Երբ Ադամն ու Եվան դրախտ կոչված տարածքում էին, չկային պատերազմներ մարդու և մարդու միջև, կար միայն Աստծո և չարի պայքար՝ երկիրը տիրելու համար, երբ դրախտավայրը երկրի վրա էր։

Առաջին եղբայրասպանությունը Աբելի մահով սկսվեց: Աստծո սահմանմամբ եղբայր դեռ չէր նշանակում արյունակից, եղբյար՝ այսինքն սերը առ մարդը։

Այն ատեն սերը պատճառից դարձավ հետևանք, ծնվեց մեկը՝ սերը Աստծուց խլած ու Աստծուն տվող Արմենը։

Ճիշտն ասած, Արմենին ճանաչում էի միջնորդավորված՝ ինչ պատմել էին, ընկերս չէր, ոչ էլ եղբայրս էր, բայց Արմենը Արմենն էր, երբ հանուն հայրենիքի իր անձեռնմխելի կյանքի մասին չմտածելու միտք էր հղանում։

Հունվար ամսյան 19-րդ օրը՝ ճիշտ այն օրը, երբ կանխամտածված սպանվեց Հրանտ Դինքը, որովհետև հայ լինելը մարդ լինելուց  տարբերվում է պատասխանատվության  համեմատաբար բարձր աստիճանով, այսինքն՝ հայ լինելը վիճակ է՝ լինել թե՞ չլինել խնդիր-հարցադրումով։ Բայց ամեն դեպքում․․․ «Մահը եղավ ոտքի վրա՝ կանգնած, ոչ թե պառկած՝ անկողնու մեջ»։

-Ես ասում էի ՝ «Ու՞ր ենք գնում, ընկերնե՛ր», իսկ նրանք՝ «Վերև, Ջոնի»:

Դա այն օրն էր, երբ Բիթլզը՝ սերը և ազատությունը, առաջին անգամ ելույթ ունեցավ բեմում։

Իմ ճանաչած Արմենը բիթլոման էր, բայց չէր սիրում մազերի «էքզի» ոճը, ասում էր՝ տղայական չի։ Բիթլզ էր լսում ու մատները սահեցնելով իր կերտած  քանդակներով,  քթի տակ երգում  էր «Let it be»-ն.

«Եվ երբ ամպամած է գիշերվա երկինքը,

Միշտ մնում է մի շող, որ լուսավորում է իմ հոգին:

Շողա մինչև վաղը,

Թո՜ղ  լինի»։

Սովորաբար քանդակը սկզբում կերտվում է կավից, պլաստիլինից կամ մոմից, ապա ձուլվում գիպսից։ Գիպսե ձուլածոները կա՛մ ինքնուրույն գոյության իրավունք են ստանում, կա՛մ ծառայում են որպես մոդել՝ քանդակը ավելի մնայուն նյութերով մարմնավորելու համար։

Արմենը՝ կերտված մարդ ձուլվածքից, համաչափ աչք-ունքով, աջ հոնքի վերևում էլ մի  նշան, իսկ խառնվածքով հանգիստ  էր, կոկիկ,  աշխատանքն ու  կրթությունը  համատեղող: Սովորում էր Մշակույթի պետական քոլեջի վերջին կուրսում, որպես օպերատոր, զուգահեռաբար էլ աշխատում էր կահույքի արտադրամասում։ Գիշերը, երբ հարձակվել են  դիվերսանտները, Արմենը նկատել է, զգուշացրել զինակիցներին և սկսել գոյամարտը՝ մեկը երեք տասնյակի դեմ։ Ծառայակիցների խոսքով ՝ կես ժամ միայնակ դիմադրել է  ու տասը հոգու կյանք փրկել։ Եվ դա հայկական ուժերին հնարավորություն է տվել կազմակերպվել և ելման կետերը վերադարձնել թշնամուն։

Մահը  մորը  ճանաչել տվեց  որդուն։ Կարոտ բառը Աճառյանի արմատական  բացատրությամբ՝ կար+մոտ, այսինքն՝ ժամանակին եղել էր մոտ, մյուս դեպքում՝  անհրաժեշտություն։

Կա՞ մի երգ մոր մասին, որ սրտաշարժ չէ, կասեմ՝ ոչ, չկա․

«Երբ ես ինձ հանձնում եմ տրտմությանը,

Մայր Մարիան ինձ մոտ է գալիս

Եվ իմաստուն խոսքեր  է ասում.

«Թո՜ղ լինի»:

Հղացման և ճակատամարտի  միջև եղած մտորումները՝ անձրևոտ  մի օր ինչ-որ մեկին վերարկու տալու, ավելի մոտ կանգնելու, և հենց երազանքը՝ աստղերը հաշվելու մասին, մի՞թե կարող էին չլինել։ Կամ կարո՞ղ էր գիտակցել  ակնթարթի անխուսափելի վախճանը․․․ Մեկին մոտ չլինելը, քույրերի կողքին չկանգնելը, այլ մնայուն նյութից հեն ու հենք  լինել, որպես արիության մոդել։

Երբ ճակատամարտ է, իսկ մարդը անխուսափելի է, մղումը ճակատամարտ ենթագիտակցության ազդակներով է կառավարվում, և պահի խիզախությունը  հատուկներին է տրված։ Հղացումը, որ 2014 թվականին  արցախա-ադրբեջանական հակամարտ զորքերի շփման գծի հյուսիսարևելյան դիրքը պաշտպանելիս կյանք արժեցավ, որովհետև «կարոտ» բառի  «կար» արմատից ժամանակի հետ «կարևոր»-ն է առաջացել, հետո փակվել է «կարևեր» բառի վերքը։

«Նրանք կարող են բաժանվել,

Բայց նորից հանդիպելը միշտ հնարավոր է,

Պատասխանը մեկն է՝ «թո՜ղ լինի»:

Տասնյակ փամփուշտ զարկվեց երկրի սրտին. հյուսիսարևելյան ուղղությամբ տեղակայված մարտական դիրքում իր առջև դրված խնդիրը արիաբար կատարելու ժամանակ զոհվել է կրտսեր սերժանտ Արմեն Հովհաննիսյանը։ Սակայն   Ավան 14֊րդ  փողոց, 8-րդ տան տարածությունում ՝ Արմենի թանգարանում, Արմենը կա, որովհետև «բոլոր դիրքապահները թագավոր տղերք են»։

«Արթնացա երգի հնչյուններից,

Ինձ մոտ է եկել Մայր Մարիան,

Ասելով  ինձ  խոսքեր իմաստուն՝

«Թո՜ղ  լինի»…

 

Ուսանողականս երկրորդ-երրորդ ամիսներն էին, պատմության դասն էր։ Սեղանին հենված՝ գրում-ջնջում էի, (չեմ հիշում՝ ինչ, բայց հիշում եմ, որ ամենևին կապ չուներ պատմության հետ)։
Ամբողջ ուշադրությունս միանգամից սևեռվեց դասախոսին, երբ խոսքի մեջ համեմատություն անելով ասաց՝  կյանքն անիվ է։ Պահը բաց չթողնելով՝ մտքիս խորքերում մտովի գրեցի «կյանքն անիվ է» արտահայտությունը ու ականջի ծայրով լսելով դասախոսին՝ անցա գրել-ջնջելու ոչ այնքան հասկանալի արվեստին։
Մի քանի օր անց կյանքը որոշեց պարապ չթողնել մեզ և ուղարկել փոփոխություններ, կապ չունի՝ լավ թե վատ։ Փոփոխություններ, որոնք ստիպեցին ոչ թե մտքի մեջ գրել, այլ հասկանալ, որ իսկապես անիվ է կյանքը։ Անիվ, որի գլորվելու ընթացքում մեկ վերևում ես, մեկ էլ պարզապես գետնի վրա։ Վերևում բոլորն էլ կարողանում են դրսևորվել, ինքնավստահ լինել, ուժեղ ու…  Բայց հենց որ փորձում են շարժվել առաջ, հասկանում են, որ առաջ «գլորվելու» համար մի պահ պետք է գետնի վրա մնալ։ Ուզած- չուզած մնում են, բայց միայն նրանք են կարողանում բարձրանալ, ովքեր պատրաստ են կա՛մ տանուլ տալ սեփական կյանքը, կա՛մ հասնել ամենաբարձրին։ Իսկ մնացած բոլորը գնում են, որովհետև դա ավելի հեշտ է, քան մնալն ու պայքարելը այն ամենի համար, ինչը սիրում են կամ ուզում են ունենալ։
Եվ ինչ ուզում եք՝ ասեք, կյանքը անիվ է։ Ու երբ անիվն այլևս չի գլորվում, ուժեղներն արդեն վերևում են լինում, իսկ ներքևում մնում են վախկոտները։

Ողջու՛յն, մեկ դարաշրջան է չենք հանդիպել․․․ Իրականում, եթե իմ դասընկեր Դավիթը լսեր սա, ապա կասեր, որ հումորի զգացումս ինչպես միշտ, ինչ-որ մեկի բռունցքներին է բախվել։

Սակայն Դավիթն այժմ բանակում է, ինչպես իմ մյուս ընկերները, որոնց անչափ կարոտել եմ։ Բայց վստահ եմ, որ եթե Դավիթը կամ նրանցից որևէ մեկը կարդար հոդվածս, ապա կասեր, երջանիկ է, որ ինձ հետ հանդիպումը ևս երկու տարով հետաձգվել է։ Դե՛, ես չեմ նեղանում, որովհետև գիտեմ, որ կատակում են (հը՛մ, իրականում գիտեմ, որ չափից շատ եմ խոսում ու երբեմն առիթ եմ հանդիսանում, որ նրանց նեյրոնները ինքնասպան լինեն)։

Լավ, անցնեմ բուն նյութին։ Ինչպես տեսնում ես՝ այս ընթացքում բոլորիս կյանքում ինչ-որ փոփոխություն է եղել։ Օրինակ, իմ կյանքում ավելացել է ակնոցը, նաև՝ քաշս։ Հա՛, քիչ մնաց մոռանայի․ նաև երկիրը, որտեղ ապրում եմ։ Այս փոփոխությունները ՖԼԵՔՍ փոխանակման ծրագրի շնորհիվ է, որն ինձ հնարավորություն է տվել մեկ ակադեմիական տարի ուսանել ԱՄՆ—ում` Կանզաս նահանգի Հատչինսոն ավագ դպրոցում։

Բայց ավելի կարևորն այն է, որ երկար դադարից, մաքառումներից, հերթական «ալարումների» տեղատարափը հաղթահարելուց հետո, ես կրկին վերագտա գրելու ցանկությունս։ Այսօր եկել եմ, որ օվկիանոսի այն կողմից քեզ հետ կիսվեմ իմ փոքրիկ պատմություններով ու զրույցներով, որոնք հուսամ քեզ դուր կգան։ Ուզում եմ նաև նշել, որ հնարավոր է` դրանք քեզ անավարտ անհեթեթություններ թվան, բայց ինձ համար ինչ—որ խորհուրդ ունեն․․․

 

Միսս Ստատսմենը

-Good morning. My name is Anush. I am an exchange student from Armenia,- ողջունեցի կենսաբժշկության ուսուցչուհուս առաջին ուսումնական օրը։

-Բարև, ո՞նց ես, ես լավ եմ,- պատասխանեց նա ինձ հայերենով՝ հանգեցնելով բբերիս լայնացմանը և դոպամինիս մակարդակի բարձրացմանը։

Սկզբում մտածեցի, որ նա հայ է, ու արդեն պատրաստվում էի հայկական ավանդական քոչարին միացնել, խորոված պատրաստել ու նշել այդ փաստը։ Չեմ թաքցնի, այդ մի քանի նանովայրկյանների ընթացքում հազար ու մեկ վարկած մտածեցի նրա հայ լինելու ու հայերեն խոսելու փաստի մասին, սակայն դրանք ապացուցելու ճանապարհին, միսս Ստատսմենը (այդպես է ուսուցչիս անունը) առաջ քաշեց այնպիսի փաստեր, որոնք միանգամից հերքեցին դրանք։ Նա պատմեց, որ ծնվել է Գլենդելում ու շրջապատված է եղել հայերով։ Իրականում, հաճախ կատակում է, որ կիսով չափ հայ է։ Ավելին, առաջին եռամսյակում չկար մի դասաժամ, որ Հայաստանի պատմությունից, մշակույթից, խոհանոցից ու սովորություններից չխոսեինք։ Միսս Ստատսմենը հիշում է, որ ապրիլի 24-ին գրեթե ոչ ոք դպրոց չի գնացել, որովհետև դպրոցում մեծամասամբ հայեր են եղել, ու իր ընտանիքն էլ, ինչպես ամեն հայ ընտանիք, անսահման ցավով է լցվել այդ օրը։

Նա ամենից շատ սիրում է պատմել, թե ինչպես են հայ տատիկներն ու պապիկները խնամում թոռնիկներին, երբ ծնողները գնում են աշխատանքի։ Նաև հաճախ դժվարանում է առանձնացնել իր ամենասիրելի հայկական ուտելիքը և բոլորին հորդորում է այցելել Հայաստան։ Երբեմն դասերից հետո միասին թերթում ենք նրա ֆեյսբուքյան ընկերների ցանկը, փնտրում հայերի ու երկար զրուցում նրանց մասին։ Միսս Ստատսմենը սիրում է պատմել իր հայ ընկերների մասին, թեպետ երբեմն դժվարանում է արտասանել Իշխանուհու կամ էլ Ոսկեհատի անունը։ Արդարության համար նշեմ, որ այս վեց ամիսների ընթացքում նա միակն է, ով ճիշտ է արտասանում անունս․ դեռ մի բան էլ՝ իսկական հայի նման։ Ինձ հանդիպելու հաջորդ օրը նա ոգևորությամբ պատմում էր, որ խոսել է իր մայրիկի հետ, ով Գլենդելում ուսուցիչ է, ու պատմել է իմ մասին։ Մենք որոշեցինք երբեմն խոսել նրա մայրիկի հետ տեսազանգով, որպեսզի տեսնեմ նրա հայ աշակերտներին։ Միսս Ստատսմենի դասերին ես ինձ տանն եմ զգում։ Իզուր չէ, որ նա իմ ամենասիրելի ուսուցիչն է այստեղ։

 

Իմ անսովոր անունը

Ամերիկայի պատմության դասաժամ, երբեմնի Անուշ, ում այժմ դիմում են ամեն կերպ՝ բացի Անուշից, ու անհամար հարցեր․․․

-Հե՜յ, Անուկ, Ռումինիայում կովեր կա՞ն,- հարցրեց դասընկերներիցս մեկը։

-Անուշ, Արմենիա, այո՛, կան,- արդեն հազարերորդ անգամ ուղղելով, սեփական նեյրոններիս մահը տեսնելով, բայց խոհեմաբար ժպտալով պատասխանեցի ես։

Երկու րոպե լռություն․․․

-Աշուն, իսկ խոտ ունե՞ք,- լսվեց դասարանի մյուս ծայրից։

Թեպետ ես կուզեի գարուն լինել կամ գոնե ամառ, բայց ինչ արած, համակերպվել է պետք:

-Դե հա, ունենք: Ինչ-որ բան պիտի լինի՞, որ այդ խեղճ կովերն ուտեն,- փորձեցի սրամտել ես։

-Ա՜շ, Աշո՜տ, իսկ խնձոր ունե՞ք։

Այս սա արդեն չեղավ․․․ Անկեղծ ասած, դժվար է զսպել ծիծաղդ, երբ քեզ դիմում են եղբորդ անունով։ Իրականում, այն մարդիկ, ովքեր ինձ ճանաչում են ու կարդում հոդվածս, գիտեն, որ բնույթով համբերատար չեմ, սակայն ուզում եմ շնորհավորել նրանց․ համբերատար դառնալը, երևի, իմ փոխանակման տարվա ամենամեծ ձեռքբերումն է։

-Ը՜մ, ունենք, կախարդական համ ունի,- պատասխանեցի ես ու մտքումս ավելացրի,- բայց ի տարբերություն այստեղի խնձորների՝ Մոխրոտի քեռակին կախարդուհին թղթից չի պատրաստել, այլ արևից։

Երանի հիմա այդ խնձորներից մեկը այստեղ լիներ՝ կանա՜չ, խրխրթա՜ն… Երանի հիմա ուտեի ու այնպե՜ս խրթխրթացնեի, որ մամաս կողքի սենյակից ամեն անգամվա նման բղավեր, որ դուռը ծածկեմ, կամ էլ անձայն ուտեմ, կամ էլ ուրիշ սենյակում ուտեմ։ Ու ես շարունակեի այդպես ուտել, որովհետև խնձորն այդպես են ուտում:

Հետաքրքիր է, եթե մի փոքր կարոտելու տրամադրություն ունես, ինչքա՜ն կարոտելու բաներ կարող ես գտնել: Նույնիսկ ամենափոքր ու աննշան բաները կարող են բացել մտքերիդ կծիկը, թափանցել հոգուդ մեջ ու քեզ հիշեցնել, տխրեցնել ու․․․ Առաջին արցունքդ արդեն պատրաստ է ցած սահել։

 

Մետրո, տաք շոկոլադ…

Փակիր աչքերդ ու մտովի վերադարձիր այնտեղ, որտեղ ամենից շատ կուզեիր կրկին լինել․․․ Դե՜, օրինակ այն այգին, որտեղ սիրում ես նստել ամռանը ու սուզվել ժամանակի մեջ, չնկատել շուրջդ ոչինչ, մոռանալ խնդիրներդ, խմել հյութդ և ուտել սիրելի բուլկիդ: Կամ էլ այն պոնչիկանոցը, որտեղ մի անգամ պատահաբար թափել ես ձեռքիդ կակաոն, հետո արագ անձեռոցիկները լցրել վրան, որ ոչ ոք չնկատի, թե ինչ անփույթ ես: Այն փողոցը, որ քեզ տանում է տուն՝  գարնանը լի կանաչով ու թռչունների ծլվլոցով, ամռանը՝ երեխաների բղավոցներով ու աղմուկով, աշնանը՝ ջրափոսերով, իսկ ձմռանը՝ ցեխով, մինչև ծնկներդ կեղտոտված հագուստով՝ ողողված քո անուշադրության մասին ընկերներիդ բողոքներով ու հորդորներով։ Մեր մոլորակը լի է նման վայրերով․ վայրեր, որոնք կարող են փողոցն անցնող կնոջ համար ոչինչ չնշանակել, իսկ մեզ համար լինել ամենախաղաղ ու տաքուկ անկյունն աշխարհում։

Ահա այդպիսի մի վայր է ինձ համար Մետրոն, որը ես գտա այստեղ ժամանելուս առաջին օրվանից: Բայց այս Մետրոն նման չէ աշխարհի մյուս մետրոներին․ այն տաքուկ է, հարմարավետ, չափից շատ համեղ ու մտերմիկ։ Մետրոն սուրճի խանութ է, որտեղ չի կարելի գնալ առանց գրքի։ Մի վայր, որտեղ կարող ես գնալ, երբ տխուր ես, երբ ուզում ես հանգստանալ ու կտրվել առօրյա հոգսերից, որովհետև մարդիկ այնտեղ ջերմ են, բարի, տաք շոկոլադն այնտեղ ազդում է ավելի արագ, քան հանգստացնող հաբերը, իսկ այ, բանանով ու ընկույզով թխվածքի մասին ավելի լավ է լռել․․․

Երեկ, նման շաբաթվա մյուս օրերին, ես վերցրի գրքերս ու քայլեցի դեպի Մետրո։ Այս անգամ որոշել էի փորձել հաղարջով կեքս, բայց, ինչպես հետո պարզվեց, բանկային քարտս դեմ էր դրան։ Երբ քարտս պարզեցի վճարելու, համակարգը մերժեց այն։ Ես շփոթված ներողություն խնդրեցի, որին ի պատասխան վաճառողն ինքը սիրալիր ներողություն խնդրեց՝ ցավելով, որ քարտիս հետ ինչ-որ բան այն չէ։ Ես քայլեցի դեպի սրճարանի իմ սիրելի անկյունը։ Հենց նույն պահին ինձ մոտեցավ վաճառողը՝ ձեռքին հաղարջով կեքս։ Նա պնդեց, որ այն պարզապես նվեր է՝ այս արևոտ օրվա առթիվ։

Ուրիշ ի՞նչ անել, եթե ոչ ժպտալ, վայելել կեքսդ ու հուսալ, որ Հայաստանում էլ մի օր բոլոր սրճարանները ու դրանց վաճառողները կնմանվեն Մետրոյին։

Ինձ թվում է, երբ վերադառնամ Հայաստան, ամենաշատը հենց այս վայրն եմ կարոտելու:

Տարբեր տրամաչափի հոգոց եմ հանում նամակս քեզ ուղղելուց առաջ: Իմ մասին երգ հորինելդ իզուր է. դաշնամուրիդ սեղմակը տրամադրություն չունի: Երեկոյան քամու պես կողքովդ անցա, վրադ վերարկու եմ գցել. հանկարծ չմրսես: Թատրոնի դիմաց եմ սպասել. վարագույրները այդպես էլ չեն բացվի: Ակնոցս կորցրի, որ քեզ չտեսնեմ: Տաք ձեռնոց եմ ձևացել, բայց ինձ միայն ձմռանն ես հիշել: Երկու հատորով գիրք գրեցի մեր մասին, պատճառը մեր երկար պատմությունը չէ, երկուսիս երկու մասի բաժանվելն է. չեկար շնորհանդեսին: Արհեստական ծաղիկներ էիր նվիրել, ի՞նչպես վարվեմ, որ թոռոմեն: Բակում յասաման էի աճեցրել, չորս թերթիկ ունեն, կարծում ես բոլորից հինգերորդը պոկելով երազանքդ կիրականացնե՞ս:

Վագոնի դռները մեր միջև փակվեցին, որ ինձ հասնող երկաթգիծ չկառուցես: Լուսացույցներին եմ հրամայել՝ միայն կարմիր մարդուկի դեպքում զգաստ լինեն. իմ տուն հասնող ճանապարհներդ փակ են: Ես թափվեցի քեզ վրա հազար ագամ, անձրևանոցովդ արհամարհեցիր, հայտնվեցի բաժակիդ մեջ, որ քեզ ջերմացնեմ, երկար ժամանակ փչեցիր վրաս, հետո էլ կասես` սառն ես իմ հանդեպ:

Երկար կգրեի. գրչիս համբերության թանաքը ա-վարտ-վեց…

Ես բրյուսովական եմ։

Ցանկալի է, որ հարազատիդ հետ զրուցելիս անկեղծ լինես։ Ուզում եմ անկեղծ զրուցել քեզ հետ ու ասել, թե ինչպես ես հասցրել այս ընթացքում այդքան թանկ ու սիրելի դառնալ ինձ համար։ Ընդամենը մի քանի տարի առաջ ես քո մասին լսել էի, կարդացել, տեսանյութեր դիտել։ Մի քանի տարի առաջ ես երազում էի հենց քո պատերի ներսում կրթվել։ Այսօր արդեն ես քո մասնիկն եմ ինձ զգում։ Դու այնքան ջերմ ու գրկաբաց ընդունեցիր ինձ, որ շատ կարճ ժամանակահատվածում հասկացա, որ ճիշտ ընտրություն եմ կատարել։ Դու ինձ տվել ես գիտելիք, անմոռանալի հիշողություններ։ Դու ինձ բազմաթիվ երջանիկ ակնթարթներ ես պարգևել, ինձ հնարավորություն ես տվել ընկերներ ձեռք բերելու, շփվելու այնպիսի մարդկանց հետ, որոնք ոչ միայն դասախոս են, այլև բարեկամ, ընկեր, խորհրդատու և ուղղակի լավ մարդ։

Բրյուսովս, համալսարանս․․․․․․․ Դու արդեն 85 տարեկան ես։ Այս տարիների ընթացքում դու ինձ նման բազում ուսանողների համար եղել ես գիտելիքի անփոխարինելի աղբյուր, վստահելի ու հոգատար ընկեր, ամուր հենարան:

Շնորհավորում եմ տարեդարձդ, իմ միակ ու անկրկնելի համալսարան։ Համոզված եմ, որ դու դեռ շատ ես ծաղկելու, բարգավաճելու, զարգանալու, կրթելու։ Դու շատ երկար ես ապրելու, որովհետև ամուր արմատներ ունես։ Իդեալական ոչինչ չկա։ Բոլորն էլ ունեն թերություններ, բայց մենք բոլորս աշխատելու ենք թերություններդ շտկել, քեզ լավագույնը դարձնել։ Չէ՞ որ դու մերն ես, իսկ մենք՝ քոնը։ Չէ՞ որ հենց մեծապես  ուսանողների շնորհիվ է համալսարանը ավելի լավը դառնում։

Մեզնից յուրաքանչյուրը առնվազն չորս տարով մի մեծ, համերաշխ, ներդաշնակ ընտանիքի մասն է դառնում և կարևոր է, որ այդ ընթացքում մենք մեր ներդրումը ունենանք համալսարանի կյանքում։ Բրյուսովը մենք ենք՝ բրյուսովցիներս՝ ուսանողից մինչև դասախոս ու ռեկտոր։

Շնորհակալ եմ քեզ ինձ ընդունելու, սովորեցնելու, երջանկացնելու, հուզելու, կարոտել ստիպելու, աննկարագրելի հուշեր տալու համար։ Շնորհակալ եմ գոյությանդ համար։ Հպարտ եմ, որ կարող եմ պատմությանդ մի մասնիկը դառնալ։

Վերջում ուղղակի ուզում եմ ասել, որ միշտ ձգտելու եմ բարձր պահել պատիվդ։ Չէ՞ որ, ես բրյուսովական եմ։

Հունվարի 30, հինգշաբթի, կեսգիշերից 3.5 ժամ անց: Նստած եմ լսարանում՝ գրիչը ձեռքիս, մտքերս եմ շարադրում (այո՛, այս անգամ ոչ թե հեռախոս կամ նոթբուք, այլ՝ թուղթ ու գրիչ)…

-15 օր առաջ…

…Փակվեցին ավտոբուսի դռները: Ակվարիումի տեսք ունեցող ավտոբուսը 4 կողմից շրջապատել էին էմոցիաներով լեցուն հարյուրավոր մարդիկ: Մեկն ուրախ էր, մյուսը՝ տխուր, մեկն արտասվում էր, մյուսը՝ ծիծաղում, մեկը բացված  շամպայնից թրջված ձեռքն էր մաքրում, մյուսը՝ արցունքները. մի խոսքով` էմոցիաների տարափ էր:

Վերջապես շարժվեց ավտոբուսը, մարդիկ մնացին ետևում: Հասանք: Անծանոթ-ծանոթ մարդիկ, անծանոթ միջավայր: Բուժզննում անցնելուց հետո սկսվեց մեր կյանքի րոպեներն անիմաստ սպանելու առաջին օրը: Այդ օրը ոչ մի էական բան չկատարվեց, բացի նրանից, որ մոտ մեկ ժամվա ընթացքում բոլորս դարձանք միանման (հագուստներով) ու սկսեցինք փնտրել մեկս մյուսին: Արդեն հաջորդ օրը, երբ բոլորիս ճակատագիրը պարզ դարձավ, տեսանք մեր հարազատներին, բաժանվեցինք նրանցից և նրանցից էլ, որոնց հետ մեկ օրվա ընթացքում հասցրել էինք մտերմանալ. ամեն մեկս գնաց իր ճակատագրով որոշված տեղը, հա, մոռացա ասել, խոսքը բանակի մասին է: Արդեն 15 օր է, ինչ հայկական բանակի Ռազմիկ եմ (կամ ռազմիկ, տարբերությունը էական չէ):

15 օրը շատ քիչ է դատողություններ անելու, հասկանալու ու ըմբռնելու համար էն ամեն ինչը, որը կատարվել ու կատարվում է քեզ հետ: Բայց, իհարկե, կան բաներ, որ արդեն իսկ հասկացել եմ բանակում:

Ամենաառաջին բանը, որ պատկերացրի ու հասկացա, դա «մեկ մարդու պես» արտահայտությունն է: Պարզ արտահայտություն, որի լիարժեք իմաստը կհասկանաս միայն բանակում: Երկրորդ ու ամենակարևոր բանը, որը հասկացել եմ, դա ազատության արժեքի գնահատումն է: Բանակում դու գրեթե 99%-ով անազատ ես: Ամեն օրը մի բան է սովորեցնում, ավելի ճիշտ՝ հասկացնում, տեղիք տալիս գնահատելու էն արժեքները, էն ազատություններն ու հնարավորությունները, որոնք ունեցել ու ունենալու ես…

Կյանքի բերած փոփոխությունները, որոնք իրենց հետ բերում են դժվարություններ, սահմանափակումներ ու արգելքներ, միշտ էլ առաջին հայացքից տհաճ ու անհաղթահարելի են լինում, ինչպես ծառ տնկել, խնամել, ջրել և աճեցնելն է դժվար: Բայց տանջանքով աճեցրած ծառի պտուղները այնքանով են համեղ, ինչքան որ կյանքի բերած դժվար փոփոխությունների արդյունքներն են կարևոր ու կենսական կյանքի հետագա տարիների համար:

Մի քիչ երկար ստացվեց, ու չգիտեմ՝ հետաքրքրեց, թե ոչ, բայց սա դեռ ամենը չէ: Դեռ սպասեք հաջորդ նյութերիս, որտեղ կփորձեմ պատմել ավելի հետաքրքիր բաներ ու կկիսվեմ էն ամենով, ինչը հասկացրել է ինձ բանակը: Լավ, ես արդեն գնամ, կանգնեմ պահարանի կողքին, օրապահներով տեղերը փոխելու ժամանակն է:

Հ.Գ. Չգիտեմ՝ ոնց ու ով է ուղարկելու նյութս, բայց եթե կարդում եք, ուրեմն մի հնար գտել եմ:

17-ի կողմից. Բարի ծառայություն քեզ, սիրելի Ռազմիկ: Միշտ կսպասենք նյութերիդ:

Վաղն ամեն բան լավ կլինի, վաղը կլրացնեմ բացթողումներս, վաղը կխոսեմ դրա մասին, վաղն անպայման կսկսեմ առողջ սնվել․․․ Ծանոթ արտահայտություններ են, չէ՞։

Թերևս ամենալավ արդարացման ձևը. ինչու՞ անեմ հիմա, եթե կանեմ վաղը․․․ Սուտ, որը ամեն անգամ ստիպում է մեզ զբաղվել ինքնախաբեությամբ․․․ Պատճառը` չունենք այն ամենը, ինչ ուզում ենք, ուստի շարունակ հորինում ենք պատճառներ․․․ Եթե չանես հիմա, չես անի նաև վաղը, հետևաբար չես ունենա ԱՐԴՅՈՒՆՔ, ահա թե որն է խոսողների և գործողների տարբերությունը․․․

Հաջողությունը հեշտ չի տրվում, դրա համար անհրաժեշտ է գործել ու ներկա անելիքները վաղվան չթողնել։ Մեզնից շատերը երազում են հաջողության հասնել, մինչ այդ ուրիշներն արթնանում ու աշխատում են դրա համար։ Դե, սա էլ ես չեմ ասել, Ցուկերբերգի մտքերից է: Մի բան գիտի էլի, որ ասում է: Եկեք լսենք իրեն, բայց միևնույն ժամանակ չմոռանանք, որ երազելը շատ կարևոր է, ուղղակի պետք չի միայն երազել։ Սա բոլորիս հասանելի մեծ գործիք է, որի միջոցով կարող ենք կառավարել ենթագիտակցությունն ու հասնել երազանքներին: Բայց եթե դուք պատկերացնում եք ձեր կյանքը շքեղ տանը, բայց չեք պատկերացնում, թե ինչպես կարող եք հասնել դրան, այդ ամենն այդպես էլ կմնա երազանք։ Հետևաբար պետք է երազել, ունենալ կամքի ուժ և պայքարել երազանքների համար, չհուսահատվել ձախողումներից, քայլել առաջ ու միշտ հիշել, որ այն ամենը, ինչը մեր ուղեղը ունակ է պատկերացնել և հավատալ, հնարավոր է նաև նվաճել․․․

Շաբաթս սկսվեց նրանով, որ հիվանդացա։ Ամեն անգամ, երբ ես Հայաստանից դուրս եմ գնում, պարտադիր հիվանդանում եմ։ Մենակության մեջ հիվանդանալը շատ դաժան է, հատկապես, երբ դրսում ապրում է Փարիզը, իսկ դու տանը հիվանդ ընկած ես։ Մինչև հիմա էլ նորմալ չեմ լավացել, դեռ հազում եմ, բայց հայտնի վիրուսի սիմպտոմներից ոչ մեկը դեռ չունեմ, չմտածեք։

Որոշել էի այս անգամ խոսել ֆրանսիական մակարուններից։ Գիտե՞ք չէ, էն գունավոր թխվածքաբլիթներն են։ Հայաստանում դրանք իմ ամեասիրելիներից էին, բնականաբար, ուզում էի հենց Ֆրանսիայում փորձել։ Փորձեցի։ Հա, ես Հայաստանի ամեն ինչը շատ-շատ եմ սիրում, ու սիրում եմ նաև ինչքան կարող եմ փնովել ֆրանսիացիներին, որ սրանց շաքարը՝ քաղցր, իսկ աղը աղի չէ և այլն, բայց լուրջ եմ ասում, այստեղի մակարունները հեչ համով չէին։ Ինչո՞ւ են Հայաստանում ֆրանսիական թխվածքաբլիթները ավելի լավ պատրաստում։ Մտածեք։

Հետո, երևի աշխատանքային հետաքրքիր բաներից պատմեմ։ Այստեղի բոլոր հայերը ինչ-որ միստիկ ձևերով իրար կապված են։ Համայնքը շատ մեծ է, ու բոլորը իրար հետ միշտ ինչ-որ կապ ունեն։ Օրինակ՝ երբ մենք (մենք ասելով արդեն էնքան եմ զարգացել, որ նկատի ունեմ Հայաստանի դեսպանատունը) բանակի 28-ամյակին նվիրված ընդունելություն էինք կազմակերպել, հյուրերի ցուցակներում տեսա գրեթե բոլոր կազմակերպությունների ղեկավարներին, որտեղ մյուս ընկերներս իրենց պրակտիկան են անցնում։ Առաջին անգամ մասնակցեցի դեսպանատան կազմակերպած ընդունելությանը, ընդունեցի հյուրերին, խոսեցի ամենքի հետ իրենց լեզվով (հատկապես ռուսները շատ ուրախացան), կերա տոլմա ու փախլավա, ու հենց այստեղ էլ իմացա, որ հայերը ֆրանսիական մակարուն ավելի համով են սարքում։ Ես արդեն վախենում եմ Իտալիայում պիցցա ուտել։

Մի խոսքով, կարոտել եմ։ Լիքը հիվանդացել, տխրել ու դեղ եմ կերել։ Բայց ոչինչ, ինչքան լավանում, այնքան դեպրեսիաս նվազում է։ Արդեն լրիվ ինտեգրվել ենք Փարիզի կյանքին, սովորել ենք իրար հետ ապրելուն ու ամեն ինչ եվրո-ով չափելուն։ Սովորել ենք բագեթներին ու կամամբերին, քաղաքի ռիթմին։ Փարիզը արվեստի ու թանգարանների քաղաք է, ու իմ նման թանգարանների սիրահարի համար շատ դժվար է ժամանակը կազմակերպել այնպես, որ հասցնեմ մնացած չորս շաբաթներում տեսնել այն բոլոր թանգարանները, որոնք ուզում եմ տեսնել։ Փարիզը արվեստի ու շատ-շատ սիրուն բաների քաղաք է, բայց երբ տանը հիվանդանաս, մաման ու հորքուրը թեյ կտան ու ոսպով սուպ կեփեն։

Փետրվարը սկսվեց, իսկ երբ այն ավարտվի, ես հետ կգամ։ Սիրով ու կարոտած՝ «ա բիենտո»։

Արդեն մտքում անճարությունից ձեռքը թափ տվեց։ Այ, հիմա կանցնենք հարձակման. ինձ վրա ռումբ կնետեն, ինձ վրա կկրակեն, ես կսպանվեմ, ու թքած ամեն բանի վրա… Բայց էդպես չի, ախր, մարդը հենց նրանով է մարդ, որ նրա համար երբեք միևնույնը չի կարող լինել, թե իրենից հետո ինչ կլինի։

Եվ եթե դարեր առաջ մի ինքնակալ ասել է, «Ինձանից հետո` թեկուզ ջրհեղեղ», ապա նա մարդ չի եղել, կամ ասել է հուսահատությունից, երբ հոգու խորքում տանջվել է իրենից հետոյի համար, այն ամենի համար, ինչ թողնում է, ինչի նկատմամբ ուզած-չուզած իր ես-ը դառնալու է անտարբեր, որովհետև վեր է ածվելու հողի…

***

Մարդիկ միշտ սպասում են։ Հա՛, նրա բնույթն է այդպիսին։ Սպասում է մեծ ու փոքր, կարևոր ու անկարևոր տարատեսակ բաների, բայց մեծ մասամբ չի էլ գիտակցում, որ սպասում է, և առավել ևս` չի գիտակցում, թե ինչքա՜ն բանի է սպասում ինքը։ Փորձիր փողոցում մոտենալ մեկին ու հարցնել, թե ինչի՞ է սպասում նա։ Թերևս զարմանա.

-Ոչ մի բանի էլ չեմ սպասում, – կասի, բայց մի փոքր խորացիր, հարցեր տուր զանազան բաների մասին ու կտեսնես, որ սպասում է:

Սպասում է` գլխացավի անցնելուն, լույսը բացվելուն, քննությունների ավարտվելուն, ինչ-որ մեկի ծննդյան օրվան, աշխատավարձը ստանալուն, եղբոր բանակից տուն դառնալուն… Հազա՛ր ու մի բանի, բայց միևնույնն է` չգիտի, որ սպասում է։

Եվ այս ամենի արանքում երևի միայն մեկն է, որ հստակ գիտի` ինչի է սպասում, ու նաև գիտի, որ անհնար է իր սպասումը որևէ բանով փարատել: Կյանքի նույնը մնալն ու չփոխվելն անլինելի է, երբ նրա վրայից շունչն է պակասում։

Հա՛, ինչ-որ մեկն էլ արդեն երկար ժամանակ սպասում է վաղուց հողի վերածված մեկին…