Ani Evinyan

Գրքի հետևից

Ուսումնական տարվա սկիզբն էր: Բոլորս բարձր տրամադրությամբ գնացինք դպրոց: Ասեմ, որ ապրում և սովորում եմ Տավուշի մարզի Կոթի գյուղում: Ուսումնական տարին մի մասի համար առաջին անգամ էր, մի մասի համար` վերջին, մի մասիս համար էլ ուղղակի նոր ուսումնական տարի էր` ոչ առաջինը, ոչ վերջինը:

Ահա եկավ դասագրքերը բաժանելու պահը: Պարզվեց, որ Հայոց Լեզվի դասագրքերի քանակը սահմանափակ էր, և Հայոց Լեզու սովորելն այդքան էլ հեշտ չէր լինելու: Ինձ և ընկերուհուս բաժին ընկավ մեկ դասագիրք: Երբ գնում եմ գիրքը նրանից վերցնելու, մենք ունենք մի վայր, որտեղ իրար հանդիպում ենք, նստում ենք, քննարկում տնային առաջադրանքները, և սկսում զրուցել… Զրուցում ենք տարբեր թեմաների շուրջ: Զրուցում ենք, չենք էլ հասկանում` ժամանակը ոնց է անցնում: Սթափվում ենք հեռախոսի ձայնից:
-Հա, մամ, ասա:
-Գալիս չե՞ս տուն: Մթնըմ ա…

-Հա, մթամ նոր եմ եկել, էլի, կգամ…
-Արդեն 6:30 ա, շուտ արի:
-Հա, լավ, մի կես ժամից ըտի եմ:
Հաջողություն եմ մաղթում ընկերուհուս, ու…
-Մայ…
-Ասա:
-Մայ, գիրքը մոռացա:
Եվ այսպես էլի ենք կանգնում, հիշում ենք դեպքեր մեր դպրոցական տարիներից, այնքան ժամանակ ենք զրուցում, մինչև մայրս նորից է զանգում, բայց երկրորդ անգամ վերջապես հասնում ենք տուն…

Իսկ զրույցը հաջորդ օրը շարունակվում է դպրոցում: Մեր դասարանը դպրոցի ամենաչարաճճի դասարանն է, դա դեռ 1-ին դասարանից: Բայց անկեղծ ասած, այս տարի փոխվել ենք, լուրջ ենք վերաբերվում սահմանում կատարվող իրավիճակին: Երբ կրակոցներից հետո այցելում ենք դպրոց, ընկերուհուս հետ քննարկում ենք գյուղում ինչ վնաս եղավ, և այլն:
Մի անգամ, երբ կրկին անգամ գնացի դպրոց, նորից ընկերուհուս հետ քննարկում էինք կրակոցների հարցը, լսեցի դասընկերոջս խոսքերը.
-Էրեխերք, ոնց որ պլիմոտ ըլիք, էտ ի՞նչ եգին-եգին եք զրից անըմ…
-Հա, բա իմանա՞մ ոչ րիգունը ինչ ա ելել ներքի թաղերըմը,- ասում եմ ես ու շարունակում զրույցս: Մեկ էլ լսեցինք մի անսովոր աղմուկ:
-Վայ~, նորից կրակոց,- վախեցած ասաց ընկերուհիս:
-Չէ, մի վախեք, երեխերք, պատահական թևս կպավ, աթոռը վեր գցեցի,-ասաց մյուս ընկերուհիս:
-Հա, բան չկա, ուղղակի գիդեցա` կրակոց ա:
Ուզում եմ, որ մենք չունենանք նման խոսակցություններ դասարանում: Ուզում եմ, մեր մանկության հուշերում չլինեն նման հիշողություններ: Ուզում եմ…

Մեր կողքին ապրող երեխաները

nane tsaturyan

Ո՞վ ա տեսած էս ամսին սըհե ցուրտ

Արդեն գարնան վերջին ամիսն է ավարտին մոտենում՝ մայիսը, և մեր գյուղացիների համար տարօրինակ է, որ այսպիսի վատ եղանակ է՝ անձրև, ամպրոպ, կարկուտ… Նրանք բողոքում են եղանակից.

-Լա գարհետակին, էս ի՞նչ խաբար ա:

-Տենը՞մ ես, էս ինչ ա անում…

-Մենք էլ պեչկը արդեն դուս ենք քցել:

-Չէ, մերը հրեն նայի` վառվըմ ա:

-Ո՞վ ա տեսած էս ամսին սըհե ցուրտ անե:

-Սաղ բաղչեն ցուրտը տարել ա:

Իսկ Ղուշիկ տատը (հիշո՞ւմ եք նրան) «համոզում» էր անձրևին, որ էլ չգա մեր գյուղի վրա:

- Ջանիդ ղուրբան, ստեն գնա, գնա Բաղանիսի, Ոսկեպարի վրին արի, դու ստի էլ գալ մի:

Ամենաարագ վազորդը

Ու՞ր ես մանկություն: Ու՞ր եք իմ խենթ ու խելառ օրեր:
Մանկությունն ու հասուն կյանքը իրարից  բաժանվում են մի կամրջով, որով քայլելու դեպքում հետ դառնալն անհնար է: Ուզում եմ կրկին քայլել այդ կամրջով: Գիտեմ, հնարավոր չէ, բայց միևնույնն է, ուզում եմ: Ուզում եմ կրկին մոռանալ ցավի, տառապանքի, անարդարության մասին: Ուզում եմ առաջվա պես լաց լինել միայն դրսում խաղալու համար:

Լուսանկարը` Վահան Ազիբեկյանի

Լուսանկարը` Վահան Ազիբեկյանի

Մանկությունն  ուղղակի հրաշք է: Անբացատրելի մի հրաշք: Եթե նույնիսկ աշխարհի բոլոր լեզուների բառապաշարն օգտագործեմ, միևնույնն է, չեմ կարող բացատրել այն, ինչ «մանկություն» է կոչվում: Հիշում եմ` ինչքան էինք խաղում «պախկվոցի, զապաս, հալամոլա, անուն գոռոցի, էշ միլիցա»:

Փոքր ժամանակ բոլորն ուզում են մեծ լինել, տարեդարձի օրը մտածում ենք` ըհըն, մի տարի էլ մեծացանք: Իսկ հիմա ափսոսում եմ, որ մեծ եմ, նույնիսկ չեմ էլ ուզում, որ ծննդյանս օրը նորից վերադառնա, քանի որ ուզում եմ փոքր մնալ: Կյանքի լավագույն շրջանը, երբ առավելագույնն ես զգում սիրո բերկրանք, հոգատարություն, երջանկություն, երբ անհոգ ես ցանկացած բնագավառում, երբ քեզ համար միևնույնն է, թե ինչ վիճակում են ծնողներդ, դու միայն ուզում ես ու պահանջում…

Լուսանկարը` Վահան Ազիբեկյանի

Լուսանկարը` Վահան Ազիբեկյանի

Երբ հիշում եմ մանկությունս, ծիծաղս չեմ կարողանում զսպել. ի՜նչ օրեր էին…  Հիշում եմ՝ մի աղջիկ կար Սոնա անունով մեր Ձիան ուրթ սարում, որին ատելով ատում էի, և ինքս էլ չգիտեմ` թե ինչու: Եվ այդ ատելը փոխադարձ էր, այսինքն՝ ինքն էլ ինձ չէր սիրում և ատում էր, ամեն օր մեկս մյուսի դեմ ինչ-որ դավեր էինք նյութում: Որ ասեմ, թե ինչից էր մեր հակամարտությունը սկսվել, ձեր ծիծաղն էլ կգա:

Մեր սարում մի աղջիկ կար, առաջին տարին էր եկել  Ձիան ուրթ: Եվ ես էլ փորձում էի, քանի որ նոր էր եկել սար, հետը խաղայի:  Կարճ ժամանակ անց մենք մտերմացանք, ու պարզվեց, որ հեռու բարեկամներ ենք: Եվ այն աղջիկը, ում չէի սիրում, սկսել էր  իմ մանկության ընկերներին ասել, որ իբր ես նոր եկած աղջկան սիրում եմ: Իրականում նման բան չկար, որովհետև Սոնան չգիտեր, որ ես այդ նոր եկած աղջկա հետ բարեկամական կապ ունեմ: Այս զվարճալի ասեկոսեները, երբ ես իմացա, գնացի և պատասխան պահանջեցի, թե ինչի՞ համար է նման սուտ լուրեր տարածել: Եվ դրանից հետո մենք սկսեցինք ատել իրար և դրանից հետո ես Սոնային այլևս սարում չտեսա: Այդ օրից անցավ մոտ 16 տարի: Վերջերս Facebook  սոցիալական ցանցի միջոցով պատահաբար գտա իմ մանկության ընկերուհուն և սկսեցինք զրուցել: Մոտ մի շաբաթ կլիներ, որ սոցիալական ցանցով շփվում էինք, երբ Երևանում Կարապի լճի մոտ պատահաբար հանդիպեցինք: Ի՞նչ մեղքս թաքցնեմ, ականջակալները ականջներիս երաժշտություն լսելով, գլուխս կախ քայլում էի, և այդ պահին Սոնան  նկատել և ճանաչել էր ինձ: Կողքով անցել, բայց այդպես էլ չէի նկատել մանկության ընկերուհուս: Եվ երբ ասաց` Վահա՞ն, ես անմիջապես հետ շրջվեցի և տեսա Սոնային` արդեն մեծացել, սիրունացել, հասուն աղջիկ էր դարձել: Գրկախառնվեցինք, և աչքերս փակած վիճակում կարծես ամբողջ մանկությունս աչքիս առաջով եկավ ու անցավ: Այնքան շատ էի հուզվել այդ ժամանակ, որ չեմ կարող պատմել, թե ինչ էի զգում, և մենք սկսեցինք հիշել մեր մանկության հաճելի օրերը: Պատմում ու ծիծաղում էինք մեր արածների վրա, որ մեկս մյուսի տատիկին գնում բողոքում էինք, որ իրա թոռանը ասի` խելոք մնա: Շատ էի ուրախացել այդ չսպասված հանդիպումից, որ վերջապես մանկությանս ընկերուհուն գտա:

Լուսանկարը` Վահան Ազիբեկյանի

Լուսանկարը` Վահան Ազիբեկյանի

Ես ինքս շատ ուրախ մարդ եմ և իմ մանկության ընթացքում շատ ու շատ զվարճալի դեպքեր են հանդիպել, որոնց մասին հետագա նյութերիս մեջ կգրեմ: Դա այն տարիներն էին, երբ քո խնդիրն էր` «երեխեքը չեն թողնում ես էլ խաղամ, որովհետև փոքր եմ» արտահայտությունը:

Մի զվարճալի դեպք էլ պատմեմ կրկին Ձիան ուրթ սարում անցկացրած օրերից: Սարի երեխաներով հավաքվել էինք և վերջապես որոշել էինք հոգի կանչել, արդեն տեղը և ժամը որոշել էինք, ու մեկ էլ  ընկերներս ասացին.
-Վահան, դու մեզ հետ հոգի չես կանչելու, որովհետև փոքր ես և կվախենաս:

Ես էլ պատասխանեցի.
-Հա, ճիշտ ա, ձեզանից 2 տարով եմ փոքր, բայց չեմ վախենա, հանգիստ եղեք:

Բայց ամենատարիքով ընկերներիցս մեկն ասաց.
-Վահան, սա իմ վերջնական խոսքն է. դու հաստատ մեզ հետ հոգի չես կանչելու:

Ես էլ գլուխս կախ, տրամադրությունս գցել էի, որ հերթական անգամ փոքրի տեղ են դնում ինձ ու չեն թողնում միանամ իրենց: Բայց, երբ տեսա, որ արդեն բոլորը գնացին հոգի կանչելու տեղը, անմիջապես ցանկացա, որ մուռս հանեմ իրենցից:

Լուսանկարը` Վահան Ազիբեկյանի

Լուսանկարը` Վահան Ազիբեկյանի

Գնացի այդ խրճիթի մոտ: Թաքուն կանգնել էի և մի փոքր անցքից հետևում էի ներսում կատարվող իրադարձություններին: Երբ տղաներից մեկն ասաց.
-Հոգի ջան, հոգի, թե այստեղ ես` մի նշան տուր,-  ես անմիջապես բարձր կոշտ ձայնով պատասխանեցի.
-Ե՜ս այստեղ եմ:

Ընկերներս իմ պատասխանը լսելով, վախեցած ուժեղ ճչալով դուրս եկան այդ խրճիթից, որ փախնեն, ամեն մեկը  իրենց օդեն (խրճիթը) գնա:  Հանկարծ կատարվեց չպլանավորված մի բան: Ընկերներիցս մեկը խրճիթի մոտով անցնելիս տեսել էր, որ ես «հոգի կանչելու» ժամանակ խրճիթի մոտ եմ եղել, և բոլորին ասաց այդ մասին: Արդեն էլ վազելով իրենց օդեն չէին գնում, այլ իմ հետևից էին վազում, որ բռնեն և դատաստան տեսնեն: Բայց այդպես էլ չկարողացան ինձ հասնել, ես վազելով գնացել էի մինչև Պապի ուրթ:

Ափսոսում եմ, որ մեծացա: Մանկությունն ինձանից արագ է վազում, և  հետևից հասնել չի լինի:

anahit israyelyan

Դեղին ոսկին սև օրվա համար է

Ապրիլի  տասներկուսն էր, դասերս էի սովորում, շտապում էի. կես ժամից պարապմունքի էի: Հեռախոսիս զանգ եկավ, Կենտրոնական բանկից էին զանգահարում: Սկզբում չհասկացա` ի՞նչ գործ կարող եմ ես ունենալ բանկերի հետ, իսկ երբ ասացին, որ «Իմ ֆինանսների ամիս 2016» միջոցառման շրջանակում անցկացվող պատմվածքի մրցույթում հատուկ մրցանակի եմ արժանացել ֆինանսական համակարգի հաշտարարի գրասենյակի կողմից, արդեն յոթերորդ երկնքում էի: Ուրախությունից էլ չէի լսում, թե ինչ են ասում ինձ: Ի դեպ, ասեմ, որ արդեն երրորդ տարին է` Կենտրոնական բանկը ապրիլ ամիսը հայտարարում է ֆինանսների ամիս, և այդ ամսվա ընթացքում այլ միջոցառումների հետ մեկտեղ անցկացվում է նաև պատմվածքի մրցույթ: Այս տարի էլ «Իմ ֆինանսական պատմությունը» թեմայով պատմվածքի մրցույթում հատուկ մրցանակի արժանացա: Ահա և իմ պատմությունը.               

Դեղին ոսկին սև օրվա համար է

Աշոտն ու Վահեն մանկության ընկերներ են: Նույն գյուղից են, սովորել են նույն դասարանում: Երկուսն էլ գերազանց առաջադիմությամբ են սովորել, ու չնայած մոտ ընկերներ էին, մշտապես մրցակցության մեջ էին ուսման բնագավառում: Երկուսն էլ սիրում էին կարդալ, ֆուտբոլի մեծ երկրպագուներ էին, բայց բազում նմանություններով հանդերձ, ունեին մի մեծ տարբերություն, որն ազդեց իրենց հետագա ամբողջ կյանքի վրա: Ներկայացնեմ նրանց պատմություններն առանձին-առանձին:

Աշոտ

Աշոտի ընտանիքը մեծ չէր. ինքն էր, ծնողները և քույրը: Հայրը փոքր խանութ ուներ (որը, ի դեպ, գյուղի միակ խանութն էր) և այդ խանութից ստացվող եկամուտով էլ պահում էր ընտանիքը, դե չհաշված այն աշխատանքները, որ անում է յուրաքանչյուր գյուղացի` հողագործություն, անասնապահություն… Սիրում էր գրքեր գնել, իսկ երեխաները մեծ հափշտակությամբ կարդում էին հոր գնած յուրաքանչյուր նոր գիրքը: Աշոտի հայրը այն համոզմանն էր, որ իր երեխաները պետք է ոչ մեկից պակաս չլինեն, և օրնիբուն աշխատում էր նրանց բոլոր պահանջները բավարարելու համար:

Այդ տարի Աշոտը սովորում էր վերջին դասարանում: Բոլոր գնահատականները գերազանց էին, մասնակցել էր բազում մրցույթների, պատվավոր տեղեր զբաղեցրել, որոշները` հաղթել: Դպրոցում բոլորը նրան սիրում էին, հավատում էին նրա ուժերին, և ինքն էլ համոզված էր, որ կընդունվի իր նախընտրած բաժինը, իսկ ծնողները ամեն ինչով կօժանդակեն իր ուսմանը:

Այո, նա քննությունները լավ հանձնեց և ընդունվեց համալսարան: Քույրը երրորդ կուրսում էր սովորում, ինքը` առաջին: Քույրը մինչ այդ ընկերուհիներից մեկի տանն էր ապրում, որը Երևանից էր, իսկ հիմա, երբ եղբայրն էլ քաղաք եկավ, ծնողները արդեն ստիպված էին տուն վարձել: Դրան գումարվում էին կոմունալ վճարումները, ուսման վարձերը ու բազում այլ առօրյա ծախսեր: Աշոտի հայրը որքան էլ աշխատում էր, չէր կարողանում այս բոլոր ծախսերը հոգալ: Հորը օգնելու համար Աշոտը սկսեց աշխատանք փնտրել: Ընդունվեց աշխատանքի որպես առաքիչ: Աշխատավարձը բարձր չէր, բայց, ինչևէ, ամբողջ տարին աշխատելով կկարողանար գոնե ուսման վարձը վճարել:

Այսպես անցավ մի շաբաթ, երկու շաբաթ… Նախկինում դասերին միշտ պատրաստ Աշոտը մնացել էր անցյալում: Հաճախ դասի չէր գնում, իսկ գնացած ժամանակ այնքան հոգնած էր լինում, որ հազիվ էր դասը մինչև վերջ լսում: Մոտեցան քննությունները: Արդյունքը անսպասելի էր. Աշոտը հազիվ դրական գնահատականներ ստացավ, իսկ մի քանի ամիս անց դուրս մնաց համալսարանից:

Վահե

Վահեենց ընտանիքում երեխաները շատ են, ի տարբերություն Աշոտենց ընտանիքի: Վահեն ունի մի եղբայր և երկու քույր: Ծնողները շատ էին աշխատում, բայց չէին կարողանում հոգալ մեծացող երեխաների անընդհատ աճող պահանջները: Երևի հենց սա է պատճառը (գուցե նաև Վահեի հոր ընտրած դաստիարակության եղանակը), որ դեռ փոքր հասակից Վահեն սովորել էր գանձանակ պահել, իր ծախսերը պլանավորել ու նաև աշխատել: Ապրելով անտառին մոտ գյուղում` նրանք առատորեն օգտվում էին բնության բարիքներից: Գարնանը և ամռանը անտառից հատապտուղներ, վայրի մրգեր էին հավաքում, վաճառում, իսկ ստացված գումարը համալրում էր երեխաների «պահուստային բյուջեն»: Վահեն նույնիսկ մի տետր ուներ, որի մեջ գրում էր այն բոլոր ծախսերը, որ կատարվում էին իր սեփական  բյուջեից: Տարվա վերջում ամփոփում էր ծախսերը, եկամուտները, իսկ մի որոշ գումար էլ պահում էր, ինչպես ինքն էր ասում, «հետոյի համար»:

Վահեն նույնպես դպրոցում լավ էր սովորում, սիրում էր կարդալ, բայց ցավոք այդքան ժամանակ չէր ունենում, որ իր բոլոր նախընտրած գրքերը կարդա: Ինչևէ, նա ևս քննություններից բարձր միավորներ հավաքեց և ընդունվեց: Հայրը կարողանում էր հոգալ բոլոր ծախսերը, բայց երբ հերթը հասնում էր բուհում սովորող երեք երեխաների ուսման վարձերին, խնդիրը բարդանում էր: Եվ հենց այդ ժամանակ էին օգնության հասնում երեխաների «հետոյի համար» հավաքած գումարները:

Չեմ կարող ասել, թե երեխաներից որի հայրն էր ճիշտ վարվում, Աշոտի՞նը, որ փորձում էր ամեն ինչով ապահովել երեխաներին և նրանց չծանրաբեռնել աշխատանքով, թե՞ Վահեինը, որ փոքր հասակից սովորեցնում էր աշխատել, ոչինչ որ նրանք մի քանի գեղարվեստական գիրք պակաս կարդան: Կյանքում երեխաների համար ծնողները նման են հովանոցի, որ պաշտպանում է նրանց կյանքի փորձություններից, բայց այդ հովանոցը պետք է ժամանակ առ ժամանակ փակվի, որպեսզի երեխաները սովորեն իրենք իրենց պաշտպանել ու հանկարծակիի չգան կյանքի դժվարություններին միանգամից առերեսվելիս:

Մեր պատմության երկու հերոսի հայրերն էլ աշխատում էին իրենց երեխաների լավ ապագայի համար, բայց նրանց մոտեցումներն էին տարբեր, և արդյունքը եղավ այն, որ Աշոտը դուրս մնաց համալսարանից,  իսկ Վահեն, մանկուց սովորելով պլանավորել իր ծախսերը, կարողացավ օգնել ծնողներին ու ավարտել ուսումը: Չեմ քննադատում ոչ մեկին, և իրավունք էլ չունեմ, պարզապես պետք է հիշենք, որ ոչ մեկս չենք կարող ասել, թե վաղը ինչ կլինի, ու խնայողություններ միշտ էլ պետք է ունենալ: Ինչպես ժողովուրդն է ասում` «Դեղին ոսկին սև օրվա համար է»:

Ատում եմ ապրիլը…

Ուզում եմ այլևս երբեք այդ բառը չլսել: Ուզում եմ, որ օրացույցից հանեն ապրիլը, այն ապրիլը, որը ոչ և ոչ մի ժամանակաշրջանում հայի համար երջանիկ չեղավ, այն ապրիլը, որ 101 տարի առաջ մեզնից խլեց միլիոն ու կես կյանք, իսկ հիմա՞, իսկ ա՞յս տարի, մեր ապրիլն այս տարի էլ արյունով ներկվեց: Այս տարի էլ ապրիլը մեզ համար լացի ամիս դարձավ, այս տարի էլ ապրիլին շատ ու շատ տների ճրագներ մարեցին:
Շատ երկրներում, այդ թվում՝ Հայաստանում, ապրիլի 1-ին նշվում է ուրախների, սրամիտների օրը: Բայց ի՞նչ ուրախության մասին է խոսքը: Չէ՞ որ մենք ընդամենը մի քանի օրում կորցրեցինք բազում լուսավոր հայորդիների… Բոլոր-բոլոր այն Տղաներին, ովքեր արիաբար պայքարեցին, սեփական կյանքն անգամ չխնայելով հանուն ինձ, հանուն քեզ, հանուն իմ ու քո հայրենիքի, հիմա երևի երկնքից մեզ են նայում: Ես ասել եմ, ու էլի եմ ասում, երկնքում կյանք կա… Հա՜, կա… Ու մեր Տղերքը ողջ են, ողջ են մնալու այնքան ժամանակ, քանի դեռ նրանց հիշում ենք: Իսկ մենք նրանց հավերժ ենք հիշելու: Նրանք դեռ կյանք չտեսած իրենց կյանքը տվեցին հանուն կյանքի: Սա այն դեպքն է, երբ ոչ մի խոսք չեմ կարողանում գտնել ցավս նկարագրելու համար: Սա ցավ է, որին դարման չկա:

Մեր պապերն ասում են. Կյանքի դրվածքն է. Աստված իր մոտ է տանում լավերին…
Կյանքում բոլորս էլ մեզ տանջող ու անպատասխան գեթ մի հարց ունենք: Իմ մտքում միշտ նույն հարցն է. ինչո՞ւ, ինչո՞ւ պետք է մայրը որդուն 18 տարի պահի, մեծացնի, իսկ հետո վահանը ձեռքին գալու փոխարեն, նրան վահանի վրա հանձնեն մորը: Հա, հասկանում եմ, հանուն հայրենիքի, հանուն վաղվա օրվա, բայց մի՞թե անհնար է այդ վաղվա օրվան հասնել առանց մարդկային կորուստների: Այս հարցն ինձ հետապնդում է ամենուրեք, ամեն պահ:
Ես միշտ էլ մեր բոլոր Զինվորներին իմ եղբայրն եմ համարել, ու հիմա էլ, նրանք բոլորն իմ եղբայրներն են, քանզի ես այն հայուհին եմ, ում մտքում ամեն պահ աղոթքն է, աղոթք հայ Զինվորի, հայ Սահմանապահի համար: Հպարտ եմ ձեզնով, իմ ծանոթ-անծանոթ եղբայրներ, հպարտ եմ… Աշխարհի ամենալավ բառերն անգամ քիչ են ձեր անգնահատելի ու անփոխարինելի գործը նկարագրելու համար: Միայն խնդրում եմ, հե՛տ եկեք, Տղերք, ձեզ մի ամբողջ ազգ է սպասում:
Ամեն անգամ սահմանից վատ լուր լսելով, դատարկություն, ցավ, թախիծ եմ զգում, հեռվից լացող մայրերի լացի ձայնն եմ լսում: Ուզում եմ հետ տալ ժամանակը: Ուզում եմ հետ գան Տղերքը: Ասում են, թե ժամանակը բուժում է բոլոր վերքերը, բայց չէ, ժամանակը հրաշագործ չէ, այն անզոր է մեր վերքերի դեմ: Ժամանակը ոչինչ մոռացնել չի տալիս, այս անգամ էլ այն չի կարող մոռացնել տալ ոչինչ ու ոչ ոքի: Չի կարող: Ժամանակը հրաշագործ չէ … Ժամանակը լոկ դեղամիջոց է, որն ունակ չէ ապաքինելու, միայն թմրեցնում է, ուրիշ ոչինչ:
Կանցնեն օրեր, նոր առավոտներ կբացվեն, բայց շատերի համար արդեն անիմաստ: Իսկ ես կշարունակեմ ամեն առավոտ արթնանալ ու առաջին հերթին ձեզ բարի լույս ասել, իսկ երեկոյան քնելուց առաջ ամեն օր բարի գիշեր մաղթել: Որպեսզի Ձեզ ոչ ոք երբեք բացակա չդնի:

Մարդիկ, ովքեր ինչ-որ բան անելուց առաջ ասում են. «Ես ինչի՞ պիտի ինչ-որ բան անեմ էս երկրի համար, ի՞նչ է արել էս երկիրն ինձ համար», թող հիշեն Տղերքին, որոնց համար էլ՝ էս երկիրը արած բան չուներ, բայց իրենք արեցին ամենակարևորը, տվեցին ամենաթանկը՝ երազանքներով ու նպատակներով լի իրենց կյանքը…

marine ghahramanyan portert

Կենդանիները

Շատ եմ հանդիպել այնպիսի մարդկանց, ովքեր փայտով, քարով խփում են կենդանիներին: Օրինակ, շան ձագերին, կատուներին տանջում են, դուրս են հանում տնից, ինչը տանել չեմ կարողանում: Պատահել է, երբ երեխան բռնել է թիթեռին, ուզեցել է սպանել, ու ծնողը ոչ մի բան չի ասել: Մինչդեռ այդ թիթեռներն ընդամենը մեկ օր են ապրում, իսկ մենք այդ մեկ օրն էլ կրճատում ենք: 

Ես ինքս սիրում եմ ընտանի կենդանիներին և պահում եմ, բայց չգիտեմ ինչու, կատուներին չեմ սիրում: Սակայն քույրերս սիրում են և պահում: Ինչքան չսիրեմ կատուներին, տհաճ թվան ինձ, երբեք նրանց տնից դուրս չեմ հանել: Չսիրելով հանդերձ, միշտ կերակրում եմ նրանց, խնամում: Միշտ հիշում եմ
ջոկատավարուհուս ասածը: 12 տարեկան էի, գնացել էի Հանքավանի «Լուսաբաց» ճամբարը: Երեխաներով դրսում նստած էինք, և ոտքիս միջատ էր բարձրացել: Չհասկանալով` ուզեցի սպանել միջատին: Ջոկատավարուհիս` ընկեր Լուսինեն, ձեռքս բռնեց և ասաց.
-Ինչո՞ւ ես ուզում սպանել այս խեղճին: Քեզ ի՞նչ արեց, ի՞նչ վնաս տվեց: Չի կարելի, երեխաներ, սիրեք կենդանիներին, թռչուններին:
Ընկեր Լուսինեի խոսքն ինձ համար սովորական խոսք չէր, այլ կարծես խրատ դարձավ: Այդ օրվանից ես շատ փոխվեցի:
Սիրենք մեզ շրջապատող կենդանիներին, չէ որ երբեմն նրանց կարիքն ավելի շատ ենք զգում, քան որոշ մարդկանց:

Կոռաբերդ

Ընկերներով կանգնած զրուցում էինք, ամեն մեկը մի պատմություն էր պատմում: Ես էլ պատմեցի, թե ինչպես եղավ, որ ես ու ընկերս գնացինք Կոռաբերդ: Այնտեղ մենք տեսանք ինչ որ շինության մնացորդներ: Երբ մենք եկանք գյուղ, գյուղի պապիկներից իմացանք, որ այդ շինության մնացորդները Կոռաբերդի մնացորդներն են:Լուսանկարը` Դավիթ ԱվագյանիԿոռաբերդը գտնվում է Բաղանիս գյուղից արևմուտք, շուրջ 7 կիլոմետր հեռավորությամբ, Ոսկեպար լեռնաշղթայի ճյուղավորություններից մեկի վրա գտնվող  զույգ գագաթներով մերկացած քարաժայռի վրա: Ամրոցը կառուցվել է մոնղոլ-թաթարների արշավանքների ժամանակաշրջանում: Երբ գազազած հրոսակախմբերը Հայկական լեռնաշխարհի այլ մասերում էին հայ շինականի արյուն թափում, հայրենասերները սուրհանդակներ են ուղարկում տարբեր կողմերի վրա` մարդկանց զգուշացնելով վերահաս աղետի մասին: Այդ ժամանակ էլ մեր շրջակա գյուղերի բնակիչները, մեծ ու փոքր հավաքվում են, գիշեր ու ցերեկ կառուցում ամրոցը` սպասվող վտանգից պաշտպանվելու նպատակով: Ամրոցի կառուցման համար հարկավոր շինանյութերը, ջուրը և հացը մարդիկ անասելի տառապանքներով են հասցրել լեռան բարձունքը: Հենց դրա համար էլ այն ստացել է «Կոռաբերդ» անունը:

Երկար ժամանակ մարդիկ պաշտպանվել են ամրոցում` նախօրոք կուտակած զենքերով և քարերով: Բայց թշնամուն կանգնեցնել չի հաջողվել: Երկարատև պաշարուման, սննդի ու ջրի սպառման պատճառով ամրոցը ընկավ թշնամու ձեռքը: Կոռաբերդ ամրոցից ներքև կա մի հանքային աղբյուր: Ավանդությունը մեզ ասում է, որ այն առաջացել է որդի կորցրած մայրերի աղի արցունքից:

Այդպիսին է Կոռաբերդ ամրոցի մասին լեգենդը, ամրոց, որի միայն ավերակներն են մնացել:
Այժմ Կոռաբերդը դպրոցականների և երիտասարդների համար էքսկուրսիաների, արշավների և տուրիզմի գեղատեսիլ վայր է, որի բարձունքից երևում են Կովկասյան լեռնաշղթայի և Հայկական լեռնաշխարհի բազմաթիվ ճյուղավորություններ՝ իրենց վեհապանծ գագաթներով:

Լուսանկարը՝ Սերյոժա Առաքելյանի

Հայաստանի գյուղերը. Բաղանիս, Տավուշի մարզ