Երբ դու թեյարանում ես, իսկ շուրջդ միայն գրքեր են, պատուհանից այն կողմ՝ գարնանային անձրևը, կողքիդ էլ՝ լավ մարդիկ, ամեն ինչ ավելի լուսավոր է թվում քեզ:

Ընկերուհուս հետ նստած՝ կարդում էինք, զրուցում,  մեկ էլ Մանսուրյան ազգանունը լսեցինք:

-Մանսուրյա՞ն:

-Հնարավոր ա՝ ինքը չի:

Մինչ մենք կփորձեինք կռահել՝ խոսքը Տիգրան Մանսուրյանի մասին էր, թե ոչ, նա, գրքերն ուսումնասիրելով, դանդաղ հասավ մեզ ու կանգնեց մեր կողքին:

Տիգրան Մանսուրյանը կոմպոզիտոր է, ժողովրդական արտիստ, ում չճանաչելը այսօր մի փոքր անհասկանալի է ինձ համար: Ծնվել է Բեյրութում, մեկ տարի անց՝ ընտանիքի հետ գաղթել Հայաստան:

-Ինքն ա:

-Արի՛ մոտենանք:

-Ինչի՞ց սկսենք:

Մենք երկար կքննարկեինք այս, եթե ինքն անձամբ չընդհատեր մեր զրույցը բարևով. գուցե նկատե՞լ էր:

-Սիրո՞ւմ եք գրքերի մեջ թեյել:

-Ձեզ էլ ենք շատ սիրում:

Խոսքիցս այնպես զարմացավ, կարծես անսպասելի բան ասացի, ժպտաց և նկատելով սեղանիս գիրքը՝ ասաց.

-Բուքո՞վսկի. իրեն չեմ սիրում: Իսկ այ ձեզ…Ես էլ ձեզ եմ սիրում:

Միացրեց հեռախոսը, ցույց տվեց իր սիրելի գրողին, խոսեց-խոսեց, այնքան ոգևորված պատմեց, որ կարդալդ եկավ: Խոսքը Ջոն Գրեյի մասին է:

-Նրա՞ն էիք փնտրում:

-Չէ, պարզապես նայում էի:

Երկար չզրուցեցինք, միայն վերջում խնդրեցինք նկարվել, չմերժեց:

-Բա ոնց, ճուտիկնե՛ր, եկե՛ք:

Մի անգամ էլ ընկերներիցս մեկն է խնդրել իրեն նկարվել, զարմացել է, հարցրել՝ ուրեմն ի՞նձ էլ են ճանաչում…Բարձրին հասած մարդկանց համեստությունը մի ուրիշ արժեք է: Եվ փաստորե՛ն:

Տիգրան Մանսուրյանի խոսքով՝ ինքն ավելի հաճախ տանն է՝ նոտաների աշխարհում, անվերջ աշխատում է, իր աշխատանքը իր տառապանքն է, և թերևս այդ տառապանքի շնորհիվ է, որ այսօր ունենք այն, ինչ ունենք մեր երաժշտության, կինոյի և ընդհանրապես մշակույթի աշխարհում:

…Դուրս գալիս պատահմամբ նկատեցինք Գրեյի գիրքը:

-Իսկ եթե իրո՞ք փնտրում էր:

-Ամեն դեպքում լավ կլինի՝ ասենք:

Գիրքը փոխանցեցինք, նորից զարմացավ, նորից ժպտաց, մենք էլ՝ դե, կրկնակի:

…Չէ, իսկապես նման հանդիպումները հարստացնում են մարդուն:

Վերջերս կարդացի Վահեի «Փոթթերիանա»-ն, և այն ինձ տարավ դեպի Հոգվարդս. մտովի բարձրացա անվերջ շարժվող աստիճաններով, մտա գաղտնի սենյակ և նույնիսկ հասա տնօրենի սենյակ ու նստեցի Դամբլդորի աթոռին: Դրեցի գլխարկը, որը երեխաներին բաժանում էր, այսպես ասած, ֆակուլտետների: Քանի որ գիտեի, եթե ցանկանայի, ապա կհայտնվեի Գրիֆինդորում (չէ որ գլխարկը լսում է ցանկությունը) և հայտնվեցի:

«Մարդը կազմված է այն գրքերից, որոնք կարդացել է»: Հեղինակը`Ռալֆ Էմերսոնը, դիպուկ է ասել, քանի որ  յուրաքանչյուրի ապրած ամեն մի օր դառնում է իր իսկ կենսագրական «գրքի» մի էջը, իսկ այդ գիրքը գնում է դեպի մարդկության պատմության գրադարան:

«…Եվ այսպես, 1924թ. մայիսի 22-ին Փարիզի ծննդատներից մեկի մանկաբարձուհին, չտիրապետելով օտար լեզուների հնչյունաբանությանը, իր վրա է վերցնում որոշելու Քնար և Միշա Ազնավուրյանների միակ մանչ ներկայացուցչի անունը»:
Այսպես է սկսվում իմ առաջին կարդացած ծավալուն գիրքը: Երևի արդեն ծնողների ազգանունից հասկացաք`խոսելու եմ աշխարհահռչակ շանսոնյեի` Շահնուր Վաղինակ Ազնավուրյանի մասին: Նրան բոլորը ճանաչում են որպես Շառլ Ազնավուր: Ամբողջ աշխարհն է ճանաչում շանսոնյեին, բայց քչերը գիտեն նրա կյանքի պատմությունը: Փոքր ժամանակ, երբ մայրը սենյակից դուրս է եկել, քույրը` Աիդան, նրան հագուստի կոճակներ է տվել, որ ուտի, և շաբաթվա մեջ մի քանի անգամ ստիպված են եղել բժիշկ կանչել: Քչերը գիտեն, որ նրանք ունեցել են փոքրիկ ռեստորան (ի դեպ, եթե մտածում եք կարդալ գիրքը, ապա ուշադիր կլինեք այդ մասում. այդտեղ պատմում է պատառաքաղների մասին, այնքան  հետաքրքիր է):
Ամբողջ գրքից իմ մեջ տպավորվել է մի հատված, դա խնջույքների և թաղումների ժամանակ մեծերի խմելու արարողակարգն է: Ինչու եմ ասում արարողակարգ, քանի որ դա մի առանձին գործողություն էր: Խնջույքների և թաղումների ժամանակ կար մի հատուկ մաս, երբ բոլոր տղամարդիկ կանգնում էին և օղու բաժակը պահում էին բերանի դիմաց, իսկ արմունկը պետք է լիներ ուղիղ: Ոչ ոք իրավունք չուներ իջեցնելու արմունկը, նրանք պետք է այդպես կանգնեին 3-ից 10-ը րոպե, իսկ դեպքեր են եղել, նույնիսկ 20 րոպե կամ կես ժամ: Իսկ զավեշտալին այն էր, որ երբ խմում-վերջացնում էին բոլոր ներկաների և նրանց մահացած բարեկամների կենացները առանձին-առանձին, անցնում էին գազի, հոսանքի,  ջրի և նույնիսկ շիրիդ կամ պարանի կենացներին (պարանի կենացը մեր օրերում անվանում են օջախի կենաց և խմում ամենավերջում):
Գրքում լինում են, երբ հեղինակը տվյալ մասին համահունչ արձակ կամ չափածու որևէ բան է գրում, (այս մասը, օրինակ, իր անպատասխան սիրո մասին է):

Կյանքի շեմին բացվող կանաչ տարիների,
Տարիներից, որոնք ապրում են
Ու շնչում են մեղմ կրակով խոհերիս շղթայում…

Կամ`
 Ի վերջո, դժվար կյանքս ու խաբված սերերս են, որ ինձ դարձրին այն, ինչ կամ ու համարձակվում եմ ասել, թող դա ինքնագովություն չթվա՝  ես ինձ դուր եմ գալիս:

Գրքի մեջ շատ կան այսպիսի հատվածներ, դրանք վերջում կգրեմ:

Կարդալով աշխարհահռչակ հայի կյանքը, հասկանում ես, որ հայի ճանապարհը միշտ լեցուն  է դժվարություններով, իսկ եթե հայը իր առջև դնում է նպատակ, ապա միշտ հասնում է դրան: Ի դեպ, մոռացա նշեմ`  ամեն ինչի միանգամից չեն հասնում, պետք է կամաց-կամաց առաջ գնալ: Փոքր քայլերով երկար կգնաս, իսկ եթե մեծ քայլերով գնաս, դժվար թե  հասնես ցանկալի արդյունքի: Հասնելուց էլ չես կարող հիշել որևէ դեպք, երբ պայքարել ես, ջանք ես գործադրել, ու համոզված եմ, կյանքդ անցել է անհետաքրքիր: Բերեմ հենց Շառլ Ազնավուրի օրինակը. նա սկզբում երգել է կաբարեներում, փոքրիկ ռեստորաններում, ապա նրան տեսնելով ընդգրկել են շրջագայությունների մեջ, իսկ հետո ինքն է իր սեփական շրջագայություններն ունեցել:

Կարդացեք անպայման նրա կյանքը, այն շատ հետաքրքիր է և, միևնույն ժամանակ, երբ դուք կարդաք գիրքը, ձեր տան մյուս անդամները կարող են համակարգչով զբաղվել, ոչ թե ամբողջ օրը մեկը նստած լինի, ինչպես մեր տանն է:

Ահա գրքի միջից առանձնացված հատվածներից մի քանիսը `

• Մայրերը ամեն ինչ գեղեցկացնելու առանձնահատուկ ձիրք ունեն:  Շնորհիվ նրանց, և հաճախ միայն նրանց համար, ծնված օրվանից մենք դառնում ենք առասպելական անձնավորություններ:

• Հայը սիրում է լավ սեղանն ու լավ գինին: Այո՜, գինին, որն ազգային խմիչք է, հայը նույնքան է սիրում, որքան ֆրանսիացին: Տոնը առանց ճոխ սեղանի, առանց գինու, առանց երգի, տոն չէ հայի համար:

•  Ամեն անգամ, երբ մեկն ուզում է մեկ ուրիշին ավելի շատ աշխատեցնել, առանց նրա ռոճիկը բարձրացնելու, շողոքորթում է նրան, խնկարկում ու ասում, որ վստահում է:  

•  Երբեք չեմ սիրել պարտվել: Երբեք չեմ կարողացել հաշտվել պարտության հետ: 

• Ապրելու համար մի ելք կա միայն: Քեզ զիջում են միայն այն դեպքում, երբ քո կարիքն են զգում:  Իսկ եթե չէ,  բարի ճանապարհ: Նշանակում է՝ նախ պետք է օգտակար դարձնես քեզ, ապա՝ անհրաժեշտ:

• Պետք է ասել, որ խմիչքը չէ, որ խոսեցնում է հային, այլ խոսքն է խմեցնում նրան:

Հարցազրույց մայրիկիս՝ Լուսինե Սմբատյանի հետ

-Մայրի′կ, ինչո՞ւ ընտրեցիր դեղագործի մասնագիտությունը։ 

-Ինչու դեղագործի՞, որովհետև այն բժշկության ճյուղերից մեկն է համարվում, և  այդ կերպ իմ օգնությունն եմ ցուցաբերում մարդկանց։

-Երբ փոքր էիր, այդ մասին երազո՞ւմ էիր:

-Փոքր ժամանակ երազում էի բժշկուհի դառնալ, սակայն  բախտի բերմամբ, թե պատահմամբ, ընդունվեցի դեղագործական բաժինը։

-Իսկ տանը դեմ չէի՞ ն այդ որոշմանը, թե՞ իրենք առաջարկեցին։

- Մայրիկս միշտ երազել է, որ բժշկուհի դառնամ։ Իմ տոհմում հորաքույրս՝ Անժելա Սմբատյանը, նույնպես բժիշկ է։ Սկզբում ծնողներս անակնկալի եկան. մանկությունից երազած բժշկուհու մասնագիտությունը փոխվել էր դեղագործի մասնագիտության։ Բայց հետո խրախուսեցին, և ամեն կերպ աջակցեցին։

 -90-ականներին սովորելը հե՞ շտ էր, թե հիմա առավել դյուրին է։

- Տեխնոլոգիաների դարաշրջանը, ինչպես գիտենք, բավականին հեշտացրել է ուսման գործընթացը։ Հետևաբար, իմ կարծիքով, ներկայիս ուսուցումն  առավել դյուրին է։

90-ականներին տրանսպորտը չէր գործում` էլեկտրականություն և վառելիք չկար։ Համալսարան հասնելու համար ոտքով՝ Դավիթաշեն համայնքից, քայլում էի դեպի «Բարեկամություն» մետրո, մետրոյով հասնում էի «Երիտասարդական» կայարան,  և  կրկին ոտքով քայլում էի դեպի  Նորքի չորրորդ զանգված` այնտեղ գտնվող համալսարան։ Հոսանքի բացակայության պատճառով էլ դասերս մոմի լույսի տակ էի սովորում։

-Կուզեի՞ ր, որ երեխաներդ նույնպես դեղագործ դառնան։ 

-Այո, շատ կցանկանայի։ Դեղերի իմացությունն անհրաժեշտություն է։

-Միշտ զարմացել եմ, թե դեղագործներն ինչպես են   այդքան դեղերի անուններ  հիշում։ Ինչպե՞ ս է դա  քեզ հաջողվում։  Դժվար չէ՞։

-Հիշելու համար պետք է շատ աշխատես։ Սկզբում դժվարանում էի, սակայն նույնը անընդհատ կրկնելով, աստիճանաբար սովորեցի։

-Երբևէ քեզ այլ ոլորտում պատկերացրե՞ լ ես:

-Բացի բժշկության բնագավառից, կցանկանայի մանկավարժ դառնալ, քանի որ շատ եմ սիրում երեխաների հետ աշխատել։

 -Կպատմե՞ ս որևէ հետաքրքիր դեպք քո աշխատանքային առօրյայից։

-Քանի որ մեր գյուղի` Ագարակի դեղատանն եմ աշխատում, հետաքրքիր դեպքեր շատ են պատահում։ Մի օր, մի պապիկ եկավ թոռնիկի հետ։ Թոռնիկի այտը շորով կապված էր՝ ատամն էր ցավում։ Պապիկը մոտեցավ ինձ ու ասաց. «Բալե′ս, արևու′դ ղուրբան, թոռնիկիս ատամը ցավում ա, մի հատ կգա՞ ս,  քաշես»։ Երկար բացատրում էի, որ ես միայն դեղ կարող եմ տալ, ատամնաբույժ չեմ: