Առաջին սեր

Լուսանկարը՝ Սիրան Մանուկյանի

Լուսանկարը՝ Սիրան Մանուկյանի

Խոստովանություն

«Ես շատ եմ սիրում նրան: Նրա աչքերը, մազերը… Ես ամեն օր նրան տեսնում եմ: Նա մեր դասարանից է: Եթե նա դասի չի գալիս, ես գիշերը չեմ քնում: Ամեն օր նրա հետ խոսում եմ: Ես միշտ նրան զանգում եմ, հարցնում տարբեր բաներ: Նա էլ ինձ է զանգում: Մենք խոսում ենք, իսկ երբ չեմ խոսում նրա հետ, գիշերը չեմ քնում: Նա մեր դասարանի գեղեցկուհին է…»:

Այս ամենը ես կարդացի Դավիթի տետրում, որը նա ոչ մեկին ցույց չի տալիս, բայց ինձ ցույց տվեց: Արտագրել էր Կարոյի օրագրից:

Մուշեղ Բաղդասարյան, 12տ., 2002թ.

***

Հիմնավոր պատճառ

Եղբորս կնունքի օրը, ես ու իմ կնքահոր աղջիկը՝ Ծովոն, գնացինք Այրուձի: Բոլորը գիտեին, որ նա իմ քույրն է:

Մի օր հանկարծ ինձ մոտեցան մի քանի տղաներ ու սկսեցին երկար-բարակ խոսել.

-Ախպեր ջան, մեր ընկերը լացում ա,- ես անտարբեր շարունակեցի իմ ձիու բաշը սանրել:

-Ի՞նչ անեմ:

-Ո՞նց, բա չգիտե՞ս, սիրահարվել է քրոջդ, արի, մի բան արա՝ թող քույրդ հետը ընկերություն անի:

-Հա, եղավ, մի բան կանեմ,- ես մտքումս ծիծաղեցի. «Թողեք՝ էս ձիուն մաքրեմ»:

Քիչ անց եկավ Ծովոն:

-Դավ, իմացա՞ր, Արմանը ինձ է սիրահարվել:

-Ա՜, դուք էլ, ձեր սերն էլ, ի՞նչ ա սիրահարվել: Թողեք՝ էս խեղճ ձիուն մաքրեմ, էլի:

Գնացի Արմանի տնակը, տեսնեմ՝ իսկապես, պառկած լաց է լինում: Շատ բարկացա նրա վրա, բա մա՞րդ էլ այսօրն ընկնի: Ես գիտեմ, Ծովոն նրան երբեք էլ չի սիրի: Ընդհանրապես, նա հիմա միայն խաղալ է սիրում: Ասացի Արմանին այդ մասին, իսկ նա ավելի ուժեղ սկսեց լաց լինել: Ստիպված ծեծկռտվեցինք: Հիմա թող իսկականից լաց լինի:

Դավիթ Մարտիրոսյան, 11տ., 2002թ.

***

Ճակատագրական սխալ

Դպրոցական կյանքը նման է գյուղական առօրյայի: Դպրոցում, երբ ինչ-որ դասարանում մի բան է պատահում, մյուս օրն ամբողջ դպրոցը քննարկում է այդ հարցը: Ինչպես գյուղում, այնպես էլ դպրոցում, ուրիշ դասարաններից այցելության են գալիս աղջիկները և սկսում բամբասել տղաներից: Իսկ մի փոքր բանն ուռճացնում, ճոխացնում են և սիրո պատմություն սարքում:

Օրինակ, մի անգամ ես մի կողմ տարա մեր դասարանի աղջիկներից մեկին, որպեսզի մի բան պարզեմ: Իսկ կողքի դասարանում արդեն քննարկում էին մեր ապագա կյանքը: Քիչ հետո ես մտա դասարան:

-Արա, Դավ, քանի անգամ եմ ասել՝ Քնարիկը իմ ընկերուհին է,- ես դեռ չէի հասցրել պատասխանել, երբ Հարութը մոտեցավ:

-Հը՞, Դավ, ո՞նց աղջիկ է:

-Ո՞վ:

-Քնարիկը:

-Այ տղա, ես ի՞նչ գործ ունեմ Քնարիկի հետ:

-Բա ինչու՞ էիր իրեն մի կողմ տարել,- մի խոսքով դեռ չպատասխանած, հասկացա, որ դասարանցիները ինձ ամուսնացրել են Քնարիկի հետ: Սակայն ես ընդամենն ուզում էի դասի տեղն իմանալ: Իսկ մի քանի օր հետո իմ դասղեկն ասաց.

- Այ տղա, չլինեմ- չիմանամ, այդ աղջկան մի բան ասես:

-Ու՞մ:

-Քնարիկին:

Ես նյարդայնացած բղավեցի, որ զզվում եմ նրանից: Դասղեկս զարմացած լռեց, իսկ ես մտածեցի, որ այսքանով կվերջանա այդ պատմությունը: Սակայն դա դեռ սկիզբն էր:

Ամեն օր երեխաներն ինձ տարօրինակ հարցեր էին տալիս և հետաքրքրվում, թե վերջիվերջո, երբ են գալու մեր հարսանիքին: Մի խոսքով, այդ ամենը մինչև այսօր էլ շարունակվում է: Իսկ մեր դպրոցում, նույնիսկ դասարանում, այդպիսի այնքան պատմություններ են եղել, որ մի հաստափոր գիրք կլցնի:

Դավիթ Բաբայան, 13տ., 2002թ.

***

Անժամանակ զրույց

-Դուք արդեն յոթերորդ դասարանում եք, ձեր սիրահարվելու ժամանակն է,- ասում է դասղեկը,- ի՞նչ եք ծիծաղում, Արմինե և Էլլա:

-Ըմմ, չենք ծիծաղում,- մզմզալով ասացի ես:

-Էլլ,- կամաց ասաց Արմինեն,- արդեն հոգնեցրեց, 5-րդ դասարանից նույնն է ասում, բա 8-ում ի՞նչ է ասելու:

Այդպես անցավ աշխատանքի դասը: Ռուսերենի ժամ է: Բացում եմ գիրքս… Էլի սիրո մասին:

Դասը պատմեցինք: Հետո էլ ուսուցչուհին սկսեց խոսել.

-Օյ, ձեր սիրահարվելու ժամանակը եկել է…

-Օֆ,- սա դաս է՞, թե՞ ինչ,-փնչացրի ես:

Երևի դասի կեսը խոսեց սիրո մասին: Ես արդեն ձանձրույթից գլուխս դրել էի սեղանին և քիչ էր մնում՝ քնեի, բայց…

Ուսուցչուհին, չգիտեմ ինչու, հանկարծ սկսեց ինձ գովել, և ես թարմացա, գլուխս բարձրացրեցի և տեսա, որ բոլորն ինձ են նայում:

Լավ էր:

Էհ, չգիտեմ՝ ինչու այսքանը գրեցի: Երևի նրա համար, որ ասեմ, որ մեր դասարանցիները դեռ իսկական երեխաներ են: Ոչ ոք դեռ սիրահարված չէ, և բոլորը ձանձրանում են, երբ ուսուցիչները սիրո մասին են խոսում:

Այնպես, որ… Սպասեք:

Էլեոնորա Հարությունյան, 13տ., 2002թ.

***

Կրկնվող պատմություն

-Սաք, ի՞նչ կա:

-Էհ, Գոռ: Էնքան բան կա պատմելու:

-Ի՞նչ:

-Այստեղ չէ: Ուրիշ տեղ: Գաղտնի:

Սարգիսը հանդիսավոր լռեց և հետո ասաց.

-Նորից:

-Հը՞:

-Էհ, դե, Գոռ, նորից: Սիրահարվել եմ:

-Ու՞մ:

-Մի սիրուն, բոյով, շեկ մազերով:

-Յախք,- ընդհատեց Մուշը:

-Այ, Մուշ, դու, օրինակ, այդպես ես ասում, չէ՞, իսկ ես սիրահարվել եմ:

-Երկու օր հետո կփոշմանես, էլի:

-Չէ, Գոռ, այս անգամ իսկականից եմ սիրահարվել: Մնացածները անկապ, հենց էնպես, իսկ հիմա, օ՜հ:

-Ի՞նչը՝ օհ:

-Է-հ, Գոռ, դու դեռ երեխա ես: Իսկ ես… Ես, երևի, նրա հետ կամուսնանամ: Առանց նրա իմ կյանքն իմաստ չունի:

Այս խոսքերը Սարգիսը կրկնեց ամբողջ օրը:

Հաջորդ օրը նա ինձ կրկին զանգահարեց.

-Գոռ, ասացի՞՝ սիրահարվել եմ:

-Հա, երեկ ասացիր:

-Չէ, նորից: Այս անգամ այդ աղջկա քրոջը: Գոռ, չես պատկերացնում՝ բոյով, շեկ, կանաչ աչքերով: Ես նրա հետ, այ, հաստատ կամուսնանամ: Առանց նրա կյանք չունեմ….

Գոռ Բաղդասարյան, 14տ., 2002թ.

***

Հիասթափություն

-Լիլ,- ասացի ես,- արի գնանք դիսկոտեկա:

-Լավ, է, Արամ, հավես չկա:

-Լավ էլի, Լիլ:

-Լավ, համոզեցիր:

Գնացինք երկրորդ փողոց, երեխաները լույսերը վառել էին: Սպասում էին մեզ: Մագնիտոֆոնը միացրեցինք` պարեցինք: Մեկ էլ տեսա, որ Լիլիթը պարում է Ժորիկի հետ: Ես հիասթափվեցի Լիլիթից և էլ ոչ ոքի չեմ սիրում:

Արամ Աբրահամյան, 12տ., 2002թ.

***

Որտե՞ղ է Նանեն

Մանկապարտեզում մի աղջիկ կար, անունը՝ Նանե: Ամբողջ օրը նրան կոնֆետ էի տանում, իսկ նա իմ կոնֆետն ուտում էր և գնում ուրիշի կողքին նստում: Ինքը գիրք էր բերում, ես էլ էի տանում, որ իրեն նմանվեմ: Հետո անգլերենի խմբակի գնաց, ես էլ գնացի, որ կողքին նստեմ: Հիմա էլ մանկապարտեզ չեմ գնում: Նանեին ուրիշ դպրոց տարան, ինձ՝ ուրիշ: Էլ նրան չեմ տեսնում: Տեսնես հիմա ի՞նչ է անում:

Հովնան Բաղդասարյան, 7տ., 2002թ.

***

Ներիր ինձ

Սիրելի իմ գիրք, ես քեզ խոստանում եմ, որ երբեք էլ քեզ վրա չեմ գրելու: Խնդրում եմ, ներիր ինձ, որ այսքան ժամանակ գրել եմ վրադ:

Ծովինար Տալյան, 8տ., 1999թ.

Nelli Khachatryan

Մի երկար ու կարճ օր

Քնած ես, ոչինչ չես զգում, նույնիսկ ժամանակը: Մեկ էլ ականջիդ, ուղեղիդ ու սրտիդ ամենաատելի ձայնը սկսում է զնգալ: Արթնանում ես, անջատում զարթուցիչի ձայնը, նայում ժամին և ուրախանում հնարամտությանդ վրա. գիշերը ժամը 4-ն է: Նորից քնում ես, բայց հաջորդ զնգոցից փրկություն չկա: Դողալով վեր ես կենում վերմակի մեջ փաթաթված, հագուստդ հագնում նույնպես վերմակիդ մեջ փաթաթված, բայց մի քիչ անհարմար է այդպես լվացվել: Ստիպված վերմակդ պոկում ես ու սկսում պատրաստվել: Նայում ես հայելու մեջ, նախորդ օրվա պլաններդ մազերիդ ու շորերիդ հետ կապված իրենց տեղն են զիջում տաք շորերին ու արագ կապվող պոչիկին։ Դուրս ես գալիս, ու ականջդ որսում է 15 համարի ավտոբուսի շարժիչի ձայնը, մոռանում ես, որ քիչ առաջ պինգվինաքայլով էիր առաջ գնում սառույցի վրա ու սկսում ես վազել: Հասնում ես: Դռները բացվում են, այս անգամ ազատ տեղ չկա, կանգնում ես վերջում. այնտեղից բոլորը երևում են: Դնում ես ականջակալները, ծանոթ դեմքեր նստում են ծանոթ կանգառներից: Մարդիկ այնքան խիտ են կանգնած, որ համոզված ես՝ հաստատ չես ընկնի… Երաժշտության ձայնը մեխանիկաբար իջեցնում ես, որ հետաքրքրությունդ լրացնես որոշ մարդկանց խոսակցությունները լսելով… Իմանում ես նրանց անունները, սիրելի միրգը, ինչ որ զավեշտալի պատմություններ ես լսում, մտքում ծիծաղում, համաձայնում կամ ջղայնանում ես: Վարորդը գոռում է և ասում, որ այնպես անեն՝ դռները փակվի… էլի էն ջղայն մարդն է… Երաժշտության ձայնը բարձրացնում ես ու սկսում զննել դիմացի աղջկա մազերի գանգուրները, կողքինիդ մատները ու նստած ուսանողի ձեռքի պարսկերենի գիրքը։

Կանգառներում պարզում ես, թե խոսող ուսանողներից ով որտեղ է սովորում, իջնում ես քո կանգառում… Գնում ես դասի, դասերն ու դասախոսները նույնն են, միայն դասամիջոցներն են տարբեր… Ավարտում ես դասերդ ու գնում կանգառ: Ջղայնանում ես 15-ի վրա, որ այդքան դանդաղ է աշխատում, բայց մի քանի րոպեից հեռվից նկատում ես դեղինիդ, ու ժպիտ է գալիս դեմքիդ: Բարձրանում ես: Ափսոս, մի տեղանի նստարանները զբաղված են (թե՞ բարեբախտաբար): Նստում ես պատուհանի մոտ, կանգառում բարետես երիտասարդ է բարձրանում, անհանգիստ նստում է կողքիդ… Ձեռքերով լարված շարժումներ է անում, մի ոչ այնքան մեծ կին է բարձրանում, միանգամից կանգնում է ու տեղը զիջում… Կանգնած կարծես ավելի հանգիստ է … Հոգնած ես: Աչքերդ ու ականջներդ փակում ես ու շատ արագ հասնում տուն: Լավ է, տանը հետաքրքիր է, սիրտդ մի քիչ թափառել է ուզում, բայց ցուրտ է, ինչ արած, ֆիլմ կնայեք, բայց մի քիչ էլ քաղցր եք ուզում, ամենաարդար «չինգաչունգով» կորոշեք՝ ով խանութ կգնա, երաժշտություն կլսեք, ձեր տարիքակիցների ամուսնության լուրերով կկիսվեք ու կզարմանաք, հետո կհասկանաք, որ գրեթե տանտիրուհու առօրյայով եք ապրում:

Որոշել ես այսօր շուտ քնել, բայց արդեն ժամը 12-ն է: Լավ, մի սերիա էլ նայես ու կքնես…

Ախ, այդ անտանելի զարթուցիչի ձայնը, բայց լավ է, դեռ ժամը 4-ն է…

Ձմեռային զբոսանք

Մուլտֆիլմերի հեքիաթային ձմեռ հիշեցնող մի օր, երբ արևն արդեն թեքվել էր հորիզոնից՝ ինձ համար հանգիստ տանը նստած եմ և նույնիսկ չեմ էլ մտածում դուրս գալու մասին, մայրս հանկարծ կանչում է։

-Լիլ, կգնա՞ս խանութ։

Մտքումս. «Աh, էս ձնո՞վ։ Բայց մի րոպե, չբռնեմ` ապարատս հետս տանեմ, մի երկու ֆոտո անեմ»…

-Լիլի՜թ, կլինի՞ ես էլ գա՜մ,- ձայնը կատվի պես երկարեցնելով հարցնում է քույրս, ավելի ճիշտ համոզում։

-Հա, բա ոնց Դար։

Այսպես ուրախ-ուրախ ես ու քույրս վերցրինք ապարատն ու սահնակը և գնացինք խանութ։ Նախընտրեցինք խանութ հասնել անտառի միջով անցնող ճանապարհով։ Դե, եթե հիշում եք, ես Ստեփանավանում եմ ապրում, չորս կողմն անտառ է: Այդպես կկարողանայի քիչ թե շատ լավ լուսանկարներ անել, համ էլ Դարուշիկին սահնակով ման կտայի։ Մենք հնարամտորեն երեքը մեկում համատեղեցինք։ Ճիշտ է, հետ գալուց ցուրտը մի քիչ մեր երեսները «քերեց», բայց ոչինչ, այդպես էլ է պատահում։

Sose Zaqaryan

Պարզապես ճանապարհին

Սովորական  օրերից էր: Գնացել էի համալսարան և առաջարկ ստացա մասնակցել «Երգ-երգոց» հաղորդման նկարահանումներին։ Իհարկե, չմերժեցի։ Ամեն ինչ շատ լավ ու հաճելի անցավ։ Վերջացնելուց հետո մենք քայլում էինք, հանկարծ մի  մեքենա կանգ առավ․

-Երեխե՛ք, ո՞ւր եք գնում, եկե՛ք՝ տանեմ։

Դե ով լիներ, որ ուրախությամբ չհամաձայներ, երբ առաջարկողը ոչ ավել, ոչ պակաս  Սասուն Պասկևիչյանն էր։ Մենք շատ էինք, բայց բոլորս տեղավորվեցինք և սկսեցինք զրուցել․

-Համալսարանի կողմից երկու աղջիկ էին իջնում, կանգնեցրեցին մեքենան, իրենց թվաց տաքսի է,  հետո տեսան, որ տաքսի չի, ասացի․ «Եկեք, եկեք, երեխեք, ո՞ւր եք գնում»: Բա՝ Վարդաշեն: «Կակռազ իմ ճանապարհի վրա է»։ Երկու աղջիկ էին, որոնցից մեկը հիմա իմ կինն է։

Քանի որ հաղորդումը նվիրված էր Ռուբեն Մաթևոսյանին, և ինքը մեզ տեսել էր այնտեղ, սկսեց խոսել:

-Ռուբիկը վեց երգ է երգել իմ երգերից․ երեքը Չարենցի տաղերից է, մեկը՝ Սիլվա Կապուտիկյանի, երկուսն էլ իմ գրած բառերով է։ Ռուբենի նման երգիչ չկա,- ասաց նա և մեզ տվեց իր այցեքարտը։ Այնտեղ գրված էր, որ լրագրող է: Մենք ասացինք, որ մենք էլ ենք սովորում ժուռնալիստիկայի ֆակուլտետում, և մեզ հետաքրքիր է, թե ինքը ինչ գործունեություն է ծավալել այդ  ոլորտում։

-Ես 1997 թվականին տուրիստ էի եկել և համալսարանում ժուռնալիստիկայի բաժնի երեխաներին նկարել եմ ու հաղարդում եմ պատրաստել։ Ես ունեի իմ հեռուստաժամը Լոս Անջելեսում։ Այն ժամանակ ձեր  դեկանը ինձ շատ սիրելի Գառնիկ Անանյանն էր։ Ես Լոս Անջելեսում քսանչորս տարի եմ ապրել և ամբողջ ժամանակ եղել եմ մամուլի ասպարեզում։ Սկզբից թերթերում էի, հետո խմբագրի տեղակալ էի։  1988 թվականի երկրաշարժից հետո ես որոշեցի հիմնադրել հեռուստաժամը, բայց կյանքում ոչ կամերա էի բռնել, ոչ էլ մոնտաժ անել գիտեի։ Հետո սովորեցի։ Մինչ հայրենիք վերադառնալս այդ հեռուստաժամը գոյություն ուներ։ Երեխեք ի՞նչ տարբերություն ոգու և հոգու միջև: Երբևէ մտածե՞լ եք։ Հոգին բոլոր կենդանիների մեջ կա, իսկ ոգին լրիվ ուրիշ բան է։ Եթե դուք կարդաք կամ ուսումնասիրեք Կտակարանը, այնտեղ  այդ մասին  կա։ Մուսան ինքը ոգի է (կարողանո՞ւմ եմ միտքս բացատրել), որովհետև շատերին ասում եմ՝ մուսան ի՞նչ ա, կարո՞ղ է «մարշրուտնի տաքսի է՝ եկավ ու գնաց։ Մուսան ոգի է։ Հիմա դուք լրագրողներ եք, չէ՞, դա շատ բարդ մասնագիտություն է: Ես դժգոհ եմ ներկայիս լրագրողներից, բայց ներողամտորոն եմ  դժգոհ, որովհետև ես չգիտեմ որևէ լրագրողի, որ ինչ ուզենա՝  թույլ տան ասի։ Այ, այդպիսի մեծ, շատ մեծ լրագրող էր Արմեն Հովհաննիսյանը,  ով մեր ռադիոյի և հեռուստատեսության երաժշտական հաղորդումների գլխավոր խմբագիրն էր և դասախոսում էր նաև մանկավարժականի  ժուռնալիստիկայի ֆակուլտետում: Նա ինչ  ուզում էր՝ ասում էր։  Ներկայիս լրագրողները չեն կարողանում ասել, որովհետև կհանեն գործից, և վերջ։ Ես  քսանհինգ տարի է, երբևէ չեմ ասել «Անկախ Հայաստան»։ Ի՞նչ անկախություն: Անկախություն հռչակվել է, բայց անկախ չենք ի ողբերգություն մեզ, որովհետև մեզ չեն թողնի, որ անկախ լինենք։

Ուրեմն 1988 թվականի  հուլիս ամսին Լոս Անջելեսում ես հանդիպեցի  Համո Սահյանի, Վահագն Դավթյանի և Սիլվա Յուզբաշյանի հետ: Երեք ժամանոց հարցազրույց վարեցի Համո Սահյանի հետ, որը տպագրվել է Լոս Անջելեսի «Ասպարեզ» թերթում: Հարցրեցի․ «Ի՞նչ կարծիքի եք ակնկալվող անկախության մասին»:

«Ի՞նչ անկախություն, մեզ ո՞վ թույլ կտա, որ մենք անկախանանք: Մեր անկախությունը կլիներ նրա մեջ, որ թողնեին գոնե մեր մշակույթը զարգացնենք, մեր ուզած գործարանը կառուցենք»։

Հետո անմիջապես փոխեց խոսքը։

- Ի՞նչ է կոչվում լավ երգ։ Ինչպե՞ս եք հասկանում։ Հիմա ասենք՝ մեկը զարգացած դոկտոր է, իսկ մյուսը քառասուն տարի պանիր է վաճառել: Նրանը իմ «Ախպերս, ջան, ջան, ջան» երգն է։ Հիմա նա ասում է՝ դա է  լավը, իսկ պրոֆեսորը ասում է Սայաթ-Նովան։ Ուրեմն լավ երգի գլխավոր նախապայմանը երաժշտության և բառերի համահունչ լինելն է: Այսինքն, երգի մեջ պետք է երաժշտությամբ արտահայտես բանաստեղծության ասելիքը,  ընդ որում, ես շեշտում եմ բանաստեղծության ասելիքը,  ոչ թե բառակույտը։ Այսօր հայ երգեր գրողները շատ անգամ չեն հասկանում ինչ են գրում։

Ես մեկնել եմ Ամերիկա 1980 թվականին և վերադարձել եմ 2004 թվին, բայց այդ ընթացքում մի 30 անգամ գնացել-եկել եմ: Դա չէ խնդիրը: Այն տարիներին երգի ձայնագրությունը ընթացք ուներ․ այսինքն, երգիչը սովորում էր, այնուհետև գործիքավորում, փորձեր, ձայնագրություն և այլն: Այն ժամանակ ամեն ինչ պետական էր, իսկ հիմա ես, և ոչ միայն ես, յուրաքանչյուր երգահան կամ կոմպոզիտոր շանս չունի երգ ձայնագրելու: Ես հենց հիմա առնվազն մի վաթսուն  երգ ունեմ ավարտած, որ չեմ կարողանում ձայնագրել։ Պատճառը փողն է։ Օրինակ, մի երգ կա, որ շուրջ քառասուն տարի առաջ եմ գրել, գրել չէ, ստեղծել (գրել բառը չեմ սիրում), և չեմ կարողանում ձայնագրել։

Սասուն Պասկևիչյանը  պատմեց մեզ, որ նախկինում  ակորդեոն  է նվագել, հիմա էլ դաշնամուր է նվագում, բայց չունի ոչ մի երաժշտական կրթություն, չգիտի ոչ մի նոտա։ Մեր այն հարցին, թե որն է իր ամենասիրած ստեղծագործությունը, ասաց․

-Ստեղծագործությունները երեխաների են նման: Ոնց որ մարդիկ իրենց  բոլոր երեխաներին են սիրում, այնպես էլ ես՝ իմ ստեղծագործությունները։ Նայած ինչ, նայած ոնց, տարբեր բաներ կան էլի․․․

Հետո ավելացրեց, որ Աշտարակում ստեղծել է «Վերնատուն 2»-ը, որի նպատակն էր՝ միավորել արվեստագետներին։

Արդեն մեր կանգառն էր, զրույցը վերջացավ, մենք հրաժեշտ տվեցինք անվանի երգահանին: Իջանք մեքենայից, իրար նայեցինք. Ահա և քեզ մի մեծ ու կարևոր դաս, որ տեղի ունեցավ ոչ թե լսարանում, այլ ավտոմեքենայի մեջ, պարզապես ճանապարհին:

seda harutynyan-2

Քունս չի տանում

00:26. պառկել եմ: Քունս ինչպես միշտ, չի տանում: Է՜հ, ինչ անեմ: Գնացի, վերցրի հեռախոսս ու նորից պառկեցի: Ոչ մեկը չի գրել, ոչ մի նորություն չկա: Անջատեցի: Պատուհանից մի փոքր լույս էր ընկել անկողնուս վրա: Մատներս բարձրացրի ու տարա դեպի լույսը: Ի՜նչ նուրբ ես շոյում մատներս, ստվեր: Արի՛ խաղանք: Ինքս իմ մտքերի վրա քմծիծաղեցի: Աչքերս փակեցի: «Ի՞նչ լավ բան եմ արել այսօր»,- մտածեցի ես ու սկսեցի հիշել: Իսկ ի՞նչ չեմ արել, որ պետք է անեի: Օ՜հ, ինչ մեծ ցուցակ է: Հանկարծ որոշեցի նստել պատուհանի մոտ ու սկսել հաշվել աստղերը: Մանկուց եկած սովորություն է: Մեկ աստղ, երկու աստղ, երեք աստղ, թե՞ հաշվել էի էս մեկը: Ի՜նչ սիրուն ես, լուսին: Եթե ինչ-որ մեկը հիմա դիմացս կանգնած նայեր աչքերիս, աչքերիս մեջ կիսալուսիններ կտեսներ: Հիանալի է:

Հանկարծ մուտքի կողմից մեկը դուրս եկավ ու նայեց հենց մեր տան պատուհաններին: Հենց այնտեղ, որտեղ ես էի նստած: Վախեցա, գլուխս թեթև իջեցրի ներքև՝ իբրև թաքնվելու համար: Սիրտս սկսեց շատ արագ խփել, իսկ հարազատ լուսինը խանգարում էր տեսնել իմ կողմ նայողի դեմքը: Ես միայն սև ուրվագիծն էի տեսնում: Բայց այնքան ծանոթ ու հարազատ թվաց ինձ այդ ուրվագիծը: Նա մի քայլ առաջ եկավ, ու ես տեսա՜, տեսա այդ աչքերը, որ շատ էի կարոտել: Գլխով հասկացրեց, որ իր մոտ իջնեմ: Արագ հագնվեցի ու իջա: Ու նայեցի այդ աչքերին ավելի մոտիկից, ինչպես շաբաթներ առաջ էի նայում, ու նայելու ընթացքում էլ արդեն կարոտում էի: Հիշում եմ, որ երազում էի նրա հետ ճոպանուղի նստել: Նա ասաց, որ հենց այնտեղ էլ գնում ենք: Չնայած ուշ ժամին՝ ճոպանուղին բաց էր: Նստեցինք, ու զգացի, թե ինչպես եմ բարձրանում, ու ինչպես է վայրկյան առ վայրկյան գետինը հեռանում ինձնից: Այնպիսի տպավորություն էր, կարծես թևեր լինեին մեջքիս հետևում, բայց այդ թևերս իրականում հենց դու ես: Նորից նայեցի կապույտ աչքերին: Ու կորա աչքերի մեջ: Օվկիանոսներ են աչքերդ ինձ համար, անսահման օվկիանոսներ, որոնց նայելով՝ ես ինձ մի նավաստի եմ զգում, որ մոլորվել է ու ափ է փնտրում: Քամի փչեց: Կողքի դատարկ ճոպանները սկսեցին քամուց ճռռալ: Վախենում եմ: Շատ եմ վախենում: Ու ճոպանները կանգ առան: Աստված իմ, ի՞նչ անել: Ճոպանը տատանվում է: Մեր ճոպանը հիմա կպոկվի, մենք կընկնենք:

-Մի վախե…
Խոսքը կիսատ մնաց: Մենք ընկանք: Երբ աչքերս բացեցի, տեսա ինձ հարազատ լուսինը, իմ հաշված աստղերը: Ու ես նստած էի պատուհանի մոտ, ձեռքերս՝ ծալած պատուհանագոգին դրած, գլուխս էլ՝ ձեռքերիս վրա: Իսկ ո՞ւր ես դու: Սա ուղղակի երազ էր, հերթական երազը, որի իրականացման համար ամեն ինչ կտայի: Աչքերս լցվեցին: Նորից կորցրի քեզ, կապուտաչյա ստվեր: Դու նորից կորար: Միգուցե հանդիպենք հաջորդ երազում, կամ իմ, կամ էլ քո:

Ձմռան գեղեցկությունն ու դժվարությունը

Այս տարի, ինչպես տեսնում ենք, ձմեռը այնքան էլ չի շտապում հեռանալ: Հատկապես Արարատյան դաշտում այն դրսևորվեց առանձնակի դաժանությամբ: Իհարկե, շատ ցուրտ է, ու մեզ մի լավ տանջում է: Համարյա բոլորն իրենց վառելիքի պաշարները սպառել են, որը նախատեսել էին օգտագործել ամբողջ ձմռան ընթացքում: Բայց, ինչ խոսք, վերջին օրերի տեղումները կրկնապատկեցին ձմռան գեղեցկությունը: 

Ձմռան սկզբին մենք այնքան էլ լավ չվայելեցինք ձյունը և որոշեցինք «տեղը հանել»: Ամբողջ դպրոցով այնքան ձնագնդի խաղացինք, որ ամբողջ ձմռան տեղը լրացրինք: Մնում էր միայն ձնեմարդը: Դա էլ պատրաստեցինք: Բայց միևնույն է, այդքան ուրախանալուց և ձյունը վայելելուց հետո, ես նայում էի այդ ամենին հասուն մարդու աչքերով ու տեսնում, թե ինչքան դժվար է մարդկանց համար վառելիք հայթայթել՝ այս ցրտին դիմակայելու համար:

Ձմռան ավարտին մնաց 15 օր, դիմացեք:

astghik qeshishyan

Կիսաշրջազգեստով պելեները

Գաղտնիք չէ, որ ֆուտբոլն աշխարհի ամենատարածված սպորտաձևն է: Աշխարհի բնակչության մոտ կեսը՝ 3.5 միլիարդ մարդ, հետաքրքրված է ֆուտբոլով:

Տարիներ շարունակ ֆուտբոլը համարվել է տղամարդկանց սպորտաձև: Ու թեև քիչ չեն ֆուտբոլասեր կանայք, տղամարդկանց զգալի մասը անլուրջ է վերաբերվում նրանց. «Աղջիկները ֆուտբոլից ոչինչ չեն հասկանում, հետաքրքրված են միայն ֆուտբոլիստների արտաքինով», կամ անհեթեթության հասնող այս մյուսը. «Նրանք ձևացնում են, թե սիրում են ֆուտբոլը, որ դուր գան տղաներին»: Մոտավորապես նույն կերպ են վերաբերվում և կին ֆուտբոլիստներին: Չնայած նրան, որ օրինակ՝ բրազիլուհի Մարթան կենդանի լեգենդ է, կամ ամերիկուհի Ալեքս Մորգանը տարեկան գրեթե կես միլիոն դոլար է վաստակում, միևնույնն է, «գուգլ»-ում կին ֆուտբոլիստների փնտրելիս նախևառաջ կտեսնենք «ամենագեղեցիկ և սեքսուալ ֆուտբոլիստուհիները» վերնագրով նյութեր:

Մինչդեռ կանայք ֆուտբոլով սկսել են հետաքրքրվել տղամարդկանց հետ միաժամանակ՝ 19-րդ դարի երկրորդ կեսից: Պահպանված է 1869-ին արված մի նկար, որում կիսաշրջազգեստով ու երկարաճիտ կոշիկներով աղջիկները ֆուտբոլ են խաղում: Սրանից 25 տարի անց Անգլիայում ստեղծվեց կանանց ֆուտբոլային առաջին ակումբը՝ «British Ladies»-ը: Ակումբի հիմնադիր, կանանց իրավունքների պաշտպան Նելի Հադսոնն ասել էր, որ ստեղծել է ակումբը՝ ապացուցելու աշխարհին, որ կանայք այնպիսի անպետք ու դեկորատիվ էակներ չեն, ինչպիսին նրանց փորձում են ներկայացնել տղամարդիկ:

1920թ.-ին Անգլիայում արդեն կին ֆուտբոլիստներից կազմված 150 թիմ կար: Նույն թվականին՝ «Նվերների օրը» (Սուրբ Ծննդին հաջորդող օրն է, երբ շատ անգլախոս երկրներում ընտանիքները փաթեթավորում են տոնական ընթրիքի մնացորդներն ու այլ նվերներ և նվիրում աղքատներին), 53 հազար հանդիսական էր հավաքվել «Էվերթոն»-ի «Գուդիսոն Փարք» ստադիոնում և հազարավորներն էլ՝ մարզադաշտի դարպասների մոտ՝ դիտելու կանանց ֆուտբոլը: «Էվերթոն»-ի տղամարդկանց թիմի խաղերը 2014-15 մրցաշրջանում դիտել են 39 հազար մարդ:

Հենց 1920-ին էլ «Dick Kerr Ladies» թիմը պատմության մեջ առաջին անգամ խաղադաշտ դուրս եկավ ինչպես տղամարդիկ՝ կարճ շորտերով: Նախկինում հագնում էին ծնկից ներքև հասնող տաբատներ. ոչ մի բաց մաս մարմնի վրա:

Այնուհանդերձ, 1921-ի դեկտեմբերի 5-ին ֆուտբոլի ասոցիացիան արգելում է կանանց ֆուտբոլ խաղալ՝ համարելով այն անպատշաճ: Թեև այս քայլն էապես դանդաղեցրեց կանանց ֆուտբոլի զարգացումը, նրանք չհանձնվեցին: 1966-ին Անգլիայում տեղի ունեցավ առաջին ոչ պաշտոնական «World Cup»-ը. կանանց ֆուտբոլն սկսեց վերակենդանանալ:

1972թ.-ից ֆուտբոլն ամերիկուհիների շրջանում ամենատարածված խաղերից է, իսկ ԱՄՆ-ի կանանց հավաքականը՝ լավագույններից մեկն աշխարհում, մինչդեռ տղամարդկանց ֆուտբոլն այս երկրում անհամեմատ պակաս է զարգացած: Միայն 1991-ին Չինաստանում անցկացվեց կանանց ֆուտբոլի առաջին պաշտոնական աշխարհի առաջնությունը, որում հաղթեցին ամերիկուհիները: ԱՄՆ-ի թիմն ամենահաջողակն է՝ հաղթել է անցկացված 7 առաջնություններից 3-ում: Այլ է պատկերը Հայաստանում: Մեզ մոտ չի  անցկացվում կանանց թիմային առաջնություն, մինչդեռ տղամարդկանց բարձրագույն խմբում վեց թիմ կա:

Ինչևէ, այսօր ՖԻՖԱ-ն ու ՈՒԵՖԱ-ն մեծ գումարներ են ծախսում կանանց ֆուտբոլը զարգացնելու համար: ՖԻՖԱ-ի հաշվարկով այժմ ֆուտբոլ է խաղում ավելի քան 30 միլիոն կին, իսկ երիտասարդ ֆուտբոլիստների 14%-ը աղջիկներն են: Ո՞վ գիտե, գուցե կանանց ֆուտբոլն էլ ժամանակի ընթացքում նույնքան պոպուլյար ու մասսայական դառնա, որքան տղամարդկանցը:

Ani avetisyan

Տյառնընդառաջ

Տյառնընդառաջը Առաքելական եկեղեցու անշարժ տոներից է, նշվում է փետրվարի 14-ին (Ըստ եկեղեցու կարգի՝ 13-ի երեկոյան ժամերգությունից հետո օրը փոխվում է): Տոնը նվիրված է քառասուն օրական Հիսուսին տաճար տանելուն: Տյառնընդառաջի նախորդ օրը՝ փետրվարի 13-ին կատարվում է նախատոնակ և անդաստանի՝ աշխարհի չորս ծագերի օրհնության կարգ:

Եկեղեցական արարողությունից հետո, հայոց հինավուրց ավանդույթի համաձայն՝ եկեղեցու բակում խարույկ է վառվում: Այս օրերին կարդում էի Արտակ Արքեպիսկոպոս Մանուկեանի «Հայ եկեղեցու տոները» գիրքը, և ահա, թե ինչ հետաքրքիր տեղեկություններ քաղեցի Տյառնընդառաջի տոնի մասին:

Տյառնընդառաջը ժողովրդախոսակցական լեզվում փոփոխված ձևերով կոչվել է Տերընտաս, Տըրընդեզ, երբեմն էլ՝ Մելետ։ «Տյառընդառաջ» բառը բացատրվում է որպես՝ «Ելանել ընդ առաջ Տեառն»։

Տոնի օրը կրակ վառելու սովորույթը գալիս է դեռևս հեթանոսական ժամանակներից։ Հնում կրակը Արևի և Լույսի խորհրդանիշն էր, համարվում էր նվիրական սրբություն։

Տյառնընդառաջի կրակը վերագրվում է հայոց Տիր աստծո պաշտամունքին։ Տիրը հին հայկական դիցաբանության մեջ դպրության, պերճախոսության, գիտությունների ու արվեստների աստվածն էր։ Տոնի հին հայկական տարբերակներից Տերընդազը, պարսկերենում՝ Տիրենդազը բացատրվում է որպես նետաձիգ, և նվիրված է եղել Տիր աստծուն։

Սակայն տոնը վերագրվել է նաև կրակի Միհր աստծուն։

Առաքելական եկեղեցու տոնացույցում տոնը ներառվել է հավանաբար Սահակ- Մեսրոպյան շրջանում։

Թերևս այսքանը տոնի պատմության մասին։ Այժմ ցանկանում եմ ձեզ ներկայացնել հետաքրքիր պատմություններ ու հին հայկական ավանդույթներ՝ կապված Տյառնընդառաջի հետ։ Հնում հայկական յուրաքանչյուր տարածաշրջան տոնը նշելու յուրահատուկ ավանդույթ ուներ, որոնցից շատերն այսօր մոռացվել են կամ պահպանվել են՝ մասամբ։ Ներկայացնեմ դրանցից առավել հետաքրքիրներն ըստ տարածաշրջանների։

Տյառնընդառաջ բառը Ղազախում աղավաղված ձևով կոչվել է Տոռոնջ-Տոռոնջ, Հին Ջուղայում՝ Տառինջ-Տառինջ, Վաղարշապատում՝ Դըրընդեզ, Դարալագյազի բնիկների շրջանում՝ Դառդառանջ, իսկ գաղթականների մոտ՝ Տանտառեջ։

Հին Ջուղայում կրակ վառելու համար փշե դեզեր էին պատրաստում այդ տարի ամուսնացած երիտասարդները։ Եկեղեցում կատարվող արարողությունից հետո քահանան իր մոմով վառում էր դեզը, իսկ նրան հետևում էին երիտասարդները։ Վառված մոմերը տուն տանելով վառում էին նաև տների տանիքներին դրված դեզերը, որոնց վրայով ցատկում էին ընտանիքի անդամները: Այդ օրը նորահարսի բարեկամները տեսակ-տեսակ ուտեստներ էին բերում հարսին, որը կոչվում էր խոնջա:

Ղազախի գյուղերում կրակ վառվում էր միայն եկեղեցու բակում: Կրակը սովորաբար վառում էին այդ տարի ամուսնացած երիտասարդները: Ըստ ավանդույթի՝ որ կողմ գնար ծուխը, այդ կողմի համար էլ տարին բերքառատ կլինի: Հետո ընդհանուր կրակից յուրաքանչյուրը այրված փայտի կտոր էր տանում իր տուն, պահում ապահով տեղում, կամ դնում հավաբնում, որ հավերը շատ ձու ածեն կամ թուխս նստեն:

Վաղարշապատում և շրջակա գյուղերում նորահարս ունեցողի տուն էին գնում աղջիկներն ու հարսները՝ միասին տոնը նշելու համար: Քավորը բռնում էր փեսայի, իսկ փեսան՝ հարսի ձեռքը, և միասին պտտվում էին վառվող կրակի շուրջը, հետո երեք անգամ ցատկում կրակի վրայով: Այնուհետև հրավիրված աղջիկները դեղ էին քսում իրենց թարթիչներին և սևացնում դրանք: Նյութը պարտավոր էր պատրաստել տան նորահարսը:

Դեզի վրայով ցատկելը չարքերից, «չլավից» (ոչ լավ, վատ բան) ազատվելու համար էր:

Դարալագյազի գաղթականներով բնակեցված մի քանի գյուղերում կրակը վառում էր քահանան, որից հետո ջուղայեցիների նման վառված մոմերը մարդիկ իրենց տուն էին տանում:

Երբ քահանան կարդում էր Սիմեոն ծերունու՝ Մարիամին ասած խոսքերը. «Ընդ քո իսկ անձն անցցե սուր», բոլորը գաղտնի կտրում էին իրենց մոմից մի կտոր և պահում գրպանում, որ օձն իրենց չկծի:Նույն նպատակի համար յուրաքանչյուր ոք կրակով այրում էր իր հագուստից մի կտոր:

Խաչիկ գյուղում այրում էին խոնջանի (անդրավարտիքի) ծայրը: Ժողովուրդը հավատում էր, որ կրակը կարող է բուժել հիվանդներին, ուստի որ տանը վատառողջ կար՝ երդիկով բարձրացնում էին կրակի մոտ, որ ապաքինվի: Խարույկից մի կտոր անպայման նրանք երդիկից գցում էին ներս, որ բախտը տան վրա լինի:

Վանեցիները տոնը կոչել են Տենդառաջ: Տոնի նախօրյակին նոր ամուսնացած տղաները շապիկ էին հագնում և մասնակցում ժամերգությանը: Արարողությունից հետո եկեղեցու բակում կրակ էր վառվում, և հարսներն ու փեսաները ցատկում էին վրայով:

Գիշերը նորապսակների տանը խարույկահանդես էր անցկացվում, իսկ կրակի վրայով առաջինը տան մամիկն էր ցատկում, ու դիտավորյալ այրում հագուստի ծայրը, որ չարքերը տնից հեռու մնան:

Այստեղ ևս կրակի ծխի ուղղությունից կախված էր տարվա բերրիությունը:

Սղերդում տոնը կոչվում էր Մելետ: Նախատոնակի երեկոյան կանայք ու աղջիկները մոմերով գնում էին եկեղեցի, իսկ տղամարդիկ չոր փայտեր էին բերում: «Քրիստոս փառաց» տաղի ժամանակ նրանք գնում էին այգիներ ու դաշտեր՝ տոնը նշելու: Աղջիկները մոմի պատրույգը քսում էին իրենց աչքերին՝ աչքացավից խուսափելու համար:

Ժողովրդական այս և այլ ավանդույթներից արդեն իսկ երևում է, որ տոնն առավելապես առնչվում է նորապսակների օրհնության հետ: Տյառնընդառաջի արմատները հասնում են հին հայկական հեթանոսական հավատալիքներին:

Ներկայումս տոնի օրը եկեղեցում կատարվող արարողությունների ծիսական բաժինը՝ մոմ վառել, «ճրագ լուցանել», անդաստան կատարել, վերապրեցնում են հայկական հին-հին հիշատակներ:

Լուսանկարը` Թամարա Գալստյանի

Տյառնընդառաջը Մրգավետում

Այսօր փետրվարի տասներեքն է, հայոց եկեղեցին նշում է Տյառնընդառաջ տոնը: Արդեն ավանդույթ է դարձել, որ ամեն տարի այս տոնին մեր՝ Արարատի մարզի Մրգավետ գյուղի դպրոցում դասերից հետո բոլորս դուրս ենք գալիս բակ, որպեսզի ներկա լինենք կրակի վառելու գործընթացին: Հետո սկսում ենք մեծ շրջան կազմել և շրջել կրակի կողքով, հետո սկսում ենք թռչել կրակի վրայով: Սկզբում թռչում են երեխաները, այնուհետև մեծերը:

Բոլորս շատ ոգևորված էինք, և թեև դրսում շատ ցուրտ էր, կրակն ասես կոտրում էր ցուրտը և կարծես ասում, որ սաստիկ ձմեռն արդեն ավարտին է մոտենում:

arman arshak

«Չկա նպատակ, որ հնարավոր չլինի իրագործել»

Շաբաթ երեկո՝ հերթական անգործ ու պարապ երեկոներից, ու ինչպես միշտ, ես վիրտուալ աշխարհում եմ։

-Հերիք ա, մի քանի րոպեով գոնե դուրս արի էդ անտերի միջից, հետաքրքիր հաղորդում ա սկսվում՝ «Դեպի Եվրատեսիլ»,- ինչպես միշտ մայրս բարկանում էր, ու երևի այս խոսքերը բոլոր մայրիկների խոսքերն են։
Երբ մայրս ասաց, որ այդ մրցույթի արդյունքում պետք է որոշեն, թե ով է ներկայացնելու Հայաստանը Եվրատեսիլում, որոշեցի դիտել հաղորդումը:

Հերթական մասնակիցն էր, մտածեցի, «Դե կամ Բեյոնսե կամ Ադել են էլի երգելու», բայց սկսեց երգ, որը երբեք չէի լսել։ Այդ մասնակիցը, ով ներկայանում էր իր ուրույն ոճով, Ալեքսանդր Պլատոն էր։

Անցավ մի քանի շաբաթ, համացանցում հանդիպեցի հայտարարության, որ Պլատոյի գրքի շնորհանդեսն է, որոշեցի անպայման մասնակցել:
Դե, 17-ի թղթակցին իր զգացումների մասին ուրիշ պատմելու տեղ չի մնում, միայն 17-ն է: «Հենց 17-ի ընթերցողին էլ կպատմեմ այս ամենի մասին: Հա, կգրեմ Պլատոյին, կգնամ հարցազրույց կվերցնեմ»։ Ու հենց այդպես էլ արեցի:

-Երևի սկսեք ամենասկզբից, առաջին քայլեր…

-Ես երաժշտական դպրոց եմ ավարտել, դաշնամուրի բաժին: Մենք տանը դաշնամուր չունեինք, բայց մեր հարևանի տանը կար, իսկ 90-ականներին, գիտե՞ք ոնց էր. բոլորը ապրում էին մի ընտանիքի նման: Մեկի տանը մարտկոցով լույս էին միացնում, ու բոլորը էդ տանն էին «ապրում»: Ես հիշում եմ մեր հարևանի տանը մի մութ սենյակ կար, որտեղ ահավոր ցուրտ էր, էդ սենյակում էր դրված դաշնամուրը: Ես 6 տարեկան էի, մտնում էի այդ ցուրտ սենյակը ու անընդհատ ծնգծնգացնում էի: Պաշտում էի սև ու սպիտակ ստեղները։ Ու ծնողներս որոշեցին ինձ տանել մշակույթի պալատ, բայց մտածում էին` դե, հավեսը կհանի ու էլ չի շարունակի՝ երեխա է: Բայց ես հասկացա, որ դա իմն է: Մշակույթի տան տնօրենի ու ծնողներիս զրույցից հետո որոշվեց ինձ տանել երաժշտական դպրոց: Բայց մի քիչ բարդ ժամանակներ էին: Ծնողներիս հնարավորությունները շատ մեծ չէին, ու ես չէի հասկանում, որ մեր տանը անընդհատ հայտնվող անծանոթների գալու պատճառը մեր տան իրերը գնելն էր, որոնք ծնողներս վաճառում էին՝ դաշնամուր գնելու համար։ Այդ դաշնամուրը մինչ օրս իմ սենյակում է դրված, շատ եմ սիրում, իմ կյանքի ընկերն է:

Երաժշտական դպրոց, ի տարբերություն հանրակրթական դպրոցի, մեծ հաճույքով էի հաճախում: Հետո նպատակ դրեցի իմ առաջ շարունակել կրթությունս` երաժշտական ուսումնարան, կոնսերվատորիա: Ուզում էի երգել, բայց չկար բեմ: Մերոնց խնդրում էի խմբակներ գտնել, ինչ-որ պարի խմբակ գտան: Սկզբում ուզում էի բեմ, երգել, միկրոֆոն, սակայն ցուրտ էր դահլիճում, ոչ մեկը չկար, բավական բարդ էր: Դե, 90-ականներն էին:

Ծնողներս մասնագիտական ընտրության հարցում ինձ ազատ էին թողել: Ես որոշեցի գնալ հումանիտար ուղղությամբ և ընտրեցի փիլիսոփայությունը, որն ինձ պարգևում էր էսթետիկ հաճույքից մինչև խորը գիտելիք ու աշխարհայացք: Երբեք չեմ զղջացել այս ընտրության համար։ Փոքրիկ շեղում եղավ դեպի հոգեբանություն, հետագայում նաև` մարքեթինգ, երբ ես մեկնեցի ուսանելու Չեխիա: Այս ամենը շատ լավ էր, բայց ինձ պակասում էր երաժշտությունը: Ընկերական շրջապատում, երբ հավաքվում էինք, ես կարող է մի բան կատարել: Չեխիայից վերադառնալուց հետո հինգ տարի դասավանդել եմ համալսարանում: Դասախոսական այս գործունեությունը ևս շատ էի սիրում, ցանկանում էի շարունակել, սակայն շատ էի հոգնում հիմնական աշխատանքիս ու մյուս զբաղմունքների հետ համատեղելու պատճառով։ Երբ դարձա երեսուն տարեկան, երևի ինչ-որ ճգնաժամ սկսվեց. հասկանում էի, որ մի կարևոր բան է պակասում: Այ, մոտավորապես այսպես կարելի է բնութագրել. փայլուն ադամանդ ես ունենում ինքդ քո մեջ, սակայն երբ սկսում ես չօգտագործել, ցեխոտվում է, կեղտոտվում, լցվում տարբեր կուտակումներով, չի կարողանում այլևս առկայծել ու փայլել: Ադամանդը չի վերանում, մնում է ներսումդ, սկսում է նույնիսկ ցավեցնել, բայց չես հասկանում` պատճառն ինչ է: Սկսում ես կորցնել նրա գույնը, ձևը, բովանդակությունը: Այ, հենց նման մի գործընթաց ինձ հետ էր տեղի ունենում. ես հասկանում էի, որ ինչ-որ բան ինձ պակասում է, բայց չէի հասկանում՝ ինչը: Հասկանում էի, որ գրելը այս բարդ փուլում ինձ կարող է շատ օգնել, և ամեն բան կարծես սկսեց դասավորվել: Երեսուն ամյակիս փորձեցի երգել: Այդ օրվանից որոշեցի պրոֆեսիոնալ կերպով զբաղվել երգեցողությամբ, սակայն պահում էի իմ այդ պարապմունքները գաղտնի: Այդ ժամանակ Բուլղարիայում երգի միջազգային մրցույթ էր մեկնարկում, որոշեցի դիմել: Մասնակիցները պրոֆեսիոնալ երգիչներ էին ու ես, որպես բանկային աշխատող, հայտնվել էի այդ խենթ միջավայրում: Նույնիսկ մրցանակի արժանացա՝ «Ամենագրավիչ երգիչ»:

-Իսկ ինչպե՞ս որոշեցիք մասնակցել Եվրատեսիլին:

-«Դեպի Եվրատեսիլ»-ն ինձ համար հարթակ էր` դրսևորվելու որպես արտիստ ու, առհասարակ, որպես անձ: Տարբեր կատարումներ ներկայացրեցի: Հիշարժան էր սասունցիական երգի իմ ընտրությունը: Այն աղմուկ առաջացրեց, կային մարդիկ, որ պնդում էին, թե իբր այն եվրատեսիլյան ձևաչափ չունի, սակայն ես շարունակում էի բացատրել, որ ես այդ երգով չեմ պատրաստվում եվրատեսիլյան բեմ բարձրանալ. սա ուղղակի ընտրություն է, որի միջոցով փորձում եմ ցույց տալ իմ հնարավորությունները: Չորրորդ փուլում իրավիճակն ավելի բարդ էր, որովհետև այդտեղ ես ու մարզիչս որոշ տարաձայնություններ ունեինք: Ես ընտրեցի Ալֆրեդ Շնիտկեի «Ֆաուստ» կանտատից մի արիա, որին միշտ երազել էի անդրադառնալ: Վերջապես ստեղծվել էր առիթ` հարթակ: Հագեցած, բարդ ու շատ ստեղծագործական գործընթաց էր, ստիպված եղա սովորել բառերը` գերմաներեն: Մի ամբողջ հակասությունների կծիկ էի դրել այդ կերպարի մեջ: Այն և’ ըմբռնվեց, և’ չըմբռնվեց: Ամեն դեպքում իմ նպատակը լիովին կատարվեց, քանի որ ես ռոքից, սասունցիական երգից հետո ցանկացա ցույց տալ, որ կարող եմ բեմում լինել տարբեր կերպարներով:

Ամեն դեպքում, նորից գալիս ենք ներուժի թեմային, որն ուղղակի առանց կամքի ու աշխատասիրության կարող է խթանի փոխարեն խոչընդոտ դառնալ: Ի վերջո յուրաքանչյուրիս առաքելությունն է՝ տնտղել մեր ներուժը, փորձել դրսևորել այն հանուն ներքին ու համընդհանուր ներդաշնակության, որպեսզի նշածս ադամանդի նման քարացած խոռոչ այն չդառնա: Այն, ինչ դու զգում ես 15 տարեկանում, 30-ում նույն կերպ հաստատ չես զգալու , նույնիսկ եթե անես նույն գործողությունը, զգացողությունը նույնը չի լինելու, նույն ցանկությամբ չես անելու, պարզապես դու այլևս նույնը չես:

Չկա նպատակ, ցանկություն, որ հնարավոր չլինի իրականացնել: Ես փորձում եմ ցույց տալ, որ այո’, բանկային աշխատակիցը իր երրորդ տասնամյակում կարող է Եվրատեսիլի հայտ ներկայացնել ու բեմ բարձրանալ` ըմբռնելով, որ մեկն իրապես մյուսին չի հակասում: