուրդ՝ ապրեք, ինչքան ուզում եք:

-Այդպես էլ կլինի, միայն թե վախենամ երկար պառկել ցանկանամ, քանի որ ինձ ձեր նման հմայիչ երկու լեդի են խնամելու:

-Դե ինչ, փորձենք: Բայց եթե մի շաբաթից ոտքի չկանգնեք, ոչ տոնական սեղանի, ոչ էլ հնդուհավի երես չեք տեսնի:

Պարոն Ռենդոլֆի վիճակը մի քանի օրից իսկապես լավացավ, սակայն տոնի նախօրեին Տրոտերն ու Ուիլյամ Էռնեստը վարակվեցին:

Տրոտերը պայքարում էր մինչև վերջ, սակայն նրա ջերմությունն այնքան բարձր էր, որ գլխապտույտի պատճառով ոտքի վրա չէր կարողանում մնալ: Թեև նա ընդվզում էր, սակայն Գիլին ոչ երեքշաբթի, ոչ էլ չորեքշաբթի օրը դպրոց չգնաց և մնաց նրանց խնամելու:

Գոհունակության տոնի օրը Գիլին լրիվ հալից ընկել էր, քանի որ մի հիվանդից մյուսի մոտ էր վազում, ողջ ժամանակ վերուվար անելով աստիճաններով:

Գիլին չվարակվեց իհարկե, սակայն անքնությունից, շարունակ անհանգստանալուց ու հոգսերից դարձել էր շատ դյուրագրգիռ:

Նա բժիշկ էր կանչել պարոն Ռենդոլֆի համար, մեկ այլ բժիշկ` Տրոտերի համար, մի մանկաբույժ էլ՝ Ուիլյամ Էռնեստի: Նրանք պետք է անկողնում մնային, ասպիրին խմեին, որպեսզի ջերմությունը թողներ:

Տրոտերը պատվիրեց տղայի մարմինը շփել խոնավ սրբիչով, որպեսզի ջերմ իջնի:  Ուիլյամ Էռնեստի վիճակը մի քիչ թեթևացավ, սակայն միայն ժամանակավոր:

Տանը սարսափելի խառնաշփոթ էր տիրում, անգամ խոհանոցում և հյուրասենյակում, որտեղ Գիլիից բացի ոչ ոք չէր մտնում: Տունն ասես ռմբակոծվել էր: Գիլին այնքան ուժասպառ էր, որ նույնիսկ չէր հասցնում իր հետևից հավաքել: Հինգշաբթի էր, սակայն Գիլին տոնի ժամանակ չուներ: Գիլին ուզում էր նախաճաշել, երբ հնչեց դռան զանգը: Գիլին վեր թռավ: Միգուցե փաստաբանի որդին չի հավատացել հոր խոսքին, և հիմա եկել է տեսնելու, թե ինչու հայրը չի կարող տոնն իրենց հետ անցկացնել: Հետո մտածեց, որ եկողը միգուցե Ագնես Սթոուկսն է: Էլի եկել է քիթը ուրիշների գործերի մեջ խոթելու:

Դռան առաջ կանգնած էր մի կարճահասակ գիրուկ տիկին՝ սև գլխարկի տակից երևում էին նրա սպիտակ վարսերը: Կինը հագել էր սև վերարկու և դրել սև ձեռնոցներ:

Կինն ուշադիր զննում էր Գիլիին: Աղջիկը չէր հասկանում՝ կինը վախեցա՞ծ է, թե՞ սոված: Հետո հիշեց, թե նման դեպքերում ինչ է ասում Տրոտերն ու արագ վրա բերեց.

-Շնորհակալություն, մենք այսօր ոչ մի բան չենք ուզում գնել: Բացի այդ, մենք քրիստոնյա ենք:

-Մի րոպե,-ասաց տիկինը,-դու Գալադրիել Հոփկինսն ե՞ս:

-Դուք ո՞վ եք,-Գիլիի հարցն այնքան անհեթեթ հնչեց:

-Ես…,-կինն այլայլվեց,-ինձ թվում է, ես քո տատիկն եմ:

Եթե նա ասեր՝ կախարդուհի եմ, Գիլին ավելի քիչ կզարմանար:

-Կարելի՞ է ներս մտնել:

Գիլին լուռ մի կողմ քաշվեց և ներս թողեց կնոջը:

Ճաշասենյակից լսվում էր հիվանդ ծերունու խռռոցը: Միայն թե չմտնի ներս ու չտեսնի վերմակի տակից դուրս ցցված սևամորթ ծերունու երեսը: Սակայն կինն իհարկե ներս նայեց, թեթևակի ճոճեց գլուխն ու շուռ եկավ դեպի Գիլին:

-Գիլի, այդ ո՞վ եկավ:

Գրողը տանի, Տրոտերը երևի լսել է դռան զանգը:

-Ամեն ինչ կարգին է, Տրոտեր,-բղավեց Գիլին:

-Ուզո՞ւմ եք նստել,-հարցրեց նա հյուրին:

Գիլին հյուրի հետ մտավ հյուրասենյակ և ձեռքով ցույց տալով բազկաթոռը, առաջարկեց,-նստեք, խնդրեմ:

Հյուրը նստեց բազկաթոռի ծայրին, որպեսզի կարճլիկ ոտքերը հասնեն հատակին:

-Ուրեմն այսպես…

Գիլին փորձում էր հասկանալ: Այս հնաոճ վերարկուով ու գլխարկով կինն իր մոր՝ Կորտնիի մա՞յրն է: Գիլին երբեք չի պատկերացրել, որ Կորտնին կարող է մայր ունենալ: Կորտնին գոյություն ուներ ժամանակից դուրս, աստվածուհու նման, իբրև կատարելության մարմնացում:

-Քո անունը Գալադրիել է, ճի՞շտ է,-կինը խոսում էր հարավային ակցենտով, սակայն խոսքը մետաքսի պես նուրբ էր: Ոչ թե իր որդեգիր Տրոտերի պես կոպիտ ու կռվազան…

Գիլին գլխով արեց:

-Իմ աղջիկը…,-կինը քրքրեց հնամաշ պայուսակն ու հանեց մի նամակ,-իմ աղջիկը տանից հեռացել է շատ-շատ տարիներ առաջ: Ես… Իմ ամուսինը և ես երբեք… Ներեցեք…

Կինը անհաջող փորձեր էր անում բառեր գտնելու, որպեսզի պատմեր իր դառը պատմությունը:

-Ամուսինս…,-նա փորձեց ժպտալ,-քո պապը, մահացել է համարյա տասներկու տարի առաջ:

«Հավանաբար պետք է ինչ-որ բան ասել»,-մտածեց Գիլին:

-Ափսոս…

-Այո, այո, շատ ծանր է,-կինն արցունքները զսպելով մի կերպ արտաբերեց:

Գիլիին էլ վիճակվել էր նման կերպ զսպել արցունքները: Ինչ ծանոթ է այս ամենը:

-Մենք… Ես այն ժամանակ փորձեցի կապվել քո մոր՝ Կորտնիի հետ: Սակայն դա ինձ չհաջողվեց: Բանն այն է…

Նա լռեց, պայուսակից հանեց թաշկինակը:

«Դե, սրբիր քիթդ, բալիկս, ինչո՞ւ ես ամաչում: Կթեթևանաս…»,-Տրոտերն այդպես կասեր, սակայն Գիլին ոչ մի բառ չկարողացավ արտաբերել:

-Բանն այն է, որ այս նամակը… Այս նամակն իմ աղջկանից տասներեք տարվա մեջ առաջին նամակն է…

Նա խղճաց կնոջը, չնայած նրա ցավը պիտի որ իրեն չհուզեր:

-Ես նույնիսկ չգիտեի, որ նա երե… Մի՞թե չէր ուզում այդ մասին հայտնել հարազատ մորը:

Հիմա խոսքը հավանաբար իր մասին կլինի, սակայն այդ ամենը նրան այնքան օտար էր թվում, ասես խոսքը հեռավոր մի ծանոթի մասին էր: Գիլին աշխատեց կարեկցանքով տմբտմբացնել գլուխը:

-Գիլի, իսկ ես քեզ հա կանչում էի,-դռնից բռնվելով ջերմությունից կարմրած դեմքով հայտնվեց Ուիլյամ Էռնեստը: Նա ներքնազգեստով էր: Օտար կնոջը տեսնելով տղան սառեց տեղում…

Կինն ուշադիր նայեց տղային, հետո ինչպես պարոն Ռենդոլֆին տեսնելուց, կտրուկ շրջվեց:

-Ներիր, Ուիլյամ Էռնեստ,-ասաց Գիլին,-չեմ լսել, որ կանչում ես ինձ: Ի՞նչ է պատահել,- և իսկույն հասկացավ, թե ինչ է պատահել: Տղայի գիշերազգեստը թաց էր: Գիլին վեր թռավ:

-Ներեցեք ինձ, ես հիմա կգամ:

Նա արագ-արագ տղային դուրս տարավ սենյակից: Սակայն դա այնքան էլ հեշտ բան չէր: Երեխան ջերմությունից ու սովից ուժասպառ էր եղել:

-Դու չպետք է ցած իջնեիր, Ուիլյամ Էռնեստ: Դու հիվանդ ես:

-Ես թրջել եմ տակս,- տխուր ասաց նա,- դիմացա-դիմացա…

-Գիտեմ, հիվանդ ժամանակ դժվար է:

Գիլին հագցրեց վերջին մաքուր փոխնորդը՝ մի կարճլիկ վարտիք ու շապիկ: Հանկարծ չմրսի: Փոխեց սավանը: Նրան ծածկեց իր վերմակով: Տղան պառկեց, շրջվեց դեպի պատն ու փակեց աչքերը:

-Գիլի, բալիկս,- ձայն տվեց Տրոտերը, երբ Գիլին անցնում էր նրա սենյակի կողքով,- դու հյուրե՞ր ունես:

-Չէ, հեռուստացույցն եմ միացրել:

Աստիճաններով իջնելիս Գիլին մազերը հարդարեց, ուղղեց շապիկը: Գիտեր, որ սարսափելի տեսք ունի: Խեղճ պառավ կինը երևի շշմել է իր տեսքից:

Երբ Գիլին մտավ սենյակ, կինը թույլ ժպտաց:

-Խեղճ աղջիկ,-ասաց նա:

Գիլին հետ նայեց: Հո Ուիլյամ Էռնեստն իր հետևից չի՞ գալիս: Ոչ ոք չկար:

-Աստված քեզ պահապան:

-Ի՞նձ:

-Կորտնին ճիշտ էր: Ես այնքան ուրախ եմ, որ դու գրել ես նրան: Ինչպե՞ս են համարձակվել քեզ այսպիսի ընտանիքի տալ:

«Ի՞նչ է խոսում այս կինը: Ի՞նչ տեղ»:

-Գիտես, ես չպետք է անսպասելի ներս խուժեի, բայց ես ուզում էի ամեն բան իմ աչքերով տեսնել նախքան որդեգրման գրասենյակի աշխատողներին հանդիպելը: Ներիր, սիրելիս…

Աստճանների կողմից լսվեցին ծանր ոտնաձայներ. Թըփ, թըփ, թըփ… Երկուսն էլ մի պահ քարացան:

-Ահ,- բացականչեց կինը: Դռների մեջ կանգնած էր վիթխարի ոտաբոբիկ մի ուրվական տղամարդու շերտավոր գիշերազգեստով. ալեհեր մազերը թափված էին ուսերին, աչքերի մեջ սառել էր սարսափը:

-Ես մոռացել էի,-բղավում էր ուրվականը ճոճվելով, -մոռացել էի:

Գիլին վեր թռավ:

-Ի՞նչ եք մոռացել:

-Հնդկահավը,- Տրոտերը հազիվ էր զսպում արցունքները,- տասնհինգ դոլար երեսունութ սենթ արժեր: Հոտել է: Կարծես թե չնկատեց հյուրին:

- Եթե հոտած լիներ, ես հոտը կառնեի,- Գիլին հայացք գցեց փոքրիկ կնոջը: Կինն էլ Ուիլյամ Էռնեստի նման վախվորած էր երևում:

-Գնացեք պառկեք, Տրոտեր, ես հիմա հնդկահավը կդնեմ ջեռոցի մեջ:

Վիթխարի կինը փորձեց հնազանդվել: Նա շրջվեց և քիչ մնաց վայր ընկնի:

-Ավելի լավ է՝ մի քիչ նստեմ,-ասաց նա խորը շունչ քաշելով,- գլուխս սարսափելի պտտվում է:

Գիլին երկու ձեռքը դեմ տվեց Տրոտերի մեջքին և ոչ այն է հրելով, ոչ այն է ուղեկցելով քաշ տվեց նրան դեպի բազմոցը: Սակայն Գիլին զգում էր, որ դժվար թե նրան մինչև բազմոց հասցնի:

-Օ, Աստված իմ,- բացականչեց Տրոտերը՝ վայր ընկնելով գորգին ու իր հետ վայր գցելով Գիլիին:

Տրոտերը նմանվել էր մեջքի վրա շրջված անզոր կրիայի:

-Աշխարհի վերջը եկավ,-ծիծաղելով բացականչեց նա,-երևի քեզ ճզմեցի:

-Ի՞նչ է պատահել,- բեմահարթակին հայտնվեց երրորդ դերասանը:

-Գիլի, բալիկ ջան, դու ո՞ղջ ես,- հարցրեց Տրոտերը և առանց պատասխանի սպասելու ասաց,- պարոն Ռենդոլֆ: Ամեն ինչ կարգին է:

-Բայց ինչ որ մեկը ընկավ, ես լսեցի ձայնը:

-Ըհը, դա ես ընկա,- Տրոտերը համառորեն փորձում էր ոտքի կանգնել,- հիմա ամեն ինչ կարգին է, ճիշտ չէ՞, Գիլի:

-Տրոտեր, մի կողմ քաշվեք,-մի կողմ քաշվեք՝ դուրս գամ:

-Ի՞նչ է պատահել: Ի՞նչ է պատահել,-անընդհատ կրկնում էր պարոն Ռենդոլֆը:

-Խեղճ երեխա, խեղճ Գիլի,- հառաչեց Տրոտերը և ազատեց Գիլիին:

-Գիլի, ձեզ ի՞նչ է պատահել,- տագնապած հարցրեց Ռենդոլֆը:

Գիլին վեր կացավ, թափ տվեց վրայի փոշին և բռնեց կույր ծերունու ձեռքից:

-Եկեք, ես ձեզ կուղեկցեմ դեպի ձեր մահճակալը:

Մինչև Գիլին հետ վերադարձավ, Տրոտերը հասել էր բազմոցի մոտ: Նա հենվել էր բարձին ու հայացքը չէր կտրում սփրթնած անծանոթուհուց:

-Բա ասում էիր` տանն ուրիշ մարդ չկա,- հանդիմանանքով ասաց նա Գիլիին:

-Ես կարծում եմ լավ կլինի՝ գնամ,-ասաց նա վեր կենալով,-ես հավանաբար ճիշտ ժամանակ չէի ընտրել այցի համար:

Գիլին նրան ուղեկցեց մինչև դուռը:

-Ուրախ էի ծանոթանալ,- ինչքան հնարավոր է քաղաքավարի ասաց Գիլին:

Չէր ուզում, որ կինը վատ մտածի իր մասին: Ինչ էլ լինի, համենայնդեպս այդ կինը Կորտնիի մայրն էր:

Կինը դռների մեջ կանգ առավ, հետո շրջվեց ու անսպասելի համբուրեց աղջկա այտը:

-Դու այստեղ շատ չես մնա, ես քեզ խոստանում եմ,-շշնջաց նա:

Հոգնածությունից Գիլիի ուղեղը չէր աշխատում: Նա գլխով արեց և փակեց դուռը: Եվ հետո, երբ Տրոտերին պառկեցրեց անկողնում, հնդկահավը մտցրեց ջեռոցը, նոր հասկացավ, թե ինչ էր ասում կինը:

-Աստված իմ:

Կարևոր չէ, թե ինչ մտածեց այդ կինը, որդեգրման գրասենյակում նրան ամեն ինչ կբացատրեն, թե ինչ էր այստեղ կատարվում: Ոչ ոք չի կարող Գիլիին ստիպել լքել այդ տունը, հատկապես հիմա, երբ ինքը այդքան պետք է տան բոլոր անդամներին: Եվ հետո… Տրոտերը թույլ չի տա իրեն այս տանից տանել: «Երբեք, երբեք, երբեք»,- ասաց ինքն իրեն:

Գիշերային թռչուններ

Թուրմուդ Հաուգենը ծնվել է 1945 թվականին Նորվեգիայի Տրիսիլ քաղաքում: Նա ավարտել է Օսլոյի համալսարանի համեմատական գրականագիտության և արվեստի պատմության բաժանմունքը: Երկար տարիներ աշխատել է հանրահայտ նորվեգացի նկարիչ Մունկի թանգարանում, իսկ հետո դարձավ գրող և թարգմանիչ: Հաուգենը գրում է երեխաների համար, սակայն ոչ այնպես, ինչպես սովոր ենք պատկերացնել: Նրան հետաքրքրում է մանկան հոգեբանությունը, նրա ներաշխարհը, և ամենակարևորը՝ հույզերը: Կարեկցանքով և ըմբռնումով է Հաուգենը գրում երեխաների և մեծահասակների մասին, երազում մի այնպիսի աշխարհի մասին, որտեղ կարող են միմյանց վստահել և զարգացնել իրենց ունակությունները: Հաճախ դա անհնար է, քանի որ ոչ ոք ի զորու չէ ինչ-որ բան փոխելու: 

«Ես նստում եմ գրելու երեխաների համար, բայց միևնույն ժամանակ նաև մեծահասակների: Մանկությունը միակ վայրն է, որտեղ կարող են հանդիպել իրար մեծերն ու երեխաները: 

Մենք բոլորս երեխաներ ենք եղել, և բոլորս կապված ենք մանկության հետ: Եթե մենք մեր մեջ բավականաչափ ուժ ենք գտնում ընդառաջ գնալու մեր մանկությանը, դա նշանակում է, որ մեր սրտում ցավ ենք զգում, հոգում՝ թախիծ և ավելի լավ կյանք երազանք»:

Վախ, անվստահություն, մերժվածություն, ճնշվածություն՝ ահա այն հիմնական ուղղությունները, որոնք տեղ են գտել նրա ստեղծագործություններում: Մեծահասակների խնդիրները ցավ են պատճառում երեխաներին: Նրանք տեսնում են այն ամենը, ինչը փորձում են ծածուկ պահել երեխաներից, նրանք զգում են կեղծիքը, թեպետ չեն հասկանում պատճառները: Երեխաներին տիրում է սարսափը և անվստահությունը, երբ մեծահասակները, փորձելով խնայել երեխաներին, թաքցնում են նրանցից իրենց անհաջողություններն ու հոգսերը, դրանով իսկ ավելի խորացնելով անջրպետը և զրկելով երեխաներին մեծերին հասկանալու ամենափոքր հնարավորությունից:

Հաուգենի գրքերը զուսպ են, կենտրոնացած երեխայի ներքնաշխարհի վրա, գրված են պարզ լեզվով և հեշտ են կարդացվում: Նրա գրքերը արժեքավոր են ոչ թե նրանով, թե ինչ են արտահայտում բառերով, այլ թե ինչ է թաքնված բառերի հետևում:

Ցավոք, Հաուգենի գրքերից և ոչ մեկը մինչ այսօր հայերեն չի թարգմանվել: Ձեզ ենք ներկայացնում մի հատված նրա «Գիշերային թռչուններ» վեպից` հուսալով մի օր տեսնել այն ձեր սեղանին:

 

Թուրմուդ Հաուգեն

Գիշերային թռչուններ

-Ճիշտ եմ ասում,-ասաց Յուակիմը,- Սառան իր աչքով է տեսել:

Սառան, Ռոգերը, Թոմին, Յուլիան և Թորան կանգնել էին դարպասների առաջ:

Ռոգերն արդեն լսել էր մարդասպանի մասին, սակայն այնքան էլ չէր հավատում քրոջը:

-Ես երբեք սուտ չեմ խոսում,-ասաց Սառան,- ես իմ աչքերով եմ տեսել նրան:

-Էդ դեպքում գնա և բեր նրան այստեղ,-հրամայեց Ռոգերը:

-Չեմ գնա:

-Ինչո՞ւ չես գնա,-հետաքրքրվեց Ռոգերը:

-Հենց էդպես,-կտրուկ ասաց Սառան:

Ռոգերը շուրջը նայեց:

-Այդ դեպքում Յուակիմը կգնա: Սա նրանց նկուղն է:

-Ճիշտ է,-միաբերան որոշեցին նրանք,-Թող Յուակիմը գնա, սա նրանց նկուղն է…

Բայց Յուակիմը չէր ուզում նկուղ իջնել:

-Նկուղն իմը չէ,-առարկեց նա,-ես ոչ մի անգամ նկուղում չեմ եղել:

-Դե հիմա կմտնես, ճիշտ ժամանակն է,-ասաց Թոմին:

Թոմին ու Ռոգերը բռնեցին Յուակիմի թևերից ու քարշ տվեցին նկուղի դռան մոտ:

Յուակիմը ինչքան ուժ ուներ, դիմադրում էր: Բայց ամեն ինչ զուր էր: Մյուսները գալիս էին իր հետևից ու հրում մեջքից:

Վերջապես հայտնվեցին մուտքում:

-Նկուղի դռան բանալին ունե՞ս,-հարցրեց Թոմին:

Յուակիմը տարուբերեց գլուխը:

-Խաբում է,-ասաց Սառան,-մուտքի դռան բանալին համընկնում է նկուղի դռան փականին:

-Ի՞նչ ես կանգնել, դե գնա,-կարգադրեց Ռոգերը,-Եվ մեզ ապացույցներ բեր, որ մարդասպանն այնտեղ է:

Յուակիմը չէր կարող նկուղ մտնել: Վախից արցունքները ողողեցին դեմքը, միևնույն ժամանակ էլ թրջեց տակը:

Ինքը դեռ նկուղի դռանը չհասած վախից կմեռնի:

Սառան նայեց նրան և այնպես շշնջաց, որ բոլորը լսեն:

-Մեզ արնաշաղախ մի բան բեր: Մենք պետք է համոզվենք, որ մարդասպանը նկուղում է թաքնվում:

-Չմոռանաս սպանվածի ձեռքն էլ բերել,-ավելացրեց Թոմին:

-Կամ էլ նրա գլուխը,-աչքերը փայլեցնելով շշնջաց Ռոգերը:

Տորան բռնեց Յուլիայի ձեռքից ու կպավ ընկերուհուն:

-Ես շատ երկար սպասեցի, որ նա դուրս գա,-կամացուկ ասաց Սառան,-հենց այստեղ կանգնած: Շատ, շատ երկար: Սպասումից արդեն նվաղել էի: Բայց ես գիտեի, որ ի վերջո մարդասպանը դուրս կգա, որպեսզի տեսնի, թե ով է նկուղի մոտ կանգնած իրեն հետևում:

Սառան ավելի ցածրացրեց ձայնը: Ռոգերը հրեց Յուակիմին, և վերջինս բոլորից երկու քայլ առաջ անցավ:

-Վերջապես դուռը դանդաղ բացվեց,-շշնջաց Սառան,-Դուռը ճռռում էր, և ասես չէր ուզում բացվել: Դռան ճեղքը գնալով ավելի ու ավելի էր մեծանում:

Յուակիմի մեջքով սառը դող անցավ: Տորան կամացուկ ծիծաղում էր:

-Եվ ահա,-շարունակեց Սառան,- դռների միջից դուրս ցցվեց գլուխը: Հատակին ստվեր ընկավ…

Այդքանից ավել նա ոչինչ չհասցրեց ասել:

Բոլորը քարացել էին և աչքները չռած նայում էին:

Որովհետև նկուղի դուռն իսկապես էլ սկսեց դանդաղ բացվել: Դուռը կամաց ճռճռում էր, սակայն բացվում էր: Աստիճանաբար դռան ճեղքն ավելի ու ավելի էր մեծանում: Վերջապես հատակին մեկի ստվերն ընկավ, և դռան արանքից դուրս ցցվեց ինչ-որ մեկի գլուխը:

Ստվերը…

Ինչ-որ մեկը սարսափից ճչաց, այնուհետև բոլորը միասին սկսեցին բղավել: Եվ Սառան, և Յուլիան, և Տորան, և Ռոգերը, և Թոմին:

Յուակիմը չէր բղավում: Նա բացել էր բերանը, սակայն ոչ մի ձայն չէր լսվում: Ու բոլորը միասին լեղապատառ սկսեցին վազել, իրար հրմշտելով, փորձելով իրարից առաջ անցնել: Նրանք լռվեցին դռների մեջ, որովհետև ամեն մեկն ուզում էր ինքն առաջինը դուրս պրծնել:

Միայն Յուակիմը տեղից չշարժվեց: Նա քարացել էր: Թվում էր, թե ոտքերը թաղվել ու աճել են հատակի մեջ:

Հեկեկոցը սեղմվել էր կոկորդում: «Հիմա ես կմեռնեմ»,- մտածեց նա:

-Այս ի՞նչ աղմուկ-աղաղակ եք բարձրացրել այստեղ,-զայրացած ձայնով հարցրեց ստվերը:

Նա խիստ հայացքով նայեց Յուակիմին: Կառլսենն էր:

-Սա… Սա…. Դո՞ւք եք,-կակազելով հարցրեց Յուակիմը,- և տղայի ոտքերն իսկույն պոկվեցին հատակից: Առաջին անգամ Յուակիմն անչափ ուրախացավ Կառլսենին տեսնելով:

-Դուք… Դուք նկուղում մարդասպան տեսե՞լ եք,- հարցրեց Յուակիմը:

Կառլսենը թավ հոնքերի տակից հայացք նետեց Յուակիմի վրա:

-Ի՞նչ մարդասպան,-զարմացավ նա,-ի՞նչ անհեթեթ բաներ ես ասում: Նկուղում բացի ինձնից ոչ ոք չկար:

Յուակիմը աչքը չէր կարողանում նրանից կտրել:

-Նման բաների մասին սուտ չեն խոսում: Դա շատ լուրջ մեղադրանք է,-ասաց Կառլսենը,-Չէ, դուք միայն լսեք, թե ինչեր է դուրս տալիս այս տղան… Մարդասպան: Այն էլ մեր նկուղում,- Կառլսենը փնչացրեց և աստիճաններով վեր բարձրացավ:

Յուակիմը մենակ մնաց: Նա փակել էր աչքերը: Կյանքում այսքան երջանիկ չէր եղել:

Սառան սուտ էր խոսել: Եվ ոնց էլ լեզուն պտտվել է: Բայց Յուակիմի անդրավարտիքը միևնույն է, թաց էր: Նա ամաչում էր այդ տեսքով տուն գնալ, բայց մայրիկը ոչինչ չհարցրեց: Նա հասկացավ, որ ավելի լավ է ձևացնել, թե բան չի պատահել: