Ուզում եմ անդրադառնալ ինձ և շատերին հուզող մի քանի հարցերի: Կարծում եմ, որ բոլորն էլ քաջատեղյակ են գյուղական բնակչությունից, թե ինչքան վնաս կրեցին նրանք: Բայց ո՞ւմ է հիմա հետաքրքիր, թե ինչպես են գոյատևում այսօր գյուղացիները… Բնակչության մի մասը վարկերը սառեցրել են, մյուս մասը՝ զրկելով իրենց երեխաներին ինչ-ինչ բաներից, մի կերպ մարում են: Կան մարդիկ, ովքեր ունեն մեքենա, և տաքսի վարելով մի կերպ ապրում են: Մինչև գարուն ոչ ոք աշխատանք չի ունենա: Ամբողջ օրը տանը՝ հեռուստացույց, խաչբառ, ֆուտբոլ ու քնել:

Ամեն առավոտ, երբ դասի եմ գնում, տեսնում եմ մարդկանց, ովքեր տոպրակներով գնում են Երևան՝ աշխատանքի: Դե, հասկանալի է՝ շինարարության: Գոնե այդ հնարավորությունը կա, բայց բնակչության շատ քիչ հատվածն է աշխատում: Կբացվի գարունը, ու նորից կմտածեն, թե որտեղի՞ց պիտի սերմ գնեն, ի՞նչ գնով ու որոշեն, թե ո՞ր բանկից վարկ վերցնեն:

Երեխաներն էլ են նույն իրավիճակում: Խմբակները շատ քիչ են, որ հաճախեն: Ունենք մշակույթի տուն, որն անխնամ վիճակում է: Ունենք 3 խմբակ, որոնց հատկացված սենյակները մի կերպ է կարգի բերվել: Երեխաներն արդեն սովորել են փողոցի խաղերին, բայց պետք է նրաց մեջ նաև մտավորը զարգանա, որևէ ոլորտում իրենց գտնեն ու հենց փոքր տարիքից: Միգուցե տարիներ հետո այդ ոլորտում հասնեն մեծ հաջողությունների: Այ, տեսեք, քանդակագործության խմբակ բացվելու հույսեր կային, բայց հարմար սենյակ չլինելու պատճառով այդ թեման փակվեց:

Իհարկե այս հարցերը գրեթե բոլոր գյուղական համայնքներում կան, իսկ դրանց լուծումը կարծես երազանք է դարձել:

«Տասնվեց տարի է անցել, ու այսքան տարվա ընթացքում մեր տուն ձեռք բերելու փորձերը ձախողվել են: Ամեն անգամ մի բան խանգարել է։ Նույնիսկ միտք կար, որ հայրիկս գնա արտերկիր` բնակարանի համար գումար վաստակելու, բայց ինչ-որ բան  հորս, և նաև մեզ հետ էր պահում, ինչ-որ բան  թույլ չէր տալիս գնալ: Միշտ մտածում էինք, որ ավելի լավ է ժամանակավոր կացարանում, սակայն բոլորս միասին լինենք: Գուցե դա հարազատ հողն ու ջո՞ւրն էին հետ պահում։ Չգիտեմ։  Բայց այն, որ հիմա հայրս մեր կողքին է, իսկ դա ամեն բանից վեր էր մեզ համար, և այն, որ մենք  հիմա մեր սեփական տունն ենք կառուցում մեր հարազատ հողի վրա, փաստ է»,- սա հատված է ինը ամիս առաջ գրած հոդվածիցս, երբ դեռ նոր էինք սկսել մեր տունը կառուցել։ Նոր էինք սկսել և նույնիսկ չէինք էլ հավատում, որ երբևէ կավարտենք ու վերջապես կսկսենք ապրել մեր սեփական տանը, կունենանք մեր անկյունը այս մեծ աշխարհում։

Ինը ամիս առաջ ընդգրկվեցինք Վիվասել ՄՏՍ-ի և «Ֆուլեր» տնաշինական ընկերության կողմից իրականացվող ծրագրի մեջ, և սկսվեցին մեր կյանքի ամենահետաքրքիր, ամենադժվարին, ամենահագեցած ու ամենաանվերջանալի օրերը։ Այդ օրերից ամեն մեկը մյուսից առանձնանում էր իր հետաքրքրությամբ ու բովանդակությամբ։ Ամեն բացվող օր իր հետ բերում էր նոր հույզեր, հույսեր, նոր ապրումներ, իրադարձություններ։

Մեծ դժվարությունների արդյունքում մենք կարողացանք հասնել սպասվելիք արդյունքին։ Այդ դժվարին պահերին մեր կողքին էին մեր հարազատներն ու ընկերները, ովքեր սրտացավորեն եկել էին մեզ օգնելու․ հորս մորաքրոջ ամուսինը ՝ Վահագնը և նրա երեք որդիները` Վարդանը, Վահրամը, Վահեն, մորս մորեղբայր Սմբատը, ով մեզ օգնելու համար եկել էր Ռուսաստանի Դաշնությունից, եղբորս՝ Վիգենի բոլոր ընկերները՝ Սերժը, Էմանուելը, Կարապետը, Նարեկները, Կարենը, Էդուարդը, Վարուժանը, Զեյնալը, Աշոտը, Ժորան, մորեղբայրս՝ Անդրանիկը, մորաքրոջս ամուսինը՝ Հարությունը, մորս ազգական Վոլոդյան, հորս հորեղբայր Վահագնը իր որդու՝ Տիգրանի հետ, հորս մյուս հորեղբոր տղան՝ Արմանը, հորաքրոջս տղա Ռազմիկը, մորս ազգական Արսենը, պապիս ազգական Կամոն, մեր հարևան Էդգարը, Ամերիկայից եկած կամավորները՝ Կարապետը, Տեր Եփրեմը, Էլիսը, Սարգիսը, Ավետիսը, Վարդուհին, Արշալույսը, նրանց հետ եկած կազմակերպիչներ Սոնան ու Մելիքը։

Ես չեմ կարող նրանց բոլորի անունները չթվարկել, քանի որ նրանց աշխատանքի շնորհիվ է, որ մեր տունն այսօր կանգուն է:

Արդեն մեկ ամիս է, ինչ այստեղ ենք` մեր տանը և ոչ թե ժամանակավոր կացարանում: Եթե մոռացել եք, ասեմ, որ մենք ապրում ենք Ստեփանավանում, և 1988-ի երկրաշարժից հետո շատերի նման, մեր ընտանիքն էի ապրում էր ժամանակավոր կացարանում: Հետ հայացք գցելով մեր արած աշխատանքներին՝ ուղղակի ապշում ենք, թե ինչպես կարողացանք, ինչպես դա մեզ հաջողվեց, իրոք որ զարմանալու բան է։ Ապրելով այս տան մեջ՝ մտածում ենք, թե ինչպես ենք առաջ ապրել տնակում։ Ճիշտ է, մեզ այստեղ էլ դեռ շատ դժվարություններ են սպասվում, բայց այն, որ հիմա մենք ինչ էլ անենք, մեր ու մեր սեփական տան համար ենք անելու, դա իսկապես այդպես է։

Իրականում մեր ընտանիքին տանիքով ապահովելը զուտ որպես նյութական պարգև չի կարելի ընկալել մեզ օգնած մարդկանց կողմից՝ սկսած Ռալֆ Յիրիկյանից ու Աշոտ Եղիազարյանից, վերջացրած մեր հարազատներով, որովհետև նրանց տվածը մեզ ավելի վեհ բան է, քան դա: Նրանք ինձ ու իմ ընտանիքին հույս տվեցին, հույս, որ գրեթե մարել էր մեր հոգիներում, հույս, որ շատ բան կարող է փոխել, հույս` մարդասիրության հանդեպ, հույս` ապագայի ու մեր երկրի հանդեպ։ Անչափ շնորհակալ ու երախտապարտ ենք ձեզ, քանի որ հենց ձեր շնորհիվ է, որ ես հիմա ապրում եմ մեր տանը` իմ ընտանիքը ստիպված չի լինի բռնել օտարության ճանապարհը:

Սա իմ ու իմ ընտանիքի պատմության մի հատվածն էր, որ հյուսվեց հույսի, հիասթափության, հավատի, երջանկության, կարիքի, ուրախության ու կամքի թելերով։

Ազգ, հայրենիք, պետություն։ Երեք վեհություն, առանց որի չկամ ես, չկաս և դու, չկա ոչ ոք։ Ու մինչ այսօր կա պայքար, կա կռիվ ու հաղթանակ, կա հերոսացում, որ վեհ մնանք, որ մնանք ազգ ու հայրենիք։ Սակայն պատերազմն արթուն է, խաղաղություն՝ չկա…

«Յուրահատուկ էր… Պիտի գար, որ լավ ապագա կառուցեր։ Խոստացել էր»,- լսվում է մի կնոջ լացակումած ձայն։

Ու բոլորն էին յուրահատուկ, բոլորն էին խոստացել։

Գարուն էր, ու էլի այն ապրիլը… Այն «յուրահատուկները», որ խոստացել էին գալ, մինչ այսօր չեն եկել։ Նրանք որոշեցին հավերժ մնալ սահմանին՝ դրժելով իրենց խոստումը։ Բայց սպասողները երևի երբեք էլ չդադարեն սպասել։

Պատերազմը, որ թվացյալ քնով էր անցել, նորից արթնացավ։ Մի փոքր ազգ էլի բռունցք դարձավ, որ շարունակի ապրել։ Ավա՜ղ… Տասնյակ կյանքեր արդեն մարել են, տասնյակ երազանքներ մնացել անկատար։

Քառօրյա պատերազմը, որն անվանում ենք նաև ապրիլյան պատերազմ, մինչ այսօր բոլորի աչքերում կարելի է վերապրել։ Շատերը կորցրին իրենց կյանքը՝ հերոսացան, իսկ մնացողները կորցրին կյանքի գույներն ու իմաստը։

Բայց առայժմ թողնեմ քառօրյա պատերազմը և խոսեմ 2014 թվականի հուլիս-օգոստոս ամիսների մասին։ Շատերը երևի չեն էլ հիշի, բայց էլի պատերազմ էր։ Տարին էր սկսվել թշնամու դավով։

Արմեն Հովհաննիսյան, Զորիկ Գևորգյան, Ազատ Ասոյան, Արարատ Խանոյան, Հովսեփ Կիրակոսյան, Սարգիս Մովսիսյան և շատ ուրիշներ իրենց կյանքի գնով անառիկ պահեցին մեր սահմանները։ Հիմա կուզեմ խոսել Սարգիս Մովսիսյանի մասին, առաձնացնելով նրան բոլորից, կպատմեմ այն, ինչ տեսա իմ աչքերով։ Բայց կարող եմ վստահ ասել, որ բոլորն էլ զգացել են այն, ինչ ես։

Երկու հազար տասնչորս թվական: Չարաբաստիկ ամառ: Իմ կյանքում առաջին անգամ ամառն այնքա˜ն մռայլ էր, այնքա˜ն ցավատանջ: Համատարած սուգ էր: Հանկարծահաս կրակոցներից զոհվել էին տղաները: Ինչ էր կատարվում: Կարծես երազ լիներ: Անհնար էր հավատալ, որ երեք-չորս օրում այդքան զինվորների կյանք մարեց: Ամեն ինչ թվում էր անիրական:

Այն, ինչ կատարվում էր հեռվում` սահմանում, հանկարծ մեր գյուղ հասավ, համակեց բոլորիս: Միթե Սարգիսն էլ: Ա˜խր, շատ ջահել էր, ա˜խր, նա միշտ ժպտում էր, ա˜խր, ծնողները հեռվում էին…

Ծանր օրեր եղան: Համագյուղացիներին պաշարել էին անցած տարիների ցավը: Թվում էր` խաղաղություն է, կյանքն ընթանում է սովորական հունով:

Ավա˜ղ, այդպես չէ: Չի քնում թշնամին երբեք: Գիտեին այդ մասին տղաները: Գիտեին, բայց չվախեցան, չվարանեցին:

Դպրոցական սեպտեմբերը տխուր էր: Բոլորը ափերը սեղմած աղոթում էին նահատակների հոգու հանգստության համար:

Ոչ ոք չէր ուզում հավատալ, որ նա այլևս չկա, էլ երբեք չի վերադառնալու այն տունը, որն ուզում էր շենացնել: Ցավը պատել էր բոլորին:

Այնքան էին պատմում, խոսում նրա մասին: Դեռ քանի˜ անկատար իղձեր ուներ, քանի˜ սպասող սրտեր, քանի˜ ասված ու չասված խոսքեր…

Սարգի°ս, տեղդ բաց է մնալու, մայրդ արցունքն աչքերին միշտ սպասելու է վերադարձիդ, հայրդ ցավով, բայց հպարտությամբ է ապրելու, ընկերներդ միշտ հիշելու են քեզ քո ժպիտով ու բարությամբ: Դու գնացիր անվերադարձ, անդառնալի է կորուստդ: Մխիթարող է մի բան միայն: Կյանքդ զոհեցիր հանուն կյանքի, հանուն երկրի: Գուցե հենց այդ է եղել վերջին միտքդ մարտի դաշտոմ, կռվի ժամանակ, և հենց դա է ստիպել քեզ կռվել մինչև վերջ, մինչև վերջին շունչդ: Իմացիր, քեզ սերունդներ են հիշելու, քանի դեռ հայ ազգն ապրում է, անմահ ես լինելու:

Հիմա Սարգիսի հիշատակին հուշարձան է կանգնեցվել դպրոցի բակում, որ որքան էլ սերունդները փոխվեն, նա մնա անմահ։ Եկողները ճանաչեն նրան և խոսեն ու պատմեն նրա մասին դարերով։ Եվ այսպես յուրաքանչյուրի ծննդավայրում կառուցել են հենց իր անմահության հուշարձանը։

2016-ն էլ կարծես ոչնչով չտարբերվեց 2014-ից, նույնիսկ գերազանցեց նրան։ Թշնամին ավելի վայրագորեն մտավ մեր հող, փորձեց պղծել այն իր ներկայությամբ, բայց փորձերն էլի ձախողվեցին։ Բայց չի լինում պատերազմ որտեղ չլինեն զոհեր, և ցավոք մենք էլի կորցրինք տասնյակ երիտասարդ կյանքեր։

Ու այսպես, դեռևս վաղ անցյալից հայրենիքը սկսեց կերտել իր հերոսներին։ Ազգն էլ պահեց նրանց անունները վեհ ու փառավոր։

Ահա այսպիսին է հայ ազգը, միշտ պատրաստ պայքարի ու հաղթանակի։ Եվ ես էլ լինելով մեր երկրի ապագան կերտողը, կոչ եմ անում սիրել հայրենիքը, ապրել նրա սահմաններում և ծաղկեցնել այն՝ հանուն նրա չխնայելով ոչինչ։ Քանզի Նժդեհն ասում էր՝ հոգեբանորեն անհայրենիք է նա, ով պատրաստ չէ ամեն վայրկյան մեռնելու իր հայրենիքի համար: